ادبیات چیست؟

پرویز اسلام‌پور شعری دارد که چند روزی می‌شود این قسمتش را مدام با خودم تکرار می‌کنم:
«باید از فسخ لاشه‌ی متمرد آموخت
خاک هرگز دعوت نمی‌کند
می‌پذیرد.»

و چقدر نیاز دارم به همچین پذیرشی، پذیرشی که انگار با خودش رهایی و آرامش دارد، برای منی که تبدیل شده‌ام به آن لاشه‌ی متمرد.

@whatisliterature

بیمارستان بود به گمانم، وقتی بعد از مدتها بغلت کردم، احساس غریب دور از وطنی را داشتم که ناگهان یک نفر را پیدا کرده بود که به زبان مادری‌اش حرف می‌زند: رها و در آرامش، و نگرانی‌هایی که دود شده و رفته بودند.

@whatisliterature

توی خانه‌ی خاله اِما یاد گرفته بود که شگون ندارد آدم بلندبلند درباره‌ی اتفاقات بد حرف بزند یا در واقع نام چیزی را به زبان بیاورد که آسایش آدم را به هم می‌زند، چون فرشته‌هایی پشت سرت هستند که با دقت گوش می‌دهند، دو فرشته، یکی سفید و یکی سیاه، و آن که سیاه است خیر و صلاحمان را نمی‌خواهد. خدا نکند به گوشش بخورد که آدم‌ها از چه چیزی بیش از همه می‌ترسند یا بو ببرد که علت آن ترس چیست، آن‌وقت عدل همان چیزی را که بی‌محابا به زبان آورده بودند به سرشان می‌آورد.

ترانه‌ی ایزا
نوشته‌ی ماگدا سابو
ترجمه‌ی نگار شاطریان
نشر بیدگل
صفحه‌ی ۳۲

#یک_جرعه_کتاب

@whatisliterature

آن‌چنان عادت به نخواندن پیدا کرده‌ام که حتی نوشته‌هایی هم که برحسب اتفاق به دستم می‌افتد، نمی‌خوانم. آسان نیست: از بچگی یاد می‌گیریم که بخوانیم. و تمام زندگی، بنده‌ی همه‌ی چیزهایی می‌شویم که نوشته‌اند و به دستمان می‌افتد. شاید برای شروع به این‌که یاد بگیرم چگونه نخوانم، کوشش کردم، اما حالا برایم طبیعی شده. رازش در این است که از نگاه کردن به کلمات نوشته شده احتراز نکنیم: برعکس، باید به آن‌ها خیره شد تا جایی که محو شوند.

اگر شبی از شب‌های زمستان مسافری
نوشته‌ی ایتالو کالوینو
ترجمه‌ی لیلی گلستان
نشر آگه
صفحه‌ی ۵۹

#یک_جرعه_کتاب

@whatisliterature

هر چه هست تو را یاد من می‌آورد
ساده و دوست‌داشتنی
کارهایی که هر روز انجام می‌دادی
چیزی شبیه انتظار، همیشه همراه من است
انتظار برای آمدن دوباره تو
حتی اگر هیچوقت این اتفاق رخ ندهد.

#موسیقی

@whatisliterature

منشاوی چند جا موقع خوندن نفس کم میاره و گریه می‌کنه، یه بار وقتی داره قسمتهای پایانی سوره‌ی بقره رو تلاوت میکنه و می‌رسه به "وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا"، یه بار وقتی سوره‌ی حشر رو می‌خونه و اين قرائت معروفش از سوره‌ی علق. اولش مثل همیشه آروم شروع میکنه به خوندن و وقتی می‌رسه به این قسمت از سوره "انسان طغیان می‌کند، همین که خود را بی‌نیاز بپندارد." دیگه نمی‌تونه خودش رو کنترل کنه و بغض می‌کنه.
توی داستان‌نویسی اصطلاحی داریم تحت عنوان راوی دانای کل، به نظرم وقتی قاری موقع خوندن این مدلی از خودش بیخود می‌‌شه و می‌شکنه تبدیل ‌میشه به قاری کل، یه پله بالاتر از زمان خودش می‌ایسته و می‌شه نماینده‌ و سخنگوی همه‌ی انسان‌های بی‌پناه و سرگردان تاریخ.
چشمانم را بسته‌ام و منشاوی دارد برایم قرآن می‌خواند و من به انسانی فکر می‌کنم که در اوج نیاز، طغیان کرده.
می‌بینی چه تنهایی غریبی‌ست!


@whatisliterature

مولانا انگار که در قله‌ی معرفت و شناخت انسان ایستاده باشد، کلمات را طوری پشت سر هم ردیف می‌کند که آدمی با شنیدنش مست می‌شود و به این نتیجه می‌رسد که حکمت واقعی باید همین‌ها باشد. واقعیت اینکه ادبیات ما در این زمینه غنی‌ست و چه حیف که این قسمت از ادبیاتمان را کمتر می‌خوانیم و می‌شناسیم.*

* این را در حاشیه‌ی دفتر چهارم مثنوی نوشته‌ام، کی؟ چند ماه قبل، تاریخ دقیقش یادم نیست، ولی بیتها را که می‌خوانم دوباره سر شوق و ذوق می‌آیم و همان حس و حال به سراغم می‌آید، مستی حاصل از خواندن کلماتی که زندگی و دنیا را تفسیر می‌کنند:

بدگهر را علم و فن آموختن
دادن تیغی به دست راهزن
تیغ دادن در کف زنگی مست
به که آید علم، ناکس را به دست
علم و مال و منصب و جاه و قِران
فتنه آمد، در کف بدگوهران
پس غزا زین فرض شد بر مومنان
تا ستانند از کف مجنون سنان
جان او مجنون، تنش شمشیر او
واستان شمشیر را زآن زشت‌خو
آنچه منصب می‌کند با جاهلان
از فضیحت، کی کند صد ارسلان؟
عیب او مخفی‌ست، چون آلت بیافت
مارش از سوراخ بر صحرا شتافت
جمله صحرا مار و کژدم پر شود
چونکه جاهل، شاه حکم‌ِمُر شود
مال و منصب ناکسی کارد به دست
طالب رسوایی خویش او شده‌ست
یا کند بخل و عطاها کم کند
یا سخا آرد به ناموضع نهد
شاه را در خانه‌ی بیدق نهد
این چنین باشد عطا کاحمق دهد....

@whatisliterature

استونر در جوانی عشق را جایگاهی رفیع و والا می‌دید که اگر بخت یار کسی می‌شد، ممکن بود به آن برسد. پخته‌تر که شد عشق به نظرش بهشت مذهبِ دروغینی بود که انسان باید با لذت و تردید، تحقیری نه چندان تند و تیز و حسرتی آمیخته به شرم نگاه کند. و اکنون در میانسالی درمی‌یافت که عشق نه موهبت الهی است و نه توهم. حالا عشق برایش تحولی انسانی بود، حس و حالی که لحظه‌به‌لحظه و روزبه‌روز به مدد اراده و عقل و احساس آفریده و تعریف می‌شود.

استونر
نوشته‌ی جان ویلیامز
ترجمه‌ی محمدرضا ترک‌تتاری
نشر ماهی
صفحه‌ی ۱۹۷

#یک_جرعه_کتاب

@whatisliterature

عهد کردم
که برنگردم.. و برگشتم
که از دلتنگی نَمیرم
و مُردم
عهد‌هایی کردم بزرگ‌تر از خودم
چه کردم با خودم؟
دروغ می‌گفتم از فرط راستگویی
و خدا را شکر که دروغ می‌گفتم.

#نزار_قبانی

@whatisliterature

یک شعری از متنبی می‌خونم، بیت اولش اینطوریه:
بادنی ابتسام منک تحیا القرایح
و تقوی من الجسم الضعیف الجوارح
یعنی با کوچکترین لبخند تو ذوقها، احیا می‌شوند و اعضای جسم ضعیف، بهبود می‌یابند.

فکر می‌کنم ببینم با کوچکترین لبخند چه کسی اینطوری می‌شوم؟ و کسی رو جز ارغوان پیدا نمی‌کنم، هیهات!

@whatisliterature

[میان من و تو رازهایی‌ست و غم‌هایم را تو می‌دانی]

#موسیقی

@whatisliterature

وقتی عیسی علیه‌السلام با اصحاب خود گفت اگر شما برادر خود را خفته یابید و عورت او را به هبوب ریاح مکشوف بینید با وی چه کنید؟ گفتند آن را باز پوشانیم. گفت نه چنین نکنید، بلکه آن را مکشوف‌تر گردانید. گفتند سبحان‌الله چنین فعلی که کند؟ گفت هرگاه که شما در حق برادر خود سخنی به غیبت شنوید و بر آن اظهار عیبی دیگر مزید کنید یا آن را به مبالغت‌تر بازگویید این چنین فعلی شما کرده باشید.

مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه
تالیف عزالدین محمودبن‌علی‌کاشانی
تصحیح علامه جلال‌الدین همایی
نشر سخن
صفحه‌ی ۲۴۲


#یک_جرعه_کتاب

@whatisliterature

‍ ‍ بالاخره در مسیر جذاب و قشنگ مطالعاتی‌ام، رسیدم به برادران کارامازوف، آخرین اثر فیودور داستایفسکی و به زعم خیلی‌ها شاهکار او، و خوانش آن شبهای پاییزی‌ام را دلنشین‌تر کرده بود. مسیری که طی سالهای گذشته برای مطالعه‌ی آثار داستایفسکی داشتم به این ترتیب بود: جنایت و مکافات، ابله، شیاطین و آخر از همه: برادران کارامازوف. بعد تمام کردن کتاب، تصمیم گرفته‌ام برگردم به آن نقطه‌ی آغازین، و تمام این کتابها را از اول بخوانم، انگار این ابرنویسنده خیال تمام شدن نداشته باشد و در حال صدا کردنم باشد که بیا و از اول ماجراجویی کنیم.
داستایفسکی پیش از آنکه نویسنده‌ی بزرگی باشد، انسان‌شناس برجسته‌ایست، او انسان را با تمام جزئیات و ریزه‌کاری‌هایش می‌شناسد و بلد است و برای همین وقتی به تصویرشان می‌کشد هم به دل می‌نشینند و هم اینکه قابل باور هستند، برادران کارامازوف هم مثل باقی آثار آقای نویسنده پر از شخصیتهای مختلف با ویژگی‌های متضاد است که در جامعه نمود واقعی دارند، به گمانم برای یک نویسنده هیچ افتخاری بالاتر از این نیست که شخصیتهای خلق شده توسط او در داستانهایش آنقدر واقعی باشند که خواننده هیچ‌وقت نتواند فراموششان کند. مگر می‌شود راسکلنیکف جنایت و مکافات را فراموش کرد، یا پرنس میشکین ابله را؟، یا ستاوورگین شیاطین و در این داستان، دیمیتری و ایوان و آلیوشا و اسمردیاکوف را؟ دیالوگهای برادران کارامازوف، کوبنده‌اند و فراز و نشیبهایی در داستان وجود دارند که گاه زمین گذاشتنش را غیرممکن می‌کند. دلم نمی‌خواهد بیشتر از این در مورد موضوع داستان بنویسم، چون فکر می‌کنم خواننده حق دارد این لذت و مکاشفه را خودش به تنهایی کشف کند، ولی به هیچ‌عنوان بی‌خیال این داستان نشوید، داستایفسکی بخوانید تا در ادبیات به رستگاری برسید، در این آشفته بازار کتاب که توسط بلاگرهای کتاب، کتابهای خاصی برجسته می‌شوند، بروید سراغ اصیل‌ها، آنقدر وقت و زمان و پول نداریم که بخواهیم کتابهای مختلف را با آزمون و خطا کشف کنیم، آن هم وقتی می‌دانیم بابت خیلی از این معرفی‌ها پای پول در میان است.

#برادران_کارامازوف
#فیودور_داستایفسکی

@whatisliterature

دوست‌تر دارمت از هر دو جهان
دوست‌تر دارم از خویشتنت

#شعر

@whatisliterature

زیاد به دوست داشتن فکر می‌کنم، یک جا خوانده بودم دوست داشتن یعنی توانستن به تسخیر کردن دیگری، من می‌توانم/می‌خواهم تسخیرت کنم پس دوستت دارم. یک زمانی، آنقدر دور که دیگر یادم نمی‌آید، زنی را دوست داشتم اما یک نعش به دستم آمد.

@whatisliterature

به دو وسیله می‌شود ملتی را نابود کرد: یا او را دربست محکوم کنی و یا وادارش کنی تا روسایی را که برای خود انتخاب کرده است نفی کند. دومی از اولی بدتر است.

گوشه‌نشینان آلتونا
نوشته‌ی ژان پل سارتر
ترجمه‌ی ابوالحسن نجفی
انتشارات نیلوفر
صفحه‌ی ۴۷

#یک_جرعه_کتاب

@whatisliterature

از نظر من... حتی در تمام عمرم زن زشت هرگز وجود نداشته. این قانون من است. می‌توانید این را بفهمید؟ اما چطور می‌توانید بفهمیدش؟ هنوز تو رگ‌هاتان به جای خون شیر است، هنوز سر از تخم درنیاورده‌اید! طبق قانون من آدم خیلی خوب می‌تواند در هر زنی چیز بسیار جالبی پیدا کند، چیزی که در هیچ زن دیگری نمی‌توان یافت_آدم فقط باید بداند چطور پیدایش کند، لِمش این است! استعداد می‌خواهد! از نظر من چیزی به اسم زن زشت وجود ندارد: به صرف این‌که زن است، همین به تنهایی نصف مسئله است... اما چطور ممکن است آن را بفهمی؟ حتی در پیردخترها، حتی در آن‌ها آدم گاهی چنان چیزی پیدا می‌کند که فقط در شگفت می‌ماند.

برادران کارامازوف
نوشته‌ی فیودور داستایفسکی
ترجمه‌ی احمد علیقلیان
نشر مرکز
صفحه‌ی ۱۵۴

#یک_جرعه_کتاب

@whatisliterature

در میان این مردم اندوهی هست که خاموش و بردبارانه تحملش می‌کنند؛ این اندوه در خود می‌خزد و خاموش است. اما اندوهی نیز هست که از حد طاقت فراتر می‌رود؛ لحظه‌ای می‌رسد که با اشک نمایان می‌شود، و از آن لحظه به بعد در ناله و زاری بیرون می‌ریزد. مخصوصا زن‌ها این‌گونه‌اند. اما تحمل آن آسان‌تر از اندوه خاموش است. ناله و زاری فقط با فرسودن و رنجش دل را سبک می‌کند. چنین غمی حتی نیازمند تسلی نیست؛ این اندوه را حس سیری‌ناپذیری‌اش می‌پروراند. ناله و زاری فقط نیازی است به تحریک مداوم زخم.

برادران کارامازوف
نوشته‌ی فیودور داستایفسکی
ترجمه‌ی احمد علیقلیان
نشر مرکز
صفحه‌ی ۵۸

#یک_جرعه_کتاب

@whatisliterature

استادم میگه این بیت آخر، جزء شاه‌بیت‌های مولاناست، درس زندگیه، دستورالعملی برای تاب‌آوری جهان پر از درد و رنج، بعد تکرارش می‌کنه، پشت سر هم، و کلام نفوذ میکنه در جان ما، میگه همه دنبال آب هستند، شما بیفتید در طلب تشنگی:

هر چه رویید از پی محتاج جُست
تا بیابد طالبی، چیزی که جُست
حق تعالی گر سماوات آفرید
از برای دفع حاجات آفرید
هر کجا دردی، دوا آنجا رود
هر کجا فقری، نوا آنجا رود
هر کجا مشکل، جواب آنجا رود
هر کجا کشتی‌ست، آب آنجا رود
آب کم جو، تشنگی آور به دست
تا بجوشد آب از بالا و پست

#مثنوی_معنوی

@whatisliterature

کشف کردن و باور این‌که کسی دوستت داشته است چیز عجیبی‌ است، وقتی می‌دانی که چیزی در تو نیست که کسی جز پدر یا مادر یا خدا دوستش داشته باشد.

پایان رابطه
نوشته‌ی گراهام گرین
ترجمه‌ی احمد علیقلیان
نشر نو
صفحه‌ی ۱۱۴

#یک_جرعه_کتاب

@whatisliterature

تو خدایی، می‌توانی ببخشی، ولی من نمی‌بخشم.

#موسیقی

@whatisliterature

آفتاب را مثال حقیقت حقایق دان، و نور او را تابنده از ورای حجاب، نور ایمان، و مکشوف از حجاب، نور یقین. و آن سرمازده را مثال کسی که محجوب صفات بشری بود. پس نور ایمان پیوسته ثابت باشد. و نور یقین گاه‌گاه لامع و لامح چنانک در حدیث آمده است که الایمان ثابت و الیقین خطرات.

مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه
تالیف عزالدین محمودبن‌علی‌کاشانی
تصحیح علامه جلال‌الدین همایی
نشر سخن
صفحه‌ی ۷۵


#یک_جرعه_کتاب

@whatisliterature

در زبان فارسی وقتی یک نفر عزادار می‌شود بهش می‌گویند غم آخرت باشد، اینطوری استنباط می‌شود که آن شخص اگر زودتر بمیرد، با مرگ خودش دیگر مصیبتی نخواهد دید، هر چند چنین قصد و منظوری هم در میان نباشد ولی در معنا مستتر است. متنبی اما در یکی از شعرهایش می‌گوید:

وَ مِن مُنانا بَقاوُهُ ابَدا
حتی یُعَزّی بِکُلّ‌ِ مَولودِ

و یکی از آرزوهای ما، بقای همیشگی اوست، آنچنان که در مرگ هر مولودی به او تعزیت گفته شود.

اینطوری به نظرم دعای قشنگ‌تری‌ست.

@whatisliterature

سنایی یک جایی توی حدیقه می‌گه:
لقمه دیدی که مرد می‌خاید
گندمی زان میان برون آید
بوده پیش جراد و مرغ و ستور
دیده تاب خراس و تف تنور
داشته زیر آسیای تو پای
که نگه داشتش خدای، خدای

لقمه‌ی نانی رو در نظر بگیرید، وقتی دارید این نان رو می‌جوید، به اون گندمی فکر کنید که خدا از دسترس مرغ و ملخ و حیوانات دور نگه داشته، و بعد از گذراندن از آسیا و حرارت شدید تنور، رسونده به زیر دندانهای شما، و در تمام این مراحل سخت، فقط خواست خدا بوده که از اون دانه‌ی گندم محافظت کرده تا تبدیل بشه به نان و روزی شما.

امروز‌ صبح که با خبر خوبی از خواب بیدار شدم، داشتم به همین ابیات فکر می‌کردم، و اینکه بالاخره بعد از سختی‌ها، یک زمانی آدم می‌تونه پاهاشو بندازه روی هم و بگه آخیش خستگیم در رفت، و نگاهش هم به آسمون باشه و بدونه که توی این مسیر سخت، تنها نبوده.

#شرح_ایام


@whatisliterature

می‌دانستید با تمام بيتهای من خانه نمی‌دانم، می‌شود ساعتها گریه کرد؟

#موسیقی

@whatisliterature

شاهرخ مسکوب در یک جایی از کتاب ارمغان مور می‌نویسد: «شاهنامه جویای پایگاهی است در گذشته برای ایستادن در زمان حال، و پیدایش آن از نیاز عمیق ایرانیان برای زنده بودن و خود ماندن سرچشمه می‌گیرد. این کتاب پیروزی کلام است بر عمل، اگر در ورزیدن و پروردن تاریخ _که کار آدمی‌ست_ نامرادیم، در سخن _که شاهکار آدمی‌ است_ کامرواییم.»

راز تاب‌آوری من هم انگار همین کلمات هستند: شکست‌خورده در زندگی، ولی به ظاهر کامروا با کلمات، که این هم نیست در واقع، خودم را با این چیزها دلخوش می‌کنم و تسکین می‌دهم.

@whatisliterature

و درین باب تفحص کرده‌ام، در کل عالم از شاعر پیر بدتر نیافته‌ام، و هیچ سیم ضایع‌تر از آن نیست که بوی دهند. ناجوانمردی که بپنجاه سال ندانسته باشد که آنچه همی گویم بد است کی بخواهد دانستن؟ اما اگر جوانی بود که طبع راست دارد، اگر چه شعرش نیک نباشد، امید بود که نیک شود و در شریعت آزادگی تربیت او واجب باشد و تعهد او فریضه و تفقد او لازم.

چهار مقاله‌‌ی نظامی عروضی سمرقندی
تصحیح علامه محمد قزوینی
مقالت دوم: در ماهیت علم شعر و صلاحیت شاعر
نشر جامی
صفحه‌ی ۲۸

#یک_جرعه_کتاب

@whatisliterature

در تطبیق و سنجش سعدی و حافظ بی‌تردید می‌توان رساله‌ای تالیف کرد، اما آنچه به بحث حاضر، یعنی نگاهی از جهان تجدد به دو شاعر طراز اول زبان فارسی عصر کهن، مربوط است، شاید بتوان چنین اندیشید: سعدی آرام است و یقین، حافظ ناآرام است و شک‌. حافظ عاصی است، اما سعدی عاقل است. حافظ ما را میان بیم و امید رها می‌کند، سعدی ما را امیدوار می‌کند. حافظ لذت و رخوت دردآگینی به جانمان هدیه می‌دهد، اما سعدی ما را به درونمان دعوت می‌کند. حافظ می‌گوید «منتقد باش‌.»، سعدی هم می‌گوید «منتقد باش‌، اما به سبب «ذات بشر» توقع بسیار زیادی نداشته باش. مهم‌تر آن‌که نخست در پی اصلاح خودت برآ». حافظ منتقد معترض است و سعدی مصلح منتقد. اما نوع «نقد» این دو فرق‌های عمده‌ای با یکدیگر دارد‌. در حافظ جوهر مدهوش‌کننده‌ای است که می‌توان از آن آرمانی سراسر نقد و اعتراض به وضعیت موجود ساخت و به ناکجایی دل باخت، اما در سعدی چنین جوهری وجود ندارد. جوهر سیال سعدی زیستن در وضعیت موجود و کوشش ولو ناچیز اما مدام و مداوم برای تغییرهای ولو دیربه‌دیر است. گویی سعدی تبلور نیمه‌ی پذیرنده‌ی ماست و حافظ فشرده‌ی نیمه‌ی ناپذیرای ما.


جدال با سعدی در عصر تجدد
نوشته‌ی کامیار عابدی
انتشارات کتاب بهار
صفحه‌ی ۱۲۷

#یک_جرعه_کتاب

@whatisliterature

یک وقتهایی زندگیم اونقدر روی دور تند میفته و حادثه پشت حادثه و گرفتاری پشت گرفتاری میاد سراغم که یاد این قطعه از امیر شجاعی شاعر میفتم که در قدح انوری گفته:
هر بلایی کز آسمان آید
گرچه بر دیگری قضا باشد
به زمین نارسیده می‌پرسد
خانهٔ انوری کجا باشد

#شرح_ایام

@whatisliterature

غم‌انگیزترین شکل دلتنگی، دلتنگی برای نسخه‌های قدیمی‌تر خودت است؛ چون می‌دانی که دیگر سراغت نمی‌آیند و حتی گاهی که از سر تصادف چیزی تو را به تصویر محوشان برمی‌گرداند، باز می‌بینی که جزییاتشان را فراموش کرده‌ای. مثلاً نوجوانی‌ پرحوصله‌ات را یادت هست که می‌توانست شش ساعت بی‌وقفه کتاب بخواند و حتی فراموش می‌کرد چراغ اتاق را روشن کند تا بعدها ضعف بینایی نگیرد، ولی فراموش کرده‌ای که چطور کلمات را در ذهنش می‌بلعید و میل به خیالبافی‌اش را جان‌دارتر می‌کرد. با اینکه هنوز به اندازه آن دخترک شانزده ساله کله‌ام پر از کلمه و مغزم در احاطه‌ی ابرهای تخیل‌ است؛ اما چیزهای بسیاری از جهان خودم را فراموش کرده‌ام. انگار گذشت سال‌ها، لایه‌های حافظه‌ام را به تصویرهایی تقلیل داده که امنیت اکنون و ثبات این لحظه را فدای چیزهایی کنم که زمانی در من بوده‌اند و حالا نیستند. اما من انگار آن نسخه‌های کم‌سن‌وسال‌تر و بی‌تجربه‌تر خودم را به خویشاوندانی تبدیل کرده‌ام که مثلاً در خلال جوانی از سر بی‌احتیاطی و حماقت از دست داده‌ام. ولی حالا فرصت دارم آثار باقی‌مانده‌شان را مرور و در گرمای محو یادآوری‌ها و تداعی‌ها، دلتنگی را مزه‌مزه کنم. دور زدن حافظه و ساختن قصه‌های نیمه‌واقعی و نیمه‌خیالی، شاید از آن دست خصلت‌ها باشد که در هر نسخه از من، به‌جای پس‌نشستن بزرگ‌تر شده و چه کسی می‌تواند برای این چیزها از خودش خجالت‌زده شود؟

خاصیت تیر در اینه که آدم رو می‌کشه و از رنج راحت می‌کنه، ولی دیروز یک بیت از المتنبی خوندم که انگار رزق کلمه‌ای من بود و داشت در مورد تیر نگاه معشوق حرف می‌زد:
وَرَمَى وَمَا رَمَتَا يَدَاهُ فَصَابَنِي
سَهْمٌ يُعَذِّبُ وَالسِّهَامُ تُرِيحُ
و تیری افکند در حالی که دو دست او تیری نیفکنده بود، و آن تیر به من خورد، در حالی که تیرها، آدم را راحت می‌کنند اما این تیر مرا عذاب می‌دهد و ناراحتم می‌کند.
و این به نظرم خیلی زیبا آمد.

#المتنبی

@whatisliterature

می‌خواهید اوج ناامیدی رو تصور کنید؟ تیراندازی رو در نظر بگیرید که کمانش شکسته باشه، تیر داره ولی ابزاری که بخواد باهاش تیراندازی کنه رو نداره. برای همین #مولانا وقتی می‌خواد فراق رو به تصویر بکشه از این مثال استفاده می‌کنه و میگه عقل که کارش استفاده از گزاره‌های منطقی برای سازماندهی واقعیتهاست در مقابل هجران اینطوری مستاصل میمونه، پس وای به حال ما:

عقل دَرّاک از فراق دوستان
همچو تیرانداز اشکسته کمان

@whatisliterature

او از میان دو راه، ماتم برای گذشته‌ی از‌دست‌رفته و مواجهه‌ی مالیخولیایی با شکست، دومی را برگزید؛ درس گرفتن از گذشته و به رسمیت شناختن شکست‌ها، همراه با نگاهی انتقادی. از سر همین مقابله، به روایت تاریخ از زبان ادبیات روی آورد: «فکر می‌کردم ایرانی بودن گرفتاری‌ها و بدبختی‌های فراوانی دارد. ولی زبان فارسی، ادبیات فارسی همه‌چیز را جبران می‌کند. با خواندن این آثار فکر می‌کردم وقتی بر سر دیگران، آدم‌هایی مثل ادیپ و سیاوش، ایوب و اسفندیار، یک چنین بلاهایی آمده، بر سر ما چیزی نیامده‌. البته مقایسه‌ی بلندپروازانه‌ای است، ولی در ضمن تسلی فوق‌العاده‌ای بود.» گویی برای رنج‌ها و زخم‌هایش به چنین مرهمی محتاج بود.

نامیرایان
شاهرخ مسکوب
نوشته‌ی علی بزرگیان
نشر مان کتاب
صفحه‌ی ۶۳

#یک_جرعه_کتاب

@whatisliterature

رسیده‌ام به نامه‌ای از میرزا فتحعلی آخوندزاده به میرزا آقا تبریزی، ایرانیها به واسطه‌ی حضور در اروپا و انقلاب مشروطیت کم‌کم داشتند با اندیشه‌های تجددخواهانه آشنا می‌شدند و نیاز به فرمهای جدید ادبیات داشتند:

«دور گلستان و زینت‌المجالس گذشته است. امروز این قبیل تصنیفات به‌کار نمی‌آید، امروز تضمینی که متضمن فوائد ملت و مرغوب طبایع خوانندگان است، فن دراما و رمان است.»

متاسفانه این نگاه اشتباه الان هم وجود دارد، همین شده که در این دوره و زمانه، دیگر کسی گلستان و باقی متون کهن را نمی‌خواند، در حالی که ریشه‌های پیشرفت ما برمی‌گردد به همین متون.

@whatisliterature

دست‌ها و پاهای من چالاکند. قوی و تازه. اما سرم پیر است، به اندازه‌ی سال‌های عمرم. من اغلب اندیشیده‌ام که آن دوگانگی که همیشه در حیاتم حس کرده‌ام نتیجه‌ی این وضع بوده است. یک گوشه‌ی بدنم مرا به زندگی می‌خواند و گوشه‌ی دیگر به مرگ. این دوگانگی را در روحم کشنده‌تر و شدیدتر حس می‌کنم.

ملکوت
بهران صادقی
انتشارات نیلوفر
صفحه‌ی ۲۲

#یک_جرعه_کتاب

@whatisliterature

قلزم یعنی دریا، یعنی اقیانوس. مولانا توی یکی از حکایتهای مثنوی می‌گه:
دشمنی گیری به حد خویش گیر
تا بود ممکن که گردانی اسیر
قطره با قلزم چو استیزه کند
ابله است او، ریش خود را می‌کند

ریش خود را کندن هم کنایه از رنج و محنت بیفایده کشیدن است.

#مثنوی_معنوی

@whatisliterature

وقتی قواعد صرف‌ونحو عربی رو می‌خونیم، می‌رسیم به اینکه مثلا در جمله‌ی ذهب علی (علی رفت)، ذهب میشه فعل و علی هم فاعل جمله.
مولانا همین نکته‌ی صرفی رو توی یکی از حکایتهاش میاره و می‌گه:
مات زید، زید اگر فاعل بُوَد
لیک فاعل نیست، کو عاطل بُوَد
او ز رویِ لفظِ نحوی فاعل است
ورنه، او مفعول و، موتش قاتل است
فاعلِ چه؟ کو چنان مقهور شد
فاعلی‌ها جمله از وی دور شد

توضیحی هم که میده به این صورته: وقتی می‌گیم زید مُرد، درسته از لحاظ نحوی زید میشه فاعل، ولی در اصل فاعل اصلی جمله مرگه و زید مفعول جمله است، چون اراده‌ای در مقابل مرگ نداره و مقهور و شکست‌خورده است و فاعلیتی از خودش نداره.

#مثنوی_معنوی

@whatisliterature

ز رفتن تو من از عمر بی‌نصیب شدم
سفر تو کردی و من در جهان غریب شدم

#محتشم_کاشانی

@whatisliterature

یک غزلی از مولانا می‌خوندم رسیدم به این بیت:
روشن است آن خانه گویی آن کیست
ما غلام خانه‌های روشنیم

به قول خانم غزاله علیزاده «چقدر کلید در قفل بچرخانم و قدم بگذارم به خانه‌ای تاریک؟»

@whatisliterature

رسیده‌ام به حکایتی در سوانح غزالی، سلطان محمود با ایاز به گفتگو نشسته و می‌پرسد: «هر چند که من در کار تو زارترم و عشقم به کمال‌تر است، تو از من بیگانه‌تری؟ این چراست؟» ایاز توضیح می‌دهد که آن موقع من بنده بودم و تو سلطان، عاشق که شدی جایمان عوض شد، بند بندگی از روی من برداشته شد و من معشوق شدم، «عاشقی همه اسیری است و معشوقی همه امیری. میان امیر و اسیر گستاخی چون تواند بود؟»


@whatisliterature

با کلمات وحشیِ حامل اندوه و کلمات وحشی‌ترِ انباشته از درد، صفحه‌های متعدد را یکی پس از دیگری سیاه کرد.


تصویر دوریان گری
نوشته‌ی اسکار وایلد
ترجمه‌ی سپاس ریوندی
نشر مد
صفحه‌ی ۲۰۲

#یک_جرعه_کتاب

@whatisliterature

داشتم آرشیو خاطرات خودم و ارغوان رو می‌خوندم، رسیدم به این یادداشت که برای ده فروردین ۱۴۰۱ بود:

«از یک جایی به بعد هر کاری کردم نتونستم بنویسم دخترم، مستاصل بودم، به روزهای پایانی با هم بودنمون که می‌رسیدم فلج‌تر می‌شدم، ناتوان‌تر و حتی عصبی‌تر. دهم فروردین روز جدایی من و تو بود، بردمت و تحویل مامانت دادم، قلبم داشت از توی سینه‌ام درمیومد بیرون، میخواست نابودم کنه، هیچ کاری از دستم برنمیاد، هیچ کاری از دستم برنمیومد. کافکا توی یکی از نامه‌هاش به فلیسه می‌نویسه:
«زندگی خیلی دشوار و غم‌انگیز است. چطور آدم می‌تواند امیدوار باشد که خواهد توانست کسی را با نوشتن برای خودش نگه دارد؟»
به نظرت خواهم توانست با نوشتن نگهت دارم؟ نمیدونم، هیچ چی نمیدونم دخترم.»

#یاد_آر

@whatisliterature

به مسیر آمده که نگاه می‌کنم، می‌بینم بعد تمام این فرازونشیبها و ماههای ندیدنت که داشت سوقم می‌داد به تاریکی مطلق و حتی مرگ خودخواسته، لبخندت بود که نجاتم داد، رابطه‌ی پدر و دختری عجیبی داریم، و می‌دانی که جانم می‌رود برای یک خنده‌ی تو دخترم.

#ارغوان

@whatisliterature

عاشقانه‌ترین کلامی که می‌شود گفت به گمانم همین است:
[بذار باور کنم یه تکیه‌گاهم]

#موسیقی

@whatisliterature

‏کجاست بالش امنی که با تو سر بنهم
که حسرت سر و سامان که گفته‌اند، این است...

#حسین_منزوی

@whatisliterature

عهد عتیق می‌گوید بنی‌اسرائیل در جایی شروع به شکوه‌ای ناخوش می‌کنند، یهوه آن را می‌شنود و آتش خشمش شعله‌ور می‌شود و قسمتی از اردوگاه را به کام خود می‌کشد تا موسی شفاعت می‌کند و یهوه آرام می‌گیرد. اسم مکان را می‌گذارند تبعیره: یعنی جایی که آتش یهوه نزد ایشان شعله‌ور گشت. از اینجا به بعد جالب‌تر می‌شود، وقتی قوم شروع می‌کنند به غر زدن که در مصر، ماهی رایگان می‌خوردیم و خیار و خربزه و سیر داشتیم و اکنون در این بیابان گرفتاریم و چیزی جز تخم گشنیز نیست که بخوریم. یهوه کم‌کم عصبانی می‌شود و موسی غمگین می‌شود و به یهوه می‌گوید:
«از چه روی بر بنده‌ی خویش بدی روا می‌داری؟ از چه روی در نظرت عنایت نیافته‌ام که بار تمامی این قوم را بر دوش من افکنده‌ای؟ آیا تمامی این قوم را من آبستن گشته‌ام، آیا ایشان را من بزاده‌ام که مرا می‌گویی: "آنان را در آغوش خویش، همانند دایه‌ای که کودک شیرخوار را می‌برد، به سرزمینی ببر که با ادای سوگند به پدرانشان وعده دادم". از کجا گوشت بیابم تا به تمامی این قوم بدهم، آنگاه که با اشکهای خود مرا به ستوه آورند و گویند: "ما را گوشت بده تا بخوریم؟" به تنهایی تمامی این قوم را بردن نتوانم: این بهر من زیاده سنگین است. اگر بر آنی تا بدین‌سان با من رفتار کنی، بمیرانم! آه! اگر در نظرت عنایت یافته‌ام، دیگر نگونبختی خویش نبینم!»
یهوه هم در جواب به موسی می‌گوید هفتاد نفر از بزرگان اسرائیل را بردارد و با خودش به خیمه‌ی میعاد بیاورد تا یهوه با او صحبت کند ولی «از روحی که بر تو است، برگیرم تا برایشان نهم، بدین‌سان بار این قوم را با تو بر دوش کشند و به تنهایی آن را بر دوش نکشی.» بعد ادامه می‌دهد آنقدر به بنی‌اسرائیل گوشت می‌دهم تا بخورند و از دماغشان گوشت بریزد و حالشان از این همه گوشت به هم بخورد.
راهکاری که یهوه ارائه می‌دهد جالب است، از بار رسالت موسی برمی‌دارد و بین هفتاد نفر از بزرگان تقسیم می‌کند، اینگونه است که پیامبرانی به وجود می‌آیند تا کمک‌دست موسی باشند.

#عهد_عتیق

@whatisliterature

باید می‌مرد. بعدش یک شادی وحشتناک شروع می‌شد. اما عذاب همین است: «آنها» به موقع نمی‌میرند.

یادداشت‌ها
آلبر کامو
ترجمه‌ی خشایار دیهیمی و شهلا خسروشاهی
نشر ماهی
صفحه‌ی ۳۹۲

#یک_جرعه_کتاب

@whatisliterature

«کسانی هستند که از بیست سالگی شروع به جان کندن می‌کنند.»
این را صادق هدایت گفته که زندگی و آثارش انگار شرح این جان کندن مدام بوده است. جمله‌اش گویی حرف دل منم هست، به این فکر می‌کنم که اگر روزی روزگاری کتابی نوشتم عنوانش را بگذارم "شرح جان کندن."

@whatisliterature

شعرِ ناب چگونه است؟


به این بیت حافظ بنگرید:

چو آفتابِ می از مشرقِ پیاله برآید
ز باغِ عارضِ ساقی هزار لاله برآید

ما با هنر‌سازه‌هایی از نوع تشبیه «آفتابِ می» و «مشرقِ پیاله» و «باغِ عارض» از قبل آشنایی داریم، یعنی در ادبیات فارسی و عربیِ قبل از روزگارِ حافظ این‌گونه تشبیهات به‌ تکرار دیده می‌شود. آنچه باعثِ انگیزش این تشبیهات، در این شعر، شده است آن عملِ ذهنیِ شاعر است که با این «نظامِ نو» فُرمی به وجود آورده است که در آن فُرم، آن «هنر‌سازه‌ها» از نو فعّال شده‌اند.

هرچه هست و نیست مسألهٔ انگیزشِ «هنر سازه»ها است. وزن و قافیه و ردیف و تشبیه و استعاره و جناس و تمام ابزارهای موجود در آثار ادبی، بر اثرِ «تکرار» ناتوان و غیر فعّال می‌شوند، کارِ نویسنده و شاعر این است که هنر سازه‌ها را فعّال کند.

در درون همین نظریهٔ «ادبیّت» و فعّال کردن هنر سازه‌ها است که تکاملِ آثارِ ادبی، در بستر بیکرانهٔ تاریخ ادبیات ملل مختلف، شکل می‌گیرد و تمام «موتیف‌»‌های ناتوان و همهٔ هنر‌سازه‌های بی‌رمق و از کارافتاده، فعّال می‌شوند و با چهره‌ای دیگر خود را آشکار می‌کنند.
ز باب تمثیل می‌توان گفت هر «واژه» سکه‌ای است که دو روی دارد. ما همیشه در گفتگوی روزمرّه فقط با آن روی سکّه سر‌وکار داریم که معنایی و یا پیامی را به ما منتقل می‌کند امّا روی دیگر سکّه که وجه جمال‌شناسیک اوست، غالباً، از ما نهفته است. تنها شاعر است که می‌تواند با خلاقیتِ خویش کاری کند که آن روی دیگر سکّه را نیز ببینیم و مسحور آن روی دیگر سکّه شویم و غالبا این عمل، در شعر، چنان اتفاق می‌افتد که ما از فرطِ اعجاب نسبت به وجهِ جمالشناسیکِ کلمه، « پیام» آن را یا روی دیگر آن را که وظیفهٔ پیام‌رسانی دارد فراموش می‌کنیم. حتی، گاهی، در اوج شاهکارهای شعری، به تعبیرِ الیوت، قبل از اینکه شعر «فهمیده» شود، با ما «رابطه برقرار» می‌کند.

شعرِ ناب چنین است. قبل از آنکه به معنیِ آن برسیم مسحورِ زیبایی و وجهِ جمال‌شناسیک که آن می‌شویم.
گاهی هست که ما ساعت‌ها مسحورِ یک بیت سعدی یا حافظ یا مولوی و فردوسی می‌شویم و آن را با خود زمزمه می‌کنیم و هرگز به معنی آن کاری نداریم. همان حالت رستاخیز کلمه‌ها است که ما را مجذوب خود می‌کند و چنان است که آن روی دیگر سکّه را هرگز به یاد نمی‌آوریم، روی پیام‌رسانی و جانب معنایی جمله را.

محمدرضا شفیعی کدکنی
رستاخیز کلمات، صص ۶۲-۵۹
#حافظ

جای دیگری مولانا داستان عیسی را تعریف می‌کند که در کوهی با شتاب در حال حرکت بود، شخصی او را می‌بیند و می‌گوید با این سرعت کجا فرار می‌کنی؟ من که پشت سر تو نه دشمنی می‌بینم نه حیوان درنده‌ای. عیسی در جواب می‌گوید که از دست انسانهای احمق فرار می‌کنم. بعد در جواب تعجب شخص که می‌پرسد تو که کور و کر و لال را شفا می‌دهی و مرده، زنده می‌کنی، چرا احمق را عاقل نمی‌کنی؟ می‌گوید این کار از دست من برنمی‌آید:
«از معالجه‌ی اکمه و ابرص بلکه از زنده کردن مرده عاجز نیامدم و از معالجه‌ی احمق عاجز آمدم.»

ز احمقان بگریز، چون عیسی گریخت
صحبت احمق بسی خون‌ها که ریخت
اندک اندک آب را دزدد هوا
دین چنین دزدد هم احمق از شما
گرمی‌ات را دزدد و سردی دهد
همچو آن کو زیر کون، سنگی نهد

@whatisliterature

بگو کدام تو را می‌کشد از این همه غم؟
مرا بغل نشدن می‌کشد...‌ بغل نشدن

#یاسر_قنبرلو

@whatisliterature

دفتر سوم مثنوی را می‌خوانم، رسیده‌ام به حکایت اختلاف کردن در چگونگی و شکل پیل. مولانا گریزی می‌زند به داستان نوح و کشتی‌اش. طوفان، کنعان پسر نوح را غرق می‌کند و بعد نوح با خدا وارد دیالوگ می‌شود، آخر سر که می‌فهمد حقیقت ماجرا چیست با تضرع به خدا می‌گوید خوب شد طوفان را فرستادی و باعث شدی حجاب از چشمانم برداشته شود:
شکر، طوفان را کنون بگماشتی
واسطه‌ی اطلال را برداشتی
زآنکه اطلال لئیم و بد بُدند
نی ندایی، نی صدایی می‌زدند
من چنان اطلال خواهم در خطاب
کز صدا چون کوه واگوید جواب
تا مثّنا بشنوم من نام تو
عاشقم بر نام جان‌آرام تو
هر نبی، زآن دوست دارد کوه را
تا مثّنا بشنود نام تو را

خوارزمی می‌گوید: «زیرا تمنای عاشق آنست تا هر عضوی به قدر قابلیت خویش لذتی از محبوب دریابد.»
گوش هم دوست دارد انعکاس صدای محبوب و معشوق را بشنود.

@whatisliterature

آخرین وسوسه‌ی مسیح کازانتزاکیس، روایت خاصی از زندگی مسیح را به تصویر می‌کشد: مسیح زمینی و نه آسمانی! در میان حواریون، عیسی ناصری با یهودا راحت‌تر است، ماموریت لو دادن را خود مسیح به او می‌سپارد و به او توضیح می‌دهد که این یک ضرورت است، ما دو نفر باید دنیا را نجات بدهیم، من با مردنم و تو با لو دادنت و وقتی یهودا از او می‌پرسد اگر او بود استادش را لو می‌داد؟
می‌گوید: «نه، فکر نمی‌کنم قادر به انجام این کار می‌شدم. برای همین هم بود که خداوند بر من رحمت آورد، و وظیفه‌ی ساده‌تر، یعنی مصلوب شدن را به من عطا کرد.»
یهوداست که کار سخت‌تر را انجام می‌دهد و مسیح را لو می‌دهد و این منطقی‌تر است: صلیب بر دوش گذاشتن، تاجی از خار بر سر نهادن و قدم گذاشتن در راه اندوه راحت‌تر است از فروختن بهترین دوستت.

@whatisliterature

اگر حرکات و سکنات تو به دست تو بُوَد، خودپرستی باشد و اگر زمام تو به دست غیری بُوَد، عاشقی.

[بخشی از مکتوبات عین‌القضات همدانی‌ که ضمیمه شده  به سوانح غزالی، ویرایش جعفر مدرس صادقی، نشر مرکز، صفحه‌ی ۴۷]

#یک_جرعه_کتاب

@whatisliterature

چون در حرکت و سکون چیزی نویسم، رنجور شوم از آن به غایت و چون در معاملت راه خدای چیزی نویسم هم رنجور شوم و چون در تفضیل انبیا چیزی نویسم، خود نعوذ بالله! و چون از احوال عاشقان نویسم، خود نشاید. و چون احوال عاقلان نویسم هم نشاید. و هر چه نویسم هم نشاید. و اگر هیچ ننویسم هم نشاید. اگر گویم هم نشاید و چون خاموش گردم هم نشاید و اگر این واگویم هم نشاید و اگر خاموش شوم هم نشاید. احوال من چنین است.

-عین‌القضات همدانی
@whatisliterature