#smth
Ақлсиз ақллилар
Yale Университети психология профессори Брайн Шолл ўзи билан боғлиқ бир латифа айтиб беради. У студентлик даврларида Хитойда тахминан 2500 йил аввал ўйлаб топилган қадимий Go ўйинини ўрганади. Брайннинг фикрича, ўз устида бироз шуғулланса, бу ўйинни билган барча дўстларини юта олади.
Кунларнинг бирида у Нью Йоркка боради ва уерда бу ўйиннинг устаси фаранг бўлган бир танишини учратиб қолади. Имкониятни қўлдан бой бермай, Брайн таниши билан ўйинни ўйнайди ва фақатгина ярим балл фарқ билан ютказади. Натижалар бу даражада яхши бўлишидан ҳайратланган Брайн, университетидаги Go ўйнида эксперт бўлган бир профессорга бу ҳақида мақтанади. Профессор бошини бироз чайқаб, шундай жавоб беради: "Одатда, ўйинни ҳақиқатдан ҳам яхши билан ўйинчилар ўзларидан анча кучсиз бўлган рақибга дуч келганларида, уни имкон қадар балларда кам фарқ билан ютишга ҳаракат қиладилар."
Эсингизда бўлса, Даннинг-Крюгер-Эффекти тўғрисида қисқа пост ёзгандим. Даннинг ва Крюгерни бу мақолани¹ ёзишга ундаган инсон 1995-йил Питсбургдаги бир йирик банкнинг икки филиалини куппа-кундузи маскасиз ўмаргани тушган жаноб Вилер эди. Моҳир ўғри қўлга тушгандан сўнг, полиция ҳодимлари унга банк видеокамераларига олинган видеони кўрсатиб, ундан банкни нега маскасиз ўмармоқчи бўлганини сўрашади. Жаноб Вилер видеода юзи кўринганлигидан қаттиқ ҳайратланиб, шундай жавоб беради: "Ахир мен юзимга лимон шарбатини суртиб олгандим-ку. Юзим кўринмаслиги керак эди."
Ҳаммамиз биламиз-ки, болалар сувга лимон шарбатини аралаштириб уни кўринмас сиёҳ сифатида ишлатадилар. Машхур ўғримиз ҳам шу мантиқ бўйича ўйлаганди: лимон шарбатини юзимга суртиб олсам, юзим кўринмас бўлиб қолади.
Энг ачинарлиси шундаки, Вилер бундай ақлсизликни фақатгина бир марта қилмайди; у айни тарзда бир неча марта турли хил банкларни ўмаргани тушади. Психология олимлари бу феноменни ўзга бўлган ишонч иллюзияси деб номлайди².
Ҳудди Даннинг-Крюгер-Эффектида тушунтирилганидек, ўзига ортиқча ишонган ва (ҳануз) етарлича билимга/маълумотга/қобилиятга эга бўлмаган одамлар ўз қобилиятларини ошиқча даражада юқори баҳолашга мойилдирлар. Айтайлик, бирор бир мавзуга янги кириб келган эксперт, ҳали мавзунинг асл миқёсини англамагани сабабли, дастлаб ўзини бу соҳада энг зўр деб ҳисоблайди. Вақт ўтиб, ўрганаётган мавзуси бўйича кўпроқ билим йиғгани сари, бу мавзуда қай даражада тажрибасиз бўлганини англаб бораверади. Худди Go ўйнида ўзини сал кам чемпион деб ҳисоблаган профессор Брайн сингари.
Демак...
Манбалар:
1. Kruger, J., & Dunning, D. (1999). Unskilled and unaware of it: How difficulties in recognizing one's own incompetence lead to inflated self-assessments. Journal of Personality and Social Psychology, 77(6), 1121–1134.
2. Chabris, C., & Simons, D. (2011). The invisible gorilla, HarperCollins.
@readnroll