Nurboy Jabborov saboqlari

​​ИЖОДНИНГ ИНЖА СИРЛАРИ

Абдулла Ориповнинг “Ранглар ва оҳанглар” тўпламидаги шеърлар бадиий тафаккур чўққисида туриб ижод этилган. Шоир ушбу тўпламга ўз ижоди учун анъанавий бўлмаган бадиий шаклдаги шеърларни ҳам киритган. Учлик шаклидаги назм намуналари бунинг исботидир. Бу шеърларда қофия йўқ. Ҳар бир банддаги учлик сатрларни ва матнни тўлиқ ҳолда боғлаб турувчи восита бадиий-фалсафий мантиқ ва ритмдир. Улар шоирнинг ижодий тафаккури нечоғлиқ теран ва тахайюл миқёси нақадар кенг эканини исботлаб туради. Жумладан, қуйидаги шеър нафақат янгича шакли, балки фалсафий-эстетик мазмуни билан ҳам алоҳида аҳамиятга эга.

Оқ денгиздан оқ шамоллар эссалар,
Қизилидан келса алвон шаббода,
Қора денгиздан-чи, тим қора насим.

Оқ танли кишидан оқлик уфурса,
Сарғимтил қавмдан заҳил эпкинлар,
Қоралардан эса сиёҳранг тутун.

Не ҳол юз берарди рубъи маскунда,
Ким ҳам кўз юмарди бу манзарадан,
Яхшиям шамолнинг ранглари йўқдир. Давоми…

Нурбой Жабборов

​​IJODNING INJA SIRLARI

Abdulla Oripovning “Ranglar va ohanglar” to‘plamidagi she’rlar badiiy tafakkur cho‘qqisida turib ijod etilgan. Shoir ushbu to‘plamga o‘z ijodi uchun an’anaviy bo‘lmagan badiiy shakldagi she’rlarni ham kiritgan. Uchlik shaklidagi nazm namunalari buning isbotidir. Bu she’rlarda qofiya yo‘q. Har bir banddagi uchlik satrlarni va matnni to‘liq holda bog‘lab turuvchi vosita badiiy-falsafiy mantiq va ritmdir. Ular shoirning ijodiy tafakkuri nechog‘liq teran va taxayyul miqyosi naqadar keng ekanini isbotlab turadi. Jumladan, quyidagi she’r nafaqat yangicha shakli, balki falsafiy-estetik mazmuni bilan ham alohida ahamiyatga ega.

Oq dengizdan oq shamollar essalar,
Qizilidan kelsa alvon shabboda,
Qora dengizdan-chi, tim qora nasim.

Oq tanli kishidan oqlik ufursa,
Sarg‘imtil qavmdan zahil epkinlar,
Qoralardan esa siyohrang tutun.

Ne hol yuz berardi rub’i maskunda,
Kim ham ko‘z yumardi bu manzaradan,
Yaxshiyam shamolning ranglari yo‘qdir. Davomi…

Nurboy Jabborov

Видеосуҳбатни тўлиқ кўриш учун “to’liq video” ёзуви ёнидаги кўк ҳаволага босилиб кирилади.

❗️
⚡️Filologiya fanlari doktori, professor Nurboy Jabborov bilan adabiyot, davr, jadidlik harakati va gazetalar nashri xususida suhbat

📱 To‘liq video:
https://youtu.be/X9mdU8Om3ns

✅Jadid.uz’ga obuna bo‘ling

​​ҲАЗРАТ НАҚШБАНД ИБРАТИ

Ҳазрат Навоий асарларида ит образи ўзига хос талқин этилган. “Лисону-т-тайр”нинг “Ҳожа Баҳоуддин сўзи фанойи комил мақомида” деб номланган фаслида улуғ шоир Шоҳ Нақшбанд тилидан мана бундай ёзади:

Кўрди топқоч нисбат ойинин туза,
Ит аёғининг изин туфроғ уза.
Деди: “Мен ортуғ эканму ё бу из?”
Яна ўзни деди: “К-эй инсофсиз,
Ул вафо аҳли аёғидин нишон,
Сен вафосизлик сари доманкашон”.
Хатм қилди чун бу маъниға сўзин,
Ер ўпуб ул из уза қўйди кўзин.

Буюк шоир ит образини вафо тимсоли сифатида талқин этади. Баҳоуддин Нақшбанддай комил шахс тилидан ит тугул унинг изи ҳам вафо аҳлига тегишли бўлгани боис азиз экани ҳақидаги фикрни бетакрор ифодалаган. Зеро, худпарастликдан фориғ бўлиш, нафсни ўлдириш – тасаввуф таълимотининг муҳим қоидаси, соликка қўйиладиган бош шарт. Ҳазрат Нақшбанд тимсолида айни шу иллат муолажаси билан боғлиқ муҳим бадиий умумлашмага келинган. Фурқат бу образ талқинида ҳам ҳазрат Навоий анъаналарини янгилаган. Қуйидаги мусаббада шоир теран фалсафий фикрларини ифодалашда ит образидан маҳорат билан фойдаланган:

Мўътабар кўз ёш Ҳақ наздида дурри нобдин,
Ҳам либоси фақр беҳтар шол ила санжобдин,
Бистари қолинда роҳат бирла кўрган хобдин
Кўйи узлат бўрёси хўбдур ҳар бобдин,
Бор эмиш бир кун азоби ваҳм қил Ваҳҳобдин,
Аҳли дунё суҳбати ичра шароби нобдин,
Ит ялоғи ичра ичган қип-қизил қон яхшироқ.

Ит образи – вафо тимсоли. Шунинг учун ҳам, шоир наздида, аҳли дунё – яъни, дунёпарастлар суҳбатида шароби ноб – қизил май ичгандан кўра ит ялоғидан қон ичган афзалроқ! Чунки аҳли дунёдин вафо кутиб бўлмайди. Улар дунё матоҳига эгалик қилиш учун ҳар қандай тубанликдан-да қайтмайди – мана, Фурқат назарда тутган ҳаёт фалсафаси. Кўз ёш – дурри ноб, либоси фақр – шол ила санжоб, бистари қолин – кўйи узлат бўрёси иккиликлари маъносидаги тазод мусаббанинг ушбу банди бадиияти юксак бўлишини таъминлаган. Ит, ялоқ, қон сўзлари ҳосил қилган таносиб санъати фикрнинг поэтик зийнатига хизмат қилган. Бу ерда “шароби ноб” ва “қип-қизил қон” – истиора. Шунинг учун ҳам уларни фақат зоҳирий маънодагина тушуниш тўғри эмас. Жумладан, “шароби ноб”да умуман дунёпарастлик, ҳирсу ҳавас маънолари ҳам мавжуд. Ушбу образ билан боғлиқ икки шоир талқинининг қиёси Фурқатнинг буюк салафини такрорламагани, бу образ тасвирида ўзига хос йўлдан борганини кўрсатади.

Нурбой Жабборов

​​HAZRAT NAQSHBAND IBRATI

Hazrat Navoiy asarlarida it obrazi o‘ziga xos talqin etilgan. “Lisonu-t-tayr”ning “Hoja Bahouddin so‘zi fanoyi komil maqomida” deb nomlangan faslida ulug‘ shoir Shoh Naqshband tilidan mana bunday yozadi:

Ko‘rdi topqoch nisbat oyinin tuza,
It ayog‘ining izin tufrog‘ uza.
Dedi: “Men ortug‘ ekanmu yo bu iz?”
Yana o‘zni dedi: “K-ey insofsiz,
Ul vafo ahli ayog‘idin nishon,
Sen vafosizlik sari domankashon”.
Xatm qildi chun bu ma’nig‘a so‘zin,
Yer o‘pub ul iz uza qo‘ydi ko‘zin.

Buyuk shoir it obrazini vafo timsoli sifatida talqin etadi. Bahouddin Naqshbandday komil shaxs tilidan it tugul uning izi ham vafo ahliga tegishli bo‘lgani bois aziz ekani haqidagi fikrni betakror ifodalagan. Zero, xudparastlikdan forig‘ bo‘lish, nafsni o‘ldirish – tasavvuf ta’limotining muhim qoidasi, solikka qo‘yiladigan bosh shart. Hazrat Naqshband timsolida ayni shu illat muolajasi bilan bog‘liq muhim badiiy umumlashmaga kelingan. Furqat bu obraz talqinida ham hazrat Navoiy an’analarini yangilagan. Quyidagi musabba'da shoir teran falsafiy fikrlarini ifodalashda it obrazidan mahorat bilan foydalangan:

Mo‘tabar ko‘z yosh Haq nazdida durri nobdin,
Ham libosi faqr behtar shol ila sanjobdin,
Bistari qolinda rohat birla ko‘rgan xobdin
Ko‘yi uzlat bo‘ryosi xo‘bdur har bobdin,
Bor emish bir kun azobi vahm qil Vahhobdin,
Ahli dunyo suhbati ichra sharobi nobdin,
It yalog‘i ichra ichgan qip-qizil qon yaxshiroq.

It obrazi – vafo timsoli. Shuning uchun ham, shoir nazdida, ahli dunyo – ya’ni, dunyoparastlar suhbatida sharobi nob – qizil may ichgandan ko‘ra it yalog‘idan qon ichgan afzalroq! Chunki ahli dunyodin vafo kutib bo‘lmaydi. Ular dunyo matohiga egalik qilish uchun har qanday tubanlikdan-da qaytmaydi – mana, Furqat nazarda tutgan hayot falsafasi. Ko‘z yosh – durri nob, libosi faqr – shol ila sanjob, bistari qolin – ko‘yi uzlat bo‘ryosi ikkiliklari ma’nosidagi tazod musabbaning ushbu bandi badiiyati yuksak bo‘lishini ta’minlagan. It, yaloq, qon so‘zlari hosil qilgan tanosib san’ati fikrning poetik ziynatiga xizmat qilgan. Bu yerda “sharobi nob” va “qip-qizil qon” – istiora. Shuning uchun ham ularni faqat zohiriy ma’nodagina tushunish to‘g‘ri emas. Jumladan, “sharobi nob”da umuman dunyoparastlik, hirsu havas ma’nolari ham mavjud. Ushbu obraz bilan bog‘liq ikki shoir talqinining qiyosi Furqatning buyuk salafini takrorlamagani, bu obraz tasvirida o‘ziga xos yo‘ldan borganini ko‘rsatadi.

Nurboy Jabborov

Assalomu alaykum!

Buyuk mutafakkirlar va valiylar tiynati toza, parhezkor, mo‘tabar onalar sharofatidan yetishadi. Xorazmga safarimizning ikkinchi kunida Xiva yaqinidagi Sayot qishlog‘iga borib, Shayx Najmiddin Kubro hazratlarining volidasi Bibi Hojar ona maqbarasini ziyorat etdik. Taassurotlarimiz bilan videolavha orqali tanishishingiz mumkin.

Nurboy Jabborov

──── • ✤ • ────

Ассалому алайкум!

Буюк мутафаккирлар ва валийлар тийнати тоза, парҳезкор, мўътабар оналар шарофатидан етишади. Хоразмга сафаримизнинг иккинчи кунида Хива яқинидаги Сайот қишлоғига бориб, Шайх Нажмиддин Кубро ҳазратларининг волидаси Биби Ҳожар она мақбарасини зиёрат этдик. Таассуротларимиз билан видеолавҳа орқали танишишингиз мумкин.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

Assalomu alaykum!

Qadrdonlarim, esonmisiz? Biz Xorazmdamiz. Har qarich yerida ulug' avliyolar izi qolgan, ruhi yashayotgan bu ma'vodagi Xoja Yusuf Hamadoniy maqbarasini ziyorat etdik. Taassurotlar bilan videolavha orqali tanishishingiz mumkin.

Nurboy Jabborov

──── • ✤ • ────

Ассалому алайкум!

Қадрдонларим, эсонмисиз? Биз Хоразмдамиз. Ҳар қарич ерида улуғ авлиёлар изи қолган, руҳи яшаётган бу маъводаги Хожа Юсуф Ҳамадоний мақбарасини зиёрат этдик. Таассуротлар билан видеолавҳа орқали танишишингиз мумкин.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

“НУҚТА ЛАБ УСТИДА БЕЖОДУР...”

Буюк мутафаккирлар асарларидаги бадиий образларни бойитиш, такомиллаштириш осон эмас. Зокиржон Холмуҳаммад ўғли Фурқат буни аъло даражада уддалаган. Ҳазрат Алишер Навоий назмий анъаналарини нафақат давом эттирган, баъзи образлар мисолида ривождантирган ҳам. Ҳазрат Навоийнинг машҳур байтида ёр образи биргина лабдаги хол поэтик детали мисолида ёрқин тасвирланган:

Нуқтайи холинг недин ширин лабинг устидадур,
Нуқта чун остин бўлур ҳар қайдаким ёзилса “лаб”.

Фурқатгача ушбу образнинг ўзига хос талқини Мунис ғазалиётида учрайди. Шоир, жумладан, мана бундай ёзади:

Нуқтайи холи ғалат тушмиш лабининг устида,
Берса рухсат олғамен ул нуқтани ондин ялаб.

Мунис талқинида ушбу образ бироз янгилангани, ифоданинг учинчи шахс тилидан изҳор этилиб, иккинчи мисра тагматнида байтга ошиқ образи олиб кирилгани рост. Лекин шоир бу образни поэтик жиҳатдан такомилга етказган, деб бўлмайди. Фурқат шеъриятида эса, бу образ янги поэтик даражага юксалган:

“Нуқта лаб устида бежодур?”-дедим, айди кулуб:
“Саҳв қилмиш котиби қудрат магар таҳрирда?!”

Биринчидан, ҳазрат Навоийда ҳам, Мунисда ҳам ифода монолог тарзида берилган. Фурқат уни диалогга – ошиқ ва маъшуқа мулоқотига айлантиради. Натижада нуқта (ёрнинг холи) лаб устида бежо экани ҳақидаги саволига маъшуқа ҳам савол билан жавоб беради: “(Ўйлаб гапиряпсанми), қудрат котиби қандай қилиб адашиши мумкин, ахир нуқтани қандай ёзиш унинг ихтиёрида-ку?” Иккинчидан, Ҳазрат Навоий бир байтда (Мунис бир мисрада) айтган фикрни “Нуқта лаб устида бежодур” тарзида тўрт сўз воситасида ярим мисрада ифода этиб бўлган ва шундан кейин уни янада ривожлантирган. Учинчидан, Фурқат бадиий санъатлардан маҳорат билан фойдаланиш борасида ҳам салафларига қараганда бир поғона юксакликка кўтарилган. Байт тўлиқ ҳолда саволу жавоб санъати асосига қурилган. “Саҳв – котиб – таҳрир” учлиги ҳосил этган таносуб санъати фикрнинг бадиий зийнатини таъминлаган. Байтда икки сўз ийҳом санъатини ҳосил қилган: биринчиси, “нуқта” сўзи ҳам “хол”, ҳам араб имлосидаги “б” ҳарфининг нуқтаси маъноларида қўлланган. Иккинчиси, “котиб” сўзи бир вақтнинг ўзида ҳам Яратган, ҳам ёзувчи маъноларини ифодалаган. Шу жиҳатдан ҳам, ушбу байт Фурқатнинг бадиий маҳорати юксак эканига, ҳазрат Навоий яратган образни поэтик такомилга етказганига ёрқин далил бўла олади.

Нурбой Жабборов

“NUQTA LAB USTIDA BEJODUR...”

Buyuk mutafakkirlar asarlaridagi badiiy obrazlarni boyitish, takomillashtirish oson emas. Zokirjon Xolmuhammad o‘g‘li Furqat buni a’lo darajada uddalagan. Hazrat Alisher Navoiy nazmiy an’analarini nafaqat davom ettirgan, ba’zi obrazlar misolida rivojdantirgan ham. Hazrat Navoiyning mashhur baytida yor obrazi birgina labdagi xol poetik detali misolida yorqin tasvirlangan:

Nuqtayi xoling nedin shirin labing ustidadur,
Nuqta chun ostin bo‘lur har qaydakim yozilsa “lab”.

Furqatgacha ushbu obrazning o‘ziga xos talqini Munis g‘azaliyotida uchraydi. Shoir, jumladan, mana bunday yozadi:

Nuqtayi xoli g‘alat tushmish labining ustida,
Bersa ruxsat olg‘amen ul nuqtani ondin yalab.

Munis talqinida ushbu obraz biroz yangilangani, ifodaning uchinchi shaxs tilidan izhor etilib, ikkinchi misra tagmatnida baytga oshiq obrazi olib kirilgani rost. Lekin shoir bu obrazni poetik jihatdan takomilga yetkazgan, deb bo‘lmaydi. Furqat she’riyatida esa, bu obraz yangi poetik darajaga yuksalgan:

“Nuqta lab ustida bejodur?”-dedim, aydi kulub:
“Sahv qilmish kotibi qudrat magar tahrirda?!”

Birinchidan, hazrat Navoiyda ham, Munisda ham ifoda monolog tarzida berilgan. Furqat uni dialogga – oshiq va ma’shuqa muloqotiga aylantiradi. Natijada nuqta (yorning xoli) lab ustida bejo ekani haqidagi savoliga ma’shuqa ham savol bilan javob beradi: “(O‘ylab gapiryapsanmi), qudrat kotibi qanday qilib adashishi mumkin, axir nuqtani qanday yozish uning ixtiyorida-ku?” Ikkinchidan, Hazrat Navoiy bir baytda (Munis bir misrada) aytgan fikrni “Nuqta lab ustida bejodur” tarzida to‘rt so‘z vositasida yarim misrada ifoda etib bo‘lgan va shundan keyin uni yanada rivojlantirgan. Uchinchidan, Furqat badiiy san’atlardan mahorat bilan foydalanish borasida ham salaflariga qaraganda bir pog‘ona yuksaklikka ko‘tarilgan. Bayt to‘liq holda savolu javob san’ati asosiga qurilgan. “Sahv – kotib – tahrir” uchligi hosil etgan tanosub san’ati fikrning badiiy ziynatini ta’minlagan. Baytda ikki so‘z iyhom san’atini hosil qilgan: birinchisi, “nuqta” so‘zi ham “xol”, ham arab imlosidagi “b” harfining nuqtasi ma’nolarida qo‘llangan. Ikkinchisi, “kotib” so‘zi bir vaqtning o‘zida ham Yaratgan, ham yozuvchi ma’nolarini ifodalagan. Shu jihatdan ham, ushbu bayt Furqatning badiiy mahorati yuksak ekaniga, hazrat Navoiy yaratgan obrazni poetik takomilga yetkazganiga yorqin dalil bo‘la oladi.

Nurboy Jabborov

Ассалому алайкум!

Қадрдонларим, мен учун ҳар бирингиз азизсиз, ҳар бирингиз ҳурматга сазоворсиз... Негаки, биз сиз билан ҳар тонг ғойибона бўлса ҳам дийдорлашамиз, фикрлашамиз, ҳасратлашамиз... Ёзма муносабат билдирмаган айрим дўстларимиз ҳам кўришиб қолсак, илмий-ижодий ўзанимиз ҳақида илиқ фикрлар билдиряпти – мамнунман! Сизнинг кўнгилга далда бўлувчи, янги ғояларга ундовчи тилакларингиздан қувонаман, куч оламан. Лекин талтайиб кетмасликка ваъда бераман. Таклифларингиз бўлса, жон қулоғим билан тинглайман, албатта қабул қиламан.
Мен чуқур ҳурмат қиладиган ҳақиқий маънодаги ижодкор тележурналист иним Комилжон Ниёзов севимли “Маданият ва маърифат” телеканалимизнинг “Академик соат” кўрсатувини олий таълим вазирлигининг янги биносида янги форматда ёзиб олишларини айтиб, дарс ўтиб беришга таклиф этди. Мамнуният ила қабул қилдим. Дарсда қатнашган, маърузани кўзлари ёниб тинглаган Ўзбекистон Миллий университети ҳамда Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети талабаларига, кўрсатувнинг барча ижодкорларига миннатдорлик билдираман. “Бадиий адабиётда миллий руҳ ифодаси” мавзусидаги ушбу дарс Сизга маъқул келишидан умидворман.

Ҳурмат ила Нурбой Жабборов

Telegram/Facebook

Telegram/Facebook

Assalomu alaykum!

Qadrdonlarim, men uchun har biringiz azizsiz, har biringiz hurmatga sazovorsiz... Negaki, biz siz bilan har tong g‘oyibona bo‘lsa ham diydorlashamiz, fikrlashamiz, hasratlashamiz... Yozma munosabat bildirmagan ayrim do‘stlarimiz ham ko‘rishib qolsak, ilmiy-ijodiy o‘zanimiz haqida iliq fikrlar bildiryapti – mamnunman! Sizning ko‘ngilga dalda bo‘luvchi, yangi g‘oyalarga undovchi tilaklaringizdan quvonaman, kuch olaman. Lekin taltayib ketmaslikka va’da beraman. Takliflaringiz bo‘lsa, jon qulog‘im bilan tinglayman, albatta qabul qilaman.
Men chuqur hurmat qiladigan haqiqiy ma’nodagi ijodkor telejurnalist inim Komiljon Niyozov sevimli “Madaniyat va ma’rifat” telekanalimizning “Akademik soat” ko‘rsatuvini oliy ta’lim vazirligining yangi binosida yangi formatda yozib olishlarini aytib, dars o‘tib berishga taklif etdi. Mamnuniyat ila qabul qildim. Darsda qatnashgan, ma’ruzani ko‘zlari yonib tinglagan O‘zbekiston Milliy universiteti hamda Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti talabalariga, ko‘rsatuvning barcha ijodkorlariga minnatdorlik bildiraman. “Badiiy adabiyotda milliy ruh ifodasi” mavzusidagi ushbu dars Sizga ma’qul kelishidan umidvorman.

Hurmat ila Nurboy Jabborov

Telegram/Facebook

Assalomu alaykum!

Universitetimizda bizning O’zbek adabiyoti tarixi va matnshunoslik kafedramiz tashabbusi bilan “Temuriylar davrida adabiy-estetik tafakkur takomili: Abdurahmon Joniy va Alisher Navoiy” mavzusida xalqaro anjuman o’tkazdik. Shu munosabat bilan “O’zbekiston tarixi” telekanaliga kamina va turkiyalik tasavvufshunos do'stimiz Kemal Yavuz Atamanning intervyumizni e’tiboringizga havola etishdan mamnunman!

Nurboy Jabborov

──── • ✤ • ────

Ассалому алайкум!

Университетимизда бизнинг Ўзбек адабиёти тарихи ва матншунослик кафедрамиз ташаббуси билан “Темурийлар даврида адабий-эстетик тафаккур такомили: Абдураҳмон Жомий ва Алишер Навоий” мавзусида халқаро илмий анжуман ўтказдик. Шу муносабат билан “Ўзбекистон тарихи” телеканалига камина ва туркиялик тасаввуфшунос дўстимиз Кемал Явуз Атаманнинг интервьюмизни эътиборингизга ҳавола этишдан мамнунман.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

​​"ВАҚФИЯ" МУҚАДДИМАСИДАГИ ИККИ БАЙТ ШАРҲИ

Анга ҳамдким, илмлари тайб эрур,
Ва шул илм ила Олим ул-ғайб эрур.

Алиймеки, бир зарра илмида фош
Бидоят спеҳрида юз минг қуёш.

Ҳазрат Алишер Навоийнинг “Вақфия” асари муқаддимасида келган ушбу байтлар Аллоҳ таолонинг мақтовига бағишланган бўлиб, таҳмид байтлар дейилади. “Тайб” – “таййиб” сўзининг қисқартирилган шакли, бу ўринда “юксак” маъносида келган. Мазмуни: шундай Зотга мақтов бўлсинки, илмлари юксак, яъни чексиздир. Қуръони каримнинг “Луқмон” сураси 27-оятида: “Агар Ер юзидаги дарахтларнинг барчаси қалам бўлиб, денгиз – унинг ортида етти денгиз мадад бериб туриб (сиёҳ) бўлса ҳам, Аллоҳнинг калималари, яъни илмини ёзиб тугата олмас”, дейилади. Ул Зот ана шу илми билан “Олим ул-ғайб”, яъни ғайб оламини, яширин, беркитилган нарсаларни ҳам билгувчидир. “Вақфия”нинг ҳозирги нашрларида бу жумла “олам ул-ғайб” деб хато ўқилган ва шу ҳолатда нотўғри табдил этилган. Аллоҳ таолога “олам” сифатини бериш эътиқодга ҳам зиддир.
“Алийм” – Аллоҳ таолонинг барча илмларни мукаммал билишини ифодаловчи сифати. “Алиймеки, бир зарра илмида фош Бидоят спеҳрида юз минг қуёш” дейилганда, Унинг олимлиги шу даражадаки, Аллоҳнинг илмларидан ҳатто бир заррасида ҳам борлиқнинг бошланишидаги юз минг қуёш, яъни бутун галактикада кечаётган ҳодисалар моҳияти фош, яъни равшан бўлади.
Буюк бобокалонимизнинг бу сингари байтлари бугунги авлодлар қалбини ҳикмат ёғдулари билан ёритади, эътиқодини мустаҳкамлайди, маърифатини юксалтиради.

Нурбой Жабборов

​​"VAQFIYA" MUQADDIMASIDAGI IKKI BAYT SHARHI

Anga hamdkim, ilmlari tayb erur,
Va shul ilm ila Olim ul-g‘ayb erur.

Aliymeki, bir zarra ilmida fosh
Bidoyat spehrida yuz ming quyosh.

Hazrat Alisher Navoiyning “Vaqfiya” asari muqaddimasida kelgan ushbu baytlar Alloh taoloning maqtoviga bag‘ishlangan bo‘lib, tahmid baytlar deyiladi. “Tayb” – “tayyib” so‘zining qisqartirilgan shakli, bu o‘rinda “yuksak” ma’nosida kelgan. Mazmuni: “Shunday Zotga maqtov bo‘lsinki, ilmlari yuksak, ya’ni cheksizdir”. Qur’oni karimning “Luqmon” surasi 27-oyatida: “Agar Yer yuzidagi daraxtlarning barchasi qalam bo‘lib, dengiz – uning ortida yetti dengiz madad berib turib (siyoh) bo‘lsa ham, Allohning kalimalari, ya’ni ilmini yozib tugata olmas”, deyiladi. Ul Zot ana shu ilmi bilan “Olim ul-g‘ayb”, ya’ni g‘ayb olamini, yashirin, berkitilgan narsalarni ham bilguvchidir. “Vaqfiya”ning hozirgi nashrlarida bu jumla “olam ul-g‘ayb” deb xato o‘qilgan va shu holatda noto‘g‘ri tabdil etilgan. Alloh taologa “olam” sifatini berish e’tiqodga ham ziddir.
“Aliym” – Alloh taoloning barcha ilmlarni mukammal bilishini ifodalovchi sifati. “Aliymeki, bir zarra ilmida fosh Bidoyat spehrida yuz ming quyosh” deyilganda, Uning olimligi shu darajadaki, Allohning ilmlaridan hatto bir zarrasida ham borliqning boshlanishidagi yuz ming quyosh, ya’ni butun galaktikada kechayotgan hodisalar mohiyati fosh, ya’ni ravshan bo‘ladi.
Buyuk bobokalonimizning bu singari baytlari bugungi avlodlar qalbini hikmat yog‘dulari bilan yoritadi, e’tiqodini mustahkamlaydi hamda ma’rifatini yuksaltiradi.

Nurboy Jabborov

“КИ, ОЛАМ КЎРМАДИ СУЛТОН АНИНГДЕК...”

Ҳазрат Навоий ижодида Мирзо Улуғбек васфи

Туркий мумтоз шеърият тараққиётини мислсиз юксакликка олиб чиққан, миллий бадиий-эстетик тафаккурни жаҳоний миқёсга кўтарган буюк шоир ва мутафаккир Алишер Навоий асарларида темурийлар даври адабиёти ҳақида нодир маълумотлар берилган. Жумладан, улуғ адиб Муҳаммад Тарағай Улуғбек (1394–1449) ҳукмронлиги даврида Мовароуннаҳрда математика, астрономия, тарих каби фанлар қаторида адабиёт ва адабиётшунослик ҳам тараққий этгани ҳақида қимматли фикрларни ёзиб қолдирган. Алишер Навоий ва темурийлар даври адабиёти мавзусида бир қатор тадқиқотлар яратилган бўлса ҳам, ушбу илмий муаммо шу пайтга қадар тўлақонли ёритилган эмас. Буюк мутафаккирнинг “Мажолису-н-нафоис” тазкирасида ва бошқа асарларида, айниқса, Мирзо Улуғбек ва унинг даври адабиётига доир қимматли маълумотлар учрайди. Бу маълумотларни тизимга солиб, илмий тадқиқ қилиш навоийшунослик олдида турган долзарб вазифалардандир.
Ҳазрат Алишер Навоий асарларидаги ушбу мавзуга доир фикрлар ва талқинларни қуйидаги тасниф асосида ўрганиш мумкин: 1) улуғ шоир асарларида Мирзо Улуғбек васфи; 2) унинг замонида юзага келган адабий муҳит ва ушбу муҳит намояндалари ижодига муносабат; 3) бу ҳукмдор даврида адабий-эстетик тафаккур ривожи.
Ушбу мавзунинг тадқиқи Алишер Навоий илмий-ижодий қарашларини ўрганиш баробарида Мирзо Улуғбек даври адабиёти ҳамда унинг замонида адабий-эстетик тафаккур ривожига доир янги илмий хулосаларга келиш имконини бериши билан аҳамиятлидир.
Мирзо Улуғбек васфи. Ҳазрат Алишер Навоий “Фарҳод ва Ширин” хотимасида Султон Ҳусайн Бойқаронинг ўғли Шоҳ Ғариб Мирзога насиҳат сўзларини битар экан, унинг улуғ темурий ҳукмдор Мирзо Улуғбекдан ўрнак олмоғини истаб, мана бундай ёзади:

Темурхон наслидин султон Улуғбек –
Ки, олам кўрмади султон анингдек.
Анинг абнойи жинси бўлди барбод –
Ки, давр аҳли биридин айламас ёд.
Валек ул илм сори топти чун даст,
Кўзи оллинда бўлди осмон паст.
Расадким боғламиш – зеби жаҳондур,
Жаҳон ичра яна бир осмондур.
Билиб бу навъ илми осмоний –
Ки, андин ёзди «Зижи Кўрагоний».
Қиёматға дегинча аҳли айём,
Ёзорлар онинг аҳкомидин аҳком. Давоми....

Нурбой Жабборов

​​“KI, OLAM KO‘RMADI SULTON ANINGDEK...”

Hazrat Navoiy ijodida Mirzo Ulug‘bek vasfi

Turkiy mumtoz she’riyat taraqqiyotini mislsiz yuksaklikka olib chiqqan, milliy badiiy-estetik tafakkurni jahoniy miqyosga ko‘targan buyuk shoir va mutafakkir Alisher Navoiy asarlarida temuriylar davri adabiyoti haqida nodir ma’lumotlar berilgan. Jumladan, ulug‘ adib Muhammad Tarag‘ay Ulug‘bek (1394–1449) hukmronligi davrida Movarounnahrda matematika, astronomiya, tarix kabi fanlar qatorida adabiyot va adabiyotshunoslik ham taraqqiy etgani haqida qimmatli fikrlarni yozib qoldirgan. Alisher Navoiy va temuriylar davri adabiyoti mavzusida bir qator tadqiqotlar yaratilgan bo‘lsa ham, ushbu ilmiy muammo shu paytga qadar to‘laqonli yoritilgan emas. Buyuk mutafakkirning “Majolisu-n-nafois” tazkirasida va boshqa asarlarida, ayniqsa, Mirzo Ulug‘bek va uning davri adabiyotiga doir qimmatli ma’lumotlar uchraydi. Bu ma’lumotlarni tizimga solib, ilmiy tadqiq qilish navoiyshunoslik oldida turgan dolzarb vazifalardandir.
Hazrat Alisher Navoiy asarlaridagi ushbu mavzuga doir fikrlar va talqinlarni quyidagi tasnif asosida o‘rganish mumkin: 1) ulug‘ shoir asarlarida Mirzo Ulug‘bek vasfi; 2) uning zamonida yuzaga kelgan adabiy muhit va ushbu muhit namoyandalari ijodiga munosabat; 3) bu hukmdor davrida adabiy-estetik tafakkur rivoji.
Ushbu mavzuning tadqiqi Alisher Navoiy ilmiy-ijodiy qarashlarini o‘rganish barobarida Mirzo Ulug‘bek davri adabiyoti hamda uning zamonida adabiy-estetik tafakkur rivojiga doir yangi ilmiy xulosalarga kelish imkonini berishi bilan ahamiyatlidir.
Mirzo Ulug‘bek vasfi. Hazrat Alisher Navoiy “Farhod va Shirin” xotimasida Sulton Husayn Boyqaroning o‘g‘li Shoh G‘arib Mirzoga nasihat so‘zlarini bitar ekan, uning ulug‘ temuriy hukmdor Mirzo Ulug‘bekdan o‘rnak olmog‘ini istab, mana bunday yozadi:

Temurxon naslidin sulton Ulug‘bek –
Ki, olam ko‘rmadi sulton aningdek.
Aning abnoyi jinsi bo‘ldi barbod –
Ki, davr ahli biridin aylamas yod.
Valek ul ilm sori topti chun dast,
Ko‘zi ollinda bo‘ldi osmon past.
Rasadkim bog‘lamish – zebi jahondur,
Jahon ichra yana bir osmondur.
Bilib bu nav’ ilmi osmoniy –
Ki, andin yozdi «Ziji Ko‘ragoniy».
Qiyomatg‘a degincha ahli ayyom,
Yozorlar oning ahkomidin ahkom. Davomi...

Nurboy Jabborov

Assalomu alaykum!

Qadrdonlarim, esonmisiz? Siz bilan yana muloqot etayotganimdan xursandman.
Besh-olti yil davomida Toshkent islom instituti Tillar kafedrasida o‘rindoshlik asosida “O‘zbek va jahon mumtoz adabiyoti” fanidan dars o‘tganman. O‘sha kezlari YouTube uchun “Alisher Navoiy va islom ma’rifati” mavzuida videointervyu olishgan. Ushbu videolavhani Sizning e’tiboringizga havola etishdan mamnunman.

Nurboy Jabborov

──── • ✤ • ────

Ассалому алайкум!

Қадрдонларим, эсонмисиз? Сиз билан яна мулоқот этаётганимдан хурсандман.
Беш-олти йил давомида Тошкент ислом институти Тиллар кафедрасида ўриндошлик асосида “Ўзбек ва жаҳон мумтоз адабиёти” фанидан дарс ўтганман. Ўша кезлари YouTube учун “Алишер Навоий ва ислом маърифати” мавзуида видеоинтервью олишган. Ушбу видеолавҳани Сизнинг эътиборингизга ҳавола этишдан мамнунман.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook