Nurboy Jabborov saboqlari

Ассалому алайкум!

Азизларим, омонмисизлар?
Биз 23 октябр куни “Маърифат улашиб" лойиҳаси доирасида атоқли ижодкорларимиз Ахтамқули ва Наби Жалолиддин билан бирга Термиз давлат педагогика институти профессор-ўқитувчилари ва талабалари иштирокида шаҳардаги “Санъат саройи”да ўтказилган тадбирда нутқ сўзладик.
Энг юқори савияли савол йўллаган талабаларга муаллифлик китобларимизни совға қилдик. Талабалар бизнинг портретларимизни чизишибди, тасанно!
“Яшил макон” дастури доирасида дарахт кўчатлари ўтқаздик. Ижодий мулоқот гулхан атрофидаги мушоара билан якунланди. Тадбирлар ниҳоятда юқори савияда ўтди.

Telegram / Facebook

Assalomu alaykum!

Azizlarim, omonmisizlar?
Biz 23-oktyabr kuni “Ma’rifat ulashib" loyihasi doirasida atoqli ijodkorlarimiz Axtamquli va Nabi Jaloliddin bilan birga Termiz davlat pedagogika instituti professor-o’qituvchilari va talabalari ishtirokida shahardagi “San’at saroyi"da o’tkazilgan tantanali tadbirda nutq so’zladik.
Eng yuqori saviyali savol yo'llagan talabalarga mualliflik kitoblarimizni sovg’a qildik. Talabalar bizning portretlarimizni chizishibdi, tasanno!
“Yashil makon” dasturi doirasida daraxt ko’chatlari o’tqazdik. Ijodiy muloqot gulxan atrofidagi mushoara bilan yakunlandi. Tadbirlar nihoyatda yuqori saviyada o’tdi.

Telegram / Facebook

Ассалому алайкум!

Қадрдонларим, омонмисиз? Илмий-ижодий ишларингизда, талаба ёшларимизнинг ўқишида Тангри ёр бўлсин!
“Жадид” газетасининг 18 октябрдаги 43-сонида Зокиржон Холмуҳаммад ўғли Фурқат ижоди ва улуғ шоиримизга Қўқон шаҳрида бунёд этилган обида ҳақида “Озодликка ўрнатилган ҳайкал” сарлавҳали мақоламиз чоп этилди. Мақола ҳақидаги фикрингиз биз учун бениҳоя қадрли.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

Assalomu alaykum!

Qadrdonlarim, omonmisiz? Ilmiy-ijodiy ishlaringizda, talaba yoshlarimizning o‘qishida Tangri yor bo‘lsin!
“Jadid” gazetasining 18-oktyabrdagi 43-sonida Zokirjon Xolmuhammad o‘g‘li Furqat ijodi va ulug‘ shoirimizga Qo‘qon shahrida bunyod etilgan obida haqida “Ozodlikka o‘rnatilgan haykal” sarlavhali maqolamiz chop etildi. Maqola haqidagi fikringiz biz uchun benihoya qadrli.

Nurboy Jabborov

Telegram / Facebook

Assalomu alaykum!

Hurmatli o‘zanimiz a’zolari, O‘zbek tili bayramini yaxshi kutib oldingizmi? Yana bir marta qutlug‘ bo‘lsin!
“O‘zbekiston tarixi” telekanalida ushbu bayramga bag‘ishlab efirga uzatilgan “Gapning ochig‘i” ko‘rsatuvida fikrlarim bilan ishtirok etdim. Ko‘rib, fikr bildirsangiz, mamnun bo‘lurmen.

Nurboy Jabborov

───── • ✤ • ─────

Ассалому алайкум!

Ҳурматли ўзанимиз аъзолари, Ўзбек тили байрамини яхши кутиб олдингизми? Яна бир марта қутлуғ бўлсин!
“Ўзбекистон тарихи” телеканалида ушбу байрамга бағишлаб эфирга узатилган “Гапнинг очиғи” кўрсатувида фикрларим билан иштирок этдим. Кўриб, фикр билдирсангиз, мамнун бўлурмен.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

​​УЛУҒ ФУЗУЛИЙ – БУЮК НАВОИЙ ИЗДОШИ

Иккинчи мақола

Муҳаммад Фузулий буюк устози Алишер Навоийдан туркий руҳиятнинг бетакрор ифодаси юзасидан ҳам таъсирланган. Ҳазрат Навоий “Муҳокамат ул-луғатайн” асарида туркий тилнинг ифода имконияти форс тилидан баландроқ эканини мисоллар орқали исботлагандан сўнг мана бундай ёзади: “Бу алфоз ва иборатда бу навъ дақойиқ кўпдурким, бу кунга дегинча ҳеч киши ҳақиқатиға мулоҳаза қилмағон жиҳатдин бу яшурун қолибдур. Ва ҳунарсиз туркнинг ситамзариф йигитлари осонлиққа бўла форсий алфоз била назм айтурға машғул бўлубтурлар”. Буюк замондоши асарларини ўқиб ўрганган Муҳаммад Фузулийнинг қитъаларидан бирида ифодаланган қуйидаги сўзлари юқоридаги фикрларга ҳар жиҳатдан уйғун эканини таъкидлаш керак:

Ул сабабдан форси лафзи-ла чўхдур назмким,
Назм нозик турк лафзи-ла экан душвор ўлур.

Лаҳжаи турки қабули назми таркиб этмаюб,
Аксаран алфози номарбуту ноҳамвор ўлур.

Манда тавфиқ ўлса бу душвори осон айларам,
Навбаҳор ўлғоч тикандан барги гул изҳор ўлур.

Худди Навоий каби Фузулий наздида ҳам аксар шоирларнинг форсий тилда ёзишларига сабаб “назм нозик турк лафзи-ла душвор” экани билан боғлиқ. Негаки, ўша кезлари туркий миллатга мансуб шоирлар ҳам шеърларини осонликка кўра форсийда ёзган. Фузулий қовушмаган, ноўрин жумлалар билан битилган назмни қабул қила олмайдиган туркий лаҳжада шеър айтиш қийин эканини бунга сабаб қилиб кўрсатади. “Манда тавфиқ ўлса бу душвори осон айларам” – мана, Фузулий қалбидаги миллий руҳнинг қуввати! Худди баҳор келганда гуллар очилиши муқаррар бўлгани сингари агар Тангри муваффақ қилса, у ана шу мушкулни осон этмоқни мақсад қилган. Ана шу руҳият сабабми, саҳро тиниқ сувни қандай ташналик билан қабул қилса, ўқувчи Фузулий шеърларига шундай чанқоқ. Шоирнинг ҳикматга йўғрилган қуйма мисралари кўнгилга оқиб киради. Қалб тубидаги яширин туйғуларга жон бағишлайди. Мудроқ туйғуларни уйғотиб юборади. Кўнгилни занглардан тозалаб, унга ойнадек жило беради. Бу шеърлар туркий тилнинг нечоғлиқ бой эканини, ифода имконияти нақадар кенг эканини исботлаб келаётгани сабаби шунда.
Учинчи уйғунлик – сўзга бўлган масъулиятнинг кучли эканида кўринади. Давоми...

Нурбой Жабборов

​​ULUG‘ FUZULIY – BUYUK NAVOIY IZDOSHI

Ikkinchi maqola

Muhammad Fuzuliy buyuk ustozi Alisher Navoiydan turkiy ruhiyatning betakror ifodasi yuzasidan ham ta’sirlangan. Hazrat Navoiy “Muhokamat ul-lug‘atayn” asarida turkiy tilning ifoda imkoniyati fors tilidan balandroq ekanini misollar orqali isbotlagandan so‘ng mana bunday yozadi: “Bu alfoz va iboratda bu nav’ daqoyiq ko‘pdurkim, bu kunga degincha hech kishi haqiqatig‘a mulohaza qilmag‘on jihatdin bu yashurun qolibdur. Va hunarsiz turkning sitamzarif yigitlari osonliqqa bo‘la forsiy alfoz bila nazm ayturg‘a mashg‘ul bo‘lubturlar”. Buyuk zamondoshi asarlarini o‘qib o‘rgangan Muhammad Fuzuliyning qit’alaridan birida ifodalangan quyidagi so‘zlari yuqoridagi fikrlarga har jihatdan uyg‘un ekanini ta’kidlash kerak:

Ul sababdan forsi lafzi-la cho‘xdur nazmkim,
Nazm nozik turk lafzi-la ekan dushvor o‘lur.

Lahjai turki qabuli nazmi tarkib etmayub,
Aksaran alfozi nomarbut-u nohamvor o‘lur.

Manda tavfiq o‘lsa bu dushvori oson aylaram,
Navbahor o‘lg‘och tikandan bargi gul izhor o‘lur.

Xuddi Navoiy kabi Fuzuliy nazdida ham aksar shoirlarning forsiy tilda yozishlariga sabab “nazm nozik turk lafzi-la dushvor” ekani bilan bog‘liq. Negaki, o‘sha kezlari turkiy millatga mansub shoirlar ham she’rlarini osonlikka ko‘ra forsiyda yozgan. Fuzuliy qovushmagan, noo‘rin jumlalar bilan bitilgan nazmni qabul qila olmaydigan turkiy lahjada she’r aytish qiyin ekanini bunga sabab qilib ko‘rsatadi. “Manda tavfiq o‘lsa bu dushvori oson aylaram” – mana, Fuzuliy qalbidagi milliy ruhning quvvati! Xuddi bahor kelganda gullar ochilishi muqarrar bo‘lgani singari agar Tangri muvaffaq qilsa, u ana shu mushkulni oson etmoqni maqsad qilgan. Ana shu ruhiyat sababmi, sahro tiniq suvni qanday tashnalik bilan qabul qilsa, o‘quvchi Fuzuliy she’rlariga shunday chanqoq. Shoirning hikmatga yo‘g‘rilgan quyma misralari ko‘ngilga oqib kiradi. Qalb tubidagi yashirin tuyg‘ularga jon bag‘ishlaydi. Mudroq tuyg‘ularni uyg‘otib yuboradi. Ko‘ngilni zanglardan tozalab, unga oynadek jilo beradi. Bu she’rlar turkiy tilning nechog‘liq boy ekanini, ifoda imkoniyati naqadar keng ekanini isbotlab kelayotgani sababi shunda.
Uchinchi uyg‘unlik – so‘zga bo‘lgan mas’uliyatning kuchli ekanida ko‘rinadi. Davomi...

Nurboy Jabborov

​​УЛУҒ ФУЗУЛИЙ – БУЮК НАВОИЙ ИЗДОШИ

Ўз замонаси ва кейинги барча даврлар адабиётида ҳазрат Алишер Навоийга эргашмаган, ул зотнинг асарларидан илҳом олмаган шоирни топиш маҳол. Муҳаммад Фузулий шеърияти ҳам Алишер Навоий анъаналарини муносиб давом эттиргани, сўз мулкининг соҳибқирони бадиий кашфиётларини янги ютуқлар билан бойитгани жиҳатидан муҳимдир. Шоир, айниқса, Алишер Навоий ижодини мукаммал ўрганиб, кўплаб шеърларига назиралар битган, асарларида улуғ мутафаккирга юксак эҳтиромини билдирган. “Лайли ва Мажнун” достонида Фузулий, жумладан, буюк устози ҳазрат Навоийни мана бундай васф этади:

Турк-у Араб-у Ажамда айём,
Ҳар шоира вермишди бир ком...
Ўлмиш эди Навоийи сухандон
Манзури шаҳаншоҳи Хуросон.

Бу ўринда шоир Навоийи сухандон билан бирга, тагматнда шаҳаншоҳи Хуросон – Султон Ҳусайн Бойқарога ҳам чуқур ҳурматини изҳор қилади. Алишер Навоийнинг шу даражага эришувида ҳукмдор дўстининг ҳам муносиб хизматлари борлигини эътироф этади.
Фузулийнинг ижодда Алишер Навоий мактабининг издоши экани Ҳамид Арасли, Жаннат Нагиева, бизнинг замонамизда Алмаз Улви, Рамез Аскер сингари озарбайжон, Азиз Қаюмов, Абдуқодир Ҳайитметов, Холид Расул каби ўзбек олимлари тадқиқотларида етарли даражада исботланган. Бизнингча ҳам, ушбу издошлик бир неча йўналишда кечгани кузатилади.
Биринчидан, икки мутафаккирнинг эстетик қарашлари бир-бирига уйғун ва бири иккинчисини тўлдиради. Эстетик тутумдаги мутаносиблик Навоий ва Фузулийнинг Шарқ адабиётидаги девон тузиш анъанаси ва энг фаол лирик жанр – ғазал ҳақидаги қарашларида, айниқса, яққол кўринади. Алишер Навоий “Бадойиъ ул-бидоя” девони дебочасида бу борада тўрт муҳим тамойилни илгари сургани маълум. Улардан биринчиси Давоми...

Нурбой Жабборов

​​ULUG‘ FUZULIY – BUYUK NAVOIY IZDOSHI

O‘z zamonasi va keyingi barcha davrlar adabiyotida hazrat Alisher Navoiyga ergashmagan, ul zotning asarlaridan ilhom olmagan shoirni topish mahol. Muhammad Fuzuliy she’riyati ham Alisher Navoiy an’analarini munosib davom ettirgani, so‘z mulkining sohibqironi badiiy kashfiyotlarini yangi yutuqlar bilan boyitgani jihatidan muhimdir. Shoir, ayniqsa, Alisher Navoiy ijodini mukammal o‘rganib, ko‘plab she’rlariga naziralar bitgan, asarlarida ulug‘ mutafakkirga yuksak ehtiromini bildirgan. Fuzuliy “Layli va Majnun” dostonida, jumladan, buyuk ustozi hazrat Navoiyni mana bunday vasf etadi:

Turk-u Arab-u Ajamda ayyom,
Har shoira vermishdi bir kom...
O‘lmish edi Navoiyi suxandon
Manzuri shahanshohi Xuroson.

Bu o‘rinda shoir Navoiyi suxandon bilan birga, tagmatnda shahanshohi Xuroson – Sulton Husayn Boyqaroga ham chuqur hurmatini izhor qiladi. Alisher Navoiyning shu darajaga erishuvida hukmdor do‘stining ham munosib xizmatlari borligini e’tirof etadi.
Fuzuliyning ijodda Alisher Navoiy maktabining izdoshi ekani Hamid Arasli, Jannat Nagieva, bizning zamonamizda Almaz Ulvi, Ramez Asker singari ozarbayjon, Aziz Qayumov, Abduqodir Hayitmetov, Xolid Rasul kabi o‘zbek olimlari tadqiqotlarida yetarli darajada isbotlangan. Bizningcha ham, ushbu izdoshlik bir necha yo‘nalishda kechgani kuzatiladi.
Birinchidan, ikki mutafakkirning estetik qarashlari bir-biriga uyg‘un va biri ikkinchisini to‘ldiradi. Estetik tutumdagi mutanosiblik Navoiy va Fuzuliyning Sharq adabiyotidagi devon tuzish an’anasi va eng faol lirik janr – g‘azal haqidagi qarashlarida, ayniqsa, yaqqol ko‘rinadi. Alisher Navoiy “Badoyi’ ul-bidoya” devoni debochasida bu borada to‘rt muhim tamoyilni ilgari surgani ma’lum. Ulardan birinchisi Davomi....

Nurboy Jabborov

Ассалому алайкум!

Азизларим, омонмисизлар? Ғойибона бўлса-да яна дийдорлаштирган Тангрига шукрлар айтамиз. 
Шунга ҳам ўн йилдан ошди-ёв, “Маданият ва маърифат” телеканалидан атоқли журналист Илмира Раҳматуллаева камина ва оилам ҳақида “Зиёли хонадон” кўрсатувини тайёрламоқчи эканини айтиб қўнғироқ қилди. Розилик билдирдим. Илмирахон кўрсатувни астойдил тайёрлади. Эфирга узатилгач, аксар ойдинларимиз илиқ фикрлар билдирдилар. 
Оилавий архивимиздаги энг яхши эсдаликлардан бўлган кўрсатув сизга ҳам маъқул келади, деган умиддаман.

Нурбой Жабборов  

Телеграмм / Фейсбук

Assalomu alaykum!

Azizlarim, omonmisizlar? G‘oyibona bo‘lsa-da yana diydorlashtirgan Tangriga shukrlar aytamiz. 
Shunga ham o‘n yildan oshdi-yov, “Madaniyat va ma’rifat” telekanalidan atoqli jurnalist Ilmira Rahmatullaeva kamina va oilam haqida “Ziyoli xonadon” ko‘rsatuvini tayyorlamoqchi ekanini aytib qo‘ng‘iroq qildi. Rozilik bildirdim. Ilmiraxon ko‘rsatuvni astoydil tayyorladi. Efirga uzatilgach, aksar oydinlarimiz iliq fikrlar bildirdilar. 
Oilaviy arxivimizdagi eng yaxshi esdaliklardan bo‘lgan ko‘rsatuv sizga ham ma’qul keladi, degan umiddaman.

Nurboy Jabborov  

Telegram / Facebook

​​“ВАСЛИНГ МАНГА ҲАЁТ ВЕРИР...”

Муҳаммад Фузулий болалигидан илм ўрганишга жидду жаҳд қилган. Шоир шеър фақат санъатгина эмас, унинг замирида илму ирфон ҳам бўлиши зарурлигини, “...илмсиз шеър асоси йўқ девор.. ва асоссиз девор ғоятда беътибор” эканини теран англаган. Шунинг учун ҳам ақлий ва нақлий илмларни ўрганишга алоҳида диққат қаратган.
Фузулийнинг туркий девони дебоча, 294 ғазал, 45 қасида, 2 таржиъбанд, 10 мусаммат (5 мухаммас, 2 мусаддас, 3 мурабба), 42 қитъа ва 76 рубоийдан таркиб топган. Унинг шеърлари теран мазмун ва гўзал бадииятни уйғунлаштиргани, фалсафий моҳияти чуқур экани билан алоҳида ажралиб туради.
Шарқ адабиётининг бошқа улуғ намояндалари сингари Муҳаммад Фузулий девонида ҳам энг катта ўринни ғазаллар эгаллайди. Шоирнинг улуғ замондоши, туркий шеърият назариётчиси Шайх Аҳмад Худойдод Тарозийнинг “Фунуну-л-балоға” асарида: “Ғазалнинг аксари” йигирма байт бўлур. Ва ақалли беш байт. Андин ўксук бўлмас. Магар қофия табилмаса, тўрт байт қилурлар. Ул ҳам зарурат ҳукмидин жоиздур”, дейилади. Фузулий ғазалларининг энг кичик ҳажмдагиси беш, энг каттаси эса ўн уч байтдан таркиб топган. Шоир девонида аксар 7 байтли ғазаллар (226 та) бўлиб, иккинчи ўринни 5 байтли ғазаллар (24 та) эгаллайди. Энг йирик ҳажмлилари – 10 байтли 3 та ва 13 байтли 1 та ғазал ўрин олган. Бу ҳол Фузулий ғазал ҳажмини муайян қолиплардан келиб чиқиб эмас, бадиий мантиққа кўра белгилаганидан далолат беради.
Шоир асосий эътиборни фалсафий мазмун ва поэтик шакл мутаносиблигига, бадиий ниятнинг мукаммал ифодасига қаратган. Туркий шеъриятнинг буюк намояндаси Алишер Навоий ғазалларига ана шу жиҳатдан баҳо берган Мақсуд Шайхзода мана бундай фикр билдирган эди: “Албатта, лирик шеър жуда ҳам катта бўлиши унинг бадиий таъсирини камайтиради, китобхондаги эмоционал ҳисларни ўтмаслаштириб қўяди. Навоий ғазалларининг ҳажми формаси 7 ёки 9 байтлик ғазаллардир. Аммо унда 8 ва 10 байтли ғазалларни ҳам учратиш мумкин. Бу факт шоирда бадиий завқнинг қатъий андозаларга эга бўлганини, таъсиротнинг ҳадду ҳудудини яхши тасаввур қилганини кўрсатади. Чунки лириканинг иҳота доираси эпик ва драматик асарларга ўхшаб бепоён бўлмайди”. Фузулий ғазалларида ҳам айни шу тамойилга амал қилингани кузатилади. Шоир фикрни ихчам, лўнда, фасоҳат ва балоғат билан ифодалайди. Ғазалларида лирик кечинма ва бадиий тасвир, ҳаёт фалсафаси ва поэтик талқин ҳайратланарли даражада мутаносиб. Туркий тилнинг бутун жозибаси, тенгсиз ифода имконияти ёрқин намоён бўлади шоир шеърларида.
Фузулий ғазаллари орасида муламмаъ санъати асосига қурилганлари ҳам анчагина. Давоми...

Nurboy Jabborov

​​“VASLING MANGA HAYOT VERIR...”

Muhammad Fuzuliy bolaligidan ilm o‘rganishga jidd-u jahd qilgan. Shoir she’r faqat san’atgina emas, uning zamirida ilm-u irfon ham bo‘lishi zarurligini, “...ilmsiz she’r asosi yo‘q devor.. va asossiz devor g‘oyatda be’tibor” ekanini teran anglagan. Shuning uchun ham aqliy va naqliy ilmlarni o‘rganishga alohida diqqat qaratgan.
Fuzuliyning turkiy devoni debocha, 294 g‘azal, 45 qasida, 2 tarji’band, 10 musammat (5 muxammas, 2 musaddas, 3 murabba), 42 qit’a va 76 ruboiydan tarkib topgan. Uning she’rlari teran mazmun va go‘zal badiiyatni uyg‘unlashtirgani, falsafiy mohiyati chuqur ekani bilan alohida ajralib turadi.
Sharq adabiyotining boshqa ulug‘ namoyandalari singari Muhammad Fuzuliy devonida ham eng katta o‘rinni g‘azallar egallaydi. Shoirning ulug‘ zamondoshi, turkiy she’riyat nazariyotchisi Shayx Ahmad Xudoydod Taroziyning “Fununu-l-balog‘a” asarida: “G‘azalning aksari” yigirma bayt bo‘lur. Va aqalli besh bayt. Andin o‘ksuk bo‘lmas. Magar qofiya tabilmasa, to‘rt bayt qilurlar. Ul ham zarurat hukmidin joizdur”, deyiladi. Fuzuliy g‘azallarining eng kichik hajmdagisi besh, eng kattasi esa o‘n uch baytdan tarkib topgan. Shoir devonida aksar 7 baytli g‘azallar (226 ta) bo‘lib, ikkinchi o‘rinni 5 baytli g‘azallar (24 ta) egallaydi. Eng yirik hajmlilari – 10 baytli 3 ta va 13 baytli 1 ta g‘azal o‘rin olgan. Bu hol Fuzuliy g‘azal hajmini muayyan qoliplardan kelib chiqib emas, badiiy mantiqqa ko‘ra belgilaganidan dalolat beradi.
Shoir asosiy e’tiborni falsafiy mazmun va poetik shakl mutanosibligiga, badiiy niyatning mukammal ifodasiga qaratgan. Turkiy she’riyatning buyuk namoyandasi Alisher Navoiy g‘azallariga ana shu jihatdan baho bergan Maqsud Shayxzoda mana bunday fikr bildirgan edi: “Albatta, lirik she’r juda ham katta bo‘lishi uning badiiy ta’sirini kamaytiradi, kitobxondagi emotsional hislarni o‘tmaslashtirib qo‘yadi. Navoiy g‘azallarining hajmi formasi 7 yoki 9 baytlik g‘azallardir. Ammo unda 8 va 10 baytli g‘azallarni ham uchratish mumkin. Bu fakt shoirda badiiy zavqning qat’iy andozalarga ega bo‘lganini, ta’sirotning hadd-u hududini yaxshi tasavvur qilganini ko‘rsatadi. Chunki lirikaning ihota doirasi epik va dramatik asarlarga o‘xshab bepoyon bo‘lmaydi”. Fuzuliy g‘azallarida ham ayni shu tamoyilga amal qilingani kuzatiladi. Shoir fikrni ixcham, lo‘nda, fasohat va balog‘at bilan ifodalaydi. G‘azallarida lirik kechinma va badiiy tasvir, hayot falsafasi va poetik talqin hayratlanarli darajada mutanosib. Turkiy tilning butun jozibasi, tengsiz ifoda imkoniyati yorqin namoyon bo‘ladi shoir she’rlarida.
Fuzuliy g‘azallari orasida mulamma’ san’ati asosiga qurilganlari ham anchagina. Davomi...

Nurboy Jabborov

​​УЧ ТИЛДА ДЕВОН ТУЗГАН ШОИР

Биринчи мақола

Муҳаммад Фузулий – туркий дунёнинг Алишер Навоийдан кейинги энг машҳур мутафаккири. Лирик, лиро-эпик ва таржима асарлари билан Шарқ адабий-эстетик тафаккури ривожига улкан ҳисса қўшган улуғ шоир. Сўнгги беш аср давомида туркий адабиёт намояндалари ижодига катта таъсир кўрсатиб келаётган беназир ижодкор.
Буюк шоир ўзидан бой адабий мерос қолдирди. Туркий, форсий ва араб тилларида баравар ижод қилган Фузулий нодир ижодий салоҳият эгасидир. Шоирнинг туркий тилдаги мероси шеърлар девони, “Лайли ва Мажнун” достони, мунозара жанрига оид “Бангу бода”, Имом Ҳусайн қатли воқеаларига бағишланган “Ҳадиқат уш-шуҳадо” (“Шаҳидлар боғи”) асарлари ҳамда Жалолзода Мустафо Чалабий, Боғдод ҳокими Аёз Пошо, Қози Алоуддин, Мосул амалдорларидан Аҳмад Бей ва Султон Сулаймоннинг ўғли шаҳзода Боязидга ёзган мактубларини ўз ичига олади. Жалолзода Мустафо Чалабийга битилган мактуби “Шикоятнома” номи билан ҳам машҳур.
Шоир форс тилида ҳам самарали ижод қилган. Форсий тилдаги 410 ғазал, 49 қасида, 1 таркиббанд, 2 мусаммат (1 таси мусаддас, 1 таси мусаббаъ), 46 қитъа ва 105 рубоийни ўз ичига олган назмий девони, “Ҳафт жом” (“Етти жом”) соқийномаси, Султон Сулаймонга бағишланган “Анис ул-қалб” (“Қалб дўсти”) қасидаси, “Ринд ва Зоҳид”, “Сиҳҳат ва мараз” деб аталган насрий асарлари ҳамда “Муаммо рисоласи” ижодкорнинг бу тилдаги мероси ҳам салмоқли эканини тасдиқлайди. Фузулийнинг форсий асарлари Шарқ эстетик тафаккурининг бадиий ютуқларини уйғунлаштириши, шоир ижодий салоҳиятининг нечоғлиқ баланд эканини кўрсатиши жиҳатидан алоҳида аҳамиятга эга.
Улуғ мутафаккирнинг араб тилидаги мероси асосан ғазал ва қасидалардан таркиб топган ўттиз минг байт шеърни ўз ичига олган лирик девони, калом илмига оид “Матлаъ ул-эътиқод фий маърифат ил-мабдаъ ва маъод” (“Дунё ва охиратни танишда эътиқоднинг бошланиши”) асарларини ўз ичига олади. Уч тилда девон тузгани, мунозара, соқийнома жанрларида асарлар битгани, бадиий насрда ҳам ижод қилгани Муҳаммад Фузулийнинг фасоҳат ва балоғат бобида нодир истеъдод эгаси бўлганидан далолат беради.
Бундан ташқари, шоир таржима билан ҳам алоҳида шуғулланган. Унинг “Ҳадиқат уш-шуҳадо” асари Ҳусайн Воиз Кошифийнинг “Равзат уш-шуҳадо”сининг таржимаси экани айтилади. Бундан ташқари, Абдураҳмон Жомийнинг “Арбаъин”ини туркий ўғуз лаҳжасига маҳорат билан ўгиргани маълум.
Муҳаммад Фузулийнинг таваллуд санаси ҳақида бир-биридан фарқли турлича маълумотлар учрайди. Абуззиё Тавфиқ шоирнинг 1504 йили туғилганини айтса, Сулаймон Назиф шоир таваллуди санасини – 1494, Абдулақодир Қорахон – 1495, Ҳамид Арасли 1498 йил, деб ҳисоблайди. Шоир асарлари қўлёзмалари устида илмий изланиш олиб бориб, туркий девонининг инжалама-танқидий матнини тайёрлаган турк олими Абдулқодир Килинч эса шоирнинг дунёга келиши 1480 йиллар атрофида эканини тахмин қилади. Айни кезда тадқиқотчилар томонидан 1494 йил шоир таваллуд санаси сифатида қабул қилинган.
Туркий девони дебочасида шоирнинг ўзи туғилган жойини: “...маншаъ ва мавлидим Ироқи Араб”, деб кўрсатади. Аниқ қайси шаҳарда таваллуд топгани ҳақида бирор сўз айтмайди. Абдулқодир Килинч шоирга Боғдодий нисбаси туғилган жойига эмас, кўпроқ яшаш манзилига кўра берилганини таъкидлайди. Айрим олимлар унинг Ҳиллада туғилганини айтадилар. Форсча девони дебочасида шоир Нажаф ва Карбалодан етишиб чиққани тўғрисида ёзади. Шунга кўра, мутахассислар унинг Карбалода туғилгани ҳақидаги тўхтамга келишган. Тазкираларда вафоти санаси 1556 йил деб кўрсатилган.
Жорий йилда Фузулий таваллудига 530 йил тўлди. Бу сана бутун туркий дунёда, жумладан, Ўзбекистонда ҳам кенг миқёсда нишонланаётир. Шоир куллиётининг икки жилдлиги камина ходимингиз сўзбошиси билан нашр этилди. Ушбу нашр улуғ мутафаккир юбилейи муносабати билан халқимизга муносиб туҳфа бўлишидан умидвормиз.

Нурбой Жабборов

​​UCH TILDA DEVON TUZGAN SHOIR

Birinchi maqola

Muhammad Fuzuliy – turkiy dunyoning Alisher Navoiydan keyingi eng mashhur mutafakkiri. Lirik, liro-epik va tarjima asarlari bilan Sharq adabiy-estetik tafakkuri rivojiga ulkan hissa qo‘shgan ulug‘ shoir. So‘nggi besh asr davomida turkiy adabiyot namoyandalari ijodiga katta ta’sir ko‘rsatib kelayotgan benazir ijodkor.
Buyuk shoir o‘zidan boy adabiy meros qoldirdi. Turkiy, forsiy va arab tillarida baravar ijod qilgan Fuzuliy nodir ijodiy salohiyat egasidir. Shoirning turkiy tildagi merosi she’rlar devoni, “Layli va Majnun” dostoni, munozara janriga oid “Bangu boda”, Imom Husayn qatli voqealariga bag‘ishlangan “Hadiqat ush-shuhado” (“Shahidlar bog‘i”) asarlari hamda Jalolzoda Mustafo Chalabiy, Bog‘dod hokimi Ayoz Posho, Qozi Alouddin, Mosul amaldorlaridan Ahmad Bey va Sulton Sulaymonning o‘g‘li shahzoda Boyazidga yozgan maktublarini o‘z ichiga oladi. Jalolzoda Mustafo Chalabiyga bitilgan maktubi “Shikoyatnoma” nomi bilan ham mashhur.
Shoir fors tilida ham samarali ijod qilgan. Forsiy tildagi 410 g‘azal, 49 qasida, 1 tarkibband, 2 musammat (1 tasi musaddas, 1 tasi musabba’), 46 qit’a va 105 ruboiyni o‘z ichiga olgan nazmiy devoni, “Haft jom” (“Yetti jom”) soqiynomasi, Sulton Sulaymonga bag‘ishlangan “Anis ul-qalb” (“Qakb do‘sti”) qasidasi, “Rind va Zohid”, “Sihhat va maraz” deb atalgan nasriy asarlari hamda “Muammo risolasi” ijodkorning bu tildagi merosi ham salmoqli ekanini tasdiqlaydi. Fuzuliyning forsiy asarlari Sharq estetik tafakkurining badiiy yutuqlarini uyg‘unlashtirishi, shoir ijodiy salohiyatining nechog‘liq baland ekanini ko‘rsatishi jihatidan alohida ahamiyatga ega.
Ulug‘ mutafakkirning arab tilidagi merosi asosan g‘azal va qasidalardan tarkib topgan o‘ttiz ming bayt she’rni o‘z ichiga olgan lirik devoni, kalom ilmiga oid “Matla’ ul-e’tiqod fiy ma’rifat il-mabda’ va ma’od” (“Dunyo va oxiratni tanishda e’tiqodning boshlanishi”) asarlarini o‘z ichiga oladi. Uch tilda devon tuzgani, munozara, soqiynoma janrlarida asarlar bitgani, badiiy nasrda ham ijod qilgani Muhammad Fuzuliyning fasohat va balog‘at bobida nodir iste’dod egasi bo‘lganidan dalolat beradi.
Bundan tashqari, shoir tarjima bilan ham alohida shug‘ullangan. Uning “Hadiqat ush-shuhado” asari Husayn Voiz Koshifiyning “Ravzat ush-shuhado”sining tarjimasi ekani aytiladi. Bundan tashqari, Abdurahmon Jomiyning “Arba’in”ini turkiy o‘g‘uz lahjasiga mahorat bilan o‘girgani ma’lum.
Muhammad Fuzuliyning tavallud sanasi haqida bir-biridan farqli turlicha ma’lumotlar uchraydi. Abuzziyo Tavfiq shoirning 1504-yili tug‘ilganini aytsa, Sulaymon Nazif shoir tavalludi sanasini – 1494, Abdulaqodir Qoraxon – 1495, Hamid Arasli 1498-yil, deb hisoblaydi. Shoir asarlari qo‘lyozmalari ustida ilmiy izlanish olib borib, turkiy devonining injalama-tanqidiy matnini tayyorlagan turk olimi Abdulqodir Kilinch esa shoirning dunyoga kelishi 1480-yillar atrofida ekanini taxmin qiladi. Ayni kezda tadqiqotchilar tomonidan 1494-yil shoir tavallud sanasi sifatida qabul qilingan.
Turkiy devoni debochasida shoirning o‘zi tug‘ilgan joyini: “...mansha’ va mavlidim Iroqi Arab”, deb ko‘rsatadi. Aniq qaysi shaharda tavallud topgani haqida biror so‘z aytmaydi. Abdulqodir Kilinch shoirga Bog‘dodiy nisbasi tug‘ilgan joyiga emas, ko‘proq yashash manziliga ko‘ra berilganini ta’kidlaydi. Ayrim olimlar uning Hillada tug‘ilganini aytadilar. Forscha devoni debochasida shoir Najaf va Karbalodan yetishib chiqqani to‘g‘risida yozadi. Shunga ko‘ra, mutaxassislar uning Karbaloda tug‘ilgani haqidagi to‘xtamga kelishgan. Tazkiralarda vafoti sanasi 1556-yil deb ko‘rsatilgan.
Joriy yilda Fuzuliy tavalludiga 530 yil to‘ldi. Bu sana butun turkiy dunyoda, jumladan, O‘zbekistonda ham keng miqyosda nishonlanayotir. Shoir kulliyotining ikki jildligi kamina xodimingiz so‘zboshisi bilan nashr etildi. Ushbu nashr ulug‘ mutafakkir yubileyi munosabati bilan xalqimizga tuhfa bo‘lishidan umidvormiz.

Nurboy Jabborov

​​ХАЛҚНИНГ ЎЛМАС РУҲИЯТИ ИФОДАСИ

Миллийликдан холи бўлган туйғу таъсир кучидан айрилади. Миллий руҳдан мосиво тафаккур бамисоли қанотсиз қушга менгзайди. Шунга кўра, миллийлик – шеъриятнинг жони. Таъбир жоиз бўлса, жаҳон адабиёти кўригида ўзбек шеъриятини ажратиб кўрсатувчи етакчи хусусият, ўзгалардан фарқини намоён этадиган бош белги бу – миллий руҳдир. Шунинг учун ҳам, “Халқнинг ўлмас руҳиятини, қадриятларини, миллий ўзига хослигини, ва ниҳоят, бебаҳо тил бойлигини мужассам эта олган ҳақиқий ижод намуналаригина яшашга ҳақли”, деганда устоз Абдулла Орипов юз карра ҳақ эди.
Шоирнинг “Майданак” шеърида ифода ва тасвир ҳам, образ ва ташбеҳ ҳам – барча-барчасида миллийлик яққол намоён этилган. Майданак – Қашқадарёнинг Қамаши туманига қарашли гўзалликда тенгсиз маъво. Бу ердаги баланд тоғда Фанлар академияси Астрономия институтига қарашли Майданак обсерваторияси фаолият кўрсатади. Республикадаги энг илғор илмий техник иншоотлардан бўлган ушбу обсерватория ноёб астроиқлими билан жаҳоннинг энг етакчи бешта обсерваторияларидан бири ҳисобланади. “Майданак” шеърини устоз Абдулла Орипов фалакиёт илмининг бугунги ривожида алоҳида ўрин тутадиган ушбу масканга ташрифи чоғида ёзган. Ғалвали заминга эл бўлолмай, осмонга учмоқни орзу қилган ватандошини шоир Майданакка таклиф этади. Зеро, унинг таъбирига кўра, бунда коинотнинг ҳарамларига дурбин билан назар солмоқ имкони бор.

Ана, тонг юлдузи – Зуҳро нурафшон,
Дур тақиб олибди оппоқ бўйнига.
Оймомо пойлайди тун бўйи гирён,
Кириб кетмасин деб ернинг қўйнига. Давоми…

Нурбой Жабборов

Assalomu alaykum!

Hurmatli o‘zanimiz a’zolari, sog‘-omon bormisiz? Tangri taolo Sizni har bir ishingizda qo‘llasin!
Zamonamizda naqshbandiya tariqatining murshidi sifatida bebaho asarlar yozgan, yosh avlod qalbiga ma’rifat yog‘dularini ulashgan professor Mahmud As’ad Jo‘shon hazratlari haqidagi radiosuhbatimizni e’tiboringizga havola etishdan mamnunman.

Nurboy Jabborov

───── • ✤ • ─────

Ассалому алайкум!

Ҳурматли ўзанимиз аъзолари, соғ-омон бормисиз? Тангри таоло Сизни ҳар бир ишингизда қўлласин!
Замонамизда нақшбандия тариқатининг муршиди сифатида бебаҳо асарлар ёзган, ёш авлод қалбига маърифат ёғдуларини улашган профессор Маҳмуд Асъад Жўшон ҳазратлари ҳақидаги радиосуҳбатимизни эътиборингизга ҳавола этишдан мамнунман.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

​​“БУЛБУЛ ҚАНОТИДА БИР КИТОБ КЎРДИМ...”

Шеър – кўнгил изҳори. Аслида, туйғу ва фикр гўзал ташбеҳлару
метафоралар билан зийнатланиши шеъриятнинг муҳим шартларидан. Лекин бадиий жиҳатдан нечоғлиқ тўкис бўлмасин, самимиятдан айри туйғу ўқувчи қалбида акс садо бермайди. Устоз Абдулла Орипов: “...бадиий ижоднинг асоси – самимийликдадир... Ёлғондакам кўз ёши тўкиш нечоғли кулгили бўлса, атайлаб кулиш ҳам шу қадар аянчлидир”, деганда айни ҳақиқатни назарда тутган. Лирика шоир кўнглида кечган тўфонлар, юксак орзулару чўнг армонлар ифодасига таяниши эътиборга олинса, изҳорнинг самимий бўлиши қанчалик зарурлиги янада кўпроқ ойдинлашади. Ўзбекистон Халқ шоири Маҳмуд Тоир лирик шеърларининг асосий фазилати ана шу самимиятдадир.
“Айт энди, юрагим” шеърида шоир мана бундай ёзади:

Майса ёноғида томчи ёш кўрдим,
Гулларнинг лабида бол талош кўрдим,
Юрагим, бағрингда бир қуёш кўрдим,
Айт энди, одамлар уйғонсин.

Кечинма гўзал бадиият билан, қуйма сатрларда ифодаланган. Майсага тушган шабнамнинг ёноқдаги томчи ёшга ташбеҳ этилиши, гарчи очиқ ифодаланмаган бўлса ҳам, тагматнда ари образининг оҳорли тасвири (уларнинг гуллар лабидаги болларни талашиши), юракда қуёш порлаши (Юрагим, бағрингда бир қуёш кўрдим) билан боғлиқ талқинлар шеърнинг бадиий қувватини ошириб юборган.
Маҳмуд Тоир шеърияти лирик кечинма самимияти, ифода услуби халқона экани билан характерланади. Шунинг учун ҳам шоирнинг аксар шеърлари қўшиқларга айланиб, эл кўнглидан жой олган. Халқ ҳикматларига бадиий жиҳатдан қайта ишлов бериш ва оҳангнинг халқона экани билан боғлиқ ижодий тутумини шоирнинг ўзи: “Элдан ҳикмат зиёсин олиб, эл кўнглига жойлаш” тарзида изоҳлайди. “Келмадинг” сарлавҳали шеъри ана шу хусусияти билан алоҳида ажралиб туради:

Юракка нолишлар ботди, келмадинг,
Бошимга болишлар ботди, келмадинг,
Бағритошим, ё назарга илмадинг,
Бошимга болишлар ботди, келмадинг.

Юракка нолишлар ботди – шоир қалбидаги изтиробнинг қанчалар залворли экани уч сўзда ниҳоятда таъсирли ифодаланган. Бошимга болишлар ботди – ёр ҳажрининг оғир юки яна уч сўзда миллий руҳиятга мос тарзда оҳорли акс этган. Бу изҳорлар нечоғлиқ самимий бўлса, шунчалик халқчил, нақадар таъсирли бўлса, шу қадар кўнгилга яқиндир. Лирик кечинма ёрқин образли ифода воситасида тасвирлангани шеърни нурлантириб юборган.
Ишқ – одамзоднинг руҳий юксакликка эришуви манбаи. Давоми...

Нурбой Жабборов