Men nima dedim o'zi?!
Ustoz sifatida miyamda faol ravishda:
-talabalarga bu mavzuni qay usulda samarali tushuntirish mumkin?
-Ushbu keysga nimani misol qilsam, mohiyatni yaxshiroq anglashadi?
Kabi savollar aylanadi. Mavzuga oid misollar keltirishda talabalar hayoti, ko'pchilik ko'rgan kinolardan parchalar olishga, ozgina yumor qo'shishga harakat qilaman.
Uch juftlik dars o'tish esa odamni charchatadi. E'tiboringizni ushbu vaziyat bilan bevosita aloqador boshqa holatga qaratmoqchiman.
Xullas, 2-smenada 3-para dars o'tib keldim. Bolalar kechki ovqatni yeb, biroz o'ynab olganidan keyin uhlatmoqchi bo'ldim. Odatda uxlatishdan oldin bolalarga har xil hikoyalar gapirib beraman. Lekin ish kunining so'ngida men uchun og'iri bolalardan oldin uxlab qolmaslik. Amallab ertak aytishni boshladim. Bir oilaning qiz farzandli bo'lgani haqida gapirayotgandim. Keyin negadir "qiz farzandli bo'libdi. Otasi qiziga qabul qilingan axborotlarni tahlil qilishni buyuribdi"-, debman. Dilsora gapning ma'nosini tushuna olmay asabiylashib ketganidan xato gapirib qo'yganimni payqadim. "Axborotlarni qabul qilish nima u, oyi? Siz adashib ketdiz!!!"
Bu keysni sizlar tahlil qilish uchun yana bir bora nima deganimni eslab qolishga harakat qildim. Endi bevosita ushbu keys tahliliga o'tsak.
Inson miyasining ishlash tamoyilini shartli ravishda ikki darajaga ajratish mumkin: quyi va yuqori daraja.
Quyi darajadagi miya funksiyalariga travmali vaziyatlarda odamning kurashish, qotib qolish, qochish reaksiyalarini, avtomatik tarzda kechadigan nafasi olish, kiprik qoqish kabi malakalarni, sensor xotira, o'ylamasdan harakat qilish, kuchli to'lqindagi (jahl, qo'rquv, hayajon) kabi emotsiyalarni his etishni kiritish mumkin.
Yuqori darajadagi miya funksiyalari rejalashtirish, qaror qabul qilish, hissiy regulyatsiya, o'zini anglash va refleksiya qilish, empatiya va xulq-atvor normalariga amal qilishni kiritish mumkin.
Quyi darajadagi miya funksiyalari odamda ko'pincha instinktiv tarzda ongsiz kechadi. Yuqori darajadagi funksiyalarni faollashtirish uchun bizda anglash, qabul qilingan ma'lumotlarni qismlarga bo'lish, tahlil qilish, vaziyatga boshqa rakursdan qarash, yechim qidirish kabi malakalar talab etiladi.
Shuning uchun ham yuqori darajadagi miya funksiyalaridan samarali foydalanishni hamma ham uddasidan chiqa olmaydi.
Mening holatimda ham miyamda faollashib qolgan gapni o'ylamasdan gapirib yuborganman. Miya muammoni hal etishda har doim oson yo'lni qidiradi. Energiyani saqlashga intiladi. Charchaganim uchun miyam so'zlarni zanjir qilib terib o'tirishga eringan. Shunday javonni ochib tayyor taxlangan gapni menga uzatgan. 😄
Shunga o'xshash keysni keng miqyosda odamlarning stereotiplarga ergashishida ham ko'rish mumkin. Ya'ni odamlar voqelik, holatni individual tahlil qilmay tayyor stereotiplardan foydalanib qo'ya qoladi. Yangi retsept bilan taom tayyorlash uchun bozorlik qilib kelish, uni o'rganib pishirish, albatta mushkul. Osoni uyda bor masalliqdan nimadir pishirib qo'yish. 😄 Bu borada U.Lippman o'zining "Jamoatchilik fikri" asarida ajoyib fikrni ilgari suradi: "ijtimoiy stereotiplar "psixik energiyani tejash" tamoyilini amalga oshirish sababli vujudga keladi. Odam har safar yangi narsaga duch kelar ekan, unga yangicha javob qaytarmasdan avvalgi shakllangan kategoriyalar doirasiga olib kiradi. Yangi axborot mazmuni biroz o'zgarsa-da bilish jarayoni yengillashadi", deydi.
Demak, biz stereotiplarni buza olish orqali miyaning yuqori funksiyalaridan foydalanish imkoniyatini qo'lga kiritar ekanmiz.
Go!
@farzandruhiyati