Javokhir Toshpulatov | Blog

O’rganishni o’rgatish

Vazifa berganimda qilish shart bo’lgani oldida doim ixtiyoriylari ham bo’ladi. Boshida ixtiyoriysini 90% o’quvchilar qilishmas edi.

Xohlashmaganidan emas, xohishlarini boshqarolmasliklaridan.

OTMlarga grantga kirganlar, olimpiadada natija qilganlar va 10-sinf bo’liboq to’garak o’tishni boshlaganlar 10% ichidagi o’quvchilar bo’lishgan.

Matematika bo’yicha mendagi bilimlar kitoblarda oshig’i bilan bor. Internetda ham.

Shu sababdan oxirgi yillarda fokusimni mustaqil o’rganishni o’rgatishga qaratyapman.

Buning uchun o’quvchilarda o’rganish uchun aniq missiya va yo’nalish ko’rsatib turuvchi ustoz bo’lsa bas.

O’quvchilarning aynan shu harakterlari kayfiyat, vaziyat, ustoz va muhit tanlamasdan o’rganishga undaydi.

Bunday o’quvchilar kam resursim evaziga ham yaxshi natijalar qilishadi. Ulardan ortganini fanni endi o’rganishni boshlagan o’quvchilarimga qo’shib sarflayman.

@javokhir_toshpulatov

O’quvchilaringizdan hurmat va e’tibor kutmaslik immunitedini shakllantiring. Balki umuman insonlardandir. Loyiq bo’lsangiz o’zi kelaveradi.

Ba’zida maktabda kuzataman.

Ustozi ketganda yig’ilar bilan kuzatadigan o’quvchilar odatda yangi ustozga eng tez moslashadigan o’quvchilar bo’lishadi. Eskisini eng tez unutadiganlar ham o’shalar.

Maktab, kollej va universitetdagi ustozlarimni o’sha payt hurmat qilardim. Lekin ularni hozir deyarli unutib yuborgan ekanman. Shu postni yozish davomida esimga kelishdi.

Ammo abituriyentligimda Matematika, Fizika o’rgatgan ustozimni 9 yildan buyon deyarli har kuni eslayman. Ustozim haqlarida gap ketganda esa hozir ham to’lib toshib gapiraman.

Mustahkam hurmatga faqat loyiq bo’lish orqali erishasiz. Uning sifati esa vaqt bilan sinaladi.

@javokhir_toshpulatov

Nafsingizni kimgadir topshirmang

Ustoz berishini kutmang. Tekshirishini ham.

U berdi. Tekshirmasa xursand, tekshirsa esa hafa bo’lmang. Aksincha, tekshirmasa talab qiling.

Qilganingizni ko’rsatib qo’yib maqtov eshitish uchun emas. Maqtovdan mativatsiya oladiganlar, tanqidlarga chidamsiz bo’ladi.

Tekshirtirib xatoyingizni to’g’irlash uchun. Xatoyingizni to’g’irlash ustozdan ko’ra sizga ko’proq kerak.

Uni keyingi yil ko’rasizmi yo’qmi. Ammo kecha qilgan xatolaringizni bugun o’rganmasangiz ular bilan butun umr o’zingiz yashaysiz.

Qanchadan-qancha siz havas qiladigan insonlarning hayotlarida bir voqelik bor.

Ular qiyin hayotda yashaganlari uchun o’rganish yagona najot bo’lishiga ishonib, qolganlarda topilmaydigan harakatni qilishgan.

M-n: Oprah Winfrey, Albert Eynshteyn, J.K.Rowling, Nelson Mandela, Nick Vujicic, …

Yaxshi hayotda yashaganlari esa buni qadriga yetib, undan muvaffaqiyat uchun asosiy qurol sifatida foydalanishgan.

M-n: Bill Gates, Warren Buffett, Jef Bezos, Sergey Brin va Larry Page, …

Nafsingizni kimgadir topshirmang.Hamma o’ziniki bilan band. U bilan o’zingiz jiddiy shug’ullaning.

Ustoz berganini qiling, lekin uni o’zi bilan cheklanmang. Qo’shimchasi sizni bugun kamyob o’quvchiga, kelajakda esa noyob insonga aylantiradi.

@javokhir_toshpulatov

Matematika haqida

Yozda maktabimizda “Ta’lim podkasti” rubrikasida Matematika fani atrofida suhbat qurgandik.

Matematikani nega o’rganishimiz kerak;

O’rgansak nima yutamiz-u o’rganmasak nimalar yutqizamiz;

Matematika o’rganish va o’rgatish texnikasi;

O’rgatishda ota-onalarning o’rni;

va shunga o’xshash muhim mavzular haqida qisqacha gaplashganmiz.

Mobodo ko’rmaganlar va shu mavzuga qiziqadiganlar uchun ulashib qo’yyapman.

Boshlasangiz, 2x qilib bo’lsa ham oxirigacha ko’rish tavsiya qilinadi)

Ko’rib, fiklaringizni video izohlariga qoldirarsiz. Albatta o’qiyman.

🔗 link: https://youtu.be/xxLsVCYE19I?si=G9SZr_Hi3KfY38Ob

@javokhir_toshpulatov

Qurbing yetgan hammasini o’rgan

15-18 yoshimda qilgan eng to’g’ri qarorim Matematika va Fizika o’rganganim. Noto’g’risi esa qolgan fanlarni ham o’sha yoshimgacha o’rganmaganim.

Ayniqsa Tarix, Adabiyot va Biologiya. Tillardan esa Ingliz tili.

Kimdir senga qaysidir fanni kerak emas dedimi o’sha odam shu fanni bilmaganidan aytyapti. Bilganida, foyda olardi. Olgan foydasi tilini tiyishga undardi. Zar qadrini zargar biladi. Foydadan to’sish uchun esa inson kamida johil bo’lishi kerak.

Yoshligida ilm olish imkoniyatidan mahrum bo’lgan ammo bugun muvaffaqiyatli bo’lib “Meni erishganimga sen ham ilmsiz erisha olasan“ degan insonlarning maslahatlari sen uchun emas.

Senda bugun o’rganish imkoniyati bormi? Unda muvaffaqiyat yo’ling shu. O’zingni shu yo’lda qiyna. Aylanib o’tadigan yangi yo’llarni qidirma. Ular chorasiz bo’lgan kim uchundir ochiq bo’lsa sen uchun to’pik bo’lishi mumkin.

Taqdir – bugunning jinsidan bo’ladi.

@javokhir_toshpulatov

Milliy sertifikat, DTM va yo’nalishlari orasida matematika bo’lgan istalgan imtihonga tayyorlanadigan o’quvchilar uchun yana bitta online guruh ochyapman.

Darslar 0 dan boshlab maksimumgacha, tezlashtirilgan holda eng samarali maxsus kitoblaridan o’tiladi. Bu kurs o’quvchilarni potensialiga qarab 10-14 oyga mo’ljallangan.

3 oydan buyon online o’qiyotgan amaldagi 2 ta guruhim bor edi. Ba’zi o’quvchilarimiz tomonidan so’ralgani uchun yana bitta ochyapman. Darslarni jonli ravishda haftada 3 marta faqat o’zim o’taman.

Bu kursni online o’qishdagi negative ta’surotlaringizni yo’qqa chiqarishiga aniq ishonaman.

Menda o’qish irodasiz o’quvchilarga tavsiya qilinmaydi. Sababi 1 oydan keyin faqat progress sezganlarim bilan davom etamiz.

Guruhda ko’p o’quvchu qabul qilinmaydi.Qo’shilmoqchi bo’lganlar yaqinda bo’ladigan demo dars uchun ro’yhatdan o’tishi kerak.

Qo’shimcha ma’lumot olish va ro’yhatdan o’tish uchun @javokhirtoshpulatov ga yozing.

Amallar olinadi

O’quvchilaringizni qanday ko’rishni istsangiz avvalo o’zingiz shunday ko’rining. Ko’rinayotganingizga esa loyiq bo’ling.

Hozirgacha uchta xususiy maktabda dars o’tdim. Undagi o’quvchilarda qanday kamchilik yoki yutuqlar ko’rsam huddi shularni o’sha o’quvchilarga dars o’tadigan ustozlarni o’zida ham ko’raman.

Tozaliksiz turolmaydigan ustoz, darsga kirdi. Yerga axlatlar tushib yotganda dars o’ta olmaydi. O’quvchilar terishini kutmaydi ham. Kuta olmaydi. Agar u befarq bo’lsa, o’quvchilar 2x befarq.

Ustozning o’zi darsga kech kiradi. O’quvchilaridan vaqtida kelishini talab qila olmaydi. Shunday ustozdan 3 ta bo’lishi, 4-intizomli ustozga ham ta’sir qiladi.

Ustozlardan 3 tasi qadriyatli. Shaxsiyati esa kuchli insonlar. Bu sinf o’quvchilari ham shunday yoki eng kamida shunday bo’lishga intilayotgan o’quvchilar bo’ladi.

O’quvchilardan mas’uliyat, intizom va farosat talab qilyapsiz. Vaqt o’tyapti ammo o’zgarish sezilmayapti. Unda o’zingiz va parallel darsga kiradigan hamkasblaringizga ham bir qarab qo’ying.

@javokhir_toshpulatov

Noo’rin gaplar

Istalgan o‘rinli gap noo‘rin paytda aytilsa, u zararingizga ishlaydi. Bu tanbeh bo‘ladimi, nasihatmi yoki shunchaki hazil — farqi yo‘q.

Ko‘pincha, aqlning ishtirokisiz, faqat hissiyot bilan gapirilganda, bu uchalasining vaqti va o‘rni noto‘g‘ri tanlanadi.

O’quvchilarini kuldirish uchun hazl qilganda uni kuladigan joyi yo’qligi uchun ham kuladigan o’quvchilarni eshitganman.

Jahli chiqqanda bor ovozda tanbeh berib, 15 daqiqadan keyin hech nima ko’rmagandek kulib turish haligi tanbehga qo’shib salobatni ham yo’q qiladi.

Munosabat qurmasdan va aniq argumentlarsiz butun sinfga qilingan nasihat o’quvchilar tilida aytganda shunchaki leksiya bo’lib qolaveradi.

@javokhir_toshpulatov

Tarbiyadagi yondashuv

12 yoshgacha bo’lgan bolalar o’limining 57%iga ota-onalarning o’zlari sababchi bòlishadi(“Hissiy Intellekt” kitobidan).

Ota-onalar bilan suhbat jarayonida
ularning tarbiya berishdagi xato uslublari o’limlarning bosh omili ekanligi aniqlangan.

Bilmaslik ayb emas. Bilishga harakat qilmaslik ayb. O’rtacha 99,5% ota-onalar farzand tarbiyasiga oid birorta ham kitob o’qishmas ekan. Sonda 200 tadan 199 ta.

Bola 3 yoshgacha qizg’anchiq bo’lsa gendan o’tgan, undan keyin qizg’anchiq bo’lsa tarbiya natijasi. Har ikkisidayam ota-ona sababchi.

Qolgan muammolarida ham ilk javobgar o’zlari. Sabab vaqt ajratmaslik, eshitishni bilmaslik, muhitini to’g’ri tanlab bermaslik, islohni o’zidan boshlamaslik va h.k

Bog’cha, maktab va OTMlar ota-ona bermagan ta’limni va to’g’ri muhitni berishi mumkin. Fundamental tarbiyani berish esa ota-onaning o’ziga qolaveradi.

@javokhir_toshpulatov

Zaiflarga ozor bergan zaiflar

6-sinfligimda yosh, erkak tarix ustoz kelgandi. Kichik xatolarimiz uchun bizni qulog’imiz tepasidagi sochimizdan tortib o’tirg’izib turg’izardi. Qizlarni oldida uyalardik.

Hammaga shunaqa deb o’ylardik. Keyin bilsak 9-sinflarga juda muloyim. O’zimiz 9-sinf bo’ldik. Aniq yaxshi tomonga o’zgarmagan edik lekin ustoz bizga ham muloyim bo’lib qolgandi.

Kollejga juda ko’p ustozlar 1-kursligimizda bizga yaxshi muomila qilishas edi. 3-kurslarga esa aksi. Biz ham 3-kurs bo’ldik va bizga ham yaxshi muomila qiladigan bo’lishdi.

Universitedga yangi kirganmiz. Ko’p ustozlar juda qattiqqo’ldek. Kichik xatoyimiz uchun ham ochisleniya eslatilardi. Vaqt o’tkandan keyin bildik, bu faqat endi kirganlarga ekan. Katta kurslar bilan esa o’rtoqdek.

Hozir eslaganimda hotiramda juda kam sonli hurmatga loyiq ustozlar bor ekan. Ularni boshqalaridan ajratgan sifati, biz zaifligimizda ham kuchliligimizda ham teng muomila qilgan.

Xulosa

1. Insonlarning kuchi zaiflarga qilayotgan muomilasiga qarab emas, zaif bo’lmaganlarga qilayotgan muomilasiga qarab o’lchanadi.

2. Zaiflarning zaifligidan foydalanib erishilgan hurmat, kuchlar tenglashib olgunicha tirik qoladi.

@javokhir_toshpulatov

Xatolar muhokamasi

Yil yakunidagi darsimda ba’zi sinflarim bilan bir eksperiment o’tkazdik.(Avval izlandim, maqullangani uchun sinab ko’rdim)

Ya’ni, xohlovchilarni navbatma-navbat butun sinf o’zi sezgan yomon odatlarini yoki xarakteridagi salbiy kamchiliklarini aytish.

Shartlar: Ishtirokchilar hafa bo’lmasligi, hafa bo’lish ehtimoli borlarga buni qilmaslik. Aytilgan kamchiliklarni yozib olish va rostdan ham bor deb o’ylaganlarini o’zgartirish.

Faqat avval buning foydalari sinfga to’liq tushuntirib bera olinsa ishtirokchilar yana ham ko’payadi.

O’zimdan boshladik. O’quvchilarim 6-7 ta xato va kamchiliklarimni aytishdi. Orasida o’zim sezib yurganlarim ham bor. Undan tashqari o’ylab ham ko’rmaganlarim ammo o’zgartirishga arziydiganlari ham bor ekan.

Qolganlari esa ularning foydalari uchun ekanligi va hozircha muqobili yo’q bo’lganligi uchun o’zgartish imkonsiz ekanligini tushuntirdim.

Keyin o’quvchilarni navbati keldi. Sinfdoshlari berayotgan fikrlarni eshituvchiga aniqroq tushuntirib turdim. Orasida o’zim ham aytdim. Qizig’i kamchiliklarini eshitgan hech kim hafa bo’lmadi.

O’zinikiga qiziquvchilar deyarli butun sinf bo’ldi. Bu yaxshi. Eshitishga roziligi o’zgarishga moyilligi borligini bildiradi.

O’z kamchiliklarini hamma tasdiqladi. O’zgarishi kerakligini aytdi. Maslahatlar so’rashdi. Ajoyib! Endi amal qilishsa bas.

Shunda o’ylab qoldim: “Biz kamchiliklarimizni eshita olmaydigan emas, kamchiliklarni aytish yo’llarini bilmaydigan odamlar ekanmiz”mi deb.

Foydalari:

1. Sinf ahillashadi. Umumiy xatolar to’g’irlansa munosabatlar mustahkamlanadi.

2. Ortdan gapirish odati kamayib yuzma-yuz gaplasha olish harakteri shakllanadi

3. Ko’pchilikning qo’lida kelmaydigan muhim hislat: xatolarni tan olish ko’nikmasi shakllanadi.

4. Xatolarizni to’g’irlaganingiz sari faningiz o’rganuvchilar soni oshib boraveradi. To’g’irlash eshitishdan boshlanadi.

5. Ortingizdan qilingan o’rinli tanqid sizni obro’sizlantirsa, o’zingizga aytilganlari sizni o’stiradi. Tanlayvering.

@javokhir_toshpulatov

Gapning mas’uliyatini his qilganlar, amalning ham mas’uliyatini his qiladi. Yoki aksi.

“Istagan paytiz yordamga tayyorman” deganlarning yordam berishni istaydigan paytini topish qiyin.

Insonlarning amallari bilan o’zi haqidagi davolari tengligini faqat manfa’atlar to’qnashadigan raqobat ko’rsatadi.

Ungacha ular haqida yaxshi gumonda bo’lavering lekin to’liq xulosa qilmang.

O’zlari haqida so’ramagan savollarimga javob beradigan insonlar meni o’zlaridan itarishadi. Ayniqsa faqat pilus tomonlar gapirilsa.

Fazilatlar gapirishga muhtoj emas. Ular berkitib bo’lmaydigan darajada ko’rinish kuchiga ega.

Xulosa

Aniq bajariladigan ishlarga va’da, ishontirish uchun qasam yaxshi ta’surot uchun esa amallarni habada qilish shart emas.

@javokhir_toshpulatov

2 ta turdagi shogirt bilan natija qilish qiyin.

Shoshqaloq va maksimalga intilmaydigan.

Ko’p biladi. Bilganidan maksimal foydalana olmaydi. Ba’zida shoshganidan, ba’zida esa o’rtachaga rozi bo’lganidan.

Shu kamchilikni to’g’irlash qiyin. Bu xarakter.

Qiyin savollarda adashadigan o’quvchilarimdan jahlim chiqmaydi. Ular odatda bilmaganidan xato qiladi.

Bilmasa o’rgatish mumkin. Bilmaslik xarakter emas.

Bilmaganini o’rgatishga kun hafta oylar yetsa, xarakterni to’g’irlashga yillar ketadi. Natija esa kafolatsiz.

Yaxshi biladi, qiyinini to’g’ri qiladi lekin oddiysiga yuzaki yondashadi. Natija esa baribir natijasizlik bilan tugaydi.

0.1 ball yetmasdan yillab kontrakt to’layotganlaru, 0.1 ball sabab o’qishdan yiqilganlar bunga isbot.

G’oliblarni oxirigacha kurashish-u maksimal natijaga intilish xarakteri g’olib qiladi.

@javokhir_toshpulatov

O’rgatish uslubi o’zgardi

Qachonlardir qo’rqitish, urushish, hammani oldida uyaltirish o’rgatishning samarali usullaridan biri bo’lgan.

Bu usul ba’zi ustozlar uchun oxirgi chora bo’lsa boshqalari uchun birinchisi edi.

Matematika o’rgatish uchun avvalgi rodikal usullarning deyarli hech biri hozir ishlamaydi. Qolgan fanlarni bilmadim.

ChatGPT 95% misollarni xatosiz, yechib beryapti.

YouTubeda 1-11 sinf kitobining barcha misollar yechimi joylangan.

Abituriyentlar foydalanadigan to’plamning barcha misollarining yechimi joylangan kanallar bor.

Matematika o’rgangan deyarli barcha odam ba’zi misollarni kunlab o’ylab yurgan paytlari bo’lgan.

Oldin ko’chirish uchun kamida iltimos qilingan bo’lsa hozir shu qiyinchlikka ham ehtiyoj qolmagan zamondamiz.

Ustozdan havf sezgan o’quvchi albatta qilib keladi. Lekin yechimlarning manbasi o’zi bo’lmaslik ehtimoli yuqori.

Qolganlar oldidagi obro’si, nafsiga yoqmaydigan qiynoqlar va sabr bilan o’rganish azobidan qochish uchun shunchaki o’rganmasdan vazifa qilib kelish usuli osonroq.

O’quvchilarning aksariyati, kelajakda matematikadan bilimli bo’lishdan ko’ra, ertaga ustozidan keladigan hafdan talofatsiz chiqishni o’ylaydigan aqlda bo’ladi.

Ayniqsa matematika bilmasdan ham o’qishga kirish imkoniyati ko’p bo’lgan davrda.

“Eng zo’r ustoz qattiq qo’l ustoz” degan tushunchani hozir ham eshitib qolaman.

Qattiqqo’llik prinsiplariga sodiqligi ma’nosadi kelsa yaxshi. Rodikallik nazarda tutilgan bo’lsa o’ylab ko’rish kerak.

O’rgatishni, shunga loyiq bo’lishdan boshlanadi. Loyiq bo’lishning o’lchovi hozir faqat fanning o’zini zo’r bilishda emas..

@javokhir_toshpulatov

O’qituvchi ijodkor.

Ijod majburdan qilinmaydi. Majburdan qilingani esa san’at darajasidagi ijod bo’lmaydi.

Darslarimdan o’zim zavq olganimda o’quvchilarim ham zavqlanganini sezaman. Dars tugaganini sezmay ham qolamiz.

Darslarimni majburlikdan o’tkanimda zerikishdan yumilayotgan ko’zlar, uyqusirashdan ochilayotgan og’izlar va sekin o’tayotgan vaqtni ko’raman.

Kasallarni og’riqsiz davolash imkonsiz. Bitta yo’li vaqtinchalik og’riq qoldiradigan dori. Ichasan tuzalgandek bo’lasan. Lekin bu vaqtincha va ahvoling battarlashish ehtimoli yuqori.

Ilm talabida ekansan, og’riqlar bo’lishi tabiiy.

Bir fan o’rganmoqchisan demak shu fanni bilmasliging bu seni hozirgi kasaling. Qutulmoqchimisan demak davolanish shart.

Doimiy davo sendan og’riq talab qiladi. Senda ikkita yo’l bor. Vaqtinchalik og’riqqa chidab bu fanni bilmaslikdagi kasalingdan qutulasan yoki doimiy shu ilmsizlik kasali bilan yashaysan.

Uchinchi yo’l ham bor. Biroz og’riqqa jiday olmaganing uchun sen uchun doimiy davo istab kurashayotgan ustozingni ijodkorligini, majburiyatga aylantirish.

Bu senga doimiy davo emas, vaqtinchalik og’riq qoldiradigan tabletka bo’ladi.

Ustozlaring senga beradiganining sifati loyiq bo’lganingga to’g’ri proporsional bo’ladi.

@javokhir_toshpulatov

Matematikada aksariyat misollarni yechishning 2 xil usuli bo’ladi.

Birinchisi qiyinroq ammo shu usul universal, ikkinchisi oson biroq hos misollarda foydalanish mumkin.

Ba’zida o’quvchilarga oson usullar turganda avval qiyin usullarni tushuntirish shart bo’ladi. Sababi:

1. Mavzuning mohiyati aynan qiyin deb aytilayotgan usullar ortidan chiqib keladi.

2. Oson usullarni istalgan misollarda emas aynan holatiga qarab qo’llashni o’rganishlari uchun.

Ba’zida hayotda ham shu qununiyatni ishlashini payqagandek bo’laman.

Qiyin yo’llar uzoqqa olib boradi, ko’plab holatlarga tushadi va natijani ta’minlash ehtimoli yuqori.

Osonlari esa ba’zilarda ishlaydi. Qolganlarga esa harakatlar teng bo’lishiga qaramasdan effektida ancha farq bo’ladi.

@javokhir_toshpulatov

Baholash mezoni

Tarozini vazifasi og’irlik o’lchash. Termometr haroratni. Spidometr esa tezlikniki. Har birini vazifasi maqsadiga qarab belgilanadi.

Termoterni ishlashini og’irlikni o’lchay olishiga qarab belgilash mantiqsizlik. Sababi uning yaratilishidan maqsadi va vazifasi boshqa edi.

Natijani baholashda ham mo’ljal asl vazifaga qarab tanlanmasa nomuhim kriteriyalar adolatli bahoni qo’yishga halal beradi.

Dasrni qiziq o’tib lekin 3 yilda ham o’quvchilari boshlang’ich bilimdan ko’tarilmagan ustozlarni “zo’r o’qituvchi” deyish to’g’ri emas.

Farzandlarini moddiy istaklarini to’kis bajarib ammo manaviy ehtiyojlarini qondirmaydigan insonlarni ham ideal ota-ona deyish xato.

Ba’zida yaxshi o’quvchi lekin bilimi yaxshi emas, yaxshi sportchi lekin yaxshi do’st emas, yaxshi sotuvchi lekin rostgo’y ishchi emas, hodim sifatida yaxshi lekin yaxshi inson emas bo’lib chiqadi.

Ideal inson yo’q. Baholashda ham vazifasiga qarab baho bering. Yaxshi ammo nomuhim sifatlariga chalg’ib asosiy kutilmangizni bera olmasligiga rozi bo’lmang.

@javokhir_toshpulatov

O’zgarmaydigan bolalar

Men o’qigan maktabning yonida yana bir maktab bo’lar edi. Uni yonida mehribonlik uyi joylashgan bo’lib, mehribonlik uyi bolalari o’sha maktabda o’qishar edi. Biz boshqa maktabdan bo’lganimiz uchun u tomonlarga kam sonli bo’lib borishga qo’rqar edik.

Agar o’sha bolalar bizni boshqa maktabdan kelganimizni sezishsa darhol ko’payib ketishar edi va katta to’palon boshlanar edi. Keyinchalik ularni shahar chetrog’iga ko’chirishga majbur bo’lishdi.

Men tushunmas edim. Nega bular bizga bunday munosabatda? Ahilligi yaxshi lekin nega bu ahillikni bu yo’lda ishlatishyapti?

2020-yil darslarimdan tashqari 2 ta sinf rahbarligi ham berildi. O’shandan boshlab menda bolalar va ota-onalar bilan gaplashish imkoniyati ko’paydi.

Kelayotgan o’quvchilarni 60% lariga fandan tashqari harakteri bilan ishlashga to’g’ri keladi. Katta qismini o’zgartirish mumkin. Ayrimlarini esa deyarli iloji bo’lmaydi.

Ilojsizlarida esa bitta umumiylikni ko’raman. Bu ota-onasi o’rtasida munosabati buzilganlari. Yaqinda shu haqida ham biroz izlandim.

2022-yilgi ajrimlar 24% ga oshibdi. Sonda esa bu 1 yilda 48 ming oila ajrashibdi. Tirik yetimlar soni esa taxminan yiliga 30 mingdan oshadi. Undan keyingi yilgi ma’lumot hali chiqmabdi. Lekin ko’paygan bo’lishi mumkin.

Ota va onasidan birdek tarbiya ko’rmagan o’quvchi va bolalarda odatda quyidagi muammolar kuzatiladi.

Qay yo’l bilan bo’lsa ham e’tibor tortishga moyillik, o’ziga bo’lgan ishonchning pastligi, moliyaviy qiyinchilik, egaistlik, kuchli introvertlik va boshqalarga nafrat.

Ajrimlarning oqibatlari ko’p holatda bolalarga o’zgartirishning iloji yo’q bo’lgan yomon ta’sir qilishini o’qituvchi bo’lmaganimda bunchalik xis qilmas edim.

Ota-onalar xatolari oqibatlarini bolalar tortayotganini ko’rish va ularni muammolariga hech qanday yechim bera olmaslik juda qiyin.

Ajrimlarning boshida maqsadlar va qadriyatlarining tutashmayotgani-yu hayotga bo’lgan yuzaki yondashuvlarni ko’raman.

Oila a’zolarning ilmsizligi. Ilmlilarning esa amalsizligi. Amallilarning esa sabrsizligi. Sabrlilarning sabrini suistemol qilayotgan johiliyatni ko’raman. Yana ham bilmadim. Bilganim esa qiynalayotgan bolalar.

@javokhir_toshpulatov

Asabiy yoshlar

Bir mavzuni 5 martalab qayta tushuntirgan o’quvchilarimdan biror o’rtog’i yordam so’raganida, ikkinchi martani o’zida asabiylashayotganini ko’raman.

O’z fikrini yetkazib bera olmagani uchun asabiylashadigan, haqiqatni eshitganida aybni tan olmasdan talashayotgan o’quvchilar ko’payganini ko’raman. Oddiy voqeliklar ammo ular tomonidan javoblar radikal.

Bir sinfimda shu toifadagi o’quvchilarim soni ko’proqligi uchun ulardan boshida jahlim chiqdi. Sabrim to’lgandek bo’ldi. O’zlaridek javob qaytarishga imkoniyatim va argumentlarim yetarlicha edi.

Suhbatlashsam boshqa ustozlarda ham shunaqa o’quvchilar ko’p ekan. O’zi yosh ammo asabi torlar. Keyin shu haqida biroz izlandim. Sababini bilgach ularni vaziyatlaridan jahlim chiqish o’rniga ularga achinishni boshladim.

Tarbiyasizlik, sabrsizlik, hurmatsizlik yoki mensimaslik deb shakllangan taassurotlarim o’rnini ularga kasalligini o’zi bilmayotgan bemorlardek qarash xissiyotlarim shakllandi.

Chunki vaziyatning asosiy faktorlarida to’liq ularni ishtirokini ko’rmadim. Bular:

1. Ta’lim va o’quv yuklamasi;
2. Oilaviy muammolar;
3. Ijtimoiy bosim;
4. Jismoniy faoliyat yetishmasligi va notekis dam olish;
5. Atrof-muhitdagi o’zgarishlar;
6. O’quvchi va o’qituvchi munosabatlari to’g’ri yo’lga qo’yilmagani;
7. Muvaffaqiyatsizlik qo’rquvi.

Men “Holat o’zgarmaydi, munosabat o’zgaradi” fikrga amal qilishni boshladim.

Boshida imkon beraman, xato qilsa sabr qilaman, erkalik qilsa ko’taraman va ko’proq gaplashaman. Hullas eng yaqin insonidek ularni boricha qabul qilaman.

Eng yaqinlaridan farqim meni maqsadim ularga butun umr rozi bo’lishga qaratilmagan. Faqatgina to’liq ishonchiga kirib olguncha bu process davom etadi.

Munosabatlar mustahkamlashganidan keyin sekinlik bilan xatolarini aytishni boshlayman. Ularga yechimlar beraman. O’zgarishlarni shoshiltirmagan holda kutaman. Shunda ham natija kafolatlanmagan. Lekin 8/10 holatda ishlaydi inshaAlloh.

Biz sabablarga javobgarmiz natijani o’ziga qoldiramiz. Cho’ntakka qoladigani esa ijtimoiy munosabatlarda uncha-muncha asabbuzarliklarga sabr qilish immunitedi.

@javokhir_toshpulatov

Natijada talab qilinadigan harakter

Shu kungacha tanigan, o’qitgan, qachonlardir birga o’qigan va yaxshi natijalarga erishgan o’quvchilarda men ko’rgan umumiyliklar:

1. Bir nechtasini bir vaqtda boshlamasdan navbat bilan qilishadi.

2. Bir vaqtda uzoq vaqt chalg’imasdan shug’ullana olishadi.

3. Xatolarini o’zlari to’g’irlashga harakat qilishadi.

4. Natija uchun muddatni hozirgi darajasini real baholagan holda qo’yishadi.

5. Maqsadlari bilan harakatlari to’g’ri proporsional bo’ladi.

6. Aniq maqsad qo’yib unda mustahkam turishadi.

7. Qiyinligidan nolishmaydi.

Shu harakterni shakllantirgan insonlarni natijalarini ko’z bilan ko’rsa bo’ladi.

@javokhir_toshpulatov

O’rganish oson amali qiyin.

Bir paytlar insonlar amal qilish uchun ilm izlab bir shahardan boshqa shaharlarga borishgan.

Olingan ilm mashaqqati sababidan u qadrli bo’lgan. Amaliga jiddiy qarashgan.

Hozir hammasi boshqacha. Ilm ko’p. Eshitamiz, ta’sirlanamiz. Huddi o’rgangandek bo’lamiz.

Kitobdan bo’lsa ustini bo’yab qo’yamiz, telefonda bo’lsa saqlab qo’yamiz.

Kerak bo’lganda esa yodimizga kelmaydi, kelsa ham qo’llamaymiz, qo’llay olmaymiz. Qo’llashni istamaymiz.

O’rganavering. Variantlar kombinatsiyasi ko’payaversin. Bu yaxshi. Shunga buyurilganmiz ham.

Lekin ilm olinsa-yu, olingan ilm amalsiz qolaversa bebaho ne’matimiz Iymonimizga salbiy ta’siri borligini o’qiganman.

Amalsiz qolgan ilmlarim bilan ovvora bo’layotganim uchun ko’p yoza olmayapman, uzr.

@javokhir_toshpulatov

G’oyalar to’qnashuvida yoqadigani yutadi

Bolalardan ota yoki onasidan qaysi birini ko’proq yaxshi ko’rishini so’ralsa, bittasini tanlaydigan bolalar ko’proqligini ko’rganman.

Bunga sabab qarorlar ota-ona tomondan ikki xil bo’lishida. Qaysi biri bolaga yoqsa va o’sha amalga oshirilsa boladagi barcha mehr shu yaqiniga qarab ketadi.

Men fanim bilan birga o’quvchilarni xulqi, qadriyati, farosati va shaxsiyatini ham shakllantirishga harakar qilaman.(Odatda amalda)

Bu menga qachon oson kechadi qachonki men bilan bir xil sinflarni o’qitayotgan ustozlarniki ham menikiga yaqin bo’lsa.

Sababi, o’quvchilar o’zi olgan va nafsiga yoqmaydigan yangi g’oya qabul qilishi uchun uni boshqa ustozlardan tasdiqlatishga urunadi.

O’quvchilarda g’oyalar to’qnashuvi bo’lganda, qaysi go’ya nafsga yoqadigan bo’lsa o’sha qabul qilinadi. Bunda haqiqat va aslida qaysiga buyurilganligimiz bir chetda qolib ketaveradi.

Xulosa

1. Farzand uchun qarorlarni juftingiz bilan avval kelishib olib, bir xil qabul qiling. Shunda farzand mehri teng taqsimlanadi.

2. O’qituvchi fani bilan qo’shib umumiy g’oyalarini ham singdirib qo’yadi. Ustoz tanlashda qadriyatlariga ham qarang.

@javokhir_toshpulatov

Ko’p kulgan ko’p yig’laydi

Yoshligimda “Ko’p kulgan ko’p yilg’laydi” deyishardi. Ishonardim. Keyinchalik shunchaki irim ekan dedim va tan olmadim.

Endi yana tushunyapman rostdan ham ko’p kulgan ko’p yig’lar ekan. Faqat endi o’qiganlarimni hayotni o’zi insonlar orqali tasdiqlab beryapti.

Tez xursand bo’ladigan insonlarni hafa bo’lishi ham tez. Tez hafa bo’ladigan insonlarni esa xursand bo’lishi ham huddi shunday tez.

Qalbga bog’langan narsalar insonni kayfiyatini boshqarishni boshlaydi. Kayfiyat esa jism harakatini ta’minlovchi qarorlarga to’liq ta’sir qiladi.

Kayfiyat bilan harakatlar o’rtasidagi bog’liqlikni uzib qo’yishni imkonini topa olmadim. Lekin kayfiyat va qalb orasidagi bog’liqlikni uzib qo’yish mumkin ekan.

Bu dunyodagi qiyinchilik ham, xursandchilik ham vaqtinchalik va mutloq emasligini siz ham men ham bilamiz. Lekin abadiydek qalbga bog’lab qo’yganmiz.

Qalbga bog’langan insonlar, buyumlar va voqeliklar turli holatlar orqali kayfiyatimiz yordamida to’liq bizni harakatlarimizga hukmdorlik qiladi.

Shu sababdan xursand va hafa bo’lishimga atigi bittadan sabab borligini ko’ryapman.

Xursand bo’lishimga hozir tirikligim. Hafa bo’lishimga esa tirikligimda abadiy qoladigandek yashayotganim.

@javokhir_toshpulatov

Sabr va talabchanlik

Muvaffaqiyatli insonlarning ustoz-shogirtlik davri haqida “Mahorat” kitobida yozilgan. O’sha insonlar o’z ustozlarini ikkita sifatini e’tirof etishgan. Sabr va talabchanlik

Sabr va talabchanlik teskari prinsip emas. Ba’zi ustozlar shu holatdagi yanglish tushunchalar bilan o’zlari o’qita olmayotganligini oqlashadi.

Sabr

Xatolar qilsa qayta o’rgatishga, fanga qiziqtirish uchun qo’lidan kelganini qilishga, o’zgartirish uchun muhim resurslarini ayamasdan sarflashdagi qiyinchiliklarga chidash immunitedi.

Bu prinsipdagi o’qituvchilar 80% yaxshi o’qiydigan o’quvchilarining natijasiga qarab emas aksincha 20% o’rgatishga qiynalayotgan o’quvchilariga qarab o’zlarini baholashadi. Aynan shu yondashuv ularni doimiy o’sishga majbur qiladi.

Ba’zi ustozlar bilan o’qimayotgan o’quvchilar haqida gaplashganimda, “Hamma matematik bo’lmaydiku” deyishadi. Eng yomon yupatish men uchun shu.

O’z darsiga “hamma tarixchi, matematik, fizik va h.k bo’lmaydiku” deb yondashadigan ustozlarning o’quvchilari orasidan o’sha fan mutaxassisi chiqishi qiyin masala. Ustozlarning o’zlari fanlarini muhim hisoblashmasa, qanday qilib o’quvchilari muhim hisoblasin.

Talabchanlik

Siz 100$ to’lab 20$ lik buyumga rozi bo’lmasligizga o’xshaydi. Talabchan ustozlarning talabchanligiga sabab ham shu. Ular ko’p berishadi va tabiiyki kam qaytishiga rozi bo’lishmaydi.

Hamma talabchan ustozlar ham yaxshi ustoz bo’lmasligi mumkin lekin yaxshi ustozlarning barchalari talabchan. Ular talabchanlikni avvalo o’zlaridan boshlashadi.

O’zim ko’p guvoh bo’lganman. Endi boshlaganida fanga qiziqmagan o’quvchilarning natijalari, o’qituvchilarning sabr va talabchanligi sababidan boshqa ustozlarning huddi shu yoshdagi qobiliyatli o’quvchilaridan karrasiga o’tib ketganiga.

@javokhir_toshpulatov

Shu paytgacha siz ko’rgan qaysi fan ustozlarida jiddiylik va agressiya qolgan fan ustozlariga nisbatan kuchliroq bo’lganiga guvoh bo’lgansiz?

Javobingizni yozing. Keyinroq shu mavzuda bir post yozaman men ham.

Ilm olish qiyin

Zamonaviy ta’limda o’quvchi psixologoyasi, o’quvchi huquqlari va o’quvchini darsga qiziqtirish mavzusiga ko’p e’tibor qaratilyapti.

Tushunarli, hozirgi bollarni qoyil qoldirish qiyin. Ammo bu ustoz shogirt o’rtasidagi haqiqiy maqsadlarni chetga surish evaziga bo’layotganining natijasi uzoq yillarda ko’rinadigan haqiqiy muammo.

Masalan: “O’quvchiga darsning istalgan paytida tashqariga chiqish uchun ruhsat berish kerak. Chunki uning huquqi”

Ha qo’shilaman. Faqat o’ta muhim biologik ehtiyoj uchun.

Bir kishining huquqlarini o’ylagandek bo’lish, qolganlarning huquqini buzish evaziga bo’lish kerak emas.

1. Darsdan chiqib ketgan o’quvchi qolgan o’quvchilarni fokusini bo’ladi. Demak qolganlar huquqi toptaldi.

2. 5-10 daqiqa chiqib ketgan paytda ustoz mavzuni tushuntirgan bo’lsa, ustozga uni qayta tushuntirishni yuklash, ustozni huquqini toptash hisoblanadi.

3. 5-10 daqiqalik tanaffuslar aynan dars paytidagi chalg’ishlarni oldi olinishi uchun ehtiyojlar qondiriladigan payt. Xohlagan o’quvchi zaruratini shu paytda bajara oladi, xohlamagani tanaffusda o’ynab ehtiyoj qondirishni darsdagi huquqlariga yuklab qo’yadi.

Bu bitta misol edi.. Bunaqa o’nlab holatlar bor.

Darsdan haqiqiy maqsad nima edi, bolaga hayotni anglatish. Bu fan bilan birga odob, ahloq va qat’iyatni shakllantirish uyg’unligida bo’lsa yana ham a’lo.

Ammo bu ularni nafsiga yoqmaydigan topshiriqlar evaziga bo’lishi aniq. Ilm olish oson bo’lganida barcha ilmli bo’lar edi. Hech kim qiynalmas edi. Hamma yaxshi yashar edi.

Shuni bilamiz lekin ularni asrayveramiz.. Ilm olish qiyin, ularga qochishni emas sabrni o’rgating. Faqat sekinlik bilan.

Mayli bugun barchasiga teng yoqa olmassiz, ammo aqilsiz paytda yaxshi ko’rib, aql kirganida norozi bo’lishganidan ko’ra aqlsiz paytda yomon ko’rib aql kirganida rozi bo’lishgani afzal.

@javokhir_toshpulatov

Omadga tayyorlaning

Agar yutuqlaringizni lotoreyalardan izlamayotgan bo’lsangiz unda omad uchun qo’shimcha harakat talab qilinadi. U odatda tayyor bo’lganlar bilan birga. Tayyorlanish bosqichi esa qiyin.

Youtubeda videodarslar joylash uchun kuniga ishdan tashqari qo’shimcha 6 soat vaqt ajratar edim. Qachondir shuni ortidan yaxshi takliflar chiqishini sezardim, ammo maqsad u bo’lmagan. Oradan 1 yil o’tdi juda katta xalqaro loyiha qalan.uz taklif bilan chiqdi.

Bir sinfda o’qiyotgan tahminiy summasi 60 mln so’m grant yutgan va grant yuta olmagan o’quvchilarimga qarayman. Bilim va umumiy harakatlaridan yutganlar omadga loyiqroq ekanligi sezilib turadi.

Farzandini yutuqlaridan faxrlanib yurgan ota-onalar shu kunlar uchun tayyorlanishgan edi. Garchi o’zlari ishonishmagan bo’lsa ham. Yondashuvdagi yillab qiyinchiliklar shu omadga tayyorlanish davri bo’lgan.

Isaak Nyuton toritishish qonunini topishiga yerga olma tushgani sabab bo’ldi. Bu omad. Ammo u fizikani yillab o’rganmaganida izlayotgan qonuniyati bilan yerga tushgan olmani bog’lay olmas edi.

Bugungi harakatlarimiz ixtiyoriy paytda kelishi mumkin bo’lgan imkoniyatlarga tayyor bo’lishimizni ta’minlashi kerak. Imkoniyatlar kelganida unga tayyorligimiz bu omad.

Omad bu to’g’ri paytda, to’g’ri joyda to’g’ri ko’nikmalarga ega holatda bo’lish. Duolaringizda loyiq bo’lishni so’rang. Loyiq bo’lmagan holda erishilgan omaddan foydalanib qolish imkonsiz.

@javokhir_toshpulatov

Achinmang

Biz bir insonga achinish hissi bilan munosabatda bo’lar ekanmiz, ularga ojizligi haqida birinchi signalni o’zimiz bergan bo’lamiz.

Ojizligini tan olgan inson harakatdan to’xtaydi. Dunyo undan qarzdor va hamma uni boshiga ko’tarishga majbur deb biladi.

Dunyo esa ayamaydi. Natija xohlayaptimi, hayotini qolgan qismini muhtojlikdan yiroqda o’tkazmoqchimi unda qiyinroq bo’lsa ham harakat qilishi shart.

Xatolari uchun hamma qatori tovon to’lashi va qolganlarga qilinadigan munosabat qilinishi ham.

Imkoniyati cheklanganlar yaxshi munosabat, maqtov va taqdirlashlarga faqatgina munosib bo’lgani uchun erishishi kerak. Huddi shunday jazolariga ham.

Tanishlaringiz orasida shundaylar bo’lsa, ojizligi uchun ular bilan achinish hissida munosabatda bo’lmang. Hammani teng ko’ring.

Bordiyu shunday o’quvchilaringiz bo’lsa, mayli topshiriqlar imkoniyatidan kelib chiqib har xil bering ammo talablar bir xil bo’lsin.

Bugun zolim ko’rinsangiz ham ularni ertasi uchun adekvat munosabatda bo’layotgan kam sonli insonlardan bo’lasiz.

@javokhir_toshpulatov

Savollar orqali tasdiqlatish

11-sinf o’quvchim bilan bo’lgan suhbat.

U: Ustoz uy ishi biroz ko’proq berar ekansiz.

Men: Bitta fanni 1 yilda o’rganish uchun kuniga qancha vaqtdan shug’ullansa yetarli deb o’ylaysiz.

U: 3.5–4 soatdan

Men: Maktabda qancha vaqt darsimiz bor

U: Har kuni 45 daqiqadan 2 ta.

Men: Demak 90 daqiqa, ya’ni 1.5 soat maktabda qilyapsiz. Uyda esa 2.5–3 soat qilishga to’g’ri kelar ekan.

Yana men: Berayotgan vazifamni qilish uchun qancha vaqt sarflayapsiz.

U: 1 soat atrofida.

Men: O’zingiz belgilagan vaqtdan ham kamroq sarflash orqali ulgursa bo’ladigan vazifa berayotgan ekanman.

Yana men: Inson nafsiga yoqmaydigan ishlarni qilar ekan, garchi u foydali bo’lsa ham vaqt sekin o’tadi. Ko’pdek tuyuladi. Hisoblansa esa unaqa emas.

Munosabat haqida yaxshiroq tushuntirishim uchun suhbatni to’liq yozishim kerak bo’lar ekan. Bundan keyin shu shaklda ham tez-tez yozib tursammikan, nima deysizlar?

@javokhir_toshpulatov

O’quvchilarni obunachilardek ko’ring

Telegram, youtube yoki instagramda obuna bo’lgan kanallaringiz ro’yhatiga qarab chiqing.

O’zingizga kerak bo’lgan, qiziq yoki qachondir kerak bo’lib qolishi mumkin bo’lgan kanallarga obuna bo’lgansiz.

Siz kuzatadiganlaridan tashqari ham ko’plab foydalilari bor. Ammo u foyda sizga qiziq emas. Shu faktor sizni u kanallarda ushlab turmaydi.

Endi darsingizdagi o’quvchilarni obunachilaringizdek biling.

Siz berayotgan kontentlar ularga nima uchun kerak? Kerakdir ammo ular bilishdimi? Bilishgandir lekin qiziqmi?

Ularda siz kabi kanallardan chiqib ketish imkonlari yo’qdir ammo shunchaki kuzatmaslik, qiziqqanlarga ham kuzatishga imkon bermaslik yo’llari bor.

Insonlar bir narsani o’rganishga harakat qilishlari uchun agar biroz bo’lsa ham qiziqish aralashmasa ko’p holatda faqat foydaning o’zi kamlik qiladi.

Xulosa

1. Siz nima maqsadda o’rgangan bo’lsangiz shu maqsad bilan o’rgatishga ko’p kuch sarflamang. Maqsadlaringiz kesishmasa bu yo’l zararga ishlaydi.

2. Boshida osonini bering, qila olsin. Nima uchun kerakligini o’rganing, shuni o’rgating. Fan bilan hayot bog’lansa o’rganish davomiy bo’ladi.

@javokhir_toshpulatov

Ilmi hol

Maktabda darsim 5 kun 08:30 dan 17:15 gacha. Online darslarim esa haftada 3 marta 1.5 soatdan. Top ustoz loyihamizdagi darsim ham haftada 2–3 marta 2 soatdan. Bular berish vaqtlarim.

Olish vaqtlarim esa: Haftada 2-3 kun 2+ soatdan mustaqil matematika bilan shug’ullanaman(hali ham). Har kuni 1 soat esa mutolaaga. Qolgan ishlarga ham vaqt bemalol qoladi.

O’tmishda yashagan olimlarni hayotini o’qiganimda va hozirgi zamonamizni men taniydigan katta ustozlarni kuzatganimda bir narsaga guvoh bo’ldim. Ular kunlarini uch qismga bo’lib olishgan.

Tijorat, ilm berish va ilm olish.

Tijorat birinchi darajali ehtiyojlarni qoplash uchun shart bo’lgan. Biz o’qituvchilarga hozir nisbatan yengilroq. Ilm berganimiz tijoratga ehtiyoj qoldirmaydi. Ikkitasiga vaqt ajratsak bas. Berish va olish.

Biz ustoz ekanmiz faqat berishga vaqt sarflasag-u ammo olishga sarflamas ekanmiz bizdan olish istagida bo’lganlar soni va sifati cheklanib boraveradi.

Doim o’qing. Xatolaringizni tan oling. Faningiz bo’yicha yangi ilmlarni o’rganing. Shaxsiyatingiz ustida ishlang. Hayotingizni o’qituvchilikda davom ettirish niyatingiz bor ekan bunga majbursiz.

Hozirgi bolalarni qoyil qoldirish qiyin. Bu esa ilmi holga ehtiyojimizni karrasiga oshiradi.

@javokhir_toshpulatov

To’g’ri maqsad

Bugungi ishlaringizni sifatsiz qilyapsizmi, maqsadlaringizga qarab qo’ying.

Chunki maqsadingiz va bugun qilayotganlaringiz sifati to’g’ri proporsional bo’ladi.

Ertangi “natijalar” bilan o’zingizni aldab, bugun sizga ishonch bildirganlarni unutmang.

Ertaga taksi bo’lishni orzu qilayotgan sartarosh, bugun yangi turmaklarni o’rganmaydi.

Axranalikka rezyume topshirgan taksis, bugun reytingini ko’tarishga harakat qilmaydi.

Ertaga A kompaniyaga ishga kiraman degan bugungi B kompaniya hodimi, B uchun borini bera olmaydi.

Sababi oddiy. Bunda fokusni kamida ikkiga bo’lib, yarmini ertangi maqsadlarga topshiriladi. Qolgani esa quyidagilar uchun kamlik qiladi:

Bugundan ilhomlanish, xatolarni tan olish, sabr qilish, o’rganish va natijaga erishish.

Bunday noto’g’ri maqsadlar bilan yashaydiganlar ko’p, lekin orasida bitta sohadagilarni zarari nisbatan kengroq yoyiladi.

Bular o’qituvchilar.

Ertaga o’zini boshqa sohada ko’rayotgan bugungi o’qituvchi, bolani bolaligicha qabul qilmaydi, o’rgatishni o’rganmaydi, xatolarini tan olmaydi, o’zgartirishga yo’l ko’rsatadiyu natijaga sabr qilmaydi.

@javokhir_toshpulatov

Qiyinchiliksiz o’rganishning iloji yo’q

O’rganishda hammamiz qiynalganmiz. Lekin o’rgatishda qiyinchiliklardan aylantirib o’tkazgimiz keladi.

O’quvchilar qilishi shart bo’lgan ishlarni zimmamizga olamiz yoki umuman ozod qilamiz. Go’yoki shu orqali ularga yaxshilik qilgandekmiz.

Bu bilan fan bo’yicha bizdan ham yaxshiroq natija qilishi mumkin bo’lgan yuqori patensialli o’quvchilarni qurbon qilgan bo’lamiz.

O’quvchilari yuqori natijalar ko’rsatadigan ustoz va bugun barcha o’quvchilari tomonidan yaxshi ko’rilgan ustoz. Bu ikkisi doim ham parallel yurmaydi.

Sababi yaxshi natijalar albatta qiyinchilik talab qiladi. Qiyinchiliklar esa barchaga ham yoqavermaydi hatto o’zini foydasiga bo’lsa ham.

O’quvchilarni qiyinchilikdan qochish evaziga fanni qiziqtirishni emas, ularga qiyinchiliklarga tik boqa oladigan immuninetni shakllantirish orqali yaxshi o’qituvchi bo’ling.

Bu yo’lda yomon ko’rilasiz, charchaysiz va qadrlanmaysiz. Harakatlaringiz ularning foydasiga ekanligini vaqtning o’zi ko’rsatadi. Ba’zida natijalari bilan ba’zida esa afsuslari bilan.

@javokhir_toshpulatov

Bilmasangiz bilmasligizni ayting

Oxirgi uch yilgacha ustozlarimni hech biridan “bilmadim” degan javob olmaganman.

Natijada “bilmadim” deyish bu uyat, obro’ni tushuradigan so’z degan noto’g’ri tushunchalar shakllanib qolgan ekan.

O’z sohasidagi mustahkam ilmidan tashqari kuchli shaxsiyatli insonlar bilan suhbatlashib, ulardan ba’zi savollarimga “bilmas ekanman” degan javoblarni eshitdim.

Boshida ular ilmiga shubxa bilan qaradim. Keyinchalik tushundim “bilmadim” demaydiganlar hamma narsani bilganidan emas, obro’sizlanishdan qochib bu so’zni ishlatishmas ekan.

O’rganganingiz sari biladiganlaringiz, bilmaydiganlaringiz oldida hech narsa emasligini bilib borasiz.

Bilmadim deya olish uchun ham insonda kuchli ilm va so’rovchining manfa’atini birinchi o’ringa qo’ya oladigan mustahmak etiqod kerak.

Xulosa

Bilmasangiz “bilmayman” deb ayting. Kibringiz kasriga so’rovchilar qolmasin.

@javokhir_toshpulatov

Yaxshi ko’rish orqali o’zgartirish

Biz odatda insonlarga boshqa insonlar bergan ta’surotlardan kelib chiqib munosabatda bo’lamiz. Yaxshi deyishsa yaxshi tomonlari ko’rinadi, yomon deyishsa esa yomon tomonlari.

Bir inson mutloq yomon bo’la olmaydi. Mutloq yaxshi ham. Inson ekan o’quvchilar ham shunaqa. Boshqalardan insonlar haqida kamroq ta’surot so’rang.

Yomon ko’rishga o’nta sabab bo’lsa-yu yaxshi ko’rishga bitta sabab bo’lsa shuni olavering. Fanni yoqtirmas, darsga halal berar, masulyatsizdir yoki yolg’onchi.

Ammo tashkiliy ishlarda zo’rdir yoki mediada aktive. Hech bo’lmasa PUBGni yaxshi o’ynar. Farqi yo’q. Shu hislatini yaxshi ko’ring.

Insonlardagi umumiy qiziqishlar ular orasidagi munosabatlarni mutahkamlaydi. Mustahkam munosabat esa insonlarni bo’yin sundirishda bosh omil bo’ladi.

Bir o’quvchim bo’lardi. Uni maktabda hamma yomon ko’rardi, sanoqli insonlardan tashqari. Men uni futbolga qiziqishini yoqtirganman. Keyinchalik PUBGni yoqtirishini bildim. Men ham o’zimni majburladim shu o’yinni yoqtirishga.

Vaqt o’tdi. Qiziqishlariga bog’lab fanimni tiqishtirganman. Zo’r o’qishni boshladi. Bora-bora istalgan tarbiyaviy masalalarda unga ta’sir o’tkaza olganman. Hatto PUBGni yomon tomonlarini tushuntirishga o’tdim.

Hech kim ishonmaganda men ishondimku. Hamma yomon ko’rganda men yaxshi ko’rdimku. Uni nazdida demak menga ishonsa bo’ladi.

Bolalarning xulqlari o’z-o’zidan yomonlashib bormaydi. Ko’p holatda bunga sabab oilaviy muammolar, atrof muhit, noto’g’ri tarbiya va jamiyat yopishtirgan yomon degan tamg’a.

Ular shunchaki o’shani aksini ko’rsatib beradigan oyna. Aslida ularga ham hozir va qo’yib bersak kelajakda ham oson bo’lmaydi. O’zgartirishni siz boshlang. Kamida ajrga ega bo’lasiz.

@javokhir_toshpulatov

Yosh ustozlarga 10 ta maslahat

O’quvchilar bilan to’g’ri munosabat o’rnatishda ustozlarga 10 ta maslahatim

1. Qarama-qarshi jins vakilidagi o’quvchilariz bilan ijtimoiy tarmoqlarda ustoz-shogirt munosabatini o’rnatmang.

Chegara va nazoratni yo’qotasiz.

2. Erkak ustozlar, o’g’il bola o’quvchilari oldida qizlarga yumshoq gapirib, ko’p hazil qilmasligi kerak. Qiz bola ustozlar esa aksi..

Bu qolganlarni g’ashini keltiradi.

3. Hammani oldida o’quvchilar bilan urushib ketmang. U 100% aybdor bo’lsa ham.

Natija qanday tugasa ham siz yutqizgan bo’lasiz.

4. Xato qilsangiz tan oling. Tushunmasangiz tushunmaganizni ayting. Lekin aldab yubormang.

Haqiqatni bilishganda uyalib qolasiz.

5. O’quvchizni boshqa ustozdan qizg’anmang. Shunday bo’layotgan bo’lsa, ustozlikdagi niyatizni qayta ko’rib chiqing.

Ustozlikda niyatning holislik o’lchovi shu.

6. O’quvchilarga hech qachon maqtanmang. Kamtar bo’lavering. Natijani amalda ko’rsating.

O’quvchilar amallarni olishadi.

7. Ular uchun jon kuydirayotgan bo’lsangiz o’zlari buni sezishsin. Og’zaki emas amalda.

Qarzdorlik his qilgan o’quvchiga berish oson.

8. Dars vaqtida mavzuni maksimal o’ting. Darsdan tashqari esa faqat intilganiga bering. Ilmingiz, vaqtingiz va o’zingizni hurmat qiling.

Ilm ham rizq. Isrofga qarab ketsa to’xtang.

9. Hammani teng ko’ring. Prinsiplaringiz barcha o’quvchuvchilar uchun ishlasin.

Adolatsizlik sizga han yoqmaydi.

10. Hech qachon o’quvchilarga bog’lanib qolmang. Mehr bering, lekin qaytishini kutmang.

Insonmiz, unutuvchimiz.

@javokhir_toshpulatov

Ustozlar bilan munosabat

O’zim uchun ustoz deb bilgan insonlar bilan munosabatimda 5 ta qoidaga amal qilaman. Sizga ham shuni ilindim:

1. Shablon salom yoki tabrik jo’natmang. Bularga javob berish noqulay. Oddiy bo’lsa ham o’zingiz yozing.

2. Ovozli habar jo’natmang. 37 qator bo’lib ketsa ham yozing. Har 2-3 ta gapda bir qator tashlab yozing. Ovozli xabarni eshitish makon tanlaydi.

3. Bir necha soat sabr qila oladigan ishingingiz bo’lsa telefon qilmang. Telegramdan yoki muhimroq ishingiz bo’lsa sms yozing.

Ketma-ketligi:

• Salomlashish
• O’zingizni tanishtirish
• Telefon qilish uchun ruhsat so’rash

4. Ular sizga latifa aytdi yoki hazil qildi degani siz ham shunday munosabatda bo’lishingiz mumkinligini bildirmaydi. Kulgili bo’lsa kuling, bo’lmasa o’zingizni majburlamang.

5. Aqillilar shunchaki eshishitishni bilishadi. Ular sizni jim turib eshityapti degani barcha gapingiz o’rinliligini bildirmaydi. Eng muhimlari haqida gaplashing.

Aqilli insonlarning vaqtlarini hurmat qiling. Ulardan ham hurmat topasiz.

@javokhir_toshpulatov

Haqiqiy xulq

Asl xulqingizni bilmoqchimisiz, sizdan voz kecholmaydigan insonlarga qilayotgan muomilangizni kuzating.

Ota-ona, aka-uka, opa-singil, farzand-u ayolingiz va sizga muhtoj yoki sizni yoqtiradigan boshqa biror yaqinlaringiz-u, do’stlaringiz.

• Ko’plab insonlarni bilaman, barchaga go’zal muomilada faqat oila a’zolaridan tashqari.

• Men judayam halim deb bilgan inson bor edi. Unga bog’langan ojizalarga juda ham qo’pol so’zlarni ishlatgandan keyin u haqidagi fikrlarimni qayta ko’rib chiqdim.

• Xato qilsa qilmasa barchadan darrov kechirim so’raydigan tanishim bor. U onasi bilan nohaq tortishdi. Kechirim so’ra desam, aybim yo’q dediyu so’ramadi.

• Begonalar oldida har bir gapini o’ylab gapiradigan “Aqilli” insonlarni shaxsan bilaman. Uni hurmat qilganlarga esa istalgancha nohaq jahllaru - qaltis hazillar qiladi.

• Maktabda shunday ustozlarni ko’rganman, rahbariyat va hodimlarga xushmuomila lekin hali ojiz hisoblangan o’quvchilarga darsga kirganida juda ham qo’pol.

Sizga qaysidir tomondan bog’langan insonlarga hissiyotga berilib qo’pol muomila qilsangizu lekin qolgan insonlarga xushmuomila bo’lganingiz bu sizni halimligingiz emas, ojizligingni bildiradi.

Go’zal muomilani oila-a’zolaringizga, farzand-u o’quvchilaringizga va ojizlarga qiling. O’sha qiyinroq. Qolganlarga majburligingiz uchun ham qilaverasiz.

@javokhir_toshpulatov