Martin Eden

Strategik vaqt tanlovi haqida

Yangi tadqiqot g'oyalari paydo bo'lsa, ularni tezda qayd qilishga odatlanib qolganman. Vaqt topganimda, bu g'oya ilgari o'rganilganmi yoki yo'qmi, internet orqali tekshiraman. Agar g'oya batafsil o'rganilmagan bo'lsa yoki avvalgidan yaxshiroq ma'lumot to'plamlari mavjud bo'lsa, shu mavzuga yaqin tadqiqot olib borayotgan professorlarimga bu g'oyani og'zaki tahlil qilish uchun elektron pochta orqali murojaat qilaman. Odatda uch xil natija kuzatiladi: bu mavzu oldin batafsil o'rganilgan bo'ladi, mavzuga oid ma'lumot to'plamlari deyarli yo'q bo'ladi yoki professor yaxshiroq mavzuni o'rganishni tavsiya etadi. Men iqtisodiy rivojlanish va unda siyosatning roli bilan bog'liq mavzularga qiziqaman.

Kecha Yale universitetida tahsil olgan professorim bilan AQShda siyosiy reklamalarning mazmuni va ularning bir qator ko'rsatkichlarga ta'siri haqida suhbatlashdik. Shu bilan birga, internetda hali yaxshi o'rganmagan, ammo anchadan beri intuitiv ravishda o'ylab kelgan bir g'oyam ham bor edi. Uni professorim bilan asosiy suhbatdan so'ng baham ko'rishga qaror qildim.

Suhbatdan parcha:

Men: "Menda shunday taassurot paydo bo'ldiki, Isroil hujumlarini asosan AQShda muhim hodisalar yuz berganda kuchaytiradi. Masalan, The New York Times gazetasida asosiy maqola shu mavzuda bo'lib, Falastinda 20 dan ortiq tinch aholi halok bo'lganligi haqidagi xabarlar boshqa yangiliklar orasida e'tibordan chetda qoladi. Masalan, Al Jazeerani o'qiganimda, urush mavzusi baribir bosh sahifada bo'ladi. Isroil hukumati uchun amerikalik fuqarolarning fikri eng muhim hisoblanadi. Bugun erta saylovlar ham bor. Menimcha, Isroil o'z hujumlarini AQShda bosh sahifani egallaydigan boshqa yangiliklar paydo bo'lganida ko'paytiradi. Shu mavzuni o'rganib ko'raymi?"

Professor kulib javob berdi: "Bu mavzuda 5-10 yil oldin yetakchi jurnalda chop etilgan maqola bor. Uni Ruben Durante va Ekaterina Juravskaya yozgan, bir o'qib ko'r, ajoyib maqola", dedi. "Ular ham aynan shu natijani tizimli ravishda topishgan".

Maqolani bu yerdan topishingiz mumkin. Uning mazmuni qisqacha quyidagicha:

"Siyosatchilar ommabop bo'lmagan choralarni ommaviy axborot vositalari va jamoatchilikni chalg'itadigan muhim yangiliklar bilan bir vaqtda amalga oshirishni strategik ravishda rejalashtirishlari mumkin. Biz bu gipotezani Isroil-Falastin mojarosi doirasida sinovdan o'tkazdik. Tadqiqotimiz shuni ko'rsatadiki, Isroil hujumlari AQShda keyingi kundagi yangiliklar muhim va oldindan ma'lum bo'lgan voqealar bilan band bo'lganda ko'proq sodir bo'ladi. Strategik vaqt tanlash fuqarolik qurbonlari xavfi mavjud bo'lgan va kechiktirish juda qimmatga tushmaydigan hujumlarga tegishli. Mazmuniy tahlil Isroil strategiyasining ayniqsa salbiy hissiy mazmun bilan to'ldirilgan keyingi kundagi yoritishni minimallashtirishga qaratilganligini ko'rsatadi. Falastin hujumlari esa AQSh yangiliklariga mos ravishda vaqt tanlanmagan ko'rinadi".

@musofir_iqtisodchi

Qoʻshilaman shu fikrga

Qatar terma jamoasi hakamning ishonchini oqladi)

Badiiy Tarjima Darslariga Barcha Qiziquvchilarni Taklif Qilamiz.

Darslar uch oy, haftada ikki marta davom etadi.

Bu jarayonda sizga o'rgatiladiganlar:

- Badiiy Tarjima
- Tarjima Uchun Matn Tanlash
- Mualliflik Huquqlarini Olish
- Nashriyot Topish
- Tarjima Metodlari

Dars narxi oyiga 600.000 so'm
Faqat ingliz va turk tillarini kamida B2 darajasida biluvchilar qabul qilinadi.

Murojaat uchun: @willemesque

Here is the original version

I guess I have seen this before😅

AQSh saylovlaridagi matematik xatoliklar.

Amerikadagi prezident saylovlarida ko’pchilkning ovozi muhim degan noto'g'ri fikr mavjud. Aslida, AQSHda saylov tizimi shunday ishlaydiki, unda bir kandidat ikkinchi kandidatdan ancha kam ovoz yig'ib turib ham saylovda g'olib chiqishi mumkin. Statistik hisobga ko'ra, saylovda atigi 22% ovoz olgan kandidat 78% ovoz olgan kandidatdan o'zib ketishi ham mumkin. Bu hodisa Amerikada demokratiya yo'qligidan emas, balki saylov tizimining noyob tarzda ishlashidan kelib chiqadi.

AQShda saylovlar to'g'ridan-to'g'ri emas, balki o’rtadagi vakillar (electoral college) orqali amalga oshiriladi. Ya'ni, fuqarolar prezidentga ovoz berish o'rniga, prezidentni ularning o'rniga saylaydigan vakilga ovoz beradi.

Umumiy hisobda 538 vakil bor, Amerikada aholi soni 335 mln, ya'ni bir vakil taxminan 620 ming kishiga vakillik qilishi kerak. Lekin bu raqam bir shtatdan ikkinchi shtatga o'tganda o'zgaradi.

Misol uchun, Wyoming shtati aholisi 580,000 kishi va shtat 3 vakilga ega, Kaliforniya aholisi esa 39,5 mln va 55 vakilga ega. Lekin muammo shundaki, Wyomingdagi 193,000 (580000/3) kishining ovoz qiymati Kaliforniyadagi 718,000 (39500000/55) kishining ovoz qiymati bilan bir xil. Ya'ni, Wyoming shtati fuqarosining ovoz qiymati Kaliforniyalik fuqaronikidan deyarli to'rt barobar ustun.

Saylovda: 1 Wyominglik = 4 Kaliforniyalik (50% va 50%), lekin aslida 1 Wyominglik < 4 Kaliforniyalik (20% va 80%) (bir-biriga nisbatan). Bu kabi holat katta va kichik shtatlar o'rtasidagi nohaq farqni keltirib chiqargan.

Ikkinchidan, "winner takes all" tizimi, ya'ni ikki partiya o'rtasidagi farq bir shtatda 0.01% bo'lsa ham (50.01% va 49.99%), butun shtatning ovozi ozgina ustun bo'lgan partiyaga o'tib ketadi. Amerika elektoral tizimi uchun: (50.01% va 49.99%) == (100% va 0%).

2016-yilgi saylovda Klinton Trumpdan 3 millionga ko'proq ovoz olgan, lekin Trumpni qo'llovchi vakillar ko'proq bo'lgani uchun Trump g'alaba qozongan.

Bu tizim Amerika yangi davlat bo'lib paydo bo'lganida ish bergan, chunki o'sha paytda faqat oq tanli, yerga ega bo'lgan erkaklar ovoz bergan. Lekin vaqt o'tishi bilan bu tizim ko'plab nomutanosibliklarga olib kelmoqda.

@req404

Adam Smit’mi yoki Jon Nesh?
Adam Smit’ni toʻldirgan Jon Nesh!


Taxminan III asr oldin yashab oʻtgan olim, iqtisodiyot otasi Adam Smit oʻzining “xalqlar boyligining tabiati va sabablari haqida tadqiqot” kitobida bozorning erkin boʻlishi raqobat muhitini shakllantiradi va unda har bir ishtirokchi oʻz ulushini maksimallashtirishga harakat qilib, jamiyat farovonligini oshiradi deb aytgan edi. Shuningdek, u raqobat va bozor erkinligi har bir ishtirokchiga oʻz qobiliyatlari va resurlaridan maksimal darajada samarali foydalanishga imkon beradi deb ta’kidlagan. Bu nazariyani biz “Koʻrinmas qoʻl” deb ataymiz. Menimcha, bu nazariya amaliyotda ham ishlaydigan nazariyalar ichida eng samaralisi boʻlsa kerak.

Biroq, hayotining soʻngi yillarini XXI asrda yashab oʻtgan matematik va oʻyinlar nazariyasiga katta hissa qoʻshgan professor Jon Nesh Adam Smitning gʻoyasi har doim ham toʻgʻri boʻlmasligini, ba’zi hollarda individual manfaatlarga asoslangan raqobat eng optimal natija bermasligini koʻrsatgan. Unga koʻra, ayrim hollarda har bir ishtirokchi oʻz manfaatini koʻzlab harakat qilsa , umumiy natija na individ uchun va na jamiyat uchun optimal boʻlmasligi mumkin. Bunga klassik misol sifatida “mahbus dilemmasi” («дилемма заключенного») ni keltirish mumkin. (Izohda mahbus dilemmasini tushuntirganman)

Demak, agar ishtirokchilar oʻz ulushini maksimallashtirishga intilib raqobatga kirishsa, har ikkalasi kelishuv orqali erishishi mumkin boʻlgan kattaroq manfaatdan ayriladi. Buni biz “Nesh muvozanati” deb ataymiz.

Jon Nesh bu orqali individual manfaatlardan kelib chiqib raqobat qilish ba’zi hollarda umumiy manfaatni potensialdan pastroqda belgilashini, shuning uchun “Nesh muvozanati” bor nuqtalarda kooperatsiya (hamkorlik) qilish koʻproq foyda olib kelishini koʻrsatgan.

Xoʻsh, Nesh’ning gʻoyasi Smitning gʻoyasini inkor etadimi? Menimcha, yoʻq! Chunki, Smitning “koʻrinmas qoʻl”i asosan jamiyat farovonligi va resurslarni maksimal darajada toʻgʻri taqsimlashga qaratilgan boʻlsa, Nesh, ba’zi hollarda individual manfaatlarni koʻzlab raqobat qilganda har bir oʻyinchining manfaati hamkorlik qilingan ssenariyda olinishi mumkin boʻlgan manfaatdan koʻra kamroq boʻlishi haqida gapirgan. Ya’ni ikkisining yondashuvi ikki xil tizim va sharoitlar uchun edi. Bundan xulosa qilish mumkinki, Nesh Smit’ni inkor etmagan balki toʻldirgan.

@economist_martin

Iqtisodchilar nafasi sovuqmi?

19-asrda yashagan Thomas Karlayl iqtisodni "yoqimsiz" deb ataydi. Kapitalistlardan bezigan xalq orasida bu ma'lum mashhurlikka erishgandi. Darhaqiqat, iqtisodchilarning da'volarini eshitsangiz, ularning aksari juda yoqimsiz. Keng ko'cha va yo'llarimizni toraytirib, avtomobilda yurish narxini oshirish va shu orqali o'rta qatlamni avtobusga tiqib, faqat oz sonlio boylar avtomobilda yuradigan eko-shahar qurish. Ishsizlarni ishlatish uchun ularga beriladigan nafaqalarni to'xtatish. Davlatning saxiylik bilan qiladigan bayramoldi narxlarni tushirishni tanqid qilish. Tekin ta'lim va tibbiyotni qisqartirish. Taqchillik yuzaga kelib, xalq boshiga kulfat tushganda narxlarni oshirish qo'llab-quvvatlash. O'zlari ham amin bo'lmagan qandaydir uzoq muddatli o'sishni o'ylab bugungi baxtli onlarni "qurbon qilish".....

Sirtdan qaragan inson uchun bular juda razil, xudbinona ko'rinadi. Biz ishongan yorug' va baxtli jamiyatga qarshilik qilishayotgandek go'yo. Aslida-chi ?

Biz insonlar ko'pincha dalillarga emas, balki ishonishni xohlagan “haqiqatimiz”ga ishonamiz. Bizning ma’lumotlarni qabul qilishimiz, voqelikni kuzatishimiz o'zimiz va atrofimizdagi dunyo haqida tasavvurlarimizga moslashadi. Biz nafaqat kognitiv tarafkashliklarga duchor bo'lganmiz, balki ularni mustahkamlaydigan asoslarni ham qidiramiz. Biz faktlarni e'tiqodimiz prizmasi orqali izohlaymiz; biz gazetalarni o'qiymiz va unda e’tiqodimiz tasdiqlaydigan xabarlarni qidiramiz. Yel universitetining huquq professori Den Kaxan demokratlarga ovoz bergan amerikaliklar antropogen omil (insonning global isishga ta'siri)ning ilmiy isbotlari bilan to’qnash kelganida ularni chin dildan qabul qilishganini, biroq, respublikachilar shu ma'lumotlarga skeptiklik qilishgan kuzatgan. Bundan ham hayratlanarlisi, bu ta'lim yoki aqliy salohiyat bilan bog’liq emas. Respublikachilarning yuqori salohiyatli vakili, o’rta ta’limni arang tamomlagan trampchilar kabi faktlarni rad etishgan. Hech kim bunga qarshi immunitetga ega emas. O'z kelajagimiz haqida o'zimizni ishontirish istagi ham iqtisodiy hodisalarni tushunishimizda muhim rol o'ynaydi. Biz global isishga qarshi kurashish va bir vaqtda iste'molimizni kamaytirmaslikni xohlaymiz. Shu sababli siyosiy munozaralarda "yashil o'sish" tushunchasi mashhur. Bu atrof-muhitga zararsiz mahsulotlarni ishlab chiqarish, shu bilan birga, avvalgi narxda sotishni anglatadi. Ammo agar bu shunchalik oson bo'lsa, nega mamlakatlar allaqachon yashil o’tishni amalga oshirmadi? Biz baxtsiz hodisalar va kasalliklar ancha uzoqda, faqat boshqalarga ta'sir qiladi deb o'ylashni yaxshi ko'ramiz. Bu xavfsizlik
kamarisiz mashina haydashga yoki nosog’lom ovqatlanishga sabab bo’ladi. Davlat qarzining ko’payib ketishi bizning ijtimoiy xizmatlarimizga xavf tug'dirishi mumkinligiga ishonishni xohlamaymiz - yoki hech bo'lmaganda, boshqa birov hisobni to'lashiga aminmiz. Biz hamma odamlar yaxshi xulq-atvorga ega bo’ladigan, kompaniyalar ixtiyoriy ravishda ifloslanishni va soliqlardan qochishni to'xtatadigan, odamlar politsiya xodimlarisiz ham ehtiyotkorlik bilan harakatlanadigan dunyoni istaymiz. Shuning uchun Gollivud rejissyorlari bizning kutilmalarimizga mos yakunlarni havola etishadi. Bu baxtli yakunlar adolatli dunyoga ishonchimizni, yaxshilik yomonlik ustidan g’alaba qozonishini tasdiqlaydi. Populistlar tomonidan ilgari suriladigan utopik iqtisodiy takliflarni rad etadiganlar esa insoniyatning dushmani sifatida ko’rinadi. Shu bois, chiroyli xayolotdan ko’ra, achchiq haqiqatni namoyon etuvchi iqtisodiyot ko'pincha "yoqimsiz" deb ataladi.

Iqtisodchilar ham insoniyatning baxtli va farovon yashashini hech birimizdan kam xohlashmaydi. Ular shunchaki, imkoniyatlarimiz chegarasini yaxshi bilishadi. Ular biz hamma narsani yarata oladigan Xudo emas, ojiz bandalar ekanimizni eslatib turishadi. Kuchsizligimizni, imkoniyatimiz yetmasligini eslatadigan narsalar pushti ko'zoynakni yechishga majbur qiladi va bu og'riqli. Garchi "og'riq" foydali bo'lsa-da, biroq hammaga ham yoqavermaydi.

@Fan_choyxonasi

Tug‘ilish haqida

Yil boshidan buyon qariyb 694 ming ta tug‘ilish qayd etilgan bo‘lib, o‘tgan yilning mos davriga nistan 3,2 foizga pasaygan (birinchi uch oyda bu farq 4,3 foiz edi).

Yaqin tariximizda 2016 hamda 2017 yillarda ham tug‘ilish mos ravishda 1,3 foizga va 1,4 foizga pasaygan edi. Bundan tashqari, 2011 (-1 foiz), 2010 (-3,3 foiz), 2005 (-1,3 foiz) hamda 2003 (-4,6 foiz) yillarda ham tug‘ilishning pasayishi qayd etilgan.

Mustaqillikdan yangi asrgacha bo‘lgan iqtisodiy qiyinchilik va tiklanish davrida esa tug‘ilishning pasayishi odatiy holga aylanib qolgandi. 1992-2000 yillarda faqatgina 1995 yilda tug‘ilish 3,2 % o‘sgan bo‘lsa qolgan barcha yillarda tug‘ilishning chuqur pasayishi kuzatilgan.

Xo‘sh, joriy yilda kuzatilayotgan pasayish yaqin tariximizdagi kuzatilgani kabi bir yillik pasayishmi yoki uzoq davom etuvchi demografik muammolarning boshlanishimi?.

Bu savolga aniq javob topish qiyin. lekin menimcha hozirgi pasayish chuqur muammolarni ifoda etmaydi. Hozirgi pasayishni asosiy sababi esa 1992-2001 yillardagi tug‘ilishning pasayishi hisoblanadi. O‘sha yillarda tug‘ilishlar soni qariyb 30 foizga pasaygan. Masalan, Mustaqillikning ilk yillarda 700 mingdan ko‘proq bola tug‘ilgan bo‘lsa, yangi asrga kelib bu ko‘rsatkich 500 mingacha pasaygan.

Hozirga kelib mustaqillikning ilk davrida tug‘ilgan insonlar farzand ko‘rish davridan o‘tmoqda va ayni chuqur pasayish davrida tug‘ilganlar mamlakatdagi tug‘ilishlar sonida asosiy rol o‘ynay boshlagan. Bu esa tabiiy ravishda tug‘ilishning kamayishiga olib kelayotgan bo‘lishi mumkin.

Masalan, hozirgi tug‘ilish darajasi va 27 yil oldingi (erkaklar uchun o’rtacha turmush ko’rish yoshi) tug‘ilish darajasi o‘rtasidagi bog‘liqlik (korrelatsiya) 0,46 foiz atrofida. Bu hozirgi tug‘ilishlar soni 27 yil oldingi tug‘ilishlar soniga sezilarli darajada bog‘liqligini ko‘rsatadi.

Bu tendensiyani so‘ngi yillarda nikohlar sonining pasayish tendensiyasidan ham ko‘rish mumkin. Xususan, nikohlar soni 2024 yil 9 oyda 2,8 foizga, 2023 yilda 4,3 foizga hamda 2022 yilda 2,8 foizga pasaygan. Bu holat birinchidan nikoh yoshining biroz ko‘tarilayotganligi bilan izohlansa, ikkinchidan, Mustaqillikdan yangi asrgacha bo‘lgan davrda tug‘ilishlar sonining doimiy pasayish tendensiyasi ta’siri ko‘rina boshlaganligi bilan izohlanishi mumkin.

Shuningdek, aholi orasida nisbatan kamroq farzand ko‘rish haqidagi qarorlari ham hozirgi pasayishga ta’sir qilayotgan bo‘lishi mumkin. Lekin har bir onaga tug‘ish darajasi (fertility rate) so‘nggi yillarda o‘sish tendensiyasini namoyon qilmoqda. Xususan, bu ko‘rsatkich 2017 yilda 2,4 ni tashkil etgan bo‘lsa, 2022 yilga kelib 3,3 ga yetgan. Ya’ni odamlar ko‘proq farzand ko‘rishga qaror qilishmoqda.

Umuman olganda, joriy yilda tug’ilish bilan kuzatilayotgan tendensiya ko’proq tug’ish yoshidagi insonlar sonining oldingi avlodga nisbatan kamligi bilan izohlansa kerak. Boshqacha aytganda, joriy yildagi pasayish chuqur demografik muammolar yuzaga kelayotganligini ko‘rsatmaydi, balki "mavsumiylikka" xos xususiyatga ega, xolos.

grafik

@Mirkonomika

Nega Urush Muqarrar. Jahon tartiblari o'zgartirishi - Ray Dalio.

Hozirda eng ko‘p muhokamaga sabab bo‘layotgan kitob haqida qisqacha intro rolik.

@req404

https://youtu.be/LIj0raIdjLY?si=4nvUvX5kallYeXRw

https://www.gazeta.uz/uz/2024/10/17/nobel-economic-sciences/

Нобель

Martin Eden pinned Deleted message

Премия Просветитель имеет, как известно, в составе своем специальную награду «ПолитПросвет» - за лучшую просветительскую книгу на социально-политическую тему на русском языке. Вручение всех премий будет 21 ноября, а вчера опубликован короткий список «ПолитПросвета», сформированный жюри. Состав жюри: Анна Наринская, Максим Трудолюбов, Николай Эппле и я, почтенный председатель.

Выбранные книги - на картинках (в алфавитном порядке по именам авторов). Всякие новости о премии можно смотреть на канале https://t.me/p_prosvetitel

НАСТОЯЩИЙ МАТЕРИАЛ (ИНФОРМАЦИЯ) ПРОИЗВЕДЕН И (ИЛИ) РАСПРОСТРАНЕН ИНОСТРАННЫМ АГЕНТОМ [ФИО] ЛИБО КАСАЕТСЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ИНОСТРАННОГО АГЕНТА [ФИО]

"📕 Сергей Гуриев*, Даниел Трейсман
«Диктаторы обмана: новое лицо тирании в XXI веке» @BNFF_notifications**

📕 Коллектив авторов под ред. А. Ю. Даниэля
«Энциклопедия диссидентства: СССР, 1956–1989» @nlobooks @polniypc* @toposmemoru*

📕 Антон Долин*
«Плохие русские. Рождение путинизма из коммерческого кинематографа» @meduzalive**

📕 Александр Кынев
«Кто и как управляет регионами России: система управления и административная устойчивость власти российских регионов» (Рутения)

📕 Дмитрий Травин
«Русская ловушка» @euspb"

https://t.me/p_prosvetitel/1315?single