Nurboy Jabborov saboqlari

​​БИР НАФАСГА ИККИ ШУКР

Вақт – шиддаткор. Ўтаётган ҳар лаҳза эса умрнинг муайян бўлаги. Шу боис тафаккур юритувчи одам умрнинг ҳар онини ғанимат билади, уни яралмишларнинг афзали деган номга муносиб ўтказишга интилади. “Вақтинг кетди – нақдинг кетди” дейди доно халқимиз. Бундаги “нақд” моддий бойлик маъносини ҳам ифодалар, эҳтимол. Аслида эса, ундан кўра кенгроқ – умр мазмунини англатади, бизнингча. Йўқотилган мол-дунёнинг ўрни қопланиши мумкин. Бироқ бой берилган вақтни зинҳор ортга қайтариб бўлмайди. Шу боис мутафаккир аждодларимиз умрнинг ҳар лаҳзасини огоҳлик билан ўтказган. Шу мавзуда дурдона асарлар ёзиб қолдирган. Миллий маънавиятимиз қуёши – ҳазрат Алишер Навоийнинг бу борадаги ҳикматлари, айниқса, қимматлидир.
“Ҳайрат ул-аброр” достонининг ўн саккизинчи мақолатида “ҳар нафаским ҳаёт гулшанидин насим дурур, қадрин билмак” зарурлиги бетакрор поэтик ифодасини топган. Мана, улуғ бобокалонимиз қандай насиҳат қилганлар:

Ҳар нафасинг жавҳаре эрур нафис -
Ким, санга ул бир нафас эрур анис.

Жавҳар – бу ўринда “ҳар нарсанинг туб ўзаги” маъносида. “Бурҳони қотеъ” луғатида бу сўзнинг “вужуди мутлақ”ни ҳам англатиши айтилади. Шунинг ўзиёқ нафаснинг жавҳарга ташбеҳ этилишида қанчалик фасоҳат ва балоғат борлигидан далолат беради. Анис – “дўст” демоқдир. Демак, нафас – инсоннинг яқин дўсти. Уни қадрламоқ эса бурчдир. Чунки, улуғ бобокалонимиз айтганидек, ҳар бир нафасда икки неъмат бор:

Кирмаги бир неъмат эрур муғтанам,
Уйлаки кирмаклиги чиқмоғи ҳам.

Бири эрур қути ҳаётинг сенинг,
Яна бири қуввати зотинг сенинг.

Миллати, ирқи, жамиятда эгаллаган мавқеидан қатъи назар, Одам болаларининг ҳоли олинаётган биргина нафас билан боғлиқ. Жисмонан қанчалик чиниққан-чиниқмаган, йиққан мол-дунёси нечоғлик кўп ё камлигига қарамай, одамзоднинг мавжудлигини ана шу биргина нафас белгилайди. Шу боис нафаснинг вужудга кириши – ғанимат билиш зарур бўлган улуғ неъмат бўлса, худди шу нафаснинг қайтиб чиқмоғи ҳам аҳамияти жиҳатидан ундан кам эмас. Улуғ Навоий таъбири билан айтганда, бири – қути ҳаёт, яна бири эса – қуввати зот.

Бу ики неъматки намудордур,
Ҳар бирига шукр ери бордур.

Демак, ҳар бир нафасимизда икки неъмат бор: ўша нафаснинг олиниши ва қайтиб чиқиши. Улардан бирортасидаги хатолик инсон ҳаётининг интиҳо топишига сабаб бўлиши мумкин. Шу боис ҳар бир нафас учун икки бора шукр вожибдир.
Маълумки, шукр дегани шу лафзни такрорлашдангина иборат эмас. Неъматнинг аҳамиятини англаш – шукр. Уни қадрлаш – шукр. Ҳақини адо қилиш – шукр. Нафаснинг шукри уни ғанимат билиш, беҳуда ўтказмаслик билан адо этилади.

Нурбой Жабборов

​​BIR NAFASGA IKKI SHUKR

Vaqt – shiddatkor. O‘tayotgan har lahza esa umrning muayyan bo‘lagi. Shu bois tafakkur yurituvchi odam umrning har onini g‘animat biladi, uni yaralmishlarning afzali degan nomga munosib o‘tkazishga intiladi. “Vaqting ketdi – naqding ketdi” deydi dono xalqimiz. Bundagi “naqd” moddiy boylik ma’nosini ham ifodalar, ehtimol. Aslida esa, undan ko‘ra kengroq – umr mazmunini anglatadi, bizningcha. Yo‘qotilgan mol-dunyoning o‘rni qoplanishi mumkin. Biroq boy berilgan vaqtni zinhor ortga qaytarib bo‘lmaydi. Shu bois mutafakkir ajdodlarimiz umrning har lahzasini ogohlik bilan o‘tkazgan. Shu mavzuda durdona asarlar yozib qoldirgan. Milliy ma’naviyatimiz quyoshi – hazrat Alisher Navoiyning bu boradagi hikmatlari, ayniqsa, qimmatlidir.
“Hayrat ul-abror” dostonining o‘n sakkizinchi maqolatida “har nafaskim hayot gulshanidin nasim durur, qadrin bilmak” zarurligi betakror poetik ifodasini topgan. Mana, ulug‘ bobokalonimiz qanday nasihat qilganlar:

Har nafasing javhare erur nafis -
Kim, sanga ul bir nafas erur anis.

Javhar – bu o‘rinda “narsaning tub o‘zagi” ma’nosida. “Burhoni qote’” lug‘atida bu so‘zning “vujudi mutlaq”ni ham anglatishi aytiladi. Shuning o‘ziyoq nafasning javharga tashbeh etilishida qanchalik fasohat va balog‘at borligidan dalolat beradi. Anis – “do‘st” demoqdir. Demak, nafas – insonning yaqin do‘sti. Uni qadrlamoq esa burchdir. Chunki, ulug‘ bobokalonimiz aytganidek, har bir nafasda ikki ne’mat bor:

Kirmagi bir ne’mat erur mug‘tanam,
Uylaki kirmakligi chiqmog‘i ham.

Biri erur quti hayoting sening,
Yana biri quvvati zoting sening.

Millati, irqi, jamiyatda egallagan mavqeidan qat’i nazar, Odam bolalarining holi olinayotgan birgina nafas bilan bog‘liq. Jismonan qanchalik chiniqqan-chiniqmagan, yiqqan mol-dunyosi nechog‘lik ko‘p yo kamligiga qaramay, odamzodning mavjudligini ana shu birgina nafas belgilaydi. Shu bois nafasning vujudga kirishi – g‘animat bilish zarur bo‘lgan ulug‘ ne’mat bo‘lsa, xuddi shu nafasning qaytib chiqmog‘i ham ahamiyati jihatidan undan kam emas. Ulug‘ Navoiy ta’biri bilan aytganda, biri – quti hayot, yana biri esa – quvvati zot.

Bu iki ne’matki namudordur,
Har biriga shukr yeri bordur.

Demak, har bir nafasimizda ikki ne’mat bor: o‘sha nafasning olinishi va qaytib chiqishi. Ulardan birortasidagi xatolik inson hayotining intiho topishiga sabab bo‘lishi mumkin. Shu bois har bir nafas uchun ikki bora shukr vojibdir.
Ma’lumki, shukr degani shu lafzni takrorlashdangina iborat emas. Ne’matning ahamiyatini anglash – shukr. Uni qadrlash – shukr. Haqini ado qilish – shukr. Nafasning shukri uni g‘animat bilish, behuda o‘tkazmaslik bilan ado etiladi.

Nurboy Jabborov

Assalomu alaykum!

Azizlarim, salomatmisiz? Yangi 2025-yil har biringizga faqat va faqat quvonchli kunlarni hadya etsin!
Bayram kuni “O‘zbekiston” kanalida ona xalqimizga yangi yil qutlovimiz efirga uzatildi. Ushbu tabrikni Siz azizlarning e’tiboringizga havola etishdan mamnunman!

Hurmat ila Nurboy Jabborov

──── • ✤ • ────

Ассалому алайкум!

Азизларим, саломатмисиз? Янги 2025 йил ҳар бирингизга фақат ва фақат қувончли кунларни ҳадя этсин!
Байрам куни “Ўзбекистон” каналида она халқимизга янги йил қутловимиз эфирга узатилди. Ушбу табрикни Сиз азизларнинг эътиборингизга ҳавола этишдан мамнунман!

Ҳурмат ила Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

Telegram/Facebook

Ассалому алайкум!

Қадрдонларим, мен учун ҳар бирингиз азизсиз, ҳар бирингиз ҳурматга сазоворсиз... Негаки, биз сиз билан ҳар тонг ғойибона бўлса ҳам дийдорлашамиз, фикрлашамиз, ҳасратлашамиз... Ёзма муносабат билдирмаган айрим дўстларимиз ҳам кўришиб қолсак, илмий-ижодий ўзанимиз ҳақида илиқ фикрлар билдиряпти – мамнунман! Сизнинг кўнгилга далда бўлувчи, янги ғояларга ундовчи тилакларингиздан қувонаман, куч оламан. Лекин талтайиб кетмасликка ваъда бераман. Таклифларингиз бўлса, жон қулоғим билан тинглайман, албатта қабул қиламан.
Мен чуқур ҳурмат қиладиган ҳақиқий маънодаги ижодкор тележурналист иним Комилжон Ниёзов севимли “Маданият ва маърифат” телеканалимизнинг “Академик соат” кўрсатувини олий таълим вазирлигининг янги биносида янги форматда ёзиб олишларини айтиб, дарс ўтиб беришга таклиф этди. Мамнуният ила қабул қилдим. Дарсда қатнашган, маърузани кўзлари ёниб тинглаган Ўзбекистон Миллий университети ҳамда Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети талабаларига, кўрсатувнинг барча ижодкорларига миннатдорлик билдираман. “Бадиий адабиётда миллий руҳ ифодаси” мавзусидаги ушбу дарс Сизга маъқул келишидан умидворман.

Ҳурмат ила Нурбой Жабборов

Telegram/Facebook

Assalomu alaykum!

Qadrdonlarim, men uchun har biringiz azizsiz, har biringiz hurmatga sazovorsiz... Negaki, biz siz bilan har tong g‘oyibona bo‘lsa ham diydorlashamiz, fikrlashamiz, hasratlashamiz... Yozma munosabat bildirmagan ayrim do‘stlarimiz ham ko‘rishib qolsak, ilmiy-ijodiy o‘zanimiz haqida iliq fikrlar bildiryapti – mamnunman! Sizning ko‘ngilga dalda bo‘luvchi, yangi g‘oyalarga undovchi tilaklaringizdan quvonaman, kuch olaman. Lekin taltayib ketmaslikka va’da beraman. Takliflaringiz bo‘lsa, jon qulog‘im bilan tinglayman, albatta qabul qilaman.
Men chuqur hurmat qiladigan haqiqiy ma’nodagi ijodkor telejurnalist inim Komiljon Niyozov sevimli “Madaniyat va ma’rifat” telekanalimizning “Akademik soat” ko‘rsatuvini oliy ta’lim vazirligining yangi binosida yangi formatda yozib olishlarini aytib, dars o‘tib berishga taklif etdi. Mamnuniyat ila qabul qildim. Darsda qatnashgan, ma’ruzani ko‘zlari yonib tinglagan O‘zbekiston Milliy universiteti hamda Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti talabalariga, ko‘rsatuvning barcha ijodkorlariga minnatdorlik bildiraman. “Badiiy adabiyotda milliy ruh ifodasi” mavzusidagi ushbu dars Sizga ma’qul kelishidan umidvorman.

Hurmat ila Nurboy Jabborov

Telegram/Facebook

Ассалому алайкум!

Қадрдонларим, бундан бир ярим йилча муқаддам Туркиянинг дунё олий таълим муассасалари рейтингида кучли 600 таликка кирувчи Анқарадаги Ҳажеттепе университетида “Алишер Навоий асарларида туркий руҳ ифодаси” мавзусида маъруза ўқиган эдим. Каттагина аудиторияда туркиялик профессор-ўқитувчилар, тадқиқотчилар ва талабалар катта қизиқиш билан тинглаган ушбу дарсни такроран эъиборингизга ҳавола этишдан мамнунман.

Ҳурмат ила Нурбой Жабборов

https://youtu.be/eGB5olaNedw?si=wmWNoPlC_lJDJdLv

​​ОТА...

Шайх Алий Тантовий дурдоналаридан:
Бир йигит менга қуйидаги воқеани айтиб берди:
“Отам билан бир масалада келишолмай қолдим. Бироз овозимни кўтаришгача бордим. Олдимда китоб-дафтарларим турган эди. Уларни столим устига улоқтирдим ва ётоқхонамга кириб кетдим. Хафалик ва қайғу қалбим ва ақлимни бутунлай чулғаб олган эди. Ётоғимга чўзилиб, ёстиққа бошимни қўйдим. Одатда, бирон нарсадан қаттиқ сиқилсам, қалбимга ғам-андуҳ етса, ухлашга ҳаракат қиламан.
Одатдагидек, эртаси куни университетдан чиқдим. Меҳрибон отамга эркаланиб, кечаги қилмишимни “ювиш” мақсадида: “Отажоним! Эшитишимга қараганда, инсон оёғининг таг қисми устидан кўра юмшоқ ва майин бўлар экан. Бу гапнинг тўғрилигини аниқлаш учун муборак қадамингиз лабим билан буни тажриба қилишга изн берармикан?”, деб CMC ёздим. Хонадонимизга етиб бориб эшикни очсам, отам мени даҳлизда кутиб турган эдилар. Кўзларидан оққан ёш икки юзларини ювиб турарди. Менга:
– Оёғимни ўпишингга зинҳор ижозат бермайман. Сен айтган гап жуда ҳам тўғри, мен уни сен гўдаклик чоғингда оёғингнинг усти ва тагини ўпиб, синаб кўриб билганман, – дедилар.
Отамнинг бу гапларидан кейин кўз ёшларимни тута олмадим”.

"Ўқинг, фақат йиғламанг" китобидан.

Манба

​​OTA...

Shayx Aliy Tantoviy durdonalaridan:
Bir yigit menga quyidagi voqeani aytib berdi:
“Otam bilan bir masalada kelisholmay qoldim. Biroz ovozimni ko‘tarishgacha bordim. Oldimda kitob-daftarlarim turgan edi. Ularni stolim ustiga uloqtirdim va yotoqxonamga kirib ketdim. Xafalik va qayg‘u qalbim va aqlimni butunlay chulg‘ab olgan edi. Yotog‘imga cho‘zilib, yostiqqa boshimni qo‘ydim. Odatda, biron narsadan qattiq siqilsam, qalbimga g‘am-anduh yetsa, uxlashga harakat qilaman.
Odatdagidek, ertasi kuni universitetdan chiqdim. Mehribon otamga erkalanib, kechagi qilmishimni “yuvish” maqsadida: “Otajonim! Eshitishimga qaraganda, inson oyog‘ining tag qismi ustidan ko‘ra yumshoq va mayin bo‘lar ekan. Bu gapning to‘g‘riligini aniqlash uchun muborak qadamingiz labim bilan buni tajriba qilishga izn berarmikan?”, deb CMC yozdim. Xonadonimizga yetib borib eshikni ochsam, otam meni dahlizda kutib turgan edilar. Ko‘zlaridan oqqan yosh ikki yuzlarini yuvib turardi. Menga:
– Oyog‘imni o‘pishingga zinhor ijozat bermayman. Sen aytgan gap juda ham to‘g‘ri, men uni sen go‘daklik chog‘ingda oyog‘ingning usti va tagini o‘pib, sinab ko‘rib bilganman, – dedilar.
Otamning bu gaplaridan keyin ko‘z yoshlarimni tuta olmadim”.

"O‘qing, faqat yig‘lamang" kitobidan

Manba

​​ЎЗБЕКЧА “КУБ” ВА ИНГЛИЗЧА “CUP” СЎЗЛАРИ ҲАҚИДА

Мен дуч келган ажнабий сўзни, қандай қилиб бўлмасин, “ўзимизники қилиб олиш”, унинг асли – илдизи туркийчадир, дея “тарихий ёрлиқ” тақишга жуда қаршиман.
Ўтмишга муносабатда ҳам холислик, тўғрилик тарафдориман. Масалан, биз ҳеч қачон Пушкин ё Сервантесга дўппи кийдириб, уларни ўзбеклаштириш ҳақида ўйламаганмиз. Чунки, бу ишимиз шунчаки тарихий ҳақиқатга зид бўлибгина қолмай, ўта кулгили бир даъво бўлиб қолишини яхши биламиз.
Бироқ ҳамма ҳам бундай ўйламас экан. Кимдир қабрида тинчгина ётган Навоий бобомизнинг бошига ола қалпоқ кийдиришга уринади. Яна биров Амир Темурни зўрма-зўраки “ўзиники” қилиб тасвирлаш билан овора.
Майли, ҳар ким ўз бошига омон бўлсин. Навоий – умумбашарий сиймо. Соҳибқирон Оврўпаю Осиёга ҳукмронлик қилган тенгсиз император. Бинобарин, у зотни барча Шарқу Ғарб халқлари бизники дейиши мумкин...
Майли, гап бунда эмас, мен сизларга бир ажойиб сўз ҳақида қисқача гапириб бермоқчиман.
Туркий халқларнинг азиз фарзанди, бетакрор Маҳмуд Кошғарийнинг “Туркий сўзлар девони” китобида она тилимиздан чет тилларига ўзлашган жуда кўп сўзлар бор.
Баъзилари ўша тилларда чиққан этимологик луғатларда туркийчадан ўзлашгани ҳаққоний тан олинган. Бироқ ҳаммаси ҳам эмас. Дунё тилларига ўзлашиб, сингиб кетган бўлса-да, келиб чиқиши туркийча экани айтилмаган сўзлар ҳам кўп. Масалан, “куб”, “кубок” сўзларининг тақдири шундай.
Ўзбек тилининг изоҳли луғатига кўра, ”куб” асли юнонча бўлиб, “кубос” – идиш, коса деган маъноларни англатади. У шунингдек, юнон тилидан бошқа тилларга ҳам ўтган, жумладан, ўрис тилида катта тоғора, идиш маъноларида ишлатилади.
“Кубок”нинг асли ҳам худди шундай, уни инглизлар “cup” (“кап”), испанлар эса “copa” (“копа”) дейди. Маъноси ўрисча ва юнончадагига яқинроқ, яъни ҳам идиш (пиёла), ҳам ғолиб спортчиларга тақдим этиладиган совринни билдиради.
Ўзбек тилида “кува, кувача” деган сўз бор. Айнан кўза эмас, лекин унга ўхшайдиган сопол идиш кува дейилади.
Мен Қошғарий луғатида “куб” (“kϋb”) сўзига дуч келдим. У хум (хумча) маъносида ишлатилган экан. Мисол: Kϋb čïwïladï (Куб чивилади) – Хум қайнади.
Маъноси ва талаффузидаги ўхшашлик туфайли “куб” (“kϋb”) билан “кува”нинг илдизи бир эканига шубҳа қилмайман. Лекин, қизиқ, улар Ўрис ўлкаси ва Оврўпага қандай бориб қолди экан?
Юртимизнинг энг қадимги цивилизация ўчоқларидан бири эканини ҳисобга олсак, улар катта эҳтимол билан бўш идиш ҳолида эмас, Ғарб сори ичида тайёр маҳсулотлари билан экспорт қилингани ҳақиқатга анча яқин кўринади.

Манба

​​O‘ZBEKCHA “KUB” VA INGLIZCHA “CUP” SO‘ZLARI HAQIDA

Men duch kelgan ajnabiy so‘zni, qanday qilib bo‘lmasin, “o‘zimizniki qilib olish”, uning asli – ildizi turkiychadir, deya “tarixiy yorliq” taqishga juda qarshiman.
O‘tmishga munosabatda ham xolislik, to‘g‘rilik tarafdoriman. Masalan, biz hech qachon Pushkin yo Servantesga do‘ppi kiydirib, ularni o‘zbeklashtirish haqida o‘ylamaganmiz. Chunki, bu ishimiz shunchaki tarixiy haqiqatga zid bo‘libgina qolmay, o‘ta kulgili bir da’vo bo‘lib qolishini yaxshi bilamiz.
Biroq hamma ham bunday o‘ylamas ekan. Kimdir qabrida tinchgina yotgan Navoiy bobomizning boshiga ola qalpoq kiydirishga urinadi. Yana birov Amir Temurni zo‘rma-zo‘raki “o‘ziniki” qilib tasvirlash bilan ovora.
Mayli, har kim o‘z boshiga omon bo‘lsin. Navoiy – umumbashariy siymo. Sohibqiron Ovro‘payu Osiyoga hukmronlik qilgan tengsiz imperator. Binobarin, u zotni barcha Sharqu G‘arb xalqlari bizniki deyishi mumkin...
Mayli, gap bunda emas, men sizlarga bir ajoyib so‘z haqida qisqacha gapirib bermoqchiman.
Turkiy xalqlarning aziz farzandi, betakror Mahmud Koshg‘ariyning “Turkiy so‘zlar devoni” kitobida ona tilimizdan chet tillariga o‘zlashgan juda ko‘p so‘zlar bor.
Ba’zilari o‘sha tillarda chiqqan etimologik lug‘atlarda turkiychadan o‘zlashgani haqqoniy tan olingan. Biroq hammasi ham emas. Dunyo tillariga o‘zlashib, singib ketgan bo‘lsa-da, kelib chiqishi turkiycha ekani aytilmagan so‘zlar ham ko‘p. Masalan, “kub”, “kubok” so‘zlarining taqdiri shunday.
O‘zbek tilining izohli lug‘atiga ko‘ra, ”kub” asli yunoncha bo‘lib, “kubos” – idish, kosa degan ma’nolarni anglatadi. U shuningdek, yunon tilidan boshqa tillarga ham o‘tgan, jumladan, o‘ris tilida katta tog‘ora, idish ma’nolarida ishlatiladi.
“Kubok”ning asli ham xuddi shunday, uni inglizlar “cup” (“kap”), ispanlar esa “copa” (“kopa”) deydi. Ma’nosi o‘rischa va yunonchadagiga yaqinroq, ya’ni ham idish (piyola), ham g‘olib sportchilarga taqdim etiladigan sovrinni bildiradi.
O‘zbek tilida “kuva, kuvacha” degan so‘z bor. Aynan ko‘za emas, lekin unga o‘xshaydigan sopol idish kuva deyiladi.
Men Qoshg‘ariy lug‘atida “kub” (“kϋb”) so‘ziga duch keldim. U xum (xumcha) ma’nosida ishlatilgan ekan. Misol: Kϋb čïwïladï (Kub chiviladi) – Xum qaynadi.
Ma’nosi va talaffuzidagi o‘xshashlik tufayli “kub” (“kϋb”) bilan “kuva”ning ildizi bir ekaniga shubha qilmayman. Lekin, qiziq, ular O‘ris o‘lkasi va Ovro‘paga qanday borib qoldi ekan?
Yurtimizning eng qadimgi sivilizatsiya o‘choqlaridan biri ekanini hisobga olsak, ular katta ehtimol bilan bo‘sh idish holida emas, G‘arb sori ichida tayyor mahsulotlari bilan eksport qilingani haqiqatga ancha yaqin ko‘rinadi.

Manba

Ассалому алайкум!

Қадрдонларим, омонмисизлар? Биринчи устоз ота-онамиздир. Фарзанд камоли йўлига жону жаҳонини бағишловчи – улар. Ютуғингиздан қувониб, ғамингиздан ғам чекадиган ҳам – улар. Болажонлар нашри – “Тонг юлдузи” газетасининг 2024 йил 23 декабрь сонида отажоним ва онажонимнинг ҳаётимда тутган ўрни ҳақидаги “Улуғликка китобсиз эришиб бўлмайди” сарлавҳали мақолам чоп этилди.
Мақола сиз учун қизиқарли бўлади, деган умиддаман.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

Assalomu alaykum!

Qadrdonlarim, omonmisizlar? Birinchi ustoz ota-onamizdir. Farzand kamoli yo‘liga jon-u jahonini bag‘ishlovchi – ular. Yutug‘ingizdan quvonib, g‘amingizdan g‘am chekadigan ham – ular. Bolajonlar nashri – “Tong yulduzi” gazetasining 2024- yil 23-dekabr sonida otajonim va onajonimning hayotimda tutgan o‘rni haqidagi “Ulug‘likka kitobsiz erishib bo‘lmaydi” sarlavhali maqolam chop etildi.
Maqola siz uchun qiziqarli bo‘ladi, degan umiddaman.

Nurboy Jabborov

Telegram / Facebook

Assalomu alaykum!

Universitetimizda o‘tkazilgan “Erkin Vohidov ijodi va turkiy adabiyot” mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjumanda “Ikki buyuk shoir – ikki maslakdosh” mavzusida ma’ruza qildim. Ma’ruzada zamonamizning benazir ijodkorlari Erkin Vohidov va Abdulla Oripovning hayotiy-ijodiy muloqotlari, o‘zaro oqibati va e’tiroflari, ular qismatidagi uyg‘un xususiyatlar haqida so‘zladim. Nutqim siz azizlarga ma’qul kelishidan umidvorman.

Nurboy Jabborov

──── • ✤ • ────

Ассалому алайкум!

Университетимизда ўтказилган “Эркин Воҳидов ижоди ва туркий адабиёт” мавзусидаги халқаро илмий-амалий анжуманда “Икки буюк шоир – икки маслакдош” мавзусида маъруза қилдим. Маърузада замонамизнинг беназир ижодкорлари Эркин Воҳидов ва Абдулла Ориповнинг ҳаётий-ижодий мулоқотлари, ўзаро оқибати ва эътирофлари, улар қисматидаги уйғун хусусиятлар ҳақида сўзладим. Нутқим сиз азизларга маъқул келишидан умидворман.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

Ассалому алайкум!

Бизнинг университетимизда “Эркин Воҳидов ижоди ва туркий адабиёт” мавзусида халқаро илмий-амалий анжуман бўлиб ўтди. Анжуман доирасида озарбайжонлик машҳур адабиётшунос, ўзбек адабиётининг толмас тадқиқотчиси, филология фанлари доктори, профессор Алмаз Улви Биннатова таржимасида улуғ шоирнинг “Сўз латофати” китобининг озарбайжон тилидаги нашри тақдимоти ҳам ўтказилди.
Анжуман ҳақида “Ўзбекистон-24” телеканали тайёрлаган лавҳада каминанинг интервьюси эфирга узатилди.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

​​БАЙТ ЗИЁРАТИ, ҚАЛБ ҲАЛОВАТИ, ШЕЪР НАФОСАТИ

Биринчи мақола

Ҳақиқий ижодкор қисмати Ватан тақдири билан чамбарчас боғлиқ келади. Қайси мавзуда ёзмасин, асарларининг қон томирида Ватан ва Миллатга муҳаббат туйғуси жўш уриб туради. Она юртининг юксалишини кўриш – унинг учун қувонч манбаи. Туққан элининг камоли – умр мазмуни. Булҳаваслардан фарқли ўлароқ чин шоир бу туйғуни суиистеъмол қилмайди. Сўз гавҳарини тошга урмайди. Уни қалб қўрида асрайди. Ватан – унинг учун жон ва тан. Миллат – ор-номус ва шаън. Табиат гўзаллигини куйласа, бу туйғу йўлдош. Орзу-армонини назм этса, шу туйғу – сирдош. Она замин унинг учун юракдаги оҳ. Кўнгли мудом эл дардига дилхоҳ. Ўзбекистон Халқ шоири Сирожиддин Саййид ана шундай ижодкорлардан. Шоир шеърияти ушбу фикрни тасдиқлайди.
1. Мақсад – юрт толеи, халқ саодати
Байтуллоҳ зиёрати – уни ким ҳам орзу қилмайди дейсиз... Юрт раҳнамоси ҳамроҳлигида хонаи Каъбага кириб, Яратгандан Ватан равнақини, миллат бахтини тиламоқ – бу неча юз миллиондан бир кишигагина насиб этадиган улуғ саодат! Толеи кулган экан, шоир ана шундай буюк шарафга ноил бўлди. “Миллат бахтин сўрар миллат отаси” сарлавҳали шеър – ана шу муқаддас зиёрат таассуротлари ҳосиласи:
Оллоҳ номи билан бошладик калом,
Оллоҳ даргоҳида энг олий инъом.
Келдик – дил ва тилда лаббайка, салом,
Бандага раводир Ҳақ ҳидояти,
Бизга насиб этмиш Байт зиёрати.
Мухаммас шаклидаги шеърнинг ҳар банди шукрона руҳидаги “Бизга насиб этмиш Байт зиёрати” сатри билан якунланган. Ҳар бир банддаги ушбу ва унга қофиядош бўлиб келган тўртинчи мисра бутун шеър мазмунини ягона эстетик концепция атрофига бирлаштирган. Натижада сўз дурлари ягона назм риштасига терилган. Шоир лак-лак одамзотни яратган, меҳру карамини таратган, оламни бир жойга – Каъбатуллоҳга қаратган буюк Зотни васф этар экан, “Минг-минг ҳикмат эрур бир ишорати, Бизга насиб этмиш Байт зиёрати”, дея шукрлар айтади.
Шеърда азалдан то абад мунаввар ва музаффар шаҳар – Мадинатун Набий васфи, юрт Эгасининг муборак равзада элга зиёлар сўраб дуолар қилган ҳолати пок ният ва самимият, теран мазмун ва юксак бадиият уйғунлигида талқин этилади. Ана шу муборак даргоҳдаги ҳолатни муфтий Шайх Нуриддин домла Холиқназаров мана бундай ҳикоя қилади: Давоми...

Нурбой Жабборов

​​BAYT ZIYORATI, QALB HALOVATI, SHE’R NAFOSATI

Birinchi maqola

Haqiqiy ijodkor qismati Vatan taqdiri bilan chambarchas bog‘liq keladi. Qaysi mavzuda yozmasin, asarlarining qon tomirida Vatan va Millatga muhabbat tuyg‘usi jo‘sh urib turadi. Ona yurtining yuksalishini ko‘rish – uning uchun quvonch manbai. Tuqqan elining kamoli – umr mazmuni. Bulhavaslardan farqli o‘laroq chin shoir bu tuyg‘uni suiiste’mol qilmaydi. So‘z gavharini toshga urmaydi. Uni qalb qo‘rida asraydi. Vatan – uning uchun jon va tan. Millat – or-nomus va sha’n. Tabiat go‘zalligini kuylasa, bu tuyg‘u yo‘ldosh. Orzu-armonini nazm etsa, shu tuyg‘u – sirdosh. Ona zamin uning uchun yurakdagi oh. Ko‘ngli mudom el dardiga dilxoh. O‘zbekiston Xalq shoiri Sirojiddin Sayyid ana shunday ijodkorlardan. Shoir she’riyati ushbu fikrni tasdiqlaydi.

1. Maqsad – yurt toleyi, xalq saodati

Baytulloh ziyorati – uni kim ham orzu qilmaydi deysiz... Yurt rahnamosi hamrohligida xonai Ka’baga kirib, Yaratgandan Vatan ravnaqini, millat baxtini tilamoq – bu necha yuz milliondan bir kishigagina nasib etadigan ulug‘ saodat! Tolei kulgan ekan, shoir ana shunday buyuk sharafga noil bo‘ldi. “Millat baxtin so‘rar millat otasi” sarlavhali she’r – ana shu muqaddas ziyorat taassurotlari hosilasi:

Olloh nomi bilan boshladik kalom,
Olloh dargohida eng oliy in’om.
Keldik – dil va tilda labbayka, salom,
Bandaga ravodir Haq hidoyati,
Bizga nasib etmish Bayt ziyorati.

Muxammas shaklidagi she’rning har bandi shukrona ruhidagi “Bizga nasib etmish Bayt ziyorati” satri bilan yakunlangan. Har bir banddagi ushbu va unga qofiyadosh bo‘lib kelgan to‘rtinchi misra butun she’r mazmunini yagona estetik konsepsiya atrofiga birlashtirgan. Natijada so‘z durlari yagona nazm rishtasiga terilgan. Shoir lak-lak odamzotni yaratgan, mehru karamini taratgan, olamni bir joyga – Ka’batullohga qaratgan buyuk Zotni vasf etar ekan, “Ming-ming hikmat erur bir ishorati, Bizga nasib etmish Bayt ziyorati”, deya shukrlar aytadi.
She’rda azaldan to abad munavvar va muzaffar shahar – Madinatun Nabiy vasfi, yurt Egasining muborak ravzada elga ziyolar so‘rab duolar qilgan holati pok niyat va samimiyat, teran mazmun va yuksak badiiyat uyg‘unligida talqin etiladi. Ana shu muborak dargohdagi holatni muftiy Shayx Nuriddin domla Xoliqnazarov mana bunday hikoya qiladi: Davomi...

Nurboy Jabborov

Ассалому алайкум!

Азизларим, Сизга тинчлик-офият, умрингизга баракалар тилайман!
2020 йил февраль ойи аввалида ZO‘R TV телеканалида Ўзбекистон Халқ артисти Шерали Жўраевнинг “Ишқнинг етти жилоси” номли концерт дастури ёзиб олинди. Ушбу концертда иштирок этдим. Менга сўз берилганда, Шерали акага қарата: "Ҳазрат Навоий Али Шер бўлса, сиз Шер Алисиз. Агар улуғ бобокалонимиз бугун шу залда бўлганларида, кийиб юрган тўнларини сизнинг елкангизга ёпиб қўйган бўлар эди!" – дедим. Буюк ҳофиз ниҳоятда қувонгани ҳанузгача кўз ўнгимдан кетмайди.

Нурбой Жабборов

Assalomu alaykum!

Azizlarim, Sizga tinchlik-ofiyat, umringizga barakalar tilayman!
2020-yil fevral oyi avvalida ZO‘R TV telekanalida O‘zbekiston Xalq artisti Sherali Jo‘raevning “Ishqning yetti jilosi” nomli konsert dasturi yozib olindi. Ushbu konsertda ishtirok etdim. Menga so‘z berilganda, Sherali akaga qarata: "Hazrat Navoiy Ali Sher bo‘lsa, siz Sher Alisiz. Agar ulug‘ bobokalonimiz bugun shu zalda bo‘lganlarida, kiyib yurgan to‘nlarini sizning yelkangizga yopib qo‘ygan bo‘lar edi!" – dedim. Buyuk hofiz nihoyatda quvongani hanuzgacha ko‘z o‘ngimdan ketmaydi.

Nurboy Jabborov

​​“ЛУТФ АЙЛА ҚАРИЛАРҒА...”

Ҳазрат Алишер Навоий шеърлар девонини “Хазойину-л-маоний” (“Маънолар хазинаси”) деб атагани бежиз эмас. Улуғ мутафаккир асарлари чиндан ҳам сўз жавоҳирлари хазинасидир. Инсон ва унинг ҳаётига алоқадор ҳар қандай мавзу теран мазмун ва гўзал бадиий шакл уйғунлигида бетакрор талқин этилгани ҳам бу фикрни тасдиқлайди. Миллатимизда қадрият даражасига кўтарилган кексаларни эъзозлаш мавзуси буюк шоир ижодида қай тарзда талқин этилган? Бобокалонимизнинг бу борадаги ўгитлари бугунги кунда нечоғлиқ аҳамиятли? Бу каби саволлар замондошларимизни қизиқтириши табиий.
Шеърият мулкининг султони “тезфаҳм ва баланд идрок, хилқати соф ва пок” дея таърифлаган туркийлар улуғ ёшдагиларга эҳтиром кўрсатиш бобида, дарҳақиқат, ўзига хос анъаналарига эга. Бизда отаси ўтирган уйнинг томига чиқмаслик, ёшларнинг қарияларга аввал салом бериши – азалий урф. Юзма-юз келганда кексаларга йўл бериш, қўлида оғир юки бўлса, ёрдамга шошилиш – тарбия белгиси. Эгаллаган мансабидан, бойлигидан қатъи назар, ёшларнинг улуғлар олдида ўзини камтарин тутиши, тўй-маъракаю издиҳомларда уларни тўрга ўтқазиши – миллий удум, гўзал одоб нишонаси. “Фавойид ул-кибар” девонида “Қарилиғ истар эсанг, қариларни ҳурмат тут”, – деб ёзар экан, ҳазрат Алишер Навоий халқимиз тийнатидаги ана шу фазилатни улуғлайди. Уни асраб-авайлаш зурурлигини уқтиради. Яна бир шеърида шоир мана бундай ёзади: “Лутф айла қариларға десангким узун яшай”.
Узоқ умр кўрмоқ учун ҳаётнинг машаққату заҳматларга тўлиқ йўлларини сабру матонат билан босиб ўтган кексаларга лутф кўрсатиш, уларнинг дуоларини олиш зарур. Дуо олган одам Яратганнинг паноҳида бўлади. Турли бало-қазо, офат-туҳмат, ёмонликлар унга йўламайди. Юқоридаги мисрада халқимизга хос ана шу дунёқарашнинг бадиий талқинини кузатиш мумкин.
Машҳур “Хамса”нинг иккинчи достони “Фарҳод ва Ширин”дан олинган мана бу байтда оз сўз замирига кўп маъно юкланган:

Кичикларга кичикдур умр асоси,
Улуғларға улуғроқдур қиёси.

Яъни инсон ҳаётининг моҳиятини, одамзод умрининг асосини ёшлардан кўра тажрибали инсонлар – улуғлар кўпроқ англайди. Шу боис уларга қулоқ тутмоқ, улардан ўрганмоқ, маслаҳатларини олмоқ ёшлар учун сув ва ҳаводек зарур, ниҳтяда фойдали.
Буюк мутафаккирнинг “Ҳолоти Паҳлавон Муҳаммад” асаридаги мана бу сўзларига қулоқ тутайлик: “Ота болани шунинг учун тарбия қиладики, токи у катта бўлганида ғамхўрлик қилсин”. Улуғ ёшга етган ота-онага эҳтиром кўрсатиш одамийликнинг асосий шартларидан. Бу туйғу, бу фазилат ўзбекнинг боласига она сути, оиладаги тарбия, маънавий муҳит орқали болаликдан сингдирилади.
Агар инсон учун энг азиз саналган сиймолар – ота-она кексайган бўлса-чи? Уларга қай даражада эҳтиром кўрсатмоқ керак? Ҳазрат Навоий фикрича, ота учун бошни фидо, она учун жонни садқа қилмоқ – бурч. Кимки бу бурчни шараф билан адо этиб, ҳар иккисининг ризосини топса, икки дунё саодатига эришади. Зеро, ота-онанинг бири бамисоли ой бўлиб тунни нурафшон қилса, иккинчиси қуёш мисоли кунни ёруғ айлайди. Бугина эмас. Ҳазрат Навоий “Арбаъин” асарида “Жаннат оналарнинг оёғи остидадир” мазмунли ҳадисни бетакрор назмий талқин этганки, ўқиганларнинг вужудига титроқ югуради. Онанинг нечоғлик улуғ сиймо эканини яна бир бор юракдан ҳис этади:

Оналарнинг оёғи остидадур
Равзаи жаннату жинон боғи.
Равза боғи висолин истар эсанг,
Бўл онанинг оёғи туфроғи.

“Садди Искандарий”да улуғ шоир дунёнинг катта қисмини эгаллаган Искандарнинг онасига муносиб даражада хизмат қила олмаганидан ўкинчини тасвирлайди. Бу орқали она ризоси дунёнинг барча неъматларидан улуғ эканини таъкидлайди. Буюк шоирнинг ёши улуғларни қадрлаш, уларни ҳурмат қилиш ҳақидаги нодир фикрлари бугунги кунда ҳам ўз аҳамиятини заррача бўлсин йўқотган эмас.

Нурбой Жабборов

​​“LUTF AYLA QARILARG‘A...”

Hazrat Alisher Navoiy she’rlar devonini “Xazoyinu-l-maoniy” (“Ma’nolar xazinasi”) deb atagani bejiz emas. Ulug‘ mutafakkir asarlari chindan ham so‘z javohirlari xazinasidir. Inson va uning hayotiga aloqador har qanday mavzu teran mazmun va go‘zal badiiy shakl uyg‘unligida betakror talqin etilgani ham bu fikrni tasdiqlaydi. Millatimizda qadriyat darajasiga ko‘tarilgan keksalarni e’zozlash mavzusi buyuk shoir ijodida qay tarzda talqin etilgan? Bobokalonimizning bu boradagi o‘gitlari bugungi kunda nechog‘liq ahamiyatli? Bu kabi savollar zamondoshlarimizni qiziqtirishi tabiiy.
She’riyat mulkining sultoni “tezfahm va baland idrok, xilqati sof va pok” deya ta’riflagan turkiylar ulug‘ yoshdagilarga ehtirom ko‘rsatish bobida, darhaqiqat, o‘ziga xos an’analariga ega. Bizda otasi o‘tirgan uyning tomiga chiqmaslik, yoshlarning qariyalarga avval salom berishi – azaliy urf. Yuzma-yuz kelganda keksalarga yo‘l berish, qo‘lida og‘ir yuki bo‘lsa, yordamga shoshilish – tarbiya belgisi. Egallagan mansabidan, boyligidan qat’i nazar, yoshlarning ulug‘lar oldida o‘zini kamtarin tutishi, to‘y-ma’rakayu izdihomlarda ularni to‘rga o‘tqazishi – milliy udum, go‘zal odob nishonasi. “Favoyid ul-kibar” devonida “Qarilig‘ istar esang, qarilarni hurmat tut”, – deb yozar ekan, hazrat Alisher Navoiy xalqimiz tiynatidagi ana shu fazilatni ulug‘laydi. Uni asrab-avaylash zururligini uqtiradi. Yana bir she’rida shoir mana bunday yozadi: “Lutf ayla qarilarg‘a desangkim uzun yashay”.
Uzoq umr ko‘rmoq uchun hayotning mashaqqatu zahmatlarga to‘liq yo‘llarini sabru matonat bilan bosib o‘tgan keksalarga lutf ko‘rsatish, ularning duolarini olish zarur. Duo olgan odam Yaratganning panohida bo‘ladi. Turli balo-qazo, ofat-tuhmat, yomonliklar unga yo‘lamaydi. Yuqoridagi misrada xalqimizga xos ana shu dunyoqarashning badiiy talqinini kuzatish mumkin.
Mashhur “Xamsa”ning ikkinchi dostoni “Farhod va Shirin”dan olingan mana bu baytda oz so‘z zamiriga ko‘p ma’no yuklangan:

Kichiklarga kichikdur umr asosi,
Ulug‘larg‘a ulug‘roqdur qiyosi.

Ya’ni inson hayotining mohiyatini, odamzod umrining asosini yoshlardan ko‘ra tajribali insonlar – ulug‘lar ko‘proq anglaydi. Shu bois ularga quloq tutmoq, ulardan o‘rganmoq, maslahatlarini olmoq yoshlar uchun suv va havodek zarur, nihtyada foydali.
Buyuk mutafakkirning “Holoti Pahlavon Muhammad” asaridagi mana bu so‘zlariga quloq tutaylik: “Ota bolani shuning uchun tarbiya qiladiki, toki u katta bo‘lganida g‘amxo‘rlik qilsin”. Ulug‘ yoshga yetgan ota-onaga ehtirom ko‘rsatish odamiylikning asosiy shartlaridan. Bu tuyg‘u, bu fazilat o‘zbekning bolasiga ona suti, oiladagi tarbiya, ma’naviy muhit orqali bolalikdan singdiriladi.
Agar inson uchun eng aziz sanalgan siymolar – ota-ona keksaygan bo‘lsa-chi? Ularga qay darajada ehtirom ko‘rsatmoq kerak? Hazrat Navoiy fikricha, ota uchun boshni fido, ona uchun jonni sadqa qilmoq – burch. Kimki bu burchni sharaf bilan ado etib, har ikkisining rizosini topsa, ikki dunyo saodatiga erishadi. Zero, ota-onaning biri bamisoli oy bo‘lib tunni nurafshon qilsa, ikkinchisi quyosh misoli kunni yorug‘ aylaydi. Bugina emas. Hazrat Navoiy “Arba’in” asarida “Jannat onalarning oyog‘i ostidadir” mazmunli hadisni betakror nazmiy talqin etganki, o‘qiganlarning vujudiga titroq yuguradi. Onaning nechog‘lik ulug‘ siymo ekanini yana bir bor yurakdan his etadi:

Onalarning oyog‘i ostidadur
Ravzai jannatu jinon bog‘i.
Ravza bog‘i visolin istar esang,
Bo‘l onaning oyog‘i tufrog‘i.

“Saddi Iskandariy”da ulug‘ shoir dunyoning katta qismini egallagan Iskandarning onasiga munosib darajada xizmat qila olmaganidan o‘kinchini tasvirlaydi. Bu orqali ona rizosi dunyoning barcha ne’matlaridan ulug‘ ekanini ta’kidlaydi. Buyuk shoirning yoshi ulug‘larni qadrlash, ularni hurmat qilish haqidagi nodir fikrlari bugungi kunda ham o‘z ahamiyatini zarracha bo‘lsin yo‘qotgan emas.

Nurboy Jabborov

Assalomu alaykum!

Azizlarim, salomat bormisiz? Yana g‘oyibona diydor ko‘rishtirgan Tangriga shukrlar bo‘lsin!
Universitetimizda atoqli navoiyshunos olim Yoqubjon Is’hoqov domla bilan uchrashuv o‘tkazdik. Tadbirda ustozning ilmiy faoliyati haqida nutq so‘zlab, rektorimiz nomidan universitetimizning “Alisher Navoiy” medali bilan taqdirladik.
Uchrashuvdagi nutqimni e’tiboringizga havola etishdan mamnunman.

Nurboy Jabborov

──── • ✤ • ────

Ассалому алайкум!

Азизларим, саломат бормисиз? Яна ғойибона дийдор кўриштирган Тангрига шукрлар бўлсин!
Университетимизда атоқли навоийшунос олим Ёқубжон Исҳоқов домла билан учрашув ўтказдик. Тадбирда устознинг илмий фаолияти ҳақида нутқ сўзлаб, ректоримиз номидан университетимизнинг “Алишер Навоий” медали билан тақдирладик.
Учрашувдаги нутқимни эътиборингизга ҳавола этишдан мамнунман.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

​​ЭНГ МУНОСИБ ЯШАМОҚ САБОҒИ

Тасаввуф – Шарқ-ислом адабиётининг асоси. Ушбу таълимотнинг асл моҳияти, маърифий-ахлоқий замини, шаклланиш ва такомил босқичлари ҳамда бадиий-эстетик тафаккурга таъсири маалаларини ўрганмай туриб, мумтоз адабиётни англаш ҳам, англатиш ҳам имконсиздир. Ҳазрат Алишер Навоийнинг 1495 йили ёзиб тугалланган «Насойиму-л-муҳаббат мин шамойими-л-футувват» («Футувват хушбўйликларини таратувчи муҳаббат шабадалари») асари мазкур таълимот асослари ёритилгани жиҳатидан алоҳида аҳамиятга эга.
Асарда тасаввуф таълимотининг таянч тушунчалари ёритилган, унинг етук намояндалари ҳаётидаги муҳим воқеалар, ҳикматга йўғрилган ҳолотлар, мулоқотлар тўғрисида қимматли маълумотлар берилган. Буюк мутафаккирнинг ёзишича, тасаввуф аҳли қатъий амал қилган қоидалар қуйидагилардир: 1) уларнинг энг аввалги ишлари тавба бўлган, яъни улар Ҳақ таолонинг барча қайтариқларидан парҳез қилган; 2) луқма ҳиллияти, яъни луқманинг ҳалол бўлишига жидду жаҳд кўрсатган. Шу боис Хожа Абдуллоҳ Ансорий этикдўз, Шайх Муҳаммад Саккок – пичоқчи, Шайх Абу Ҳафз Ҳаддод – темирчи, Шайх Абу Бакр Хаббоз – новвой, ҳазрат Баҳоуддин Нақшбанд – кимхобга нақш солиш орқали тирикчилик қилган. 3) шариат риояти; 4) ҳилм; 5) ризо; 6) сабр; 7) сидқ; 8) риёзат. Биргина шариатга берилган таърифнинг ўзиёқ ҳазрат Навоийнинг мусулмончиликка қандай мезонлар асосида ёндашгани, ҳаётда уларга қандай амал қилгани, нечоғлиқ комил эътиқод эгаси бўлгани исботидир. “...шариат риоятидурки, ул жодада истиқомат бўлғай ва улча мумкиндур ондин қадам тажовуз килмағой. Шайху-л-ислом қ.р.а. дебдурларки, ҳар нимадин 6ир миқдорни олсалар, бир миқдори қолур, шариатдин ўзгаки – бир миқдори ондин кам бўлса, ҳеч нима қолмас”. Шайх Абдуллоҳ Ансорийнинг шариат ҳақидаги сўзлари ислом маърифатининг асл илдизига таянилгани билан қимматлидир.
Асар 770 авлиёуллоҳ ҳаётига оид ибратли воқеалар тизимли ёритилгани жиҳатидан алоҳида аҳамиятга эга. Масалан, “Насойим...”да ёзилишича, валийлар тутган рўза бошқа инсонлар рўзасидан фарқ қилган. Давоми...

Нурбой Жабборов

​​ENG MUNOSIB YASHAMOQ SABOG‘I

Tasavvuf – Sharq-islom adabiyotining asosi. Ushbu ta’limotning asl mohiyati, ma’rifiy-axloqiy zamini, shakllanish va takomil bosqichlari hamda badiiy-estetik tafakkurga ta’siri maalalarini o‘rganmay turib, mumtoz adabiyotni anglash ham, anglatish ham imkonsizdir. Hazrat Alisher Navoiyning 1495 yili yozib tugallangan «Nasoyimu-l-muhabbat min shamoyimi-l-futuvvat» («Futuvvat xushbo‘yliklarini taratuvchi muhabbat shabadalari») asari mazkur ta’limot asoslari yoritilgani jihatidan alohida ahamiyatga ega.
Asarda tasavvuf ta’limotining tayanch tushunchalari yoritilgan, uning yetuk namoyandalari hayotidagi muhim voqealar, hikmatga yo‘g‘rilgan holotlar, muloqotlar to‘g‘risida qimmatli ma’lumotlar berilgan. Buyuk mutafakkirning yozishicha, tasavvuf ahli qat’iy amal qilgan qoidalar quyidagilardir: 1) ularning eng avvalgi ishlari tavba bo‘lgan, ya’ni ular Haq taoloning barcha qaytariqlaridan parhez qilgan; 2) luqma hilliyati, ya’ni luqmaning halol bo‘lishiga jiddu jahd ko‘rsatgan. Shu bois Xoja Abdulloh Ansoriy etikdo‘z, Shayx Muhammad Sakkok – pichoqchi, Shayx Abu Hafz Haddod – temirchi, Shayx Abu Bakr Xabboz – novvoy, hazrat Bahouddin Naqshband – kimxobga naqsh solish orqali tirikchilik qilgan. 3) shariat rioyati; 4) hilm; 5) rizo; 6) sabr; 7) sidq; 8) riyozat. Birgina shariatga berilgan ta’rifning o‘ziyoq hazrat Navoiyning musulmonchilikka qanday mezonlar asosida yondashgani, hayotda ularga qanday amal qilgani, nechog‘liq komil e’tiqod egasi bo‘lgani isbotidir. “...shariat rioyatidurki, ul jodada istiqomat bo‘lg‘ay va ulcha mumkindur ondin qadam tajovuz kilmag‘oy. Shayxu-l-islom q.r.a. debdurlarki, har nimadin 6ir miqdorni olsalar, bir miqdori qolur, shariatdin o‘zgaki – bir miqdori ondin kam bo‘lsa, hech nima qolmas”. Shayx Abdulloh Ansoriyning shariat haqidagi so‘zlari islom ma’rifatining asl ildiziga tayanilgani bilan qimmatlidir.
Asar 770 avliyoulloh hayotiga oid ibratli voqealar tizimli yoritilgani jihatidan alohida ahamiyatga ega. Masalan, “Nasoyim...”da yozilishicha, valiylar tutgan ro‘za boshqa insonlar ro‘zasidan farq qilgan. Davomi...

Nurboy Jabborov

“КИШИКИ ҚИЛДИ АМАЛ ТЕНГРИНИНГ РИЗОСИ БИЛА...”

Буюк Алишер Навоий асарлари барча замон кишилари учун қандай яшаш сабоғини бериши жиҳатидан ҳам қимматлидир. Улуғ мутафаккир наздида, инсон ҳаётини Тангри ризоси асосига қурмоғи зарур. Токи ҳар бир амали ана шу мақсадга қаратилсин. 1485–1489 йиллар орасида ёзиб тугалланган “Тарихи анбиё ва ҳукамо” (“Пайғамбарлар ва донишмандлар тарихи”) асари моҳиятида ҳам ушбу концепция туради.
Асарда ҳазрат Навоий пайғамбарларни икки гуруҳга: расул ва набийларга хослайди. Пайғамбарлар ҳаёти ҳақидаги маълумотларни сулолалар тартибида баён этади ва Одам Ато (а.с)дан бошлаб, 60 дан ортиқ пайғамбарлар ва улар авлоди умр йўлига хос энг муҳим маълумотларни ҳикмат асосида мухтасар ифодалайди. Буюк адиб тафсилотларга берилмайди. Ҳар бир пайғамбар қиссасига тўхталар экан, улар фаолиятининг бошқалардан фарқли энг муҳим жиҳатларига эътибор қаратади. Масалан, Шис алайҳиссаломга саҳифа нозил бўлгани, Каъба биносини илк бор у тош ва ганчдан иморат қилгани; биринчи бўлиб хурмо дарахтини эккан ва садақани жорий этган унинг ўғли Ануш экани, шу боис унинг замонида тинчлик ва фаровонликка эришилгани; Идрис алайҳиссаломга ўттиз саҳифа нозил бўлгани, туркийларнинг отаси Ёфаснинг мурсал пайғамбар экани, саккиз фарзанди бўлиб, Искандар Зулқарнайн унинг авлодидан дунёга келгани; Ҳуд алайҳиссалом Од, Солиҳ алайҳиссалом Самуд қавмларига юборилгани, бу икки қавмнинг фожиали қисмати ва ҳ.к..
Асарда Муҳаммад с.а.в.нинг пайғамбарлик фаолияти ёритилмаган. Асарнинг икки ўрнида пайғамбаримиз номи келтирилган. Биринчиси, Одам алайҳиссалом қиссасида, Тангри таолонинг олам ва одамни яратмоқдан муроди Муҳаммад алайҳиссалом экани зикр этилади. Иккинчиси, пайғамбарликнинг ғайри мурсал, мурсал, улулазм ва хотим каби даражалари ҳақида маълумот берилганда, Расулуллоҳ с.а.в. номи хотим пайғамбар сифатида тилга олинади. Асарда ёзилишича, пайғамбарга ваҳий Жаброил алайҳиссалом орқали келса – мурсал; илҳом ёки туш билан элга раҳнамолик қилса ¬– ғайри мурсал; самовий китоб нозил этилиб, шариати бўлса – улулазм; ундан кейин пайғамбар келмаса – хотим ҳисобланади.
Асарнинг пайғамбарларга доир қисмининг асосий ўзига хослиги ҳар бир набий қиссасидан кейин назмий хулоса бериб борилганида кўринади. Бу хулоса ким бўлмасин, ҳатто пайғамбарлик даражасига етса-да, инсон ҳаётининг ўткинчилиги билан боғлиқ фалсафий фикрнинг юксак бадиият билан ифодалангани жиҳатидан характерланади. Жумладан, Иброҳим ва Исмоил алайҳиссаломлар воқеалари зикридан сўнг қуйидаги назмий хулоса берилган:

Гар Иброҳиму Исмоил бўлсун -
Ки, Ҳақ амрин қабул этмак керактур.
Бу фоний дайрда чун қилди манзил,
Туруб бир неча кун кетмак керактур.

Асарнинг иккинчи қисмида ҳакимлар зикри берилган. Жумладан, Луқмон, Фишоғурс, Жомосб, Буқрот, Буқротис, Суқрот, Афлотун, Аристотилис, Балинос, Жолинус, Батлимус, Содиқ, Бузуржмеҳр каби ҳакимлар ҳақида мухтасар маълумотлар келтирилган. Ҳар бир ҳаким зикридан кейин унинг ўзига хос ҳикмати шеърда берилади. Масалан, Буқрот ҳаким тўғрисида тўхталганда, ҳазрат Навоий мана бундай ёзади: “Оқил улдурким, бу қисқа умрни бир нимага сарф қилғайким, заруратроқдур, яъни охират маслаҳати ва Тенгри таоло ризоси.

Кишики қилди амал Тенгрининг ризоси била,
Ҳақ этти охиратин кому муддаоси била”.

Ҳакимларнинг энг аҳамиятли ҳикматлари шеър шаклида ифодалангани асар бадиияти ва ифоданинг таъсир кучи юқори бўлишини таъминлаган. Асар буюк шоирнинг умр мазмуни, ҳаёт фалсафасига доир концептуал қарашлари акс этгани билан ҳам қимматлидир.

Нурбой Жабборов

“KISHIKI QILDI AMAL TENGRINING RIZOSI BILA...”

Buyuk Alisher Navoiy asarlari barcha zamon kishilari uchun qanday yashash sabog‘ini berishi jihatidan ham qimmatlidir. Ulug‘ mutafakkir nazdida, inson hayotini Tangri rizosi asosiga qurmog‘i zarur. Toki har bir amali ana shu maqsadga qaratilsin. 1485–1489 yillar orasida yozib tugallangan “Tarixi anbiyo va hukamo” (“Payg‘ambarlar va donishmandlar tarixi”) asari mohiyatida ham ushbu konsepsiya turadi.
Asarda hazrat Navoiy payg‘ambarlarni ikki guruhga: rasul va nabiylarga xoslaydi. Payg‘ambarlar hayoti haqidagi ma’lumotlarni sulolalar tartibida bayon etadi va Odam Ato (a.s)dan boshlab, 60 dan ortiq payg‘ambarlar va ular avlodi umr yo‘liga xos eng muhim ma’lumotlarni hikmat asosida muxtasar ifodalaydi. Buyuk adib tafsilotlarga berilmaydi. Har bir payg‘ambar qissasiga to‘xtalar ekan, ular faoliyatining boshqalardan farqli eng muhim jihatlariga e’tibor qaratadi. Masalan, Shis alayhissalomga sahifa nozil bo‘lgani, Ka’ba binosini ilk bor u tosh va ganchdan imorat qilgani; birinchi bo‘lib xurmo daraxtini ekkan va sadaqani joriy etgan uning o‘g‘li Anush ekani, shu bois uning zamonida tinchlik va farovonlikka erishilgani; Idris alayhissalomga o‘ttiz sahifa nozil bo‘lgani, turkiylarning otasi Yofasning mursal payg‘ambar ekani, sakkiz farzandi bo‘lib, Iskandar Zulqarnayn uning avlodidan dunyoga kelgani; Hud alayhissalom Od, Solih alayhissalom Samud qavmlariga yuborilgani, bu ikki qavmning fojiali qismati va h.k..
Asarda Muhammad s.a.v.ning payg‘ambarlik faoliyati yoritilmagan. Asarning ikki o‘rnida payg‘ambarimiz nomi keltirilgan. Birinchisi, Odam alayhissalom qissasida, Tangri taoloning olam va odamni yaratmoqdan murodi Muhammad alayhissalom ekani zikr etiladi. Ikkinchisi, payg‘ambarlikning g‘ayri mursal, mursal, ululazm va xotim kabi darajalari haqida ma’lumot berilganda, Rasululloh s.a.v. nomi xotim payg‘ambar sifatida tilga olinadi. Asarda yozilishicha, payg‘ambarga vahiy Jabroil alayhissalom orqali kelsa – mursal; ilhom yoki tush bilan elga rahnamolik qilsa ¬– g‘ayri mursal; samoviy kitob nozil etilib, shariati bo‘lsa – ululazm; undan keyin payg‘ambar kelmasa – xotim hisoblanadi.
Asarning payg‘ambarlarga doir qismining asosiy o‘ziga xosligi har bir nabiy qissasidan keyin nazmiy xulosa berib borilganida ko‘rinadi. Bu xulosa kim bo‘lmasin, hatto payg‘ambarlik darajasiga yetsa-da, inson hayotining o‘tkinchiligi bilan bog‘liq falsafiy fikrning yuksak badiiyat bilan ifodalangani jihatidan xarakterlanadi. Jumladan, Ibrohim va Ismoil alayhissalomlar voqealari zikridan so‘ng quyidagi nazmiy xulosa berilgan:

Gar Ibrohimu Ismoil bo‘lsun -
Ki, Haq amrin qabul etmak keraktur.
Bu foniy dayrda chun qildi manzil,
Turub bir necha kun ketmak keraktur.

Asarning ikkinchi qismida hakimlar zikri berilgan. Jumladan, Luqmon, Fishog‘urs, Jomosb, Buqrot, Buqrotis, Suqrot, Aflotun, Aristotilis, Balinos, Jolinus, Batlimus, Sodiq, Buzurjmehr kabi hakimlar haqida muxtasar ma’lumotlar keltirilgan. Har bir hakim zikridan keyin uning o‘ziga xos hikmati she’rda beriladi. Masalan, Buqrot hakim to‘g‘risida to‘xtalganda, hazrat Navoiy mana bunday yozadi: “Oqil uldurkim, bu qisqa umrni bir nimaga sarf qilg‘aykim, zaruratroqdur, ya’ni oxirat maslahati va Tengri taolo rizosi.

Kishiki qildi amal Tengrining rizosi bila,
Haq etti oxiratin komu muddaosi bila”.

Hakimlarning eng ahamiyatli hikmatlari she’r shaklida ifodalangani asar badiiyati va ifodaning ta’sir kuchi yuqori bo‘lishini ta’minlagan. Asar buyuk shoirning umr mazmuni, hayot falsafasiga doir konseptual qarashlari aks etgani bilan ham qimmatlidir.

Nurboy Jabborov

​​ИСКАНДАР ДЕВОРИНИНГ СИРИ

“Хамса”нинг сўнгги бешинчи достони “Садди Искандарий”ни ёзишга киришишдан аввал ҳазрат Алишер Навоий буюк жаҳонгир тарихини қунт билан ўрганган. Бундан буюк мутафаккирнинг “Тарихи анбиё ва ҳукамо”ни “Хамса”дан кейин ёзган бўлса ҳам, бу тарихий асар учун зарур бўлган материалларни анча аввал тўплай бошлагани аён бўлади. Ушбу асарда “Искандар Зулқарнайн Ёфаснинг тўртинчи ўғлидур”, деган хабар берилади. Искандар ўзигача ва ундан кейинги барча ҳукмдорлардан афзал экани, ҳаким ва валий бўлгани, баъзилар уни пайғамбар деб ҳисоблагани айтилади. Тўрт юз ҳаким унинг хизматида бўлгани, Арасту унга вазирлик қилгани, яъжуж-маъжужларга қарши садд – девор қургани, Марв, Ҳирот, Самарқанд ва Исфаҳон шаҳарларини Искандар бунёд этгани васф этилади. Буюк шоир бу материаллардан унумли фойдаланган бўлса ҳам, Искандар образини Қуръони каримнинг “Каҳф” сурасидаги Зулқарнайн қиссаси асосига қуради. Барча тарихий-илмий ва бадиий-тарихий асарларда Искандар Зулқарнайннинг инсоният учун энг аҳамиятли хизмати яъжуж-маъжужларга қарши девор қурдиргани экани таъкидланади. “Садди Искандарий” достонининг номланишидан асар сюжети ва композициясигача ана шу тарихий воқеа асос қилиб олинган. Алишер Навоий достони бу жиҳатдан буюк салафлари Низомий Ганжавий ва Хусрав Деҳлавий асарларидан фарқ қилади.
“Каҳф” сурасида, жумладан, қуйидагича хабар берилади: “Сўнгра, у яна йўл олди. То (кетаётиб) икки тоғ орасига етиб келгач, (у тоғлар ортида) бирор гапни англай олмайдиган қавмни учратди. Улар: “Эй Зулқарнайн, шак-шубҳасиз, (шу тоғлар ортидаги) Яъжуж ва Маъжуж (қабилалари) Ер юзида бузғунчилик қилгувчилардир. Бизлар сенга бир (миқдор) тўлов тўласак, биз билан уларнинг ўртасига бир сад чекиб (бир тўғон қуриб) берурмисан?” дедилар. У (Зулқарнайн) айтди: “Парвардигорим менга ато этган (салтанат) сизлар берадиган(мол-дунёдан) яхшироқдир. Бас, сизлар менга (мол-дунё билан эмас, балки) куч-қувват билан ёрдам беринглар, мен сизлар билан уларнинг ўртасига бир девор бино қилай. Сизлар менга темир парчаларини келтиринглар”. То темир парчалари иккала тоғ билан баробар бўлгач, (Зулқарнайн: “Босқонлар билан”) дам уринглар”, деди. Бас, қачон у (темир-терсакларни қиздириб) ўт қилгач (эритгач), деди: “Менга эритилган мис ҳам келтиринглар, у (темир парчаларининг) устидан қуюрман. Энди улар у (тўсиқ) устига чиқишга ҳам, уни тешиб ўтишга қодир эмаслар”. “Бу Парвардигорим томонидан бўлган бир марҳаматдир”. Ана шу воқеанинг бадиий тасвири Алишер Навоий достонининг асосини ташкил этади. Искандар Ғарб ерларини эгаллагач, Шимолга йўл олиши; Рум йўлида Рус ва Фаранг ҳудудларидан ўтиши; ҳаётдан умидини узган, тушкун бир қавмга дуч келиши; уларнинг Искандарга қўрқинчли қиёфадаги яъжуж-маъжужлар ҳужум қилиб мол-жонини талон қилаётгани ҳақида шикоят қилиши; Искандарнинг яъжуж-маъжужлар ўта олмайдиган мустаҳкам девор қурдириши. Достондаги бошқа барча тасвир ва талқинлар ана шу қуръоний воқеа негизига қурилади. Бу эса Алишер Навоийнинг эътиқоди буюк адиб сифатидаги фаолияти билан нечоғлиқ уйғун эканини кўрсатади.
Достоннинг бешинчи бобида “Хамса” беш вақт намозга қиёсланади. Буюк мутафаккир уни тўлиқ адо этмоқни бурч деб билади. Маълум бўладики, “Хамса” туркий халқлар бадиий-эстетик тафаккурининг юксак намунаси бўлиши баробарида ислом маърифати акс этган беназир ахлоқий-таълимий манба ҳамдир.

Нурбой Жабборов

​​ISKANDAR DEVORINING SIRI

“Xamsa”ning so‘nggi beshinchi dostoni “Saddi Iskandariy”ni yozishga kirishishdan avval hazrat Alisher Navoiy buyuk jahongir tarixini qunt bilan o‘rgangan. Bundan buyuk mutafakkirning “Tarixi anbiyo va hukamo”ni “Xamsa”dan keyin yozgan bo‘lsa ham, bu tarixiy asar uchun zarur bo‘lgan materiallarni ancha avval to‘play boshlagani ayon bo‘ladi. Ushbu asarda “Iskandar Zulqarnayn Yofasning to‘rtinchi o‘g‘lidur”, degan xabar beriladi. Iskandar o‘zigacha va undan keyingi barcha hukmdorlardan afzal ekani, hakim va valiy bo‘lgani, ba’zilar uni payg‘ambar deb hisoblagani aytiladi. To‘rt yuz hakim uning xizmatida bo‘lgani, Arastu unga vazirlik qilgani, ya’juj-ma’jujlarga qarshi sadd – devor qurgani, Marv, Hirot, Samarqand va Isfahon shaharlarini Iskandar bunyod etgani vasf etiladi. Buyuk shoir bu materiallardan unumli foydalangan bo‘lsa ham, Iskandar obrazini Qur’oni karimning “Kahf” surasidagi Zulqarnayn qissasi asosiga quradi. Barcha tarixiy-ilmiy va badiiy-tarixiy asarlarda Iskandar Zulqarnaynning insoniyat uchun eng ahamiyatli xizmati ya’juj-ma’jujlarga qarshi devor qurdirgani ekani ta’kidlanadi. “Saddi Iskandariy” dostonining nomlanishidan asar syujeti va kompozitsiyasigacha ana shu tarixiy voqea asos qilib olingan. Alisher Navoiy dostoni bu jihatdan buyuk salaflari Nizomiy Ganjaviy va Xusrav Dehlaviy asarlaridan farq qiladi.
“Kahf” surasida, jumladan, quyidagicha xabar beriladi: “So‘ngra, u yana yo‘l oldi. To (ketayotib) ikki tog‘ orasiga yetib kelgach, (u tog‘lar ortida) biror gapni anglay olmaydigan qavmni uchratdi. Ular: “Ey Zulqarnayn, shak-shubhasiz, (shu tog‘lar ortidagi) Ya’juj va Ma’juj (qabilalari) Yer yuzida buzg‘unchilik qilguvchilardir. Bizlar senga bir (miqdor) to‘lov to‘lasak, biz bilan ularning o‘rtasiga bir sad chekib (bir to‘g‘on qurib) berurmisan?” dedilar. U (Zulqarnayn) aytdi: “Parvardigorim menga ato etgan (saltanat) sizlar beradigan(mol-dunyodan) yaxshiroqdir. Bas, sizlar menga (mol-dunyo bilan emas, balki) kuch-quvvat bilan yordam beringlar, men sizlar bilan ularning o‘rtasiga bir devor bino qilay. Sizlar menga temir parchalarini keltiringlar”. To temir parchalari ikkala tog‘ bilan barobar bo‘lgach, (Zulqarnayn: “Bosqonlar bilan”) dam uringlar”, dedi. Bas, qachon u (temir-tersaklarni qizdirib) o‘t qilgach (eritgach), dedi: “Menga eritilgan mis ham keltiringlar, u (temir parchalarining) ustidan quyurman. Endi ular u (to‘siq) ustiga chiqishga ham, uni teshib o‘tishga qodir emaslar”. “Bu Parvardigorim tomonidan bo‘lgan bir marhamatdir”. Ana shu voqeaning badiiy tasviri Alisher Navoiy dostonining asosini tashkil etadi. Iskandar G‘arb yerlarini egallagach, Shimolga yo‘l olishi; Rum yo‘lida Rus va Farang hududlaridan o‘tishi; hayotdan umidini uzgan, tushkun bir qavmga duch kelishi; ularning Iskandarga qo‘rqinchli qiyofadagi ya’juj-ma’jujlar hujum qilib mol-jonini talon qilayotgani haqida shikoyat qilishi; Iskandarning ya’juj-ma’jujlar o‘ta olmaydigan mustahkam devor qurdirishi. Dostondagi boshqa barcha tasvir va talqinlar ana shu qur’oniy voqea negiziga quriladi. Bu esa Alisher Navoiyning e’tiqodi buyuk adib sifatidagi faoliyati bilan nechog‘liq uyg‘un ekanini ko‘rsatadi.
Dostonning beshinchi bobida “Xamsa” besh vaqt namozga qiyoslanadi. Buyuk mutafakkir uni to‘liq ado etmoqni burch deb biladi. Ma’lum bo‘ladiki, “Xamsa” turkiy xalqlar badiiy-estetik tafakkurining yuksak namunasi bo‘lishi barobarida islom ma’rifati aks etgan benazir axloqiy-ta’limiy manba hamdir.

Nurboy Jabborov

​​АДАБ ВА АДАБИЁТ АЙНИ ТУШУНЧАЛАРМИ?

“Адаб” сўзи тор маънода адабиёт илми маъносини англатади. Шарқ-ислом оламида ҳозирги “адабиёт” истилоҳи “адаб илми” деб юритилган. Кенг маънода эса, биринчи навбатда, “ҳар бир ишда меъёрни сақлаш” тушунчасини билдиради. “Ғиёсу-л-луғот”да бу сўзнинг адаб илмига доир “сарф, наҳв, маоний, баён, бадеъ” каби маънолари изоҳланган. Маҳмуд Замахшарий фикрича, “адаб” сўзи заковат, ҳунар маъносини ҳам англатади. “Мунтахабу-л-луғат”да бу сўзнинг адабиёт илмига доир адаб, луғат, сарф, иштиқоқ, наҳв, маоний, баён, аруз, қофия, расми хат, шеърдаги қариз илми (шеърнинг фасоҳат ва балоғат жиҳатидан мукаммаллиги ёки нуқсонли эканини ажратадиган илм) каби маънолари баён этилган. Қариз илмидан мақсад Қуръони карим мутолааси ва тиловатида хатоликдан сақланиш бўлгани алоҳида таъкидланган. Мазкур луғатда “адаб” кенг маънода яхши хулқ, шарм, ҳаё, тоза табиат, илм, тарбия, танбеҳ, таъзир маъноларида келиши кўрсатилган. Ёш авлодни адабда мукаммал этиб тарбиялаш учун баъзан танбеҳ бериш ҳам тақозо этилади. “Адабини бермоқ”, “адабини олмоқ” тушунчалари замирида таъзир маъноси мужассам. Ўзбек мумтоз адабиёти намуналарида “адабини бермоқ” ўрнида аксар ҳолларда “адаб қилмоқ” жумласи қўлланади. “Адабиёт” истилоҳи ана шу “адаб” сўзидан унинг адабиёт илмига оид маъноларининг умумлашмасидан олинган.
Шарқ-ислом дунёқарашида адабнинг икки тури ажратиб кўрсатилган: 1) аслий адаб; 2) касб этилган адаб. Инсонга Тангри таоло томонидан ато этилган ҳар бир ишда меъёрни сақлашга қаратилган фазилатлар аслий адабга киради. Касб этилган адаб таълим олиш, ёдлаш ва кузатиш орқали ҳосил бўлади. Аслий адаб инсоннинг табиатида бўлади, бироқ унинг умри давомида камолотга эришмоғи учун кафолат бўла олмайди. Касб этилган адаб, агар у муттасил бойитиб, ривожлантириб борилса, инсоннинг маънавий камолотига хизмат қилади. Бундан ташқари, ислом олимлари фикрича, “адаб” суннат маъносида ҳам қўлланади. Бу жиҳатдан адаб одамларда Аллоҳ таоло буюрган эзгу ишларда собит бўлиш ҳамда барча қайтариқлардан, хатоликлардан сақланиш хусусиятини шакллантиришга хизмат қилади. Ҳазрат Алишер Навоий фикрича, адаб кичикларнинг саодатга эришмоғига ва улуғларнинг камолотда янада юксалмоғига боис бўлади. Улуғ мутафаккир адабни қуйидагича таърифлайди:

Элга шараф бўлмади жоҳу насаб,
Лек шараф келди ҳаёу адаб.

Яъни одамзоднинг шараф топиши мансаб-мартаба, бойлик ёки насаб орқали амалга ошмайди. Инсонни фақат ҳаё ва адаб улуғлайди.
“Адабиёт” араб тилидан олинган бўлиб, “адаб” сўзининг кўплик шакли. Адабиёт кенг маънода муайян фан ёки амалиёт соҳаларига доир асарлар мажмуи (диний-маърифий адабиёт, тиббий адабиёт, илмий-техникавий адабиёт ва ҳ.к.). Тор маънода эса, сўз санъати – бадиий адабиёт маъносида қўлланиб, воқеликни сўз воситасида образли ифодалашдир. Бадиий адабиётнинг икки тури ажратилади: оғзаки ва ёзма. Биринчи тури халқ оғзаки ижоди намуналарини ўз ичига олиб, унинг шаклланиши миллат тарихининг ибтидосидан бошланади. Адабиёт инсон кечинмаларию туйғуларини, руҳиятию тахайюлини сўз орқали бор мураккаблиги билан ифодалаш, унинг кўнгли ва шуурига таъсир этиш имкониятига эга. Шарқ-ислом мутафаккирлари асарларида бадиий адабиётнинг икки ифода шакли ажратилган: назм ва наср. Шарқ-ислом адабиётида назм насрга қараганда кенг тарқалган ва кўпроқ ривожланган. Жумладан, ҳазрат Алишер Навоийнинг “Сабъаи сайёр” достонида назмнинг насрдан афзаллиги қуйидагича таъкидланади:

Ҳар киши қилмоқ истаса маълум
Бири мансур эрур, бири манзум.
Насру назми ангаки мудракдур,
Назмнинг пояси бийикракдур...

Маълум бўладики, “адаб” ва “адабиёт” тушунчаларининг моҳияти биз ўйлагандан кўра теранроқ ва кенгроқ экан.

Нурбой Жабборов

​​ADAB VA ADABIYOT AYNI TUSHUNCHALARMI?

“Adab” so‘zi tor ma’noda adabiyot ilmi ma’nosini anglatadi. Sharq-islom olamida hozirgi “adabiyot” istilohi “adab ilmi” deb yuritilgan. Keng ma’noda esa, birinchi navbatda, “har bir ishda me’yorni saqlash” tushunchasini bildiradi. “G‘iyosu-l-lug‘ot”da bu so‘zning adab ilmiga doir “sarf, nahv, maoniy, bayon, bade’” kabi ma’nolari izohlangan. Mahmud Zamaxshariy fikricha, “adab” so‘zi zakovat, hunar ma’nosini ham anglatadi. “Muntaxabu-l-lug‘at”da bu so‘zning adabiyot ilmiga doir adab, lug‘at, sarf, ishtiqoq, nahv, maoniy, bayon, aruz, qofiya, rasmi xat, she’rdagi qariz ilmi (she’rning fasohat va balog‘at jihatidan mukammalligi yoki nuqsonli ekanini ajratadigan ilm) kabi ma’nolari bayon etilgan. Qariz ilmidan maqsad Qur’oni karim mutolaasi va tilovatida xatolikdan saqlanish bo‘lgani alohida ta’kidlangan. Mazkur lug‘atda “adab” keng ma’noda yaxshi xulq, sharm, hayo, toza tabiat, ilm, tarbiya, tanbeh, ta’zir ma’nolarida kelishi ko‘rsatilgan. Yosh avlodni adabda mukammal etib tarbiyalash uchun ba’zan tanbeh berish ham taqozo etiladi. “Adabini bermoq”, “adabini olmoq” tushunchalari zamirida ta’zir ma’nosi mujassam. O‘zbek mumtoz adabiyoti namunalarida “adabini bermoq” o‘rnida aksar hollarda “adab qilmoq” jumlasi qo‘llanadi. “Adabiyot” istilohi ana shu “adab” so‘zidan uning adabiyot ilmiga oid ma’nolarining umumlashmasidan olingan.
Sharq-islom dunyoqarashida adabning ikki turi ajratib ko‘rsatilgan: 1) asliy adab; 2) kasb etilgan adab. Insonga Tangri taolo tomonidan ato etilgan har bir ishda me’yorni saqlashga qaratilgan fazilatlar asliy adabga kiradi. Kasb etilgan adab ta’lim olish, yodlash va kuzatish orqali hosil bo‘ladi. Asliy adab insonning tabiatida bo‘ladi, biroq uning umri davomida kamolotga erishmog‘i uchun kafolat bo‘la olmaydi. Kasb etilgan adab, agar u muttasil boyitib, rivojlantirib borilsa, insonning ma’naviy kamolotiga xizmat qiladi. Bundan tashqari, islom olimlari fikricha, “adab” sunnat ma’nosida ham qo‘llanadi. Bu jihatdan adab odamlarda Alloh taolo buyurgan ezgu ishlarda sobit bo‘lish hamda barcha qaytariqlardan, xatoliklardan saqlanish xususiyatini shakllantirishga xizmat qiladi. Hazrat Alisher Navoiy fikricha, adab kichiklarning saodatga erishmog‘iga va ulug‘larning kamolotda yanada yuksalmog‘iga bois bo‘ladi. Ulug‘ mutafakkir adabni quyidagicha ta’riflaydi:

Elga sharaf bo‘lmadi johu nasab,
Lek sharaf keldi hayou adab.

Ya’ni odamzodning sharaf topishi mansab-martaba, boylik yoki nasab orqali amalga oshmaydi. Insonni faqat hayo va adab ulug‘laydi.
“Adabiyot” arab tilidan olingan bo‘lib, “adab” so‘zining ko‘plik shakli. Adabiyot keng ma’noda muayyan fan yoki amaliyot sohalariga doir asarlar majmui (diniy-ma’rifiy adabiyot, tibbiy adabiyot, ilmiy-texnikaviy adabiyot va h.k.). Tor ma’noda esa, so‘z san’ati – badiiy adabiyot ma’nosida qo‘llanib, voqelikni so‘z vositasida obrazli ifodalashdir. Badiiy adabiyotning ikki turi ajratiladi: og‘zaki va yozma. Birinchi turi xalq og‘zaki ijodi namunalarini o‘z ichiga olib, uning shakllanishi millat tarixining ibtidosidan boshlanadi. Adabiyot inson kechinmalariyu tuyg‘ularini, ruhiyatiyu taxayyulini so‘z orqali bor murakkabligi bilan ifodalash, uning ko‘ngli va shuuriga ta’sir etish imkoniyatiga ega. Sharq-islom mutafakkirlari asarlarida badiiy adabiyotning ikki ifoda shakli ajratilgan: nazm va nasr. Sharq-islom adabiyotida nazm nasrga qaraganda keng tarqalgan va ko‘proq rivojlangan. Jumladan, hazrat Alisher Navoiyning “Sab’ai sayyor” dostonida nazmning nasrdan afzalligi quyidagicha ta’kidlanadi:

Har kishi qilmoq istasa ma’lum
Biri mansur erur, biri manzum.
Nasru nazmi angaki mudrakdur,
Nazmning poyasi biyikrakdur...

Ma’lum bo‘ladiki, “adab” va “adabiyot” tushunchalarining mohiyati biz o‘ylagandan ko‘ra teranroq va kengroq ekan.

Nurboy Jabborov

​​ҲИММАТ ВА МАЪРИФАТ ЁҒДУСИ

Шахс камолоти ва жамият равнақининг асоси ягона – маърифат. Тарих шоҳид: маърифатдан айри тушса, инсон ҳақ йўлдан адашгани сингари, жамият ҳам таназзул гирдобига тушади. Зеро, маърифатга интилмоқ юксакликка, тараққиётга интилмоқдир. Шундай одамлар бўладики, ўзи Ҳақ ва ҳақиқатни танигани каби миллат маърифатини юксалтиришни ҳаётий аъмоли деб билади. Бу муқаддас ишга жону жаҳонини бағишлайди. Ўзи мансуб эл, она Ватан равнақи ҳақидаги ўй ва ташвишлар кўзидан уйқуни, қалбидан ҳаловатни олади. Ана шу эзгу мақсад йўлида тунни тонгга улаб, астойдил меҳнат қилади. Бу йўлда чеккан заҳматларидан лаззат топади. “Фаввора фильм” киностудияси раҳбари Келдиёр Хўжаёров миллатнинг ана шундай фидойи ойдинлари сирасидандир.
Катта орзулар қилиш ҳар кимнинг ўз ихтиёрида. Лекин орзуга эришиш йўлидаги меҳнату машаққатларга дош бериш, синовларни енгиб ўтиш, маррага ета билмоқ ҳамманинг ҳам қўлидан келавермайди. Бунинг учун ният холис ва эзгу бўлиши керак, ҳиммат ва сабот зарур. Келдиёр акада ана шу фазилатлар тўкис мужассам.
Аввало, шуни таъкидлаш зарурки, Яратган Эгам унга тонгдан ҳам тоза, қордан ҳам оқ қалб берган. Аслида, бу бениҳоя улуғ неъмат. Ахир одамзод кир ва нопок қалбни совун билан ёки кир ювиш машинасида тозалай олмаслиги аён-ку. Шунинг учун кимгаки тоза кўнгил берилган бўлса, Худонинг назарига тушганидан далолатдир. Қуръони каримнинг “Шуаро” сураси 89-оятида: “Магар ким Аллоҳ ҳузурига тоза қалб ила келса, (ўша манфаат топар)”, дейилгани бежиз эмас. Демак, тоза қалб эгаси бўлишнинг ўзиёқ Тангрининг буюк иноятидир. Келдиёр ака ана шундай бахтга сазовор инсонлардан. Халқимизнинг машҳур мақолида ҳам: “Кўнгли очиқнинг йўли очиқ” дейилади. Келдиёр оғанинг олдига қўйган улкан мақсадларига муттасил эришиб келаётгани сабаби шунда.
Буюк истеъдод эгалари борасида Худойим ўзбекни чиндан ҳам сийлаган. Шундай улуғлардан бири устоз Абдулла Ориповнинг мана бундай сатрлари бор:

Бахтиёр ҳар дилга ошно топилгай,
Ғуссали юракка лекин йўқ ҳамдам.
Дўстлар эшиги ҳам тақ-тақ ёпилгай
Ғуссали қалб у ён гар қўйса қадам.

Ҳақиқатан, омади кулиб, иши юришиб турган инсоннинг атрофи, одатда, одамларга тўлиқ бўлади. Агар амалдор бўлиб қолса, қўлидан иш келиб турса борми, ҳамма унга ошнолик изҳор этишга, яқинроқ муносабатда бўлишга интилади. Ногаҳон омад ундан юз ўгирса, мансабдан кетса, кечаги ошнолик даъвосида бўлганлар биринчилар қаторида ўзини ундан олиб қоча бошлайди. Буюк шоир Абдулла Орипов инсон табиатига хос ана шундай ноқисликни, унинг феълидаги худбинликни, тийнатидаги фақат ўзини, ўз манфаатини ўйлашдек иллатни чуқур ҳаёт фалсафаси билан уйғунликда таъсирли талқин этган. Бироқ ҳар қандай ҳаётий теран фикрда ҳам нисбийлик бўлади, истиснолар кузатилади. Давоми…

Нурбой Жабборов

​​HIMMAT VA MA’RIFAT YOG‘DUSI

Shaxs kamoloti va jamiyat ravnaqining asosi yagona – ma’rifat. Tarix shohid: ma’rifatdan ayri tushsa, inson haq yo‘ldan adashgani singari, jamiyat ham tanazzul girdobiga tushadi. Zero, ma’rifatga intilmoq yuksaklikka, taraqqiyotga intilmoqdir. Shunday odamlar bo‘ladiki, o‘zi Haq va haqiqatni tanigani kabi millat ma’rifatini yuksaltirishni hayotiy a’moli deb biladi. Bu muqaddas ishga jonu jahonini bag‘ishlaydi. O‘zi mansub el, ona Vatan ravnaqi haqidagi o‘y va tashvishlar ko‘zidan uyquni, qalbidan halovatni oladi. Ana shu ezgu maqsad yo‘lida tunni tongga ulab, astoydil mehnat qiladi. Bu yo‘lda chekkan zahmatlaridan lazzat topadi. “Favvora film” kinostudiyasi rahbari Keldiyor Xo‘jayorov millatning ana shunday fidoyi oydinlari sirasidandir.
Katta orzular qilish har kimning o‘z ixtiyorida. Lekin orzuga erishish yo‘lidagi mehnatu mashaqqatlarga dosh berish, sinovlarni yengib o‘tish, marraga yeta bilmoq hammaning ham qo‘lidan kelavermaydi. Buning uchun niyat xolis va ezgu bo‘lishi kerak, himmat va sabot zarur. Keldiyor akada ana shu fazilatlar to‘kis mujassam.
Avvalo, shuni ta’kidlash zarurki, Yaratgan Egam unga tongdan ham toza, qordan ham oq qalb bergan. Aslida, bu benihoya ulug‘ ne’mat. Axir odamzod kir va nopok qalbni sovun bilan yoki kir yuvish mashinasida tozalay olmasligi ayon-ku. Shuning uchun kimgaki toza ko‘ngil berilgan bo‘lsa, Xudoning nazariga tushganidan dalolatdir. Qur’oni karimning “Shuaro” surasi 89-oyatida: “Magar kim Alloh huzuriga toza qalb ila kelsa, (o‘sha manfaat topar)”, deyilgani bejiz emas. Demak, toza qalb egasi bo‘lishning o‘ziyoq Tangrining buyuk inoyatidir. Keldiyor aka ana shunday baxtga sazovor insonlardan. Xalqimizning mashhur maqolida ham: “Ko‘ngli ochiqning yo‘li ochiq” deyiladi. Keldiyor og‘aning oldiga qo‘ygan ulkan maqsadlariga muttasil erishib kelayotgani sababi shunda.
Buyuk iste’dod egalari borasida Xudoyim o‘zbekni chindan ham siylagan. Shunday ulug‘lardan biri ustoz Abdulla Oripovning mana bunday satrlari bor:

Baxtiyor har dilga oshno topilgay,
G‘ussali yurakka lekin yo‘q hamdam.
Do‘stlar eshigi ham taq-taq yopilgay
G‘ussali qalb u yon gar qo‘ysa qadam.

Haqiqatan, omadi kulib, ishi yurishib turgan insonning atrofi, odatda, odamlarga to‘liq bo‘ladi. Agar amaldor bo‘lib qolsa, qo‘lidan ish kelib tursa bormi, hamma unga oshnolik izhor etishga, yaqinroq munosabatda bo‘lishga intiladi. Nogahon omad undan yuz o‘girsa, mansabdan ketsa, kechagi oshnolik da’vosida bo‘lganlar birinchilar qatorida o‘zini undan olib qocha boshlaydi. Buyuk shoir Abdulla Oripov inson tabiatiga xos ana shunday noqislikni, uning fe’lidagi xudbinlikni, tiynatidagi faqat o‘zini, o‘z manfaatini o‘ylashdek illatni chuqur hayot falsafasi bilan uyg‘unlikda ta’sirli talqin etgan. Biroq har qanday hayotiy teran fikrda ham nisbiylik bo‘ladi, istisnolar kuzatiladi. Davomi...

Nurboy Jabborov

Assalomu alaykum!

Bizning universitetimizda Turkiyaning xalqaro ASES tashkiloti bilan hamkorlikda “An’anadan kelajakka” mavzusida xalqaro kongress o‘tkazildi. Kongress turkiy davlatlar olimlari, tadqiqotchilari va mutaxassislarini jamlab, ilm-fanga innovatsion yondashuv doirasidagi hamkorlikni yanada takomillashtirish maqsadida tashkil etilgan.
Ushbu kongresdan kichik lavhani e’tiboringizga havola etishdan mamnunman!

Nurboy Jabborov

──── • ✤ • ────

Ассалому алайкум!

Бизнинг университетимизда Туркиянинг халқаро ASES ташкилоти билан ҳамкорликда “Анъанадан келажакка” мавзусида халқаро конгресс ўтказилди. Конгресс туркий давлатлар олимлари, тадқиқотчилари ва мутахассисларини жамлаб, илм-фанга инновatsiон ёндашув доирасидаги ҳамкорликни янада такомиллаштириш мақсадида ташкил этилган.
Ушбу конгресдан кичик лавҳани эътиборингизга ҳавола этишдан мамнунман!

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

“РУҲИМ, СЕН ВУЖУДНИНГ ҒАМИНИ ЕМА...”

Сўздан ҳам таъсирлироқ куч йўқ жаҳонда. Ҳазрат Алишер Навоий “Ҳайрат ул-аброр”да: “Сўздин ўлукнинг танида руҳи пок, Руҳ доғи тан аро сўздин ҳалок”, – деб бежиз айтмаган ахир. Буюк Навоий бобомизнинг замонамиздаги муносиб издоши улуғ Абдулла Орипов сўзнинг қувватини, сўзнинг балоғати-ю фасоҳатини ҳаммадан кўра кўпроқ ва теранроқ англагани, шеъриятда юксак маҳорат билан қўллай олгани аён.
Устоз шоир адабиёт майдонига жуда мураккаб ва зиддиятли бир даврда кириб келди. Шоирнинг “Мен нечун севаман Ўзбекистонни” шеъри яратилган 1964 йилда ватан, халқ ҳақида чучмал, таъсирсиз сўзлар назм намунаси ўлароқ тақдим этилар, уларнинг деярли барчасида бир хил яшасинчилик руҳи ҳукмрон эди. Ўзбек шеъриятида бирданига яшин чақнади, момоқалдироқ гулдиради гўё. Бу яшин сабабли ватанинг – бутуниттифоқ, миллатинг – совет, деган сохта туйғуларга ўт кетди. Бу момоқалдироқ Ватан ҳақидаги кўнгилда яшириниб ётган кечинмалардан бонг урди. “Мен нечун севаман Ўзбекистонни?” – бундай саволни унгача ҳеч ким бу тарзда кун тартибига қўя олмаган эди. Бунинг ўша замон учун қанчалик жасорат бўлганини ҳар бир инсофли одам эътироф этади.
Фақат бугина эмас. Коммунистик мафкура асл ҳақиқатга зид равишда модда – бирламчи, руҳ – иккиламчи, деган ғояни илгари сургани, ёш авлод, барча совет одамлари онгига сингдиргани маълум. Негаки. моддиюнчилик шўролар мафкурасининг асоси эди. Устоз Абдулла Орипов “Руҳим” шеърида сўзнинг қуввати билан 1969 йилдаёқ марксизм-ленинизмнинг бу ғояси ҳеч қандай қийматга эга эмаслигини, унинг таги пуч эканини асослаб берган.

Вужуд деганлари асли нимадир?
Дайр денгизида юрган кемадир.

Бир кун бир қояга урилгай кема,
Руҳим, сен вужуднинг ғамини ема.

Буюк шоирлар истеъдодининг сири шундаки, улар катта ҳақиқатларни образлар, рамзлар воситасида айтмасдан айта олади. Давоми...

Нурбой Жабборов

“RUHIM, SEN VUJUDNING G‘AMINI YEMA...”

So‘zdan ham ta’sirliroq kuch yo‘q jahonda. Hazrat Alisher Navoiy “Hayrat ul-abror”da: “So‘zdin o‘lukning tanida ruhi pok, Ruh dog‘i tan aro so‘zdin halok”, – deb bejiz aytmagan axir. Buyuk Navoiy bobomizning zamonamizdagi munosib izdoshi ulug‘ Abdulla Oripov so‘zning quvvatini, so‘zning balog‘ati-yu fasohatini hammadan ko‘ra ko‘proq va teranroq anglagani, she’riyatda yuksak mahorat bilan qo‘llay olgani ayon.
Ustoz shoir adabiyot maydoniga juda murakkab va ziddiyatli bir davrda kirib keldi. Shoirning “Men nechun sevaman O‘zbekistonni” she’ri yaratilgan 1964-yilda vatan, xalq haqida chuchmal, ta’sirsiz so‘zlar nazm namunasi o‘laroq taqdim etilar, ularning deyarli barchasida bir xil yashasinchilik ruhi hukmron edi. O‘zbek she’riyatida birdaniga yashin chaqnadi, momoqaldiroq guldiradi go‘yo. Bu yashin sababli vataning – butunittifoq, millating – sovet, degan soxta tuyg‘ularga o‘t ketdi. Bu momoqaldiroq Vatan haqidagi ko‘ngilda yashirinib yotgan kechinmalardan bong urdi. “Men nechun sevaman O‘zbekistonni?” – bunday savolni ungacha hech kim bu tarzda kun tartibiga qo‘ya olmagan edi. Buning o‘sha zamon uchun qanchalik jasorat bo‘lganini har bir insofli odam e’tirof etadi.
Faqat bugina emas. Kommunistik mafkura asl haqiqatga zid ravishda modda – birlamchi, ruh – ikkilamchi, degan g‘oyani ilgari surgani, yosh avlod, barcha sovet odamlari ongiga singdirgani ma’lum. Negaki. moddiyunchilik sho‘rolar mafkurasining asosi edi. Ustoz Abdulla Oripov “Ruhim” she’rida so‘zning quvvati bilan 1969-yildayoq marksizm-leninizmning bu g‘oyasi hech qanday qiymatga ega emasligini, uning tagi puch ekanini asoslab bergan.

Vujud deganlari asli nimadir?
Dayr dengizida yurgan kemadir.

Bir kun bir qoyaga urilgay kema,
Ruhim, sen vujudning g‘amini yema.

Buyuk shoirlar iste’dodining siri shundaki, ular katta haqiqatlarni obrazlar, ramzlar vositasida aytmasdan ayta oladi. Davomi...

Nurboy Jabborov

Ассалому алайкум!

Бокуда нашр этиладиган “Шарқ” газетасининг 2024 йил 11-12-октябр сонларида Озарбайжон Миллий илмлар академияси Низомий Ганжавий номидаги Адабиёт институти Озарбайжон-Туркманистон-Ўзбекистон адабий алоқалари бўлими мудири, филология фанлари доктори, профессор Алмаз Улвий Биннатованинг “Профессор Нурбой Жабборов” сарлавҳали мақоласи босилган эди. Ўқиб, бениҳоя мамнун бўлдим. Самимий эътироф, теран таҳлилий мақола учун ўзбек халқининг ва миллий адабиётимизнинг яқин дўсти Алмаз хонимга чуқур ҳурматим ва эҳтиромимни билдираман. Тангри таолодан устоз олиманинг яхши кунларида хизматда бўлиш насиб этишини тилайман!
Икки қисмдан иборат ушбу мақолани эътиборингизга ҳавола этишдан бахтиёрман!

Нурбой Жабборов

Assalomu alaykum!

Bokuda nashr etiladigan “Sharq” gazetasining 2024-yil 11-12-oktyabr sonlarida Ozarbayjon Milliy ilmlar akademiyasi Nizomiy Ganjaviy nomidagi Adabiyot instituti Ozarbayjon-Turkmaniston-O‘zbekiston adabiy aloqalari bo‘limi mudiri, filologiya fanlari doktori, professor Almaz Ulviy Binnatovaning “Professor Nurboy Jabborov” sarlavhali maqolasi bosilgan edi. O‘qib, benihoya mamnun bo‘ldim. Samimiy e’tirof, teran tahliliy maqola uchun o‘zbek xalqining va milliy adabiyotimizning yaqin do‘sti Almaz xonimga chuqur hurmatim va ehtiromimni bildiraman. Tangri taolodan ustoz olimaning yaxshi kunlarida xizmatda bo‘lish nasib etishini tilayman!
Ikki qismdan iborat ushbu maqolani e’tiboringizga havola etishdan baxtiyorman!

Nurboy Jabborov

​​ТАНҚИД САРАЛАМОҚДИР

Миллий адабиёт ривожини адабий танқид такомилидан айри тасаввур этиб бўлмайди. 2015 йили “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасида “Адабий танқид: бугун ва эртага” мавзусида давра суҳбати уюштирилган эди. Давра суҳбатини таниқли мунаққид Аҳмад Отабой тайёрлаган. Сиз учун қизиқарли бўлар, деган умидда мазкур давра суҳбатида билдирган фикрларимни эътиборингизга ҳавола этяпман.

Мустақиллик барча соҳалар қатори адабиётшунослик ва адабий танқид ривожи учун ҳам катта имконият яратди. Бу имкониятни воқеликка айлантириш масаласига келсак, афсуски, буни тўла-тўкис уддалай олаётганимиз йўқ. Адабий танқид аслида ижоднинг алоҳида тури мавқеига кўтарилиши керак. Маҳмудхўжа Беҳбудийнинг “Танқид сараламоқдур” деган таърифи бу соҳанинг моҳиятини аниқ ва лўнда ифодалаган. Лекин бизда бу соҳа мудом оқсаб келади. Нима учун? Яна Беҳбудийга мурожаат этамиз: “…ҳануз тан¬қид даврига етишганимиз йўқ. Иттифоқо, танқид шаклинда бир нимарса ёзилса, бизларға қаттиқ тегар. Ёзганларимизни(нг) бузуқлиги ва фикримизни(нг) хатолиги, ишимизни(нг) ноқислигини бирор киши кўрсатса, аччиғимиз келур. Ва ул одамни душман кўруб, шахсидан наф¬рат ва фикриға норозилик баён этурмизки, бул бизни(нг) янгидан ишға бошлаганимиздан, бошқа тил ила ноқислигимиздандур”. Бу — биринчи ва бош сабаб. Бугунги кунда ҳам руҳиятимизда айни ҳолат етакчилик қилади. Шунинг учун ҳам мунаққидларимиз кескин танқиддан сақланишга уринади. Бошқача айтганда, душман орт¬тирмасликка интилади. Натижада, бозорбоп шеърлар, енгил-елпи, улуғ ҳазрат Навоий сўзлашни “боиси беадаблик” деб атаган уятли ҳолатларни баён этувчи “насрий асар”лар урчиб кетди. Ахир, бизда чинакам танқидий асарлар, ёзувчи-шоирларимиз тан олган мунаққидлар бор эди-ку. Устоз Озод Шарафиддиновнинг “Ўзбекнома” ҳақидаги қўлма-қўл ўқилган машҳур мақоласини эсланг. Матёқуб Қўшжоновнинг, Норбой Худойбергановнинг матбуотдаги чиқишлари-чи? Тўғри, бугун ҳам танқидий мақолалар босилиб турибди. Лекин бармоқ билан санарли. Қолаверса, бир-икки мақола билан адабий жараённинг ўзига хос тенденцияларини, тамойилларини аниқлаб, баҳолаб бўлмайди.
Кейинги пайтда адабий танқидчиликда яна бир ножоиз урф кўзга ташланмоқда. Бу урф бизда яратилган бадиий асарларни сунъий равишда Ғарб¬да пайдо бўлган “изм”ларга боғлашга интилиш билан боғлиқ. Аён ҳақиқат шундаки, муайян асар савияси қайсидир “изм”га алоқадорликда эмас, муаллифнинг бадиий маҳоратида намоён бўлади. Мунаққид асар бадииятини, муаллифнинг ижодий услубидаги ўзига хосликни, образлиликда, қаҳрамонлар руҳияти тасвирида эришилган ютуқларни ёки аксинча, камчиликларни чуқур таҳлил этиши, шу асосдаги мантиқий далилланган хулосаларни бера олиши зарур. Унинг адабий-танқидий мақоласини ўқиган тажрибали адибу шоирлар ҳам, ёш бошловчи қаламкашлар ҳам нимадир ўргансин, ўзида изланиш заруратини сезсин. Мунаққид шундагина ўз вазифасини бажарган ҳисобланади. Устоз шоиру адиблардан: “Ижод қилаётганимда, ҳар доим Озод Шарафиддинов, Матёқуб Қўшжонов елкамдан қараб тургандек туюлади. Бу асарни ўқиганда улар нима дер эди, қандай баҳоларди, деган андиша мени мудом таъқиб этади”, деган эътирофларни кўп эшитганмиз. Ана шундай шахсиятлар етишмоғи адабий танқид ривожининг асосий шартларидан.
Адабий танқид борасида ҳам муваффақиятларимиз оз эмас. Бироқ биз бу ютуқлар билан чекланиб қолмаслигимиз, муттасил изланишда бўлмоғимиз зарур. Адабий танқид бевосита адабий жараён билан баравар қадам босиши, унинг тараққиёт йўналишини, ривожланиш истиқболини белгилашга ёрдам бериши керак. Бунинг учун барча имкониятлар мужассам. Ижодий эркинлик ҳам, илмий салоҳият ҳам етарли. Нав¬қирон, умидли мунаққидларимиз ҳам бор. Энг муҳими, адабий танқиднинг холис, журъатли, таъсирчан ва юқори савияли бўлишига эришмоғимиз, танқидни тўғри қабул қилишга ўрганишимиз зарур. Бу эса, ўз навбатида, адабий-эстетик тафаккурнинг ўсишига, миллий адабиётнинг равнақига олиб келади.

Нурбой Жабборов

​​TANQID SARALAMOQDIR

Milliy adabiyot rivojini adabiy tanqid takomilidan ayri tasavvur etib bo‘lmaydi. 2015-yili “O‘zbekiston adabiyoti va san’ati” gazetasida “Adabiy tanqid: bugun va ertaga” mavzusida davra suhbati uyushtirilgan edi. Davra suhbatini taniqli munaqqid Ahmad Otaboy tayyorlagan. Siz uchun qiziqarli bo‘lar, degan umidda mazkur davra suhbatida bildirgan fikrlarimni e’tiboringizga havola etyapman.

Mustaqillik barcha sohalar qatori adabiyotshunoslik va adabiy tanqid rivoji uchun ham katta imkoniyat yaratdi. Bu imkoniyatni voqelikka aylantirish masalasiga kelsak, afsuski, buni to‘la-to‘kis uddalay olayotganimiz yo‘q. Adabiy tanqid aslida ijodning alohida turi mavqeyiga ko‘tarilishi kerak. Mahmudxo‘ja Behbudiyning “Tanqid saralamoqdur” degan ta’rifi bu sohaning mohiyatini aniq va lo‘nda ifodalagan. Lekin bizda adabiy tanqid mudom oqsab keladi. Nima uchun? Yana Behbudiyga murojaat etamiz: “...hanuz tan¬qid davriga yetishganimiz yo‘q. Ittifoqo, tanqid shaklinda bir nimarsa yozilsa, bizlarg‘a qattiq tegar. Yozganlarimizni(ng) buzuqligi va fikrimizni(ng) xatoligi, ishimizni(ng) noqisligini biror kishi ko‘rsatsa, achchig‘imiz kelur. Va ul odamni dushman ko‘rub, shaxsidan naf¬rat va fikrig‘a norozilik bayon eturmizki, bul bizni(ng) yangidan ishg‘a boshlaganimizdan, boshqa til ila noqisligimizdandur”. Bu – birinchi va bosh sabab. Bugungi kunda ham ruhiyatimizda ayni holat yetakchilik qiladi. Shuning uchun ham munaqqidlarimiz keskin tanqiddan saqlanishga urinadi. Boshqacha aytganda, dushman ort¬tirmaslikka intiladi. Natijada, bozorbop she’rlar, yengil-yelpi, ulug‘ hazrat Navoiy so‘zlashni “boisi beadablik” deb atagan uyatli holatlarni bayon etuvchi “nasriy asar”lar urchib ketdi. Axir, bizda chinakam tanqidiy asarlar, yozuvchi-shoirlarimiz tan olgan munaqqidlar bor edi-ku. Ustoz Ozod Sharafiddinovning “O‘zbeknoma” haqidagi qo‘lma-qo‘l o‘qilgan mashhur maqolasini eslang. Matyoqub Qo‘shjonovning, Norboy Xudoyberganovning matbuotdagi chiqishlari-chi? To‘g‘ri, bugun ham tanqidiy maqolalar bosilib turibdi. Lekin barmoq bilan sanarli. Qolaversa, bir-ikki maqola bilan adabiy jarayonning o‘ziga xos tendensiyalarini, tamoyillarini aniqlab, baholab bo‘lmaydi.
Keyingi paytda adabiy tanqidchilikda yana bir nojoiz urf ko‘zga tashlanmoqda. Bu urf bizda yaratilgan badiiy asarlarni sun’iy ravishda G‘arb-da paydo bo‘lgan “izm”larga bog‘lashga intilish bilan bog‘liq. Ayon haqiqat shundaki, muayyan asar saviyasi qaysidir “izm”ga aloqadorlikda emas, muallifning badiiy mahoratida namoyon bo‘ladi. Munaqqid asar badiiyatini, muallifning ijodiy uslubidagi o‘ziga xoslikni, obrazlilikda, qahramonlar ruhiyati tasvirida erishilgan yutuqlarni yoki aksincha, kamchiliklarni chuqur tahlil etishi, shu asosdagi mantiqiy dalillangan xulosalarni bera olishi zarur. Uning adabiy-tanqidiy maqolasini o‘qigan tajribali adibu shoirlar ham, yosh boshlovchi qalamkashlar ham nimadir o‘rgansin, o‘zida izlanish zaruratini sezsin. Munaqqid shundagina o‘z vazifasini bajargan hisoblanadi. Ustoz shoiru adiblardan: “Ijod qilayotganimda, har doim Ozod Sharafiddinov, Matyoqub Qo‘shjonov yelkamdan qarab turgandek tuyuladi. Bu asarni o‘qiganda ular nima der edi, qanday baholardi, degan andisha meni mudom ta’qib etadi”, degan e’tiroflarni ko‘p eshitganmiz. Ana shunday shaxsiyatlar yetishmog‘i adabiy tanqid rivojining asosiy shartlaridan.
Adabiy tanqid borasida ham muvaffaqiyatlarimiz oz emas. Biroq biz bu yutuqlar bilan cheklanib qolmasligimiz, muttasil izlanishda bo‘lmog‘imiz zarur. Adabiy tanqid bevosita adabiy jarayon bilan baravar qadam bosishi, uning taraqqiyot yo‘nalishini, rivojlanish istiqbolini belgilashga yordam berishi kerak. Buning uchun barcha imkoniyatlar mujassam. Ijodiy erkinlik ham, ilmiy salohiyat ham yetarli. Nav¬qiron, umidli munaqqidlarimiz ham bor. Eng muhimi, adabiy tanqidning xolis, jur’atli, ta’sirchan va yuqori saviyali bo‘lishiga erishmog‘imiz, tanqidni to‘g‘ri qabul qilishga o‘rganishimiz zarur. Bu esa, o‘z navbatida, adabiy-estetik tafakkurning o‘sishiga, milliy adabiyotning ravnaqiga olib keladi.

Nurboy Jabborov

​​ЗАМОН ЭВРИЛМОҚДА, СЕН-ЧИ, ЗАМОНДОШ?

Учинчи мақола

Бугун дунё биз билан ҳисоблаша бошлади. Жаҳоннинг энг тараққий этган давлатлари билан ҳам яқиндан ҳамкорлик қиляпмиз. Улар биздаги, биз улардаги ютуқларни ўрганяпмиз. Бундан улар ҳам фойдаланаяпти, биз ҳам наф кўряпмиз. Бу – яхши. Лекин... Ҳамма гап ана шу "лекин"да.
Яқинда бир хорижий фирмада ишлайдиган тадбиркор билан суҳбатлашиб қолдим. Чет элликлар билан кўпдан ҳамкорлик қилаётган бу танишим энг сўнгги маркадаги машинада юради, уйи ҳам сароймонанд, Хотинида, фарзандларида ҳам “иномарка”. Ўзининг давлатманд эканини сездириб туришни хуш кўради.
– Мен чет элликлардан яхши бир одатни ўргандим, - деди у кунлардан бирида кичик бир даврада. – Улар қанчалик бой бўлмасин, ҳеч кимга қарз бермас экан. Фирмамиз раҳбарининг айтишича, бир муҳтожга қарз бериб, ҳар гал қарзни қайтаришни сўраб хафа қилгунча, бермасдан бир марта ранжитган афзалроқ. Жуда доно фикр. Шундай эмасми?
Тадбиркор чет элликдан жуда зўр одатни ўрганганига заррача шубҳа қилмай сўзлади бу гапларни. Фикрини уқтириб-уқтириб айтгач, кўз қарашларидан "Қойилмисизлар!" деган фикрни уқиш қийин эмас эди. Ҳатто суҳбатдошларнинг айримлари ҳам унинг "доно" фикрини маъқуллай кетди. Чидай олмадим.
– Бу одат ўша хорижликнинг менталитетига хос, – дедим мен. ¬– Ахир бизнинг ота-боболаримиз бундай бўлмаган-ку! Улар бойликни Худо берган омонат, деб тушунган. Боболар тутумига кўра, мулкдор одам ўзини бойликнинг эмас, омонатнинг эгаси, деб билган. Бойлик синов учун берилган, унда қўни-қўшнининг, етим-есирнинг, қўйингки, ёнма-ён яшайдиган кўплаб инсонларнинг ҳам ҳақи бор, деб ҳисоблаган. “Қарз сўраганнинг бир юзи қора бўлса, бор бўла туриб бермаганнинг икки юзи ҳам қора”, деган машҳур нақл ҳам бор халқимизда. Орияти баланд боболар бошқа чораси қолмаган ҳолатдагина қарз сўраган. Ранжитмаслик масаласига келсак, ўзбекнинг ҳимматли бойлари қайтариш имкони йўқ одамга пул бераётганда қарздан кечиб қўя қолган. Лекин мушкул вазиятдаги одамни муаммонинг гирдобида қолдирмаган. Хўш, ким афзал экан?
Ғиёсиддин Хондамир "Макорим ул-ахлоқ" асарида ёзишича, Амир Алишер Навоий "Ихлосия" мадрасаси ҳузуридаги "Халосия" хонақоҳида ҳар куни минглаб етим-есир, бева-бечора, фақир-мискинларга лазиз таомлар улашган, ҳар йили бош-оёқ сарпо берган. Харажатни ўз маблағи ҳисобидан қилган. Боболаримиз инсон дилини ранжитиш оғир гуноҳ, деб билишган. Шунинг учун, муҳтожга қарз бермасдан бир марта хафа қилиш тўғрисидаги "янги ғоя" бизга мутлақо тўғри келмайди.
Боягина тадбиркорни қўллаб-қувватлаган ҳамсуҳбатлар энди менинг фикримни маъқуллай бошлади...
Тўғри, биз замон тараққиётидан орқада қолмаслигимиз керак. Лекин бу дегани дуч келган ҳар қандай қарашни замонавий ҳисоблаб, қабул қилаверамиз, дегани эмас. Барча соҳада замон билан ҳамнафас, ҳамқадам бўлиш тарафдоримиз. Лекин зинҳор неча минг йиллик эзгу удумларимизни, қадриятларимизни унутмоқчи, улардан воз кечмоқчи эмасмиз. Янги замонни миллатимизга хос барча фазилатларни асраган ҳолда қаршиламоғимиз зарур. Зеро, эврилмоқ айнимоқ дегани эмас.

Нурбой Жабборов

​​ZAMON EVRILMOQDA, SEN-CHI, ZAMONDOSH?

Uchinchi maqola

Bugun dunyo biz bilan hisoblasha boshladi. Jahonning eng taraqqiy etgan davlatlari bilan ham yaqindan hamkorlik qilyapmiz. Ular bizdagi, biz ulardagi yutuqlarni o‘rganyapmiz. Bundan ular ham foydalanayapti, biz ham naf ko‘ryapmiz. Bu – yaxshi. Lekin... Hamma gap ana shu "lekin"da.
Yaqinda bir xorijiy firmada ishlaydigan tadbirkor bilan suhbatlashib qoldim. Chet elliklar bilan ko‘pdan hamkorlik qilayotgan bu tanishim eng so‘nggi markadagi mashinada yuradi, uyi ham saroymonand, Xotinida, farzandlarida ham “inomarka”. O‘zining davlatmand ekanini sezdirib turishni xush ko‘radi.
– Men chet elliklardan yaxshi bir odatni o‘rgandim, - dedi u kunlardan birida kichik bir davrada. – Ular qanchalik boy bo‘lmasin, hech kimga qarz bermas ekan. Firmamiz rahbarining aytishicha, bir muhtojga qarz berib, har gal qarzni qaytarishni so‘rab xafa qilguncha, bermasdan bir marta ranjitgan afzalroq. Juda dono fikr. Shunday emasmi?
Tadbirkor chet ellikdan juda zo‘r odatni o‘rganganiga zarracha shubha qilmay so‘zladi bu gaplarni. Fikrini uqtirib-uqtirib aytgach, ko‘z qarashlaridan "Qoyilmisizlar!" degan fikrni uqish qiyin emas edi. Hatto suhbatdoshlarning ayrimlari ham uning "dono" fikrini ma’qullay ketdi. Chiday olmadim.
– Bu odat o‘sha xorijlikning mentalitetiga xos, – dedim men. ¬– Axir bizning ota-bobolarimiz bunday bo‘lmagan-ku! Ular boylikni Xudo bergan omonat, deb tushungan. Bobolar tutumiga ko‘ra, mulkdor odam o‘zini boylikning emas, omonatning egasi, deb bilgan. Boylik sinov uchun berilgan, unda qo‘ni-qo‘shnining, yetim-yesirning, qo‘yingki, yonma-yon yashaydigan ko‘plab insonlarning ham haqi bor, deb hisoblagan. “Qarz so‘raganning bir yuzi qora bo‘lsa, bor bo‘la turib bermaganning ikki yuzi ham qora”, degan mashhur naql ham bor xalqimizda. Oriyati baland bobolar boshqa chorasi qolmagan holatdagina qarz so‘ragan. Ranjitmaslik masalasiga kelsak, o‘zbekning himmatli boylari qaytarish imkoni yo‘q odamga pul berayotganda qarzdan kechib qo‘ya qolgan. Lekin mushkul vaziyatdagi odamni muammoning girdobida qoldirmagan. Xo‘sh, kim afzal ekan?
G‘iyosiddin Xondamir "Makorim ul-axloq" asarida yozishicha, Amir Alisher Navoiy "Ixlosiya" madrasasi huzuridagi "Xalosiya" xonaqohida har kuni minglab yetim-yesir, beva-bechora, faqir-miskinlarga laziz taomlar ulashgan, har yili bosh-oyoq sarpo bergan. Xarajatni o‘z mablag‘i hisobidan qilgan. Bobolarimiz inson dilini ranjitish og‘ir gunoh, deb bilishgan. Shuning uchun, muhtojga qarz bermasdan bir marta xafa qilish to‘g‘risidagi "yangi g‘oya" bizga mutlaqo to‘g‘ri kelmaydi.
Boyagina tadbirkorni qo‘llab-quvvatlagan hamsuhbatlar endi mening fikrimni ma’qullay boshladi...
To‘g‘ri, biz zamon taraqqiyotidan orqada qolmasligimiz kerak. Lekin bu degani duch kelgan har qanday qarashni zamonaviy hisoblab, qabul qilaveramiz, degani emas. Barcha sohada zamon bilan hamnafas, hamqadam bo‘lish tarafdorimiz. Lekin zinhor necha ming yillik ezgu udumlarimizni, qadriyatlarimizni unutmoqchi, ulardan voz kechmoqchi emasmiz. Yangi zamonni millatimizga xos barcha fazilatlarni asragan holda qarshilamog‘imiz zarur. Zero, evrilmoq aynimoq degani emas.

Nurboy Jabborov

​​ЗАМОН ЭВРИЛМОҚДА, СЕН-ЧИ, ЗАМОНДОШ?

Иккинчи мақола

Биз мусулмон фарзандларимиз. Ислом эътиқоди қон-қонимизга сингиб кетган. Худосизлик тузуми ҳар қанча ташвиқ этмасин, нечоғлиқ уринмасин, иймонни қалбимиздан суғуриб ололган эмас. Бугун ўзга эътиқоддаги олимлар ҳам Қуръони каримни илмий манба сифатида эътироф этадилар. Таассуфки, кечаги моддиюнчилик, атеистик қарашлар таъсиридан қутула олмаган ўз зиёлиларимиздан айримлари буни тан олгиси йўқ.
Яқинда бир мактаб ўқитувчисидан эшитиб қолдим. У ўзи раҳбар бўлган синфга бир сабаб билан биология дарсида бориб қолибди. Ўқитувчи ўқувчиларга: "Одам маймундан яралган" деб, маймунларнинг қай тарзда одамга айлангани тўғрисида сўзлаб бераётган эмиш. Эшитиб ҳайратда қолдим. Ахир коммунизм назариётчиларининг одам маймундан пайдо бўлгани ҳақидаги ғоялари ўз исботини топмагани кундай равшан-ку! Улардан мерос олқинди сақични қачонгача чайнаш мумкин?
Ҳолбуки, Қуръони каримда ва муборак ҳадисларда инсоннинг қандай яратилгани очиқ фикр этилган-ку! Жумладан, "Инсонлар Одам алайҳиссалом фарзандларидир. Одам сафийуллоҳ эса тупроқдан яратилгандир" дейилади ҳадислардан бирида.

Қул Хожа Аҳмад, тоат қил, умринг билмам неча йил,
Аслинг сўрсанг обу гил, яна гилга кетаро –

дейди Хожа Аҳмад Яссавий. Носириддин Рабғузий бобомиз ўзининг "Қисаси Рабғузий" асарида Одам яратилишини, ҳар бир фикрини Қуръон оятлари билан далиллаб, муфассал баён этиб берган. Бизга бундан ортиқ яна қандай исбот керак? Миллий маънавиятимиз қуёши ҳазрат Навоий Ҳақ таоло яратган неъматларни зикр этар экан:

Борчасини гарчи латиф айладинг,
Борчадин инсонни шариф айладинг –

деб турса-ю, биз қандайдир маймунлар ҳақидаги сафсатага ишониб ўтирсак. Буни қандай изоҳлаш мумкин?!
"Ўзбекистон адабиёти ва санъати" газетасининг 2004 йил, 28 май сонида "Одам тупроқдан яралганми?" сарлавҳали мақола эълон қилинган эди. Унинг мазмунига кўра, япон олимлари Қуръони каримдаги инсон тупроқдан яратилганлигига оид фикрни янги илмий далиллар билан исботлашибди.
"Дарвин назарияси аллақачон ўзининг асоссизлигини кўрсатди, - дейилади мақолада. - Ҳозир урф бўлган француз биофизиги Марсел Лавуантьега тегишли гипотезага кўра, ҳозирги одам коинот яралишининг уч асосий босқичи пайтида юзага келган юлдузлар чанги ва базавий элементлардан таркиб топган. Француз олимлари одам организми асосларини чуқур кимёвий анализ қилишгач, мана бундай кутилмаган хулосага келишган. Одам танасининг тахминан ўн фоизи водороддан иборат бўлиб, у Оламнинг пайдо бўлишига олиб келган улкан портлашдан кейинги илк лаҳзаларда юзага келган. Бундан ташқари, одам организми таркибида углерод, азот, кальций, фосфор ҳам борки, буларнинг пайдо бўлиши сайёраларнинг пайдо бўлиши билан боғлиқ. Одам организмининг учинчи кимёвий асоси юлдузлар марказида ядроларнинг пайдо бўлиши босқичи билан боғлиқ. Демак, одам организмида, қўрғошин, кумуш борлиги, никел, кобальт, қўрғошин ва молибден излари учраши аниқланган. Хуллас, илмий кимёвий тадқиқотлар муқаддас китоблардаги одам тупроқдан яралган, деган таълимотни тўлиқ тасдиқлайди".
Дунё олимлари боболаримиз аллақачон ёзиб кетган ҳақиқатларни замонавий тадқиқотлар асосида исботлаб бераётган бир пайтда умрини ўтаб бўлган, ҳақиқатга зид, ғайриилмий қарашларга ёпишиб олиш қанчалик тўғри?! Кечирасиз-у, бу халқимизнинг "Кар эшитганини қўймайди, кўр тутганини" деган пармаъно нақлини ёдга солади.
Бугунги кунда илмий ҳақиқатларни баралла айтиш борасида барча имкониятларга эгамиз. Бу имкониятлардан унумли фойдаланиш, қотиб қолган догматик қарашлардан воз кечиб, дунёга, инсон ва унинг моҳиятига янгича кўзқарашни шакллантириш миллат зиёлилари олдидаги бурчдир.

Нурбой Жабборов

​​ZAMON EVRILMOQDA, SEN-CHI, ZAMONDOSH?

Ikkinchi maqola

Biz musulmon farzandlarimiz. Islom e’tiqodi qon-qonimizga singib ketgan. Xudosizlik tuzumi har qancha tashviq etmasin, nechog‘lik urinmasin, iymonni qalbimizdan sug‘urib ololgan emas. Bugun o‘zga e’tiqoddagi olimlar ham Qur’oni karimni ilmiy manba sifatida e’tirof etadilar. Taassufki, kechagi moddiyunchilik, ateistik qarashlar ta’siridan qutula olmagan o‘z ziyolilarimizdan ayrimlari buni tan olgisi yo‘q.
Yaqinda bir maktab o‘qituvchisidan eshitib qoldim. U o‘zi rahbar bo‘lgan sinfga bir sabab bilan biologiya darsida borib qolibdi. O‘qituvchi o‘quvchilarga: "Odam maymundan yaralgan" deb, maymunlarning qay tarzda odamga aylangani to‘g‘risida so‘zlab berayotgan emish. Eshitib hayratda qoldim. Axir kommunizm nazariyotchilarining odam maymundan paydo bo‘lgani haqidagi g‘oyalari o‘z isbotini topmagani kunday ravshan-ku! Ulardan meros olqindi saqichni qachongacha chaynash mumkin?
Holbuki, Qur’oni karimda va muborak hadislarda insonning qanday yaratilgani ochiq fikr etilgan-ku! Jumladan, "Insonlar Odam alayhissalom farzandlaridir. Odam safiyulloh esa tuproqdan yaratilgandir" deyiladi hadislardan birida.

Qul Xoja Ahmad, toat qil, umring bilmam necha yil,
Asling so‘rsang obu gil, yana gilga ketaro -

deydi Xoja Ahmad Yassaviy. Nosiriddin Rabg‘uziy bobomiz o‘zining "Qisasi Rabg‘uziy" asarida Odam yaratilishini, har bir fikrini Qur’on oyatlari bilan dalillab, mufassal bayon etib bergan. Bizga bundan ortiq yana qanday isbot kerak? Milliy ma’naviyatimiz quyoshi hazrat Navoiy Haq taolo yaratgan ne’matlarni zikr etar ekan:

Borchasini garchi latif aylading,
Borchadin insonni sharif aylading -

deb tursa-yu, biz qandaydir maymunlar haqidagi safsataga ishonib o‘tirsak. Buni qanday izohlash mumkin?!
"O‘zbekiston adabiyoti va san’ati" gazetasining 2004 yil, 28 may sonida "Odam tuproqdan yaralganmi?" sarlavhali maqola e’lon qilingan edi. Uning mazmuniga ko‘ra, yapon olimlari Qur’oni karimdagi inson tuproqdan yaratilganligiga oid fikrni yangi ilmiy dalillar bilan isbotlashibdi.
"Darvin nazariyasi allaqachon o‘zining asossizligini ko‘rsatdi, - deyiladi maqolada. - Hozir urf bo‘lgan fransuz biofizigi Marsel Lavuantega tegishli gipotezaga ko‘ra, hozirgi odam koinot yaralishining uch asosiy bosqichi paytida yuzaga kelgan yulduzlar changi va bazaviy elementlardan tarkib topgan. Fransuz olimlari odam organizmi asoslarini chuqur kimyoviy analiz qilishgach, mana bunday kutilmagan xulosaga kelishgan. Odam tanasining taxminan o‘n foizi vodoroddan iborat bo‘lib, u Olamning paydo bo‘lishiga olib kelgan ulkan portlashdan keyingi ilk lahzalarda yuzaga kelgan. Bundan tashqari, odam organizmi tarkibida uglerod, azot, kalsiy, fosfor ham borki, bularning paydo bo‘lishi sayyoralarning paydo bo‘lishi bilan bog‘liq. Odam organizmining uchinchi kimyoviy asosi yulduzlar markazida yadrolarning paydo bo‘lishi bosqichi bilan bog‘liq. Demak, odam organizmida, qo‘rg‘oshin, kumush borligi, nikel, kobalt, qo‘rg‘oshin va molibden izlari uchrashi aniqlangan. Xullas, ilmiy kimyoviy tadqiqotlar muqaddas kitoblardagi odam tuproqdan yaralgan, degan ta’limotni to‘liq tasdiqlaydi".
Dunyo olimlari bobolarimiz allaqachon yozib ketgan haqiqatlarni zamonaviy tadqiqotlar asosida isbotlab berayotgan bir paytda umrini o‘tab bo‘lgan, haqiqatga zid, g‘ayriilmiy qarashlarga yopishib olish qanchalik to‘g‘ri?! Kechirasiz-u, bu xalqimizning "Kar eshitganini qo‘ymaydi, ko‘r tutganini" degan parma’no naqlini yodga soladi.
Bugungi kunda ilmiy haqiqatlarni baralla aytish borasida barcha imkoniyatlarga egamiz. Bu imkoniyatlardan unumli foydalanish, qotib qolgan dogmatik qarashlardan voz kechib, dunyoga, inson va uning mohiyatiga yangicha ko‘zqarashni shakllantirish millat ziyolilari oldidagi burchdir.


Nurboy Jabborov

​​ЗАМОН ЭВРИЛМОҚДА... СЕН-ЧИ, ЗАМОНДОШ!

Биринчи мақола

Вақт ҳеч қачон кутиб турмайди. У мудом олға интилади. Унинг ҳар бир лаҳзасидан унумли фойдалана олсагина инсон ўз умрини абадиятга муҳрлаши, вақтни ғанимат билган миллатгина тараққиётнинг юксак чўққиларини забт этмоғи мумкин. Акс ҳолда...
Шайх Саъдийнинг "Гулистон" асари муқаддимасида инсоннинг ҳар бир нафасида икки неъмат мавжудлиги таъкидланади. Яъни, инсон биргина нафасни ичга ютар экан, бу унга ҳаёт бағишлайди. Худди ўша нафаснинг қайтиб чиқишидан эса нафсимиз хурсанд бўлади. Мабодо, Тангри сақласин, ўша нафасни ололмасак ёки олган нафасимиз чиқмай қолса... ўша лаҳзада инсон ҳаёти поёнига етади. Шунинг ўзиёқ бу икки неъматнинг нечоғлик улуғ эканига далолат қилади. Бир нафас учун икки марта шукр айтиш ҳақидаги Шайх Саъдий ўгитининг ҳикмати ҳам шунда.
Шукр айтиш нима билан бўлади? Табиийки, "шукр" лафзини такрорлаш билангина эмас. Бу неъматнинг шукронаси, биринчи навбатда, умрнинг ҳар бир лаҳзасини ИНСОН деган шарафли номга муносиб тарзда ўтказиш билан белгиланади. Инсон деганлари эса шунчаки еб-ичиш, кўпайиш, маишат учунгина яралмаган. Яралмишларнинг мукаррами сифатида унинг зиммасида муайян масъулият ҳам бор.
Мутахассисларнинг аниқлашича, киши бир кунда ўрта ҳисобда йигирма минг қадам юради. Бу унинг ўртача 70 йиллик умрида 420 миллион қадамни ташкил қилади. Бу миқдордаги қадам билан инсон ойга бемалол пиёда бориши ёки ерни экватор бўйлаб тўққиз марта айланиб чиқиши мумкин. Хўш, бунчалик катта қувватни инсон нимага сарфлаяпти? У азиз умрни ўзига берилган имконият, деб биляптими? Умрнинг ҳар бир лаҳзасидан унумли фойдалана оляптими? Зеро, буюк Алишер Навоий бобомиз:

Ҳар нафасинг ҳолидин огоҳ бўл.
Балки анга ҳуш ила ҳамроҳ бўл!–

дея одамзодни умрнинг ҳар бир нафасини қадрлашга чақирган.
Одам Ато ва Момо Ҳаво давридан буён фалак неча марта айланди, замон неча бор эврилди. Ўтган замонларда аждодларимиз башарият тамаддунига улкан ҳисса қўшдилар. "Рўйи заминнинг сайқали" ҳам, "дини исломнинг қуввати" ҳам бизда бўлди. Лекин ХVI асрдан миллатимиз ҳаётида таназзул жараёни бошланди. Замон эврилди-ю биз эврилмадик. Таассуфлар бўлсинки, бунинг таъсиридан ҳануз тўлиқ қутула олганимиз йўқ. Бугун-чи, бугун тараққиёт шиддатига етиб юра оляпмизми? Замон билан ҳамқадам бўла биляпмизми? Азиз замондош, бу ҳақда сизнинг фикрингиз қандай? Мулоҳазаларингизни кутамиз.

Нурбой Жабборов

​​ZAMON EVRILMOQDA... SEN-CHI, ZAMONDOSH!

Birinchi maqola

Vaqt hech qachon kutib turmaydi. U mudom olg‘a intiladi. Uning har bir lahzasidan unumli foydalana olsagina inson o‘z umrini abadiyatga muhrlashi, vaqtni g‘animat bilgan millatgina taraqqiyotning yuksak cho‘qqilarini zabt etmog‘i mumkin. Aks holda...
Shayx Sa’diyning "Guliston" asari muqaddimasida insonning har bir nafasida ikki ne’mat mavjudligi ta’kidlanadi. Ya’ni, inson birgina nafasni ichga yutar ekan, bu unga hayot bag‘ishlaydi. Xuddi o‘sha nafasning qaytib chiqishidan esa nafsimiz xursand bo‘ladi. Mabodo, Tangri saqlasin, o‘sha nafasni ololmasak yoki olgan nafasimiz chiqmay qolsa... o‘sha lahzada inson hayoti poyoniga yetadi. Shuning o‘ziyoq bu ikki ne’matning nechog‘lik ulug‘ ekaniga dalolat qiladi. Bir nafas uchun ikki marta shukr aytish haqidagi Shayx Sa’diy o‘gitining hikmati ham shunda.
Shukr aytish nima bilan bo‘ladi? Tabiiyki, "shukr" lafzini takrorlash bilangina emas. Bu ne’matning shukronasi, birinchi navbatda, umrning har bir lahzasini INSON degan sharafli nomga munosib tarzda o‘tkazish bilan belgilanadi. Inson deganlari esa shunchaki yeb-ichish, ko‘payish, maishat uchungina yaralmagan. Yaralmishlarning mukarrami sifatida uning zimmasida muayyan mas’uliyat ham bor.
Mutaxassislarning aniqlashicha, kishi bir kunda o‘rta hisobda yigirma ming qadam yuradi. Bu uning o‘rtacha 70 yillik umrida 420 million qadamni tashkil qiladi. Bu miqdordagi qadam bilan inson oyga bemalol piyoda borishi yoki yerni ekvator bo‘ylab to‘qqiz marta aylanib chiqishi mumkin. Xo‘sh, bunchalik katta quvvatni inson nimaga sarflayapti? U aziz umrni o‘ziga berilgan imkoniyat, deb bilyaptimi? Umrning har bir lahzasidan unumli foydalana olyaptimi? Zero, buyuk Alisher Navoiy bobomiz:

Har nafasing holidin ogoh bo‘l.
Balki anga hush ila hamroh bo‘l!–

deya odamzodni umrning har bir nafasini qadrlashga chaqirgan.
Odam Ato va Momo Havo davridan buyon falak necha marta aylandi, zamon necha bor evrildi. O‘tgan zamonlarda ajdodlarimiz bashariyat tamadduniga ulkan hissa qo‘shdilar. "Ro‘yi zaminning sayqali" ham, "dini islomning quvvati" ham bizda bo‘ldi. Lekin XVI asrdan millatimiz hayotida tanazzul jarayoni boshlandi. Zamon evrildi-yu biz evrilmadik. Taassuflar bo‘lsinki, buning ta’siridan hanuz to‘liq qutula olganimiz yo‘q. Bugun-chi, bugun taraqqiyot shiddatiga yetib yura olyapmizmi? Zamon bilan hamqadam bo‘la bilyapmizmi? Aziz zamondosh, bu haqda sizning fikringiz qanday? Mulohazalaringizni kutamiz.

Nurboy Jabborov

​​ИЖОДНИНГ ИНЖА СИРЛАРИ

Абдулла Ориповнинг “Ранглар ва оҳанглар” тўпламидаги шеърлар бадиий тафаккур чўққисида туриб ижод этилган. Шоир ушбу тўпламга ўз ижоди учун анъанавий бўлмаган бадиий шаклдаги шеърларни ҳам киритган. Учлик шаклидаги назм намуналари бунинг исботидир. Бу шеърларда қофия йўқ. Ҳар бир банддаги учлик сатрларни ва матнни тўлиқ ҳолда боғлаб турувчи восита бадиий-фалсафий мантиқ ва ритмдир. Улар шоирнинг ижодий тафаккури нечоғлиқ теран ва тахайюл миқёси нақадар кенг эканини исботлаб туради. Жумладан, қуйидаги шеър нафақат янгича шакли, балки фалсафий-эстетик мазмуни билан ҳам алоҳида аҳамиятга эга.

Оқ денгиздан оқ шамоллар эссалар,
Қизилидан келса алвон шаббода,
Қора денгиздан-чи, тим қора насим.

Оқ танли кишидан оқлик уфурса,
Сарғимтил қавмдан заҳил эпкинлар,
Қоралардан эса сиёҳранг тутун.

Не ҳол юз берарди рубъи маскунда,
Ким ҳам кўз юмарди бу манзарадан,
Яхшиям шамолнинг ранглари йўқдир. Давоми…

Нурбой Жабборов

​​IJODNING INJA SIRLARI

Abdulla Oripovning “Ranglar va ohanglar” to‘plamidagi she’rlar badiiy tafakkur cho‘qqisida turib ijod etilgan. Shoir ushbu to‘plamga o‘z ijodi uchun an’anaviy bo‘lmagan badiiy shakldagi she’rlarni ham kiritgan. Uchlik shaklidagi nazm namunalari buning isbotidir. Bu she’rlarda qofiya yo‘q. Har bir banddagi uchlik satrlarni va matnni to‘liq holda bog‘lab turuvchi vosita badiiy-falsafiy mantiq va ritmdir. Ular shoirning ijodiy tafakkuri nechog‘liq teran va taxayyul miqyosi naqadar keng ekanini isbotlab turadi. Jumladan, quyidagi she’r nafaqat yangicha shakli, balki falsafiy-estetik mazmuni bilan ham alohida ahamiyatga ega.

Oq dengizdan oq shamollar essalar,
Qizilidan kelsa alvon shabboda,
Qora dengizdan-chi, tim qora nasim.

Oq tanli kishidan oqlik ufursa,
Sarg‘imtil qavmdan zahil epkinlar,
Qoralardan esa siyohrang tutun.

Ne hol yuz berardi rub’i maskunda,
Kim ham ko‘z yumardi bu manzaradan,
Yaxshiyam shamolning ranglari yo‘qdir. Davomi…

Nurboy Jabborov

Видеосуҳбатни тўлиқ кўриш учун “to’liq video” ёзуви ёнидаги кўк ҳаволага босилиб кирилади.

❗️
⚡️Filologiya fanlari doktori, professor Nurboy Jabborov bilan adabiyot, davr, jadidlik harakati va gazetalar nashri xususida suhbat

📱 To‘liq video:
https://youtu.be/X9mdU8Om3ns

✅Jadid.uz’ga obuna bo‘ling

​​ҲАЗРАТ НАҚШБАНД ИБРАТИ

Ҳазрат Навоий асарларида ит образи ўзига хос талқин этилган. “Лисону-т-тайр”нинг “Ҳожа Баҳоуддин сўзи фанойи комил мақомида” деб номланган фаслида улуғ шоир Шоҳ Нақшбанд тилидан мана бундай ёзади:

Кўрди топқоч нисбат ойинин туза,
Ит аёғининг изин туфроғ уза.
Деди: “Мен ортуғ эканму ё бу из?”
Яна ўзни деди: “К-эй инсофсиз,
Ул вафо аҳли аёғидин нишон,
Сен вафосизлик сари доманкашон”.
Хатм қилди чун бу маъниға сўзин,
Ер ўпуб ул из уза қўйди кўзин.

Буюк шоир ит образини вафо тимсоли сифатида талқин этади. Баҳоуддин Нақшбанддай комил шахс тилидан ит тугул унинг изи ҳам вафо аҳлига тегишли бўлгани боис азиз экани ҳақидаги фикрни бетакрор ифодалаган. Зеро, худпарастликдан фориғ бўлиш, нафсни ўлдириш – тасаввуф таълимотининг муҳим қоидаси, соликка қўйиладиган бош шарт. Ҳазрат Нақшбанд тимсолида айни шу иллат муолажаси билан боғлиқ муҳим бадиий умумлашмага келинган. Фурқат бу образ талқинида ҳам ҳазрат Навоий анъаналарини янгилаган. Қуйидаги мусаббада шоир теран фалсафий фикрларини ифодалашда ит образидан маҳорат билан фойдаланган:

Мўътабар кўз ёш Ҳақ наздида дурри нобдин,
Ҳам либоси фақр беҳтар шол ила санжобдин,
Бистари қолинда роҳат бирла кўрган хобдин
Кўйи узлат бўрёси хўбдур ҳар бобдин,
Бор эмиш бир кун азоби ваҳм қил Ваҳҳобдин,
Аҳли дунё суҳбати ичра шароби нобдин,
Ит ялоғи ичра ичган қип-қизил қон яхшироқ.

Ит образи – вафо тимсоли. Шунинг учун ҳам, шоир наздида, аҳли дунё – яъни, дунёпарастлар суҳбатида шароби ноб – қизил май ичгандан кўра ит ялоғидан қон ичган афзалроқ! Чунки аҳли дунёдин вафо кутиб бўлмайди. Улар дунё матоҳига эгалик қилиш учун ҳар қандай тубанликдан-да қайтмайди – мана, Фурқат назарда тутган ҳаёт фалсафаси. Кўз ёш – дурри ноб, либоси фақр – шол ила санжоб, бистари қолин – кўйи узлат бўрёси иккиликлари маъносидаги тазод мусаббанинг ушбу банди бадиияти юксак бўлишини таъминлаган. Ит, ялоқ, қон сўзлари ҳосил қилган таносиб санъати фикрнинг поэтик зийнатига хизмат қилган. Бу ерда “шароби ноб” ва “қип-қизил қон” – истиора. Шунинг учун ҳам уларни фақат зоҳирий маънодагина тушуниш тўғри эмас. Жумладан, “шароби ноб”да умуман дунёпарастлик, ҳирсу ҳавас маънолари ҳам мавжуд. Ушбу образ билан боғлиқ икки шоир талқинининг қиёси Фурқатнинг буюк салафини такрорламагани, бу образ тасвирида ўзига хос йўлдан борганини кўрсатади.

Нурбой Жабборов

​​HAZRAT NAQSHBAND IBRATI

Hazrat Navoiy asarlarida it obrazi o‘ziga xos talqin etilgan. “Lisonu-t-tayr”ning “Hoja Bahouddin so‘zi fanoyi komil maqomida” deb nomlangan faslida ulug‘ shoir Shoh Naqshband tilidan mana bunday yozadi:

Ko‘rdi topqoch nisbat oyinin tuza,
It ayog‘ining izin tufrog‘ uza.
Dedi: “Men ortug‘ ekanmu yo bu iz?”
Yana o‘zni dedi: “K-ey insofsiz,
Ul vafo ahli ayog‘idin nishon,
Sen vafosizlik sari domankashon”.
Xatm qildi chun bu ma’nig‘a so‘zin,
Yer o‘pub ul iz uza qo‘ydi ko‘zin.

Buyuk shoir it obrazini vafo timsoli sifatida talqin etadi. Bahouddin Naqshbandday komil shaxs tilidan it tugul uning izi ham vafo ahliga tegishli bo‘lgani bois aziz ekani haqidagi fikrni betakror ifodalagan. Zero, xudparastlikdan forig‘ bo‘lish, nafsni o‘ldirish – tasavvuf ta’limotining muhim qoidasi, solikka qo‘yiladigan bosh shart. Hazrat Naqshband timsolida ayni shu illat muolajasi bilan bog‘liq muhim badiiy umumlashmaga kelingan. Furqat bu obraz talqinida ham hazrat Navoiy an’analarini yangilagan. Quyidagi musabba'da shoir teran falsafiy fikrlarini ifodalashda it obrazidan mahorat bilan foydalangan:

Mo‘tabar ko‘z yosh Haq nazdida durri nobdin,
Ham libosi faqr behtar shol ila sanjobdin,
Bistari qolinda rohat birla ko‘rgan xobdin
Ko‘yi uzlat bo‘ryosi xo‘bdur har bobdin,
Bor emish bir kun azobi vahm qil Vahhobdin,
Ahli dunyo suhbati ichra sharobi nobdin,
It yalog‘i ichra ichgan qip-qizil qon yaxshiroq.

It obrazi – vafo timsoli. Shuning uchun ham, shoir nazdida, ahli dunyo – ya’ni, dunyoparastlar suhbatida sharobi nob – qizil may ichgandan ko‘ra it yalog‘idan qon ichgan afzalroq! Chunki ahli dunyodin vafo kutib bo‘lmaydi. Ular dunyo matohiga egalik qilish uchun har qanday tubanlikdan-da qaytmaydi – mana, Furqat nazarda tutgan hayot falsafasi. Ko‘z yosh – durri nob, libosi faqr – shol ila sanjob, bistari qolin – ko‘yi uzlat bo‘ryosi ikkiliklari ma’nosidagi tazod musabbaning ushbu bandi badiiyati yuksak bo‘lishini ta’minlagan. It, yaloq, qon so‘zlari hosil qilgan tanosib san’ati fikrning poetik ziynatiga xizmat qilgan. Bu yerda “sharobi nob” va “qip-qizil qon” – istiora. Shuning uchun ham ularni faqat zohiriy ma’nodagina tushunish to‘g‘ri emas. Jumladan, “sharobi nob”da umuman dunyoparastlik, hirsu havas ma’nolari ham mavjud. Ushbu obraz bilan bog‘liq ikki shoir talqinining qiyosi Furqatning buyuk salafini takrorlamagani, bu obraz tasvirida o‘ziga xos yo‘ldan borganini ko‘rsatadi.

Nurboy Jabborov

Assalomu alaykum!

Buyuk mutafakkirlar va valiylar tiynati toza, parhezkor, mo‘tabar onalar sharofatidan yetishadi. Xorazmga safarimizning ikkinchi kunida Xiva yaqinidagi Sayot qishlog‘iga borib, Shayx Najmiddin Kubro hazratlarining volidasi Bibi Hojar ona maqbarasini ziyorat etdik. Taassurotlarimiz bilan videolavha orqali tanishishingiz mumkin.

Nurboy Jabborov

──── • ✤ • ────

Ассалому алайкум!

Буюк мутафаккирлар ва валийлар тийнати тоза, парҳезкор, мўътабар оналар шарофатидан етишади. Хоразмга сафаримизнинг иккинчи кунида Хива яқинидаги Сайот қишлоғига бориб, Шайх Нажмиддин Кубро ҳазратларининг волидаси Биби Ҳожар она мақбарасини зиёрат этдик. Таассуротларимиз билан видеолавҳа орқали танишишингиз мумкин.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

Assalomu alaykum!

Qadrdonlarim, esonmisiz? Biz Xorazmdamiz. Har qarich yerida ulug' avliyolar izi qolgan, ruhi yashayotgan bu ma'vodagi Xoja Yusuf Hamadoniy maqbarasini ziyorat etdik. Taassurotlar bilan videolavha orqali tanishishingiz mumkin.

Nurboy Jabborov

──── • ✤ • ────

Ассалому алайкум!

Қадрдонларим, эсонмисиз? Биз Хоразмдамиз. Ҳар қарич ерида улуғ авлиёлар изи қолган, руҳи яшаётган бу маъводаги Хожа Юсуф Ҳамадоний мақбарасини зиёрат этдик. Таассуротлар билан видеолавҳа орқали танишишингиз мумкин.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

“НУҚТА ЛАБ УСТИДА БЕЖОДУР...”

Буюк мутафаккирлар асарларидаги бадиий образларни бойитиш, такомиллаштириш осон эмас. Зокиржон Холмуҳаммад ўғли Фурқат буни аъло даражада уддалаган. Ҳазрат Алишер Навоий назмий анъаналарини нафақат давом эттирган, баъзи образлар мисолида ривождантирган ҳам. Ҳазрат Навоийнинг машҳур байтида ёр образи биргина лабдаги хол поэтик детали мисолида ёрқин тасвирланган:

Нуқтайи холинг недин ширин лабинг устидадур,
Нуқта чун остин бўлур ҳар қайдаким ёзилса “лаб”.

Фурқатгача ушбу образнинг ўзига хос талқини Мунис ғазалиётида учрайди. Шоир, жумладан, мана бундай ёзади:

Нуқтайи холи ғалат тушмиш лабининг устида,
Берса рухсат олғамен ул нуқтани ондин ялаб.

Мунис талқинида ушбу образ бироз янгилангани, ифоданинг учинчи шахс тилидан изҳор этилиб, иккинчи мисра тагматнида байтга ошиқ образи олиб кирилгани рост. Лекин шоир бу образни поэтик жиҳатдан такомилга етказган, деб бўлмайди. Фурқат шеъриятида эса, бу образ янги поэтик даражага юксалган:

“Нуқта лаб устида бежодур?”-дедим, айди кулуб:
“Саҳв қилмиш котиби қудрат магар таҳрирда?!”

Биринчидан, ҳазрат Навоийда ҳам, Мунисда ҳам ифода монолог тарзида берилган. Фурқат уни диалогга – ошиқ ва маъшуқа мулоқотига айлантиради. Натижада нуқта (ёрнинг холи) лаб устида бежо экани ҳақидаги саволига маъшуқа ҳам савол билан жавоб беради: “(Ўйлаб гапиряпсанми), қудрат котиби қандай қилиб адашиши мумкин, ахир нуқтани қандай ёзиш унинг ихтиёрида-ку?” Иккинчидан, Ҳазрат Навоий бир байтда (Мунис бир мисрада) айтган фикрни “Нуқта лаб устида бежодур” тарзида тўрт сўз воситасида ярим мисрада ифода этиб бўлган ва шундан кейин уни янада ривожлантирган. Учинчидан, Фурқат бадиий санъатлардан маҳорат билан фойдаланиш борасида ҳам салафларига қараганда бир поғона юксакликка кўтарилган. Байт тўлиқ ҳолда саволу жавоб санъати асосига қурилган. “Саҳв – котиб – таҳрир” учлиги ҳосил этган таносуб санъати фикрнинг бадиий зийнатини таъминлаган. Байтда икки сўз ийҳом санъатини ҳосил қилган: биринчиси, “нуқта” сўзи ҳам “хол”, ҳам араб имлосидаги “б” ҳарфининг нуқтаси маъноларида қўлланган. Иккинчиси, “котиб” сўзи бир вақтнинг ўзида ҳам Яратган, ҳам ёзувчи маъноларини ифодалаган. Шу жиҳатдан ҳам, ушбу байт Фурқатнинг бадиий маҳорати юксак эканига, ҳазрат Навоий яратган образни поэтик такомилга етказганига ёрқин далил бўла олади.

Нурбой Жабборов

“NUQTA LAB USTIDA BEJODUR...”

Buyuk mutafakkirlar asarlaridagi badiiy obrazlarni boyitish, takomillashtirish oson emas. Zokirjon Xolmuhammad o‘g‘li Furqat buni a’lo darajada uddalagan. Hazrat Alisher Navoiy nazmiy an’analarini nafaqat davom ettirgan, ba’zi obrazlar misolida rivojdantirgan ham. Hazrat Navoiyning mashhur baytida yor obrazi birgina labdagi xol poetik detali misolida yorqin tasvirlangan:

Nuqtayi xoling nedin shirin labing ustidadur,
Nuqta chun ostin bo‘lur har qaydakim yozilsa “lab”.

Furqatgacha ushbu obrazning o‘ziga xos talqini Munis g‘azaliyotida uchraydi. Shoir, jumladan, mana bunday yozadi:

Nuqtayi xoli g‘alat tushmish labining ustida,
Bersa ruxsat olg‘amen ul nuqtani ondin yalab.

Munis talqinida ushbu obraz biroz yangilangani, ifodaning uchinchi shaxs tilidan izhor etilib, ikkinchi misra tagmatnida baytga oshiq obrazi olib kirilgani rost. Lekin shoir bu obrazni poetik jihatdan takomilga yetkazgan, deb bo‘lmaydi. Furqat she’riyatida esa, bu obraz yangi poetik darajaga yuksalgan:

“Nuqta lab ustida bejodur?”-dedim, aydi kulub:
“Sahv qilmish kotibi qudrat magar tahrirda?!”

Birinchidan, hazrat Navoiyda ham, Munisda ham ifoda monolog tarzida berilgan. Furqat uni dialogga – oshiq va ma’shuqa muloqotiga aylantiradi. Natijada nuqta (yorning xoli) lab ustida bejo ekani haqidagi savoliga ma’shuqa ham savol bilan javob beradi: “(O‘ylab gapiryapsanmi), qudrat kotibi qanday qilib adashishi mumkin, axir nuqtani qanday yozish uning ixtiyorida-ku?” Ikkinchidan, Hazrat Navoiy bir baytda (Munis bir misrada) aytgan fikrni “Nuqta lab ustida bejodur” tarzida to‘rt so‘z vositasida yarim misrada ifoda etib bo‘lgan va shundan keyin uni yanada rivojlantirgan. Uchinchidan, Furqat badiiy san’atlardan mahorat bilan foydalanish borasida ham salaflariga qaraganda bir pog‘ona yuksaklikka ko‘tarilgan. Bayt to‘liq holda savolu javob san’ati asosiga qurilgan. “Sahv – kotib – tahrir” uchligi hosil etgan tanosub san’ati fikrning badiiy ziynatini ta’minlagan. Baytda ikki so‘z iyhom san’atini hosil qilgan: birinchisi, “nuqta” so‘zi ham “xol”, ham arab imlosidagi “b” harfining nuqtasi ma’nolarida qo‘llangan. Ikkinchisi, “kotib” so‘zi bir vaqtning o‘zida ham Yaratgan, ham yozuvchi ma’nolarini ifodalagan. Shu jihatdan ham, ushbu bayt Furqatning badiiy mahorati yuksak ekaniga, hazrat Navoiy yaratgan obrazni poetik takomilga yetkazganiga yorqin dalil bo‘la oladi.

Nurboy Jabborov

Ассалому алайкум!

Қадрдонларим, мен учун ҳар бирингиз азизсиз, ҳар бирингиз ҳурматга сазоворсиз... Негаки, биз сиз билан ҳар тонг ғойибона бўлса ҳам дийдорлашамиз, фикрлашамиз, ҳасратлашамиз... Ёзма муносабат билдирмаган айрим дўстларимиз ҳам кўришиб қолсак, илмий-ижодий ўзанимиз ҳақида илиқ фикрлар билдиряпти – мамнунман! Сизнинг кўнгилга далда бўлувчи, янги ғояларга ундовчи тилакларингиздан қувонаман, куч оламан. Лекин талтайиб кетмасликка ваъда бераман. Таклифларингиз бўлса, жон қулоғим билан тинглайман, албатта қабул қиламан.
Мен чуқур ҳурмат қиладиган ҳақиқий маънодаги ижодкор тележурналист иним Комилжон Ниёзов севимли “Маданият ва маърифат” телеканалимизнинг “Академик соат” кўрсатувини олий таълим вазирлигининг янги биносида янги форматда ёзиб олишларини айтиб, дарс ўтиб беришга таклиф этди. Мамнуният ила қабул қилдим. Дарсда қатнашган, маърузани кўзлари ёниб тинглаган Ўзбекистон Миллий университети ҳамда Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети талабаларига, кўрсатувнинг барча ижодкорларига миннатдорлик билдираман. “Бадиий адабиётда миллий руҳ ифодаси” мавзусидаги ушбу дарс Сизга маъқул келишидан умидворман.

Ҳурмат ила Нурбой Жабборов

Telegram/Facebook

Telegram/Facebook

Assalomu alaykum!

Qadrdonlarim, men uchun har biringiz azizsiz, har biringiz hurmatga sazovorsiz... Negaki, biz siz bilan har tong g‘oyibona bo‘lsa ham diydorlashamiz, fikrlashamiz, hasratlashamiz... Yozma munosabat bildirmagan ayrim do‘stlarimiz ham ko‘rishib qolsak, ilmiy-ijodiy o‘zanimiz haqida iliq fikrlar bildiryapti – mamnunman! Sizning ko‘ngilga dalda bo‘luvchi, yangi g‘oyalarga undovchi tilaklaringizdan quvonaman, kuch olaman. Lekin taltayib ketmaslikka va’da beraman. Takliflaringiz bo‘lsa, jon qulog‘im bilan tinglayman, albatta qabul qilaman.
Men chuqur hurmat qiladigan haqiqiy ma’nodagi ijodkor telejurnalist inim Komiljon Niyozov sevimli “Madaniyat va ma’rifat” telekanalimizning “Akademik soat” ko‘rsatuvini oliy ta’lim vazirligining yangi binosida yangi formatda yozib olishlarini aytib, dars o‘tib berishga taklif etdi. Mamnuniyat ila qabul qildim. Darsda qatnashgan, ma’ruzani ko‘zlari yonib tinglagan O‘zbekiston Milliy universiteti hamda Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti talabalariga, ko‘rsatuvning barcha ijodkorlariga minnatdorlik bildiraman. “Badiiy adabiyotda milliy ruh ifodasi” mavzusidagi ushbu dars Sizga ma’qul kelishidan umidvorman.

Hurmat ila Nurboy Jabborov

Telegram/Facebook

Assalomu alaykum!

Universitetimizda bizning O’zbek adabiyoti tarixi va matnshunoslik kafedramiz tashabbusi bilan “Temuriylar davrida adabiy-estetik tafakkur takomili: Abdurahmon Joniy va Alisher Navoiy” mavzusida xalqaro anjuman o’tkazdik. Shu munosabat bilan “O’zbekiston tarixi” telekanaliga kamina va turkiyalik tasavvufshunos do'stimiz Kemal Yavuz Atamanning intervyumizni e’tiboringizga havola etishdan mamnunman!

Nurboy Jabborov

──── • ✤ • ────

Ассалому алайкум!

Университетимизда бизнинг Ўзбек адабиёти тарихи ва матншунослик кафедрамиз ташаббуси билан “Темурийлар даврида адабий-эстетик тафаккур такомили: Абдураҳмон Жомий ва Алишер Навоий” мавзусида халқаро илмий анжуман ўтказдик. Шу муносабат билан “Ўзбекистон тарихи” телеканалига камина ва туркиялик тасаввуфшунос дўстимиз Кемал Явуз Атаманнинг интервьюмизни эътиборингизга ҳавола этишдан мамнунман.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

​​"ВАҚФИЯ" МУҚАДДИМАСИДАГИ ИККИ БАЙТ ШАРҲИ

Анга ҳамдким, илмлари тайб эрур,
Ва шул илм ила Олим ул-ғайб эрур.

Алиймеки, бир зарра илмида фош
Бидоят спеҳрида юз минг қуёш.

Ҳазрат Алишер Навоийнинг “Вақфия” асари муқаддимасида келган ушбу байтлар Аллоҳ таолонинг мақтовига бағишланган бўлиб, таҳмид байтлар дейилади. “Тайб” – “таййиб” сўзининг қисқартирилган шакли, бу ўринда “юксак” маъносида келган. Мазмуни: шундай Зотга мақтов бўлсинки, илмлари юксак, яъни чексиздир. Қуръони каримнинг “Луқмон” сураси 27-оятида: “Агар Ер юзидаги дарахтларнинг барчаси қалам бўлиб, денгиз – унинг ортида етти денгиз мадад бериб туриб (сиёҳ) бўлса ҳам, Аллоҳнинг калималари, яъни илмини ёзиб тугата олмас”, дейилади. Ул Зот ана шу илми билан “Олим ул-ғайб”, яъни ғайб оламини, яширин, беркитилган нарсаларни ҳам билгувчидир. “Вақфия”нинг ҳозирги нашрларида бу жумла “олам ул-ғайб” деб хато ўқилган ва шу ҳолатда нотўғри табдил этилган. Аллоҳ таолога “олам” сифатини бериш эътиқодга ҳам зиддир.
“Алийм” – Аллоҳ таолонинг барча илмларни мукаммал билишини ифодаловчи сифати. “Алиймеки, бир зарра илмида фош Бидоят спеҳрида юз минг қуёш” дейилганда, Унинг олимлиги шу даражадаки, Аллоҳнинг илмларидан ҳатто бир заррасида ҳам борлиқнинг бошланишидаги юз минг қуёш, яъни бутун галактикада кечаётган ҳодисалар моҳияти фош, яъни равшан бўлади.
Буюк бобокалонимизнинг бу сингари байтлари бугунги авлодлар қалбини ҳикмат ёғдулари билан ёритади, эътиқодини мустаҳкамлайди, маърифатини юксалтиради.

Нурбой Жабборов

​​"VAQFIYA" MUQADDIMASIDAGI IKKI BAYT SHARHI

Anga hamdkim, ilmlari tayb erur,
Va shul ilm ila Olim ul-g‘ayb erur.

Aliymeki, bir zarra ilmida fosh
Bidoyat spehrida yuz ming quyosh.

Hazrat Alisher Navoiyning “Vaqfiya” asari muqaddimasida kelgan ushbu baytlar Alloh taoloning maqtoviga bag‘ishlangan bo‘lib, tahmid baytlar deyiladi. “Tayb” – “tayyib” so‘zining qisqartirilgan shakli, bu o‘rinda “yuksak” ma’nosida kelgan. Mazmuni: “Shunday Zotga maqtov bo‘lsinki, ilmlari yuksak, ya’ni cheksizdir”. Qur’oni karimning “Luqmon” surasi 27-oyatida: “Agar Yer yuzidagi daraxtlarning barchasi qalam bo‘lib, dengiz – uning ortida yetti dengiz madad berib turib (siyoh) bo‘lsa ham, Allohning kalimalari, ya’ni ilmini yozib tugata olmas”, deyiladi. Ul Zot ana shu ilmi bilan “Olim ul-g‘ayb”, ya’ni g‘ayb olamini, yashirin, berkitilgan narsalarni ham bilguvchidir. “Vaqfiya”ning hozirgi nashrlarida bu jumla “olam ul-g‘ayb” deb xato o‘qilgan va shu holatda noto‘g‘ri tabdil etilgan. Alloh taologa “olam” sifatini berish e’tiqodga ham ziddir.
“Aliym” – Alloh taoloning barcha ilmlarni mukammal bilishini ifodalovchi sifati. “Aliymeki, bir zarra ilmida fosh Bidoyat spehrida yuz ming quyosh” deyilganda, Uning olimligi shu darajadaki, Allohning ilmlaridan hatto bir zarrasida ham borliqning boshlanishidagi yuz ming quyosh, ya’ni butun galaktikada kechayotgan hodisalar mohiyati fosh, ya’ni ravshan bo‘ladi.
Buyuk bobokalonimizning bu singari baytlari bugungi avlodlar qalbini hikmat yog‘dulari bilan yoritadi, e’tiqodini mustahkamlaydi hamda ma’rifatini yuksaltiradi.

Nurboy Jabborov

“КИ, ОЛАМ КЎРМАДИ СУЛТОН АНИНГДЕК...”

Ҳазрат Навоий ижодида Мирзо Улуғбек васфи

Туркий мумтоз шеърият тараққиётини мислсиз юксакликка олиб чиққан, миллий бадиий-эстетик тафаккурни жаҳоний миқёсга кўтарган буюк шоир ва мутафаккир Алишер Навоий асарларида темурийлар даври адабиёти ҳақида нодир маълумотлар берилган. Жумладан, улуғ адиб Муҳаммад Тарағай Улуғбек (1394–1449) ҳукмронлиги даврида Мовароуннаҳрда математика, астрономия, тарих каби фанлар қаторида адабиёт ва адабиётшунослик ҳам тараққий этгани ҳақида қимматли фикрларни ёзиб қолдирган. Алишер Навоий ва темурийлар даври адабиёти мавзусида бир қатор тадқиқотлар яратилган бўлса ҳам, ушбу илмий муаммо шу пайтга қадар тўлақонли ёритилган эмас. Буюк мутафаккирнинг “Мажолису-н-нафоис” тазкирасида ва бошқа асарларида, айниқса, Мирзо Улуғбек ва унинг даври адабиётига доир қимматли маълумотлар учрайди. Бу маълумотларни тизимга солиб, илмий тадқиқ қилиш навоийшунослик олдида турган долзарб вазифалардандир.
Ҳазрат Алишер Навоий асарларидаги ушбу мавзуга доир фикрлар ва талқинларни қуйидаги тасниф асосида ўрганиш мумкин: 1) улуғ шоир асарларида Мирзо Улуғбек васфи; 2) унинг замонида юзага келган адабий муҳит ва ушбу муҳит намояндалари ижодига муносабат; 3) бу ҳукмдор даврида адабий-эстетик тафаккур ривожи.
Ушбу мавзунинг тадқиқи Алишер Навоий илмий-ижодий қарашларини ўрганиш баробарида Мирзо Улуғбек даври адабиёти ҳамда унинг замонида адабий-эстетик тафаккур ривожига доир янги илмий хулосаларга келиш имконини бериши билан аҳамиятлидир.
Мирзо Улуғбек васфи. Ҳазрат Алишер Навоий “Фарҳод ва Ширин” хотимасида Султон Ҳусайн Бойқаронинг ўғли Шоҳ Ғариб Мирзога насиҳат сўзларини битар экан, унинг улуғ темурий ҳукмдор Мирзо Улуғбекдан ўрнак олмоғини истаб, мана бундай ёзади:

Темурхон наслидин султон Улуғбек –
Ки, олам кўрмади султон анингдек.
Анинг абнойи жинси бўлди барбод –
Ки, давр аҳли биридин айламас ёд.
Валек ул илм сори топти чун даст,
Кўзи оллинда бўлди осмон паст.
Расадким боғламиш – зеби жаҳондур,
Жаҳон ичра яна бир осмондур.
Билиб бу навъ илми осмоний –
Ки, андин ёзди «Зижи Кўрагоний».
Қиёматға дегинча аҳли айём,
Ёзорлар онинг аҳкомидин аҳком. Давоми....

Нурбой Жабборов

​​“KI, OLAM KO‘RMADI SULTON ANINGDEK...”

Hazrat Navoiy ijodida Mirzo Ulug‘bek vasfi

Turkiy mumtoz she’riyat taraqqiyotini mislsiz yuksaklikka olib chiqqan, milliy badiiy-estetik tafakkurni jahoniy miqyosga ko‘targan buyuk shoir va mutafakkir Alisher Navoiy asarlarida temuriylar davri adabiyoti haqida nodir ma’lumotlar berilgan. Jumladan, ulug‘ adib Muhammad Tarag‘ay Ulug‘bek (1394–1449) hukmronligi davrida Movarounnahrda matematika, astronomiya, tarix kabi fanlar qatorida adabiyot va adabiyotshunoslik ham taraqqiy etgani haqida qimmatli fikrlarni yozib qoldirgan. Alisher Navoiy va temuriylar davri adabiyoti mavzusida bir qator tadqiqotlar yaratilgan bo‘lsa ham, ushbu ilmiy muammo shu paytga qadar to‘laqonli yoritilgan emas. Buyuk mutafakkirning “Majolisu-n-nafois” tazkirasida va boshqa asarlarida, ayniqsa, Mirzo Ulug‘bek va uning davri adabiyotiga doir qimmatli ma’lumotlar uchraydi. Bu ma’lumotlarni tizimga solib, ilmiy tadqiq qilish navoiyshunoslik oldida turgan dolzarb vazifalardandir.
Hazrat Alisher Navoiy asarlaridagi ushbu mavzuga doir fikrlar va talqinlarni quyidagi tasnif asosida o‘rganish mumkin: 1) ulug‘ shoir asarlarida Mirzo Ulug‘bek vasfi; 2) uning zamonida yuzaga kelgan adabiy muhit va ushbu muhit namoyandalari ijodiga munosabat; 3) bu hukmdor davrida adabiy-estetik tafakkur rivoji.
Ushbu mavzuning tadqiqi Alisher Navoiy ilmiy-ijodiy qarashlarini o‘rganish barobarida Mirzo Ulug‘bek davri adabiyoti hamda uning zamonida adabiy-estetik tafakkur rivojiga doir yangi ilmiy xulosalarga kelish imkonini berishi bilan ahamiyatlidir.
Mirzo Ulug‘bek vasfi. Hazrat Alisher Navoiy “Farhod va Shirin” xotimasida Sulton Husayn Boyqaroning o‘g‘li Shoh G‘arib Mirzoga nasihat so‘zlarini bitar ekan, uning ulug‘ temuriy hukmdor Mirzo Ulug‘bekdan o‘rnak olmog‘ini istab, mana bunday yozadi:

Temurxon naslidin sulton Ulug‘bek –
Ki, olam ko‘rmadi sulton aningdek.
Aning abnoyi jinsi bo‘ldi barbod –
Ki, davr ahli biridin aylamas yod.
Valek ul ilm sori topti chun dast,
Ko‘zi ollinda bo‘ldi osmon past.
Rasadkim bog‘lamish – zebi jahondur,
Jahon ichra yana bir osmondur.
Bilib bu nav’ ilmi osmoniy –
Ki, andin yozdi «Ziji Ko‘ragoniy».
Qiyomatg‘a degincha ahli ayyom,
Yozorlar oning ahkomidin ahkom. Davomi...

Nurboy Jabborov

Assalomu alaykum!

Qadrdonlarim, esonmisiz? Siz bilan yana muloqot etayotganimdan xursandman.
Besh-olti yil davomida Toshkent islom instituti Tillar kafedrasida o‘rindoshlik asosida “O‘zbek va jahon mumtoz adabiyoti” fanidan dars o‘tganman. O‘sha kezlari YouTube uchun “Alisher Navoiy va islom ma’rifati” mavzuida videointervyu olishgan. Ushbu videolavhani Sizning e’tiboringizga havola etishdan mamnunman.

Nurboy Jabborov

──── • ✤ • ────

Ассалому алайкум!

Қадрдонларим, эсонмисиз? Сиз билан яна мулоқот этаётганимдан хурсандман.
Беш-олти йил давомида Тошкент ислом институти Тиллар кафедрасида ўриндошлик асосида “Ўзбек ва жаҳон мумтоз адабиёти” фанидан дарс ўтганман. Ўша кезлари YouTube учун “Алишер Навоий ва ислом маърифати” мавзуида видеоинтервью олишган. Ушбу видеолавҳани Сизнинг эътиборингизга ҳавола этишдан мамнунман.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

​​“ШЕЪРДА РАСУЛУЛЛОҲ АЙТГАН ҲИКМАТ БОР...”

Одамзод умрининг қиммати у яшаган ва яшаётган йиллар сони билан эмас, Ҳақни англаш даражаси, Ватан ва миллат олдидаги хизматларига кўра баҳоланади. Сирожиддин Саййид ижодининг дастлабки кезлариданоқ ана шу ҳақиқатни теран англаган, шеърларини ҳикмат нури билан суғорган, ҳикмат тоғи сари тобора юксалиб келаётган ижодкор. Туркий шеъриятда ҳазрат Алишер Навоий бошлаб берган арбаъинчилик анъанасининг янгиланиши руҳидаги шеърларида ҳам ана шу хусусият яққол намоён бўлади. Замонавий шеъриятимизда устоз Абдулла Орипов бошлаб, эстетик тафаккур юксаклигига кўтарган ҳадислар мазмунининг бадиий талқинини Сирожиддин Саййид муносиб давом эттирди. Шоирнинг “Қирқ ҳадис” туркуми бунинг ёрқин исботидир. Туркум Ҳақ таолога муножот билан очилади:

Сенинг даргоҳингда кўзларимда нам,
Энди аён менга ул борар жойим.
Кечиргин отамнинг гуноҳларини,
Онамга умр бер ўзинг, Худойим.

Қайси мавзуга бағишланган бўлмасин, шоир шеърларида ҳаёт фалсафаси гўзал бадиий шаклда ифодаланади. Ўзликни, умрнинг моҳиятини англаш ва англатиш шоир ижодининг асосини ташкил этади. Шеъриятимиз назариётчиси Шайх Аҳмад Тарозий муножотни: “Тенгри ҳузуринда тазарру қилмоқ”, дея таърифлаган эди. Тазарру руҳидаги муножотни битар экан, Сирожиддин Саййид солиҳ фарзанд сифатида аввало ота-онасини ёдга олади: Кечиргин отамнинг гуноҳларини, Онамга умр бер ўзинг, Худойим.
Сингил – тиловчи. Халқимизнинг бу ҳикмати ҳаёт ҳақиқатининг айни ўзини ифода этади. Мунис сингилларимиз ҳар доим акасининг саломатлигини, Худонинг паноҳида бўлишини тилайди. Оғасининг камолини истаб, қўли ҳар доим дуода. Сирожиддин Саййид шеърларида сингилнинг кўп ёд этилиши, бу муштипарнинг кузги райҳонларга қиёсланиши сабаби шунда:

Мен улуғ ҳикматни англадим чоғи,
Йиғлаб қонлар этиб кўнгилларимни.
Ўзинг омон сақла, асрагил ўзинг
Кузги райҳонлардек сингилларимни. Давоми...

Нурбой Жабборов

​​“SHE’RDA RASULULLOH AYTGAN HIKMAT BOR...”

Odamzod umrining qimmati u yashagan va yashayotgan yillar soni bilan emas, Haqni anglash darajasi, Vatan va millat oldidagi xizmatlariga ko‘ra baholanadi. Sirojiddin Sayyid ijodining dastlabki kezlaridanoq ana shu haqiqatni teran anglagan, she’rlarini hikmat nuri bilan sug‘organ, hikmat tog‘i sari tobora yuksalib kelayotgan ijodkor. Turkiy she’riyatda hazrat Alisher Navoiy boshlab bergan arba’inchilik an’anasining yangilanishi ruhidagi she’rlarida ham ana shu xususiyat yaqqol namoyon bo‘ladi. Zamonaviy she’riyatimizda ustoz Abdulla Oripov boshlab, estetik tafakkur yuksakligiga ko‘targan hadislar mazmunining badiiy talqinini Sirojiddin Sayyid munosib davom ettirdi. Shoirning “Qirq hadis” turkumi buning yorqin isbotidir. Turkum Haq taologa munojot bilan ochiladi:

Sening dargohingda ko‘zlarimda nam,
Endi ayon menga ul borar joyim.
Kechirgin otamning gunohlarini,
Onamga umr ber o‘zing, Xudoyim.

Qaysi mavzuga bag‘ishlangan bo‘lmasin, shoir she’rlarida hayot falsafasi go‘zal badiiy shaklda ifodalanadi. O‘zlikni, umrning mohiyatini anglash va anglatish shoir ijodining asosini tashkil etadi. She’riyatimiz nazariyotchisi Shayx Ahmad Taroziy munojotni: “Tengri huzurinda tazarru qilmoq”, deya ta’riflagan edi. Tazarru ruhidagi munojotni bitar ekan, Sirojiddin Sayyid solih farzand sifatida avvalo ota-onasini yodga oladi: Kechirgin otamning gunohlarini, Onamga umr ber o‘zing, Xudoyim.
Singil – tilovchi. Xalqimizning bu hikmati hayot haqiqatining ayni o‘zini ifoda etadi. Munis singillarimiz har doim akasining salomatligini, Xudoning panohida bo‘lishini tilaydi. Og‘asining kamolini istab, qo‘li har doim duoda. Sirojiddin Sayyid she’rlarida singilning ko‘p yod etilishi, bu mushtiparning kuzgi rayhonlarga qiyoslanishi sababi shunda:

Men ulug‘ hikmatni angladim chog‘i,
Yig‘lab qonlar etib ko‘ngillarimni.
O‘zing omon saqla, asragil o‘zing
Kuzgi rayhonlardek singillarimni. Davomi...

Nurboy Jabborov

​​“ИККИ ҚИЛИЧ АРО...”
 
Ҳазрат Навоийга яқинлашмоқ осонми? Ижодда буюк мутафаккирга муносиб издош бўлиш-чи? Табиийки, бу даражага эришмоқ мушкулдан ҳам мушкулроқдир. Улуғ шоир ғазалларига ҳар жиҳатдан уйғун тахмис боғлашни қўлига қалам олганларнинг барчаси ҳам уддалай олмаслиги аён. Негаки, мухаммас жанрининг қатъий талаблари бор: салафлар ғазалига боғланган уч мисра ғазал байтларига мазмун жиҳатдан ҳам, вазн ва бадиий санъатларга кўра ҳам шу қадар уйғунлашмоғи зарурки, ҳар беш мисра гўё бир шоир қаламидан чиққандек тасаввур ҳосил бўлиши керак. Ўзбекистон Халқ шоири Сирожиддин Саййид мухаммаслари ана шу талабларга тўлақонли жавоб бериши билан алоҳида аҳамиятга эга. Ҳазрат Алишер Навоийнинг машҳур ғазалига боғланган мухаммаснинг мана бу сўнгги банди бу фикрнинг ёрқин исботидир:
 
Кема эрур бу умр, чолғуси ҳар лаҳза бонг,
Битгуси ногоҳ сафар шом эрур, хоҳи тонг,
Яхши эрур яхшилик бирла тўлиб фикру онг,
Яхшилар ичра ватан тутса Навоий не тонг,
Кимки ёмонлар била бўлди ёмон бўлдило.
 
Шоир ҳазрат Алишер Навоийнинг:
 
Бизинг шайдо кўнгул бечора бўлмиш,
Маломат даштида овора бўлмиш –
 
матлаъли ғазалига ҳам маҳорат билан тахмис боғлаган. Мисол учун мухаммаснинг якуний бандини келтирамиз:  
 
Умрлар тиклаган қасрингни бузким,
Бу уч кунлик сайр шарҳини тузким,
Кўнгилдин ҳам бутунлай кўнгул узким,
Навоий, чорадин кўп дема сўзким,
Ғамингға чорасизлик чора бўлмиш.
 
Мумтоз шоирлар, айниқса, ҳазрат Алишер Навоий ғазалларига тахмис боғлаш ижодкордан катта масъулият ва юксак маҳоратни талаб этади. “Навоий, чорадин кўп дема сўзким, Ғамингға чорасизлик чора бўлмиш” – буюк мутафаккир байтида лирик қаҳрамон бошига тушган фожиа миқёси нечоғлик чўнг экани шу тарзда ифодаланган. Бу ўринда “чорасизлик” ва “чора” сўзларига юкланган маъно тақдирнинг беаёв зарбасига учраган инсон аҳволи руҳиясини бутун кўлами – мураккаблигию зиддиятлари билан ифодалаган. “Умрлар тиклаган қасрингни бузким, Бу уч кунлик сайр шарҳини тузким” сатрлари Сирожиддин Саййиднинг ана шу фожиа тасвирини навоиёна ҳаёт фалсафаси асосига қургани далилидир. “Кўнгилдин ҳам бутунлай кўнгул узким” – бу сатр чин маънода бадиий кашфиёт даражасига юксалган. Унда ифодаланган маънонинг поэтик талқини ҳазрат Навоий байтига узукка қўйилган кўз янглиғ мутаносиб. Буюк шоир байтида сувратланган фожиа тасвирининг янада теранлашувига хизмат қилган. Бундай сатрлар ўйлаб топилмайди – Тангри таолодан ато этилади.  
Алишер Навоийдек буюк ижодкор ғазалларига муносиб даражада тахмис боғлаш борасидаСирожиддин Саййид замонавий шоирларимиз орасида алоҳида ажралиб туради. Биргина мисол: ҳазрат Алишер Навоийнинг “Кўзунг не бало қаро бўлубдур” мисраси билан бошланувчи  машҳур тазмин-ғазалига боғлаган мухаммаси барча хусусиятларига кўра мумтоз шеърият мақомида экани билан қимматлидир. Мана, мухаммаснинг илк банди:
 
Ким қошинга мубтало бўлубтур –
Ул ики қилич аро бўлубтур,
Дил ичра ики яро бўлубтур,
Кўзунг не бало қаро бўлубтур -
Ким, жонға қаро бало бўлубтур.
 
Ёр қошига мубтало бўлган ошиқнинг бамисоли икки қилич аро қолиши – ҳайратланарли ва навоийона образ! Бундай образли тасвирни ўйлаб топиш маҳол... Бу даражадаги оҳорли ва мукаммал образ Тангри таоло ато этган  илҳом ва ҳол натижасидагина  яратилиши мумкин. Мухаммаснинг финали ҳам ҳазрат Навоийнинг поэтик хулосасига ҳар жиҳатдан монанд экани билан қимматлидир: Давоми…

​​“IKKI QILICH ARO...”
 
Hazrat Navoiyga yaqinlashmoq osonmi? Ijodda buyuk mutafakkirga munosib izdosh bo‘lish-chi? Tabiiyki, bu darajaga erishmoq mushkuldan ham mushkulroqdir. Ulug‘ shoir g‘azallariga har jihatdan uyg‘un taxmis bog‘lashni qo‘liga qalam olganlarning barchasi ham uddalay olmasligi ayon. Negaki, muxammas janrining qat’iy talablari bor: salaflarg‘azaliga bog‘langan uch misra g‘azal baytlarigamazmun jihatdan ham, vazn va badiiy san’atlarga ko‘raham shu qadar uyg‘unlashmog‘i zarurki, har beshmisra go‘yo bir shoir qalamidan chiqqandek tasavvurhosil bo‘lishi kerak. O‘zbekiston Xalq shoiri SirojiddinSayyid muxammaslari ana shu talablarga to‘laqonlijavob berishi bilan alohida ahamiyatga ega. HazratAlisher Navoiyning mashhur g‘azaliga bog‘langanmuxammasning mana bu so‘nggi bandi bu fikrningyorqin isbotidir:
 
Kema erur bu umr, cholg‘usi har lahza bong,
Bitgusi nogoh safar shom erur, xohi tong,
Yaxshi erur yaxshilik birla to‘lib fikru ong,
Yaxshilar ichra vatan tutsa Navoiy ne tong,
Kimki yomonlar bila bo‘ldi yomon bo‘ldilo.
 
Shoir hazrat Alisher Navoiyning
 
Bizing shaydo ko‘ngul bechora bo‘lmish,
Malomat dashtida ovora bo‘lmish –
 
matla’li g‘azaliga ham mahorat bilan taxmis bog‘lagan. Misol uchun muxammasning yakuniy bandini keltiramiz:  
 
Umrlar tiklagan qasringni buzkim,
Bu uch kunlik sayr sharhini tuzkim,
Ko‘ngildin ham butunlay ko‘ngul uzkim,
Navoiy, choradin ko‘p dema so‘zkim,
G‘amingg‘a chorasizlik chora bo‘lmish.
 
Mumtoz shoirlar, ayniqsa, hazrat Alisher Navoiyg‘azallariga taxmis bog‘lash ijodkordan kattamas’uliyat va yuksak mahoratni talab etadi. “Navoiy, choradin ko‘p dema so‘zkim, G‘amingg‘a chorasizlikchora bo‘lmish” – buyuk mutafakkir baytida lirikqahramon boshiga tushgan fojia miqyosi nechog‘likcho‘ng ekani shu tarzda ifodalangan. Bu o‘rinda“chorasizlik” va “chora” so‘zlariga yuklangan ma’notaqdirning beayov zarbasiga uchragan inson ahvoliruhiyasini butun ko‘lami – murakkabligiyu ziddiyatlaribilan ifodalagan. “Umrlar tiklagan qasringni buzkim, Bu uch kunlik sayr sharhini tuzkim” satrlari SirojiddinSayyidning ana shu fojia tasvirini navoiyona hayotfalsafasi asosiga qurgani dalilidir. “Ko‘ngildin hambutunlay ko‘ngul uzkim” – bu satr chin ma’noda badiiykashfiyot darajasiga yuksalgan. Unda ifodalanganma’noning poetik talqini hazrat Navoiy baytiga uzukkaqo‘yilgan ko‘z yanglig‘ mutanosib. Buyuk shoirbaytida suvratlangan fojia tasvirining yanadateranlashuviga xizmat qilgan. Bunday satrlar o‘ylabtopilmaydi – Tangri taolodan ato etiladi.  
Alisher Navoiydek buyuk ijodkor g‘azallarigamunosib darajada taxmis bog‘lash borasida SirojiddinSayyid zamonaviy shoirlarimiz orasida alohida ajralibturadi. Birgina misol: hazrat Alisher Navoiyning“Ko‘zung ne balo qaro bo‘lubdur” misrasi bilanboshlanuvchi  mashhur tazmin-g‘azaliga bog‘laganmuxammasi barcha xususiyatlariga ko‘ra mumtozshe’riyat maqomida ekani bilan qimmatlidir. Mana, muxammasning ilk bandi:
 
Kim qoshinga mubtalo bo‘lubtur –
Ul iki qilich aro bo‘lubtur,
Dil ichra iki yaro bo‘lubtur,
Ko‘zung ne balo qaro bo‘lubtur -
Kim, jong‘a qaro balo bo‘lubtur.
 
Yor qoshiga mubtalo bo‘lgan oshiqning bamisoliikki qilich aro qolishi – hayratlanarli va navoiyonaobraz! Bunday obrazli tasvirni o‘ylab topish mahol... Bu darajadagi ohorli va mukammal obraz Tangri taoloato etgan  ilhom va hol natijasidagina  yaratilishimumkin. Muxammasning finali ham hazratNavoiyning poetik xulosasiga har jihatdan monandekani bilan qimmatlidir: Davomi…

Assalomu alaykum!

Qadrdonlarim, salomat bormisiz? Umringizga, ilmiy-ijodiy ishlaringizga barakalar tilayman!
Shogirdim – filologiya fanlari doktori, professor Qo‘ldosh Pardaev bilan birga “Madaniyat va ma’rifat” telekanali muxbiri Nilufarxon Nuriddinova tayyorlagan Muqimiy haqidagi “Umr daftari” ko‘rsatuviga intervyu bergan edik. Ushbu ko‘rsatuvni e’tiboringizga havola etishdan mamnunman.

Nurboy Jabborov

──── • ✤ • ────

Ассалому алайкум!

Қадрдонларим, саломат бормисиз? Умрингизга, илмий-ижодий ишларингизга баракалар тилайман!
Шогирдим – филология фанлари доктори, профессор Қўлдош Пардаев билан бирга “Маданият ва маърифат” телеканали мухбири Нилуфархон Нуриддинова тайёрлаган Муқимий ҳақидаги “Умр дафтари” кўрсатувига интервью берган эдик. Ушбу кўрсатувни эътиборингизга ҳавола этишдан мамнунман.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

ЕР ВА ОСМОН ТОРТИШУВИ: ҚАЙ БИРИ ҒОЛИБ?
 
Миллатимизнинг мутафаккир ижодкори Абдулла Ориповнинг “Шоир Эркин Воҳидов хотирасига” шеъри чуқур ҳаёт фалсафаси ва юксак бадииятни мужассам этгани билан алоҳида аҳамиятга эга. Бу шеър улуғ шоирнинг тафаккур қуввати нечоғлиқ баланд ва тахайюл олами нақадар бой экани исботидир. Саккиз қатор шеърда бунчалик кўлами улкан ва кўпқиррали маънони ифодалаш учун шоирда навоиёна тафаккур бўлмоғи зарур. Шеър матни қуйидагича:
 
Роса тортишдилар Ер билан Осмон,
Шафаққа айланди яноқлар чунон.
Шоирни меники дер эди Само,
Меники дер эди она Ер аммо.
 
Шоир-чи куйлади иккаласин ҳам,
Заминдан куч олди, Самога ҳамдам.
Саксон йил чорлашди ўртага олиб,
Охир тортишувда Ер чиқди ғолиб. Давоми…

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

YER VA OSMON TORTISHUVI: QAY BIRI G‘OLIB?
 
Millatimizning mutafakkir ijodkori Abdulla Oripovning “Shoir Erkin Vohidov xotirasiga” she’ri chuqur hayot falsafasi va yuksak badiiyatni mujassam etgani bilan alohida ahamiyatga ega. Bu she’r ulug‘ shoirning tafakkur quvvati nechog‘liq baland va taxayyul olami naqadar boy ekani isbotidir. Sakkiz qator she’rda bunchalik ko‘lami ulkan va ko‘pqirrali ma’noni ifodalash uchun shoirda navoiyona tafakkur bo‘lmog‘i zarur. She’r matni quyidagicha:
 
Rosa tortishdilar Yer bilan Osmon,
Shafaqqa aylandi yanoqlar chunon.
Shoirni meniki der edi Samo,
Meniki der edi ona Yer ammo.
 
Shoir-chi kuyladi ikkalasin ham,
Zamindan kuch oldi, Samoga hamdam.
Sakson yil chorlashdi o‘rtaga olib,
Oxir tortishuvda Yer chiqdi g‘olib. Davomi…

Nurboy Jabborov

Telegram / Facebook

​​КЎЗГА АЙЛАНГАН КЎНГИЛ

Инсон ўз фитратига кўра унутувчи. У ҳодисаларнинг кўпроқ зоҳирига эътибор қаратади, ботинни мушоҳада этавермайди. Одам фарзандлари аксар ҳолларда суратни кўради-ю моҳиятдан бебаҳра қолади. Чинакам бадиий асар ботинни – асл моҳиятни инкишоф этмоққа хизмат қилади. Адабиётнинг асл миссияси ана шу ҳақиқатни образли талқин этмоқдир. Атоқли драматург ва адабиётшунос Нафас Шодмоновнинг “Махзан” асари шу йўлдаги ўзига хос ютуқ сифатида баҳоланишга лойиқ.
Муаллиф “Ривоят” деб атаган бўлса ҳам, асарни жанр хусусиятларига кўра драматик достон дейиш мумкин. Асар ҳажман катта эмас. Иштирокчилар сони ҳам бор-йўғи тўрт киши: рассом йигит, кўзи ожиз чол, ёрдамчи йигит ва ёрдамчи қиз. Умрнинг бебақолиги, уни қадрлаш, муносиб яшаш инсонийликнинг асосий шарти экани асарнинг ўқ чизиғини – бадиий концепциясини ташкил этади. Композиция, сюжет, бадиий тасвир воситалари, монолог, диалог, ремарка – барчаси ижодкорнинг ана шу поэтик концепциясига хизмат қилдирилган.
Асарда келтирилган ривоятларни, табиийки, муаллиф тўқиган эмас. Улар аслида мавжуд ривоятлардир. Нафас Шодмоновнинг ютуғи шундаки, у мазкур кўҳна ривоятларни янгича талқин этади. Ўзининг бадиий ниятига мувофиқ шаклда ифодалайди. Ана шу ниятдан келиб чиқиб, уларнинг мазмунига жузъий ўзгартиришлар ҳам киритади. Зеро, ижоднинг ижодлиги ҳам шунда: барчага аёндек кўринган ҳақиқатларнинг ўзгалар эътибор қилмаган жиҳатларини англаш ва санъаткорона тасвирлаш. Муаллиф ўзида ана шундай ижодий салоҳият борлигини кўрсата билган. Биргина мисол. Искандар ва Нўшоба ҳақидаги ривоятда бутун оламга ҳокимликни даъво қилган Искандар Нўшоба исмли аёл ҳукмронлигидаги Бадра мамлакатига бостириб боради. Бу юртни ҳеч замонда ҳеч ким фатҳ этолмаганини эшитгач, бунинг сабабини билиш учун элчи кийимини кийиб, ўзи Нўшобанинг ҳузурига келади. Қарасаки, боғлари, экинзорлари, майдонлари девор билан ўралмаган. Чорваларида чўпон йўқ. Ҳеч қаерга қоровул қўйилмаган. Бунинг сабабини сўраган Искандарга Нўшоба мана бундай жавоб беради: Давоми...

Нурбой Жабборов

​​KO‘ZGA AYLANGAN KO‘NGIL

Inson o‘z fitratiga ko‘ra unutuvchi. U hodisalarning ko‘proq zohiriga e’tibor qaratadi, botinni mushohada etavermaydi. Odam farzandlari aksar hollarda suratni ko‘radi-yu mohiyatdan bebahra qoladi. Chinakam badiiy asar botinni – asl mohiyatni inkishof etmoqqa xizmat qiladi. Adabiyotning asl missiyasi ana shu haqiqatni obrazli talqin etmoqdir. Atoqli dramaturg va adabiyotshunos Nafas Shodmonovning “Maxzan” asari shu yo‘ldagi o‘ziga xos yutuq sifatida baholanishga loyiq.
Muallif “Rivoyat” deb atagan bo‘lsa ham, asarni janr xususiyatlariga ko‘ra dramatik doston deyish mumkin. Asar hajman katta emas. Ishtirokchilar soni ham bor-yo‘g‘i to‘rt kishi: rassom yigit, ko‘zi ojiz chol, yordamchi yigit va yordamchi qiz. Umrning bebaqoligi, uni qadrlash, munosib yashash insoniylikning asosiy sharti ekani asarning o‘q chizig‘ini – badiiy konsepsiyasini tashkil etadi. Kompozitsiya, syujet, badiiy tasvir vositalari, monolog, dialog, remarka – barchasi ijodkorning ana shu poetik konsepsiyasiga xizmat qildirilgan.
Asarda keltirilgan rivoyatlarni, tabiiyki, muallif to‘qigan emas. Ular aslida mavjud rivoyatlardir. Nafas Shodmonovning yutug‘i shundaki, u mazkur ko‘hna rivoyatlarni yangicha talqin etadi. O‘zining badiiy niyatiga muvofiq shaklda ifodalaydi. Ana shu niyatdan kelib chiqib, ularning mazmuniga juz’iy o‘zgartirishlar ham kiritadi. Zero, ijodning ijodligi ham shunda: barchaga ayondek ko‘ringan haqiqatlarning o‘zgalar e’tibor qilmagan jihatlarini anglash va san’atkorona tasvirlash. Muallif o‘zida ana shunday ijodiy salohiyat borligini ko‘rsata bilgan. Birgina misol. Iskandar va No‘shoba haqidagi rivoyatda butun olamga hokimlikni da’vo qilgan Iskandar No‘shoba ismli ayol hukmronligidagi Badra mamlakatiga bostirib boradi. Bu yurtni hech zamonda hech kim fath etolmaganini eshitgach, buning sababini bilish uchun elchi kiyimini kiyib, o‘zi No‘shobaning huzuriga keladi. Qarasaki, bog‘lari, ekinzorlari, maydonlari devor bilan o‘ralmagan. Chorvalarida cho‘pon yo‘q. Hech qayerga qorovul qo‘yilmagan. Buning sababini so‘ragan Iskandarga No‘shoba mana bunday javob beradi: Davomi...

Nurboy Jabborov

Ассалому алайкум!

Қадрдонларим, эсонмисиз? Тангри Сизни азизу мукаррам этсин!
Устоз адиб ва журналист Маматқул Ҳазратқулов буюртмасига асосан “Гулистон” журналининг шу йил 5-сонига “Имом Термизий маърифатининг ёғдуси” саравҳали мақола ёзиб берган эдим. Нуфузли журналда чоп этилган ушбу мақола Сизга маъқул келишидан умидворман.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

Assalomu alaykum!

Qadrdonlarim, esonmisiz? Tangri Sizni aziz-u mukarram etsin!
Ustoz adib va jurnalist Mamatqul Hazratqulov buyurtmasiga asosan “Guliston” jurnalining shu yil 5-soniga “Imom Termiziy ma’rifatining yog‘dusi” saravhali maqola yozib bergan edim. Nufuzli jurnalda chop etilgan ushbu maqola Sizga ma’qul kelishidan umidvorman.

Nurboy Jabborov

Telegram / Facebook

Assalomu alaykum!

Azizlarim, salomat bormisiz?
Hazrat Alisher Navoiy zamondan o‘zib ketganlar. Buyuk bobokalonimiz asarlaridagi tengsiz hikmatlar bugun ham suv va havoday zarur ekani buning isbotidir. Muhtaram Yurtboshimiz Navoiy viloyatiga safari davomida 2025-yilni viloyatda “Alisher Navoiy yili” deb e’lon qilishni taklif etdi. Ana shu tashabbusning ahamiyati haqida “O‘zbekiston-24” telekanaliga Qarshi shahridan bergan intervyumizni e’tiboringizga havola etishdan mamnunman.

Nurboy Jabborov

──── • ✤ • ────

Ассалому алайкум!

Азизларим, саломат бормисиз?
Ҳазрат Алишер Навоий замондан ўзиб кетганлар. Буюк бобокалонимиз асарларидаги тенгсиз ҳикматлар бугун ҳам сув ва ҳаводай зарур экани бунинг исботидир. Муҳтарам Юртбошимиз Навоий вилоятига сафари давомида 2025 йилни вилоятда “Алишер Навоий йили” деб эълон қилишни таклиф этди. Ана шу ташаббуснинг аҳамияти ҳақида “Ўзбекистон-24” телеканалига Қарши шаҳридан берган интервьюмизни эътиборингизга ҳавола этишдан мамнунман.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

Assalomu alaykum!

Biz 1-noyabr kuni Qashqadaryo viloyat teatrida mashhur adabiyotshunos olim, filologiya fanlari doktori, professor, atoqli dramaturg Nafas Shodmonovning ijodiy kechasida ishtirok etdik. Mamlakatimizning adabiyot va san'at namoyandalarii hozir bo'lgan ushbu ijodiy kechadagi nutqimni sizning e'tiboringizga havola qilishdan mamnunman.

Nurboy Jabborov

───── • ✤ • ─────

Ассалому алайкум!

Биз 1 ноябрь куни Қашқадарё вилоят театрида машҳур адабиётшунос олим,  филология фанлари доктори,  профессор,  атоқли драматург Нафас Шодмоновнинг ижодий кечасида иштирок этдик. Мамлакатимизнинг адабиёт ва санъат намояндалари ҳозир бўлган  ушбу ижодий кечадаги нутқимни сизнинг эътиборингизга ҳавола қилишдан мамнунман.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

​​УМРНИНГ ҲАР ДАМИ ҒАНИМАТ....

Адабиётшунос олим, профессор Нурбой Жабборов билан суҳбат

– Одам қачон гапиришни ва ёзишни ўрганган?
– Бугун биз янги замонда яшаяпмиз. Коммунистларнинг одамзод маймундан тарқагани ҳақидаги аравадан тушиб қолган уйдирмаларини такрорлаш давридан ўтдик. Ҳақ таоло отамиз Одам алайҳиссаломни тупроқдан яратган ва унга жон ато этилиши билан акса урганда: “Алҳамдулиллаҳ” – деб Яратганга шукр айтган. Одамзоднинг биринчи айтган сўзи ана шу қутлуғ калима бўлган. Демак, инсон яралиши биланоқ сўзлай бошлаган. Одам отанинг кейинги авлодлари гапиришни секин-аста ўрганиши эса барчага аён ҳақиқат.
Инсон ёзишни қачон ўрганганига келсак, ҳазрат Алишер Навоий “Тарихи анбиё ва ҳукамо” (“Пайғамбарлар ва ҳакимлар тарихи”) асарида мана бундай ёзади: “Чун инсон кисватин Одамға кийдурдилар, Ҳақ субҳонаҳу ва таоло асмои ҳуснини анга ўргатти”. Яъни Тангри таоло бандаси Одам алайҳиссаломни яратиши биланоқ унга Ўзининг гўзал исмларини ўргатди. Ҳазрат Навоий ана шу сўзлардан кейин Қуръони карим Бақара сурасининг 31-оятини бунга далил сифатида келтиради: “Ва аллама Одама ал-асмоа куллаҳо” – яъни “Ва У Одамга барча исмларни ўргатди”. Табиийки, буюк ҳикмат эгаси бўлган Тангри таоло Одамга оламдаги барча нарсаларнинг исмларини ўргатар экан, уни ёзма ифодалаш таълимини ҳам берган. Буюк Навоий мазкур асарида Одам ота авлодидан етишган пайғамбар Идрис алайҳиссалом ҳақида маълумот берар экан: “Хат ва нужум илмини ул пайдо қилди”, деб ёзади.
Хулоса: оламларнинг тарбиячиси бўлган буюк Холиқнинг фазли ила отамиз Одам алайҳиссалом яратилишлари биланоқ нутқ сўзлаш ва ёзиш илмини ўрганган. Лекин хат – ёзма нутқ унинг зурриёди Идрис алайҳиссалом даврида пайдо бўлган.
– Сўз қандай қудратли кучга эга?
– Эътиқодимизнинг мўътабар манбаларида оламнинг яралиши ҳам, унинг ниҳояси ҳам сўзга боғлиқ экани айтилади. Тасаввур қилинг: инсониятга ато этилган барча неъматлар мавжуд бўлгани ҳолда сўз олиб қўйилса... На оғзаки, на ёзма сўз... Яшашда маъни қоладими? Йўқ, бундай ҳаёт ҳақида ўйлашнинг ўзи одамни даҳшатга солади.
Дарвоқе, бу саволингизга энг қисқа ва лўнда, энг тўлиқ ва мукаммал жавоб ҳазрат Навоийнинг мана бу рубоийсида ифодаланган:

Сўздурки нишон дурур ўлукка жондин,
Сўздурки берур жонға хабар жонондин,
Инсонни сўз айлади жудо ҳайвондин,
Билким, гуҳари шарифроқ йўқ ондин.

– Маъно бойликларимиз, тафаккур бойликларимиз китобларда жо бўлган. Қайси китобни қандай, қачон ўқиш керак?
– Умр жуда қисқа. Инсонга берилган фурсат жуда оз. Шундай бўлгач, уни тафаккурни чархлайдиган, кўнгилни ҳикмат ёғдуси билан ёритадиган, Ҳақ ва ҳақиқатни англатадиган муҳимдан ҳам муҳим китоблар мутолаасига сарфламоқ зарур. Оқ қоғознинг бетини қорайтирган ҳамма нарсани сараламай ўқийвериш умрни увол қилмоқдир...
Қачон ўқиш масаласига келсак, ҳар бир фурсатни ғанимат билиш керак. Ҳазрат Навоий таъбири билан айтганда:

Ҳар нафасинг ҳолидин огоҳ бўл,
Балки анга ҳуш ила ҳамроҳ бўл!

– Нима деб ўйласиз, дунё қурол билан бошқариладими ёки илм билан? Давоми...

​​UMRNING HAR DAMI G‘ANIMAT....

Adabiyotshunos olim, professor Nurboy Jabborov bilan suhbat

– Odam qachon gapirishni va yozishni o‘rgangan?
– Bugun biz yangi zamonda yashayapmiz. Kommunistlarning odamzod maymundan tarqagani haqidagi aravadan tushib qolgan uydirmalarini takrorlash davridan o‘tdik. Haq taolo otamiz Odam alayhissalomni tuproqdan yaratgan va u jon ato etilishi bilan aksa urganda: “Alhamdulillah” – deb Yaratganga shukr aytgan. Odamzodning birinchi aytgan so‘zi ana shu qutlug‘ kalima bo‘lgan. Demak, inson yaralishi bilanoq so‘zlay boshlagan. Odam otaning keyingi avlodlari gapirishni sekin-asta o‘rganishi esa barchaga ayon haqiqat.
Inson yozishni qachon o‘rganganiga kelsak, hazrat Alisher Navoiy “Tarixi anbiyo va hukamo” (“Payg‘ambarlar va hakimlar tarixi”) asarida mana bunday yozadi: “Chun inson kisvatin Odamg‘a kiydurdilar, Haq subhonahu va taolo asmoi husnini anga o‘rgatti”. Ya’ni Tangri taolo bandasi Odam alayhissalomni yaratishi bilanoq unga O‘zining go‘zal ismlarini ta’lim berdi. Hazrat Navoiy ana shu so‘zlardan keyin Qur’oni karim Baqara surasining 31-oyatini bunga dalil sifatida keltiradi: “Va allama Odama al-asmoa kullaho” – ya’ni “Va U Odamga barcha ismlarni o‘rgatdi”. Tabiiyki, buyuk hikmat egasi bo‘lgan Tangri taolo Odamga olamdagi barcha narsalarning ismlarini o‘rgatar ekan, uni yozma ifodalash ta’limini ham bergan. Buyuk Navoiy mazkur asarida Odam ota avlodidan yetishgan payg‘ambar Idris alayhissalom haqida ma’lumot berar ekan: “Xat va nujum ilmini ul paydo qildi”, deb yozadi.
Xulosa: olamlarning tarbiyachisi bo‘lgan buyuk Xoliqning fazli ila otamiz Odam alayhissalom yaratilishlari bilanoq nutq so‘zlash va yozish ilmini o‘rgangan. Lekin xat – yozma nutq uning zurriyodi Idris alayhissalom davrida paydo bo‘lgan.
– So‘z qanday qudratli kuchga ega?
– E’tiqodimizning mo‘tabar manbalarida olamning yaralishi ham, uning nihoyasi ham so‘zga bog‘liq ekani aytiladi. Tasavvur qiling: insoniyatga ato etilgan barcha ne’matlar mavjud bo‘lgani holda so‘z olib qo‘yilsa... Na og‘zaki, na yozma so‘z... Yashashda ma’ni qoladimi? Yo‘q, bunday hayot haqida o‘ylashning o‘zi odamni dahshatga soladi.
Darvoqe, bu savolingizga eng qisqa va lo‘nda, eng to‘liq va mukammal javob hazrat Navoiyning mana bu ruboiysida ifodalangan:

So‘zdurki nishon durur o‘lukka jondin,
So‘zdurki berur jong‘a xabar jonondin,
Insonni so‘z ayladi judo hayvondin,
Bilkim, guhari sharifroq yo‘q ondin.

– Ma’no boyliklarimiz, tafakkur boyliklarimiz kitoblarda jo bo‘lgan. Qaysi kitobni qanday, qachon o‘qish kerak?
– Umr juda qisqa. Insonga berilgan fursat juda oz. Shunday bo‘lgach, uni tafakkurni charxlaydigan, ko‘ngilni hikmat зyog‘dusi bilan yoritadigan, Haq va haqiqatni anglatadigan muhimdan ham muhim kitoblar mutolaasiga sarflamoq zarur. Oq qog‘ozning betini qoraytirgan hamma narsani saralamay o‘qiyverish umrni uvol qilmoqdir...
Qachon o‘qish masalasiga kelsak, har bir fursatni g‘animat bilish kerak. Hazrat Navoiy ta’biri bilan aytganda:
Har nafasing holidin ogoh bo‘l,
Balki anga hush ila hamroh bo‘l!
– Nima deb o‘ylasiz, dunyo qurol bilan boshqariladimi yoki ilm bilan?! Davomi...

Ассалому алайкум!

Қадрдонларим, эсонмисиз? Яна бир гўзал тонгда ғойибона дийдорлашаётганимиз учун Яратганга шукрлар бўлсин!
Биз уч кун мобайнида Сурхондарё заминида адабиётсевар ватандошларимиз, китобхон талаба ёшлар билан самимий мулоқотлар қурдик. Термиз давлат педагогика университети жамоаси иштирокида муҳташам Санъат саройида, Тошкент тиббиёт академияси Термиз филиали ҳамда Термиз иқтиодиёт ва сервис университетида, мактабларда ўтказилган ижодий учрашувлар ҳам таассуротларга бой бўлди. Ёш авлод кўнглига маърифат ёғдуларини улашдик.
Сурхондарё телевидениесида эфирга узатилган лавҳани эътиборингизга ҳавола этишдан мамнунман.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

Assalomu alaykum!

Qadrdonlarim, esonmisiz? Yana bir go‘zal tongda g‘oyibona diydorlashayotganimiz uchun Yaratganga shukrlar bo‘lsin!
Biz uch kun mobaynida Surxondaryo zaminida adabiyotsevar vatandoshlarimiz, kitobxon talaba yoshlar bilan samimiy muloqotlar qurdik. Termiz davlat pedagogika universiteti jamoasi ishtirokida muhtasham San’at saroyida, Toshkent tibbiyot akademiyasi Termiz filiali hamda Termiz iqtiodiyot va servis universitetida, maktablarda o‘tkazilgan ijodiy uchrashuvlar ham taassurotlarga boy bo‘ldi. Yosh avlod ko‘ngliga ma’rifat yog‘dularini ulashdik.
Surxondaryo televideniesida efirga uzatilgan lavhani e’tiboringizga havola etishdan mamnunman.

Nurboy Jabborov

Telegram / Facebook

​​ТУЙҒУ ЎЛСА, НЕГА АЗА ТУТИЛМАС...

Инсоннинг номукаммаллиги, мўътабар туйғуларнинг ҳар доим ҳам қадрланавермаслиги чинакам ижодкорни, аслида, фикрлайдиган ҳар бир одамни ташвишга солиши аён. Одамзодга хос туйғуларнинг тобора ноёб бўлиб, баъзилари йўқолиб бораётгани чин шоирнинг қалбидан ҳаловатни, кўзидан уйқуни олиши табиий. Бундай ҳол изтироб ва илҳомга асос бўлмоғи зинҳор таажжубланарли эмас. Зеро, ҳақиқий санъат асари дарднинг, изтиробнинг мевасидир. Бу эса, ўз ўрнида, янгидан янги поэтик яратиқларнинг юзага келишига замин бўлади. Ўзбекистон Қаҳрамони Абдулла Ориповнинг «Туйғулар» шеъри ҳам буни тасдиқлайди. Шеър қуйидаги мисралар билан бошланади:

Дунё ишларига боқиб ҳайрон, лол,
Шогирд устозига берди-ку савол:
- Мудом ўтганларни ёд айлагаймиз,
Ёд айлаб руҳларин шод айлагаймиз.
Деворларга осиб чўгирмасини,
Ўтказамиз етти, йигирмасини.
Сўнгра қирқи бўлар, йили бўлади,
Кетгандан қолганнинг кўнгли тўлади.
Чорлаб мамлакатни эҳсон ошига,
Байтлар ҳам битамиз қабр тошига.
Буларнинг ҳаммаси савоб, албатта,
Тирик бандаларга ибратдир катта.
Давоми...

Нурбой Жабборов

​​TUYG‘U O‘LSA, NEGA AZA TUTILMAS...

Insonning nomukammalligi, mo‘tabar tuyg‘ularning har doim ham qadrlanavermasligi chinakam ijodkorni, aslida, fikrlaydigan har bir odamni tashvishga solishi ayon. Odamzodga xos tuyg‘ularning tobora noyob bo‘lib, ba’zilari yo‘qolib borayotgani chin shoirning qalbidan halovatni, ko‘zidan uyquni olishi tabiiy. Bunday hol iztirob va ilhomga asos bo‘lmog‘i zinhor taajjublanarli emas. Zero, haqiqiy san’at asari dardning, iztirobning mevasidir. Bu esa, o‘z o‘rnida, yangidan yangi poetik yaratiqlarning yuzaga kelishiga zamin bo‘ladi. O‘zbekiston Qahramoni Abdulla Oripovning «Tuyg‘ular» she’ri ham buni tasdiqlaydi. She’r quyidagi misralar bilan boshlanadi:

Dunyo ishlariga boqib hayron, lol,
Shogird ustoziga berdi-ku savol:
- Mudom o‘tganlarni yod aylagaymiz,
Yod aylab ruhlarin shod aylagaymiz.
Devorlarga osib cho‘girmasini,
O‘tkazamiz yetti, yigirmasini.
So‘ngra qirqi bo‘lar, yili bo‘ladi,
Ketgandan qolganning ko‘ngli to‘ladi.
Chorlab mamlakatni ehson oshiga,
Baytlar ham bitamiz qabr toshiga.
Bularning hammasi savob, albatta,
Tirik bandalarga ibratdir katta.
Davomi...

Nurboy Jabborov

Ассалому алайкум!

Азизларим, омонмисизлар?
Биз 23 октябр куни “Маърифат улашиб" лойиҳаси доирасида атоқли ижодкорларимиз Ахтамқули ва Наби Жалолиддин билан бирга Термиз давлат педагогика институти профессор-ўқитувчилари ва талабалари иштирокида шаҳардаги “Санъат саройи”да ўтказилган тадбирда нутқ сўзладик.
Энг юқори савияли савол йўллаган талабаларга муаллифлик китобларимизни совға қилдик. Талабалар бизнинг портретларимизни чизишибди, тасанно!
“Яшил макон” дастури доирасида дарахт кўчатлари ўтқаздик. Ижодий мулоқот гулхан атрофидаги мушоара билан якунланди. Тадбирлар ниҳоятда юқори савияда ўтди.

Telegram / Facebook

Assalomu alaykum!

Azizlarim, omonmisizlar?
Biz 23-oktyabr kuni “Ma’rifat ulashib" loyihasi doirasida atoqli ijodkorlarimiz Axtamquli va Nabi Jaloliddin bilan birga Termiz davlat pedagogika instituti professor-o’qituvchilari va talabalari ishtirokida shahardagi “San’at saroyi"da o’tkazilgan tantanali tadbirda nutq so’zladik.
Eng yuqori saviyali savol yo'llagan talabalarga mualliflik kitoblarimizni sovg’a qildik. Talabalar bizning portretlarimizni chizishibdi, tasanno!
“Yashil makon” dasturi doirasida daraxt ko’chatlari o’tqazdik. Ijodiy muloqot gulxan atrofidagi mushoara bilan yakunlandi. Tadbirlar nihoyatda yuqori saviyada o’tdi.

Telegram / Facebook

Ассалому алайкум!

Қадрдонларим, омонмисиз? Илмий-ижодий ишларингизда, талаба ёшларимизнинг ўқишида Тангри ёр бўлсин!
“Жадид” газетасининг 18 октябрдаги 43-сонида Зокиржон Холмуҳаммад ўғли Фурқат ижоди ва улуғ шоиримизга Қўқон шаҳрида бунёд этилган обида ҳақида “Озодликка ўрнатилган ҳайкал” сарлавҳали мақоламиз чоп этилди. Мақола ҳақидаги фикрингиз биз учун бениҳоя қадрли.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

Assalomu alaykum!

Qadrdonlarim, omonmisiz? Ilmiy-ijodiy ishlaringizda, talaba yoshlarimizning o‘qishida Tangri yor bo‘lsin!
“Jadid” gazetasining 18-oktyabrdagi 43-sonida Zokirjon Xolmuhammad o‘g‘li Furqat ijodi va ulug‘ shoirimizga Qo‘qon shahrida bunyod etilgan obida haqida “Ozodlikka o‘rnatilgan haykal” sarlavhali maqolamiz chop etildi. Maqola haqidagi fikringiz biz uchun benihoya qadrli.

Nurboy Jabborov

Telegram / Facebook

Assalomu alaykum!

Hurmatli o‘zanimiz a’zolari, O‘zbek tili bayramini yaxshi kutib oldingizmi? Yana bir marta qutlug‘ bo‘lsin!
“O‘zbekiston tarixi” telekanalida ushbu bayramga bag‘ishlab efirga uzatilgan “Gapning ochig‘i” ko‘rsatuvida fikrlarim bilan ishtirok etdim. Ko‘rib, fikr bildirsangiz, mamnun bo‘lurmen.

Nurboy Jabborov

───── • ✤ • ─────

Ассалому алайкум!

Ҳурматли ўзанимиз аъзолари, Ўзбек тили байрамини яхши кутиб олдингизми? Яна бир марта қутлуғ бўлсин!
“Ўзбекистон тарихи” телеканалида ушбу байрамга бағишлаб эфирга узатилган “Гапнинг очиғи” кўрсатувида фикрларим билан иштирок этдим. Кўриб, фикр билдирсангиз, мамнун бўлурмен.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

​​УЛУҒ ФУЗУЛИЙ – БУЮК НАВОИЙ ИЗДОШИ

Иккинчи мақола

Муҳаммад Фузулий буюк устози Алишер Навоийдан туркий руҳиятнинг бетакрор ифодаси юзасидан ҳам таъсирланган. Ҳазрат Навоий “Муҳокамат ул-луғатайн” асарида туркий тилнинг ифода имконияти форс тилидан баландроқ эканини мисоллар орқали исботлагандан сўнг мана бундай ёзади: “Бу алфоз ва иборатда бу навъ дақойиқ кўпдурким, бу кунга дегинча ҳеч киши ҳақиқатиға мулоҳаза қилмағон жиҳатдин бу яшурун қолибдур. Ва ҳунарсиз туркнинг ситамзариф йигитлари осонлиққа бўла форсий алфоз била назм айтурға машғул бўлубтурлар”. Буюк замондоши асарларини ўқиб ўрганган Муҳаммад Фузулийнинг қитъаларидан бирида ифодаланган қуйидаги сўзлари юқоридаги фикрларга ҳар жиҳатдан уйғун эканини таъкидлаш керак:

Ул сабабдан форси лафзи-ла чўхдур назмким,
Назм нозик турк лафзи-ла экан душвор ўлур.

Лаҳжаи турки қабули назми таркиб этмаюб,
Аксаран алфози номарбуту ноҳамвор ўлур.

Манда тавфиқ ўлса бу душвори осон айларам,
Навбаҳор ўлғоч тикандан барги гул изҳор ўлур.

Худди Навоий каби Фузулий наздида ҳам аксар шоирларнинг форсий тилда ёзишларига сабаб “назм нозик турк лафзи-ла душвор” экани билан боғлиқ. Негаки, ўша кезлари туркий миллатга мансуб шоирлар ҳам шеърларини осонликка кўра форсийда ёзган. Фузулий қовушмаган, ноўрин жумлалар билан битилган назмни қабул қила олмайдиган туркий лаҳжада шеър айтиш қийин эканини бунга сабаб қилиб кўрсатади. “Манда тавфиқ ўлса бу душвори осон айларам” – мана, Фузулий қалбидаги миллий руҳнинг қуввати! Худди баҳор келганда гуллар очилиши муқаррар бўлгани сингари агар Тангри муваффақ қилса, у ана шу мушкулни осон этмоқни мақсад қилган. Ана шу руҳият сабабми, саҳро тиниқ сувни қандай ташналик билан қабул қилса, ўқувчи Фузулий шеърларига шундай чанқоқ. Шоирнинг ҳикматга йўғрилган қуйма мисралари кўнгилга оқиб киради. Қалб тубидаги яширин туйғуларга жон бағишлайди. Мудроқ туйғуларни уйғотиб юборади. Кўнгилни занглардан тозалаб, унга ойнадек жило беради. Бу шеърлар туркий тилнинг нечоғлиқ бой эканини, ифода имконияти нақадар кенг эканини исботлаб келаётгани сабаби шунда.
Учинчи уйғунлик – сўзга бўлган масъулиятнинг кучли эканида кўринади. Давоми...

Нурбой Жабборов

​​ULUG‘ FUZULIY – BUYUK NAVOIY IZDOSHI

Ikkinchi maqola

Muhammad Fuzuliy buyuk ustozi Alisher Navoiydan turkiy ruhiyatning betakror ifodasi yuzasidan ham ta’sirlangan. Hazrat Navoiy “Muhokamat ul-lug‘atayn” asarida turkiy tilning ifoda imkoniyati fors tilidan balandroq ekanini misollar orqali isbotlagandan so‘ng mana bunday yozadi: “Bu alfoz va iboratda bu nav’ daqoyiq ko‘pdurkim, bu kunga degincha hech kishi haqiqatig‘a mulohaza qilmag‘on jihatdin bu yashurun qolibdur. Va hunarsiz turkning sitamzarif yigitlari osonliqqa bo‘la forsiy alfoz bila nazm ayturg‘a mashg‘ul bo‘lubturlar”. Buyuk zamondoshi asarlarini o‘qib o‘rgangan Muhammad Fuzuliyning qit’alaridan birida ifodalangan quyidagi so‘zlari yuqoridagi fikrlarga har jihatdan uyg‘un ekanini ta’kidlash kerak:

Ul sababdan forsi lafzi-la cho‘xdur nazmkim,
Nazm nozik turk lafzi-la ekan dushvor o‘lur.

Lahjai turki qabuli nazmi tarkib etmayub,
Aksaran alfozi nomarbut-u nohamvor o‘lur.

Manda tavfiq o‘lsa bu dushvori oson aylaram,
Navbahor o‘lg‘och tikandan bargi gul izhor o‘lur.

Xuddi Navoiy kabi Fuzuliy nazdida ham aksar shoirlarning forsiy tilda yozishlariga sabab “nazm nozik turk lafzi-la dushvor” ekani bilan bog‘liq. Negaki, o‘sha kezlari turkiy millatga mansub shoirlar ham she’rlarini osonlikka ko‘ra forsiyda yozgan. Fuzuliy qovushmagan, noo‘rin jumlalar bilan bitilgan nazmni qabul qila olmaydigan turkiy lahjada she’r aytish qiyin ekanini bunga sabab qilib ko‘rsatadi. “Manda tavfiq o‘lsa bu dushvori oson aylaram” – mana, Fuzuliy qalbidagi milliy ruhning quvvati! Xuddi bahor kelganda gullar ochilishi muqarrar bo‘lgani singari agar Tangri muvaffaq qilsa, u ana shu mushkulni oson etmoqni maqsad qilgan. Ana shu ruhiyat sababmi, sahro tiniq suvni qanday tashnalik bilan qabul qilsa, o‘quvchi Fuzuliy she’rlariga shunday chanqoq. Shoirning hikmatga yo‘g‘rilgan quyma misralari ko‘ngilga oqib kiradi. Qalb tubidagi yashirin tuyg‘ularga jon bag‘ishlaydi. Mudroq tuyg‘ularni uyg‘otib yuboradi. Ko‘ngilni zanglardan tozalab, unga oynadek jilo beradi. Bu she’rlar turkiy tilning nechog‘liq boy ekanini, ifoda imkoniyati naqadar keng ekanini isbotlab kelayotgani sababi shunda.
Uchinchi uyg‘unlik – so‘zga bo‘lgan mas’uliyatning kuchli ekanida ko‘rinadi. Davomi...

Nurboy Jabborov

​​УЛУҒ ФУЗУЛИЙ – БУЮК НАВОИЙ ИЗДОШИ

Ўз замонаси ва кейинги барча даврлар адабиётида ҳазрат Алишер Навоийга эргашмаган, ул зотнинг асарларидан илҳом олмаган шоирни топиш маҳол. Муҳаммад Фузулий шеърияти ҳам Алишер Навоий анъаналарини муносиб давом эттиргани, сўз мулкининг соҳибқирони бадиий кашфиётларини янги ютуқлар билан бойитгани жиҳатидан муҳимдир. Шоир, айниқса, Алишер Навоий ижодини мукаммал ўрганиб, кўплаб шеърларига назиралар битган, асарларида улуғ мутафаккирга юксак эҳтиромини билдирган. “Лайли ва Мажнун” достонида Фузулий, жумладан, буюк устози ҳазрат Навоийни мана бундай васф этади:

Турк-у Араб-у Ажамда айём,
Ҳар шоира вермишди бир ком...
Ўлмиш эди Навоийи сухандон
Манзури шаҳаншоҳи Хуросон.

Бу ўринда шоир Навоийи сухандон билан бирга, тагматнда шаҳаншоҳи Хуросон – Султон Ҳусайн Бойқарога ҳам чуқур ҳурматини изҳор қилади. Алишер Навоийнинг шу даражага эришувида ҳукмдор дўстининг ҳам муносиб хизматлари борлигини эътироф этади.
Фузулийнинг ижодда Алишер Навоий мактабининг издоши экани Ҳамид Арасли, Жаннат Нагиева, бизнинг замонамизда Алмаз Улви, Рамез Аскер сингари озарбайжон, Азиз Қаюмов, Абдуқодир Ҳайитметов, Холид Расул каби ўзбек олимлари тадқиқотларида етарли даражада исботланган. Бизнингча ҳам, ушбу издошлик бир неча йўналишда кечгани кузатилади.
Биринчидан, икки мутафаккирнинг эстетик қарашлари бир-бирига уйғун ва бири иккинчисини тўлдиради. Эстетик тутумдаги мутаносиблик Навоий ва Фузулийнинг Шарқ адабиётидаги девон тузиш анъанаси ва энг фаол лирик жанр – ғазал ҳақидаги қарашларида, айниқса, яққол кўринади. Алишер Навоий “Бадойиъ ул-бидоя” девони дебочасида бу борада тўрт муҳим тамойилни илгари сургани маълум. Улардан биринчиси Давоми...

Нурбой Жабборов

​​ULUG‘ FUZULIY – BUYUK NAVOIY IZDOSHI

O‘z zamonasi va keyingi barcha davrlar adabiyotida hazrat Alisher Navoiyga ergashmagan, ul zotning asarlaridan ilhom olmagan shoirni topish mahol. Muhammad Fuzuliy she’riyati ham Alisher Navoiy an’analarini munosib davom ettirgani, so‘z mulkining sohibqironi badiiy kashfiyotlarini yangi yutuqlar bilan boyitgani jihatidan muhimdir. Shoir, ayniqsa, Alisher Navoiy ijodini mukammal o‘rganib, ko‘plab she’rlariga naziralar bitgan, asarlarida ulug‘ mutafakkirga yuksak ehtiromini bildirgan. Fuzuliy “Layli va Majnun” dostonida, jumladan, buyuk ustozi hazrat Navoiyni mana bunday vasf etadi:

Turk-u Arab-u Ajamda ayyom,
Har shoira vermishdi bir kom...
O‘lmish edi Navoiyi suxandon
Manzuri shahanshohi Xuroson.

Bu o‘rinda shoir Navoiyi suxandon bilan birga, tagmatnda shahanshohi Xuroson – Sulton Husayn Boyqaroga ham chuqur hurmatini izhor qiladi. Alisher Navoiyning shu darajaga erishuvida hukmdor do‘stining ham munosib xizmatlari borligini e’tirof etadi.
Fuzuliyning ijodda Alisher Navoiy maktabining izdoshi ekani Hamid Arasli, Jannat Nagieva, bizning zamonamizda Almaz Ulvi, Ramez Asker singari ozarbayjon, Aziz Qayumov, Abduqodir Hayitmetov, Xolid Rasul kabi o‘zbek olimlari tadqiqotlarida yetarli darajada isbotlangan. Bizningcha ham, ushbu izdoshlik bir necha yo‘nalishda kechgani kuzatiladi.
Birinchidan, ikki mutafakkirning estetik qarashlari bir-biriga uyg‘un va biri ikkinchisini to‘ldiradi. Estetik tutumdagi mutanosiblik Navoiy va Fuzuliyning Sharq adabiyotidagi devon tuzish an’anasi va eng faol lirik janr – g‘azal haqidagi qarashlarida, ayniqsa, yaqqol ko‘rinadi. Alisher Navoiy “Badoyi’ ul-bidoya” devoni debochasida bu borada to‘rt muhim tamoyilni ilgari surgani ma’lum. Ulardan birinchisi Davomi....

Nurboy Jabborov

Ассалому алайкум!

Азизларим, омонмисизлар? Ғойибона бўлса-да яна дийдорлаштирган Тангрига шукрлар айтамиз. 
Шунга ҳам ўн йилдан ошди-ёв, “Маданият ва маърифат” телеканалидан атоқли журналист Илмира Раҳматуллаева камина ва оилам ҳақида “Зиёли хонадон” кўрсатувини тайёрламоқчи эканини айтиб қўнғироқ қилди. Розилик билдирдим. Илмирахон кўрсатувни астойдил тайёрлади. Эфирга узатилгач, аксар ойдинларимиз илиқ фикрлар билдирдилар. 
Оилавий архивимиздаги энг яхши эсдаликлардан бўлган кўрсатув сизга ҳам маъқул келади, деган умиддаман.

Нурбой Жабборов  

Телеграмм / Фейсбук

Assalomu alaykum!

Azizlarim, omonmisizlar? G‘oyibona bo‘lsa-da yana diydorlashtirgan Tangriga shukrlar aytamiz. 
Shunga ham o‘n yildan oshdi-yov, “Madaniyat va ma’rifat” telekanalidan atoqli jurnalist Ilmira Rahmatullaeva kamina va oilam haqida “Ziyoli xonadon” ko‘rsatuvini tayyorlamoqchi ekanini aytib qo‘ng‘iroq qildi. Rozilik bildirdim. Ilmiraxon ko‘rsatuvni astoydil tayyorladi. Efirga uzatilgach, aksar oydinlarimiz iliq fikrlar bildirdilar. 
Oilaviy arxivimizdagi eng yaxshi esdaliklardan bo‘lgan ko‘rsatuv sizga ham ma’qul keladi, degan umiddaman.

Nurboy Jabborov  

Telegram / Facebook

​​“ВАСЛИНГ МАНГА ҲАЁТ ВЕРИР...”

Муҳаммад Фузулий болалигидан илм ўрганишга жидду жаҳд қилган. Шоир шеър фақат санъатгина эмас, унинг замирида илму ирфон ҳам бўлиши зарурлигини, “...илмсиз шеър асоси йўқ девор.. ва асоссиз девор ғоятда беътибор” эканини теран англаган. Шунинг учун ҳам ақлий ва нақлий илмларни ўрганишга алоҳида диққат қаратган.
Фузулийнинг туркий девони дебоча, 294 ғазал, 45 қасида, 2 таржиъбанд, 10 мусаммат (5 мухаммас, 2 мусаддас, 3 мурабба), 42 қитъа ва 76 рубоийдан таркиб топган. Унинг шеърлари теран мазмун ва гўзал бадииятни уйғунлаштиргани, фалсафий моҳияти чуқур экани билан алоҳида ажралиб туради.
Шарқ адабиётининг бошқа улуғ намояндалари сингари Муҳаммад Фузулий девонида ҳам энг катта ўринни ғазаллар эгаллайди. Шоирнинг улуғ замондоши, туркий шеърият назариётчиси Шайх Аҳмад Худойдод Тарозийнинг “Фунуну-л-балоға” асарида: “Ғазалнинг аксари” йигирма байт бўлур. Ва ақалли беш байт. Андин ўксук бўлмас. Магар қофия табилмаса, тўрт байт қилурлар. Ул ҳам зарурат ҳукмидин жоиздур”, дейилади. Фузулий ғазалларининг энг кичик ҳажмдагиси беш, энг каттаси эса ўн уч байтдан таркиб топган. Шоир девонида аксар 7 байтли ғазаллар (226 та) бўлиб, иккинчи ўринни 5 байтли ғазаллар (24 та) эгаллайди. Энг йирик ҳажмлилари – 10 байтли 3 та ва 13 байтли 1 та ғазал ўрин олган. Бу ҳол Фузулий ғазал ҳажмини муайян қолиплардан келиб чиқиб эмас, бадиий мантиққа кўра белгилаганидан далолат беради.
Шоир асосий эътиборни фалсафий мазмун ва поэтик шакл мутаносиблигига, бадиий ниятнинг мукаммал ифодасига қаратган. Туркий шеъриятнинг буюк намояндаси Алишер Навоий ғазалларига ана шу жиҳатдан баҳо берган Мақсуд Шайхзода мана бундай фикр билдирган эди: “Албатта, лирик шеър жуда ҳам катта бўлиши унинг бадиий таъсирини камайтиради, китобхондаги эмоционал ҳисларни ўтмаслаштириб қўяди. Навоий ғазалларининг ҳажми формаси 7 ёки 9 байтлик ғазаллардир. Аммо унда 8 ва 10 байтли ғазалларни ҳам учратиш мумкин. Бу факт шоирда бадиий завқнинг қатъий андозаларга эга бўлганини, таъсиротнинг ҳадду ҳудудини яхши тасаввур қилганини кўрсатади. Чунки лириканинг иҳота доираси эпик ва драматик асарларга ўхшаб бепоён бўлмайди”. Фузулий ғазалларида ҳам айни шу тамойилга амал қилингани кузатилади. Шоир фикрни ихчам, лўнда, фасоҳат ва балоғат билан ифодалайди. Ғазалларида лирик кечинма ва бадиий тасвир, ҳаёт фалсафаси ва поэтик талқин ҳайратланарли даражада мутаносиб. Туркий тилнинг бутун жозибаси, тенгсиз ифода имконияти ёрқин намоён бўлади шоир шеърларида.
Фузулий ғазаллари орасида муламмаъ санъати асосига қурилганлари ҳам анчагина. Давоми...

Nurboy Jabborov

​​“VASLING MANGA HAYOT VERIR...”

Muhammad Fuzuliy bolaligidan ilm o‘rganishga jidd-u jahd qilgan. Shoir she’r faqat san’atgina emas, uning zamirida ilm-u irfon ham bo‘lishi zarurligini, “...ilmsiz she’r asosi yo‘q devor.. va asossiz devor g‘oyatda be’tibor” ekanini teran anglagan. Shuning uchun ham aqliy va naqliy ilmlarni o‘rganishga alohida diqqat qaratgan.
Fuzuliyning turkiy devoni debocha, 294 g‘azal, 45 qasida, 2 tarji’band, 10 musammat (5 muxammas, 2 musaddas, 3 murabba), 42 qit’a va 76 ruboiydan tarkib topgan. Uning she’rlari teran mazmun va go‘zal badiiyatni uyg‘unlashtirgani, falsafiy mohiyati chuqur ekani bilan alohida ajralib turadi.
Sharq adabiyotining boshqa ulug‘ namoyandalari singari Muhammad Fuzuliy devonida ham eng katta o‘rinni g‘azallar egallaydi. Shoirning ulug‘ zamondoshi, turkiy she’riyat nazariyotchisi Shayx Ahmad Xudoydod Taroziyning “Fununu-l-balog‘a” asarida: “G‘azalning aksari” yigirma bayt bo‘lur. Va aqalli besh bayt. Andin o‘ksuk bo‘lmas. Magar qofiya tabilmasa, to‘rt bayt qilurlar. Ul ham zarurat hukmidin joizdur”, deyiladi. Fuzuliy g‘azallarining eng kichik hajmdagisi besh, eng kattasi esa o‘n uch baytdan tarkib topgan. Shoir devonida aksar 7 baytli g‘azallar (226 ta) bo‘lib, ikkinchi o‘rinni 5 baytli g‘azallar (24 ta) egallaydi. Eng yirik hajmlilari – 10 baytli 3 ta va 13 baytli 1 ta g‘azal o‘rin olgan. Bu hol Fuzuliy g‘azal hajmini muayyan qoliplardan kelib chiqib emas, badiiy mantiqqa ko‘ra belgilaganidan dalolat beradi.
Shoir asosiy e’tiborni falsafiy mazmun va poetik shakl mutanosibligiga, badiiy niyatning mukammal ifodasiga qaratgan. Turkiy she’riyatning buyuk namoyandasi Alisher Navoiy g‘azallariga ana shu jihatdan baho bergan Maqsud Shayxzoda mana bunday fikr bildirgan edi: “Albatta, lirik she’r juda ham katta bo‘lishi uning badiiy ta’sirini kamaytiradi, kitobxondagi emotsional hislarni o‘tmaslashtirib qo‘yadi. Navoiy g‘azallarining hajmi formasi 7 yoki 9 baytlik g‘azallardir. Ammo unda 8 va 10 baytli g‘azallarni ham uchratish mumkin. Bu fakt shoirda badiiy zavqning qat’iy andozalarga ega bo‘lganini, ta’sirotning hadd-u hududini yaxshi tasavvur qilganini ko‘rsatadi. Chunki lirikaning ihota doirasi epik va dramatik asarlarga o‘xshab bepoyon bo‘lmaydi”. Fuzuliy g‘azallarida ham ayni shu tamoyilga amal qilingani kuzatiladi. Shoir fikrni ixcham, lo‘nda, fasohat va balog‘at bilan ifodalaydi. G‘azallarida lirik kechinma va badiiy tasvir, hayot falsafasi va poetik talqin hayratlanarli darajada mutanosib. Turkiy tilning butun jozibasi, tengsiz ifoda imkoniyati yorqin namoyon bo‘ladi shoir she’rlarida.
Fuzuliy g‘azallari orasida mulamma’ san’ati asosiga qurilganlari ham anchagina. Davomi...

Nurboy Jabborov

​​УЧ ТИЛДА ДЕВОН ТУЗГАН ШОИР

Биринчи мақола

Муҳаммад Фузулий – туркий дунёнинг Алишер Навоийдан кейинги энг машҳур мутафаккири. Лирик, лиро-эпик ва таржима асарлари билан Шарқ адабий-эстетик тафаккури ривожига улкан ҳисса қўшган улуғ шоир. Сўнгги беш аср давомида туркий адабиёт намояндалари ижодига катта таъсир кўрсатиб келаётган беназир ижодкор.
Буюк шоир ўзидан бой адабий мерос қолдирди. Туркий, форсий ва араб тилларида баравар ижод қилган Фузулий нодир ижодий салоҳият эгасидир. Шоирнинг туркий тилдаги мероси шеърлар девони, “Лайли ва Мажнун” достони, мунозара жанрига оид “Бангу бода”, Имом Ҳусайн қатли воқеаларига бағишланган “Ҳадиқат уш-шуҳадо” (“Шаҳидлар боғи”) асарлари ҳамда Жалолзода Мустафо Чалабий, Боғдод ҳокими Аёз Пошо, Қози Алоуддин, Мосул амалдорларидан Аҳмад Бей ва Султон Сулаймоннинг ўғли шаҳзода Боязидга ёзган мактубларини ўз ичига олади. Жалолзода Мустафо Чалабийга битилган мактуби “Шикоятнома” номи билан ҳам машҳур.
Шоир форс тилида ҳам самарали ижод қилган. Форсий тилдаги 410 ғазал, 49 қасида, 1 таркиббанд, 2 мусаммат (1 таси мусаддас, 1 таси мусаббаъ), 46 қитъа ва 105 рубоийни ўз ичига олган назмий девони, “Ҳафт жом” (“Етти жом”) соқийномаси, Султон Сулаймонга бағишланган “Анис ул-қалб” (“Қалб дўсти”) қасидаси, “Ринд ва Зоҳид”, “Сиҳҳат ва мараз” деб аталган насрий асарлари ҳамда “Муаммо рисоласи” ижодкорнинг бу тилдаги мероси ҳам салмоқли эканини тасдиқлайди. Фузулийнинг форсий асарлари Шарқ эстетик тафаккурининг бадиий ютуқларини уйғунлаштириши, шоир ижодий салоҳиятининг нечоғлиқ баланд эканини кўрсатиши жиҳатидан алоҳида аҳамиятга эга.
Улуғ мутафаккирнинг араб тилидаги мероси асосан ғазал ва қасидалардан таркиб топган ўттиз минг байт шеърни ўз ичига олган лирик девони, калом илмига оид “Матлаъ ул-эътиқод фий маърифат ил-мабдаъ ва маъод” (“Дунё ва охиратни танишда эътиқоднинг бошланиши”) асарларини ўз ичига олади. Уч тилда девон тузгани, мунозара, соқийнома жанрларида асарлар битгани, бадиий насрда ҳам ижод қилгани Муҳаммад Фузулийнинг фасоҳат ва балоғат бобида нодир истеъдод эгаси бўлганидан далолат беради.
Бундан ташқари, шоир таржима билан ҳам алоҳида шуғулланган. Унинг “Ҳадиқат уш-шуҳадо” асари Ҳусайн Воиз Кошифийнинг “Равзат уш-шуҳадо”сининг таржимаси экани айтилади. Бундан ташқари, Абдураҳмон Жомийнинг “Арбаъин”ини туркий ўғуз лаҳжасига маҳорат билан ўгиргани маълум.
Муҳаммад Фузулийнинг таваллуд санаси ҳақида бир-биридан фарқли турлича маълумотлар учрайди. Абуззиё Тавфиқ шоирнинг 1504 йили туғилганини айтса, Сулаймон Назиф шоир таваллуди санасини – 1494, Абдулақодир Қорахон – 1495, Ҳамид Арасли 1498 йил, деб ҳисоблайди. Шоир асарлари қўлёзмалари устида илмий изланиш олиб бориб, туркий девонининг инжалама-танқидий матнини тайёрлаган турк олими Абдулқодир Килинч эса шоирнинг дунёга келиши 1480 йиллар атрофида эканини тахмин қилади. Айни кезда тадқиқотчилар томонидан 1494 йил шоир таваллуд санаси сифатида қабул қилинган.
Туркий девони дебочасида шоирнинг ўзи туғилган жойини: “...маншаъ ва мавлидим Ироқи Араб”, деб кўрсатади. Аниқ қайси шаҳарда таваллуд топгани ҳақида бирор сўз айтмайди. Абдулқодир Килинч шоирга Боғдодий нисбаси туғилган жойига эмас, кўпроқ яшаш манзилига кўра берилганини таъкидлайди. Айрим олимлар унинг Ҳиллада туғилганини айтадилар. Форсча девони дебочасида шоир Нажаф ва Карбалодан етишиб чиққани тўғрисида ёзади. Шунга кўра, мутахассислар унинг Карбалода туғилгани ҳақидаги тўхтамга келишган. Тазкираларда вафоти санаси 1556 йил деб кўрсатилган.
Жорий йилда Фузулий таваллудига 530 йил тўлди. Бу сана бутун туркий дунёда, жумладан, Ўзбекистонда ҳам кенг миқёсда нишонланаётир. Шоир куллиётининг икки жилдлиги камина ходимингиз сўзбошиси билан нашр этилди. Ушбу нашр улуғ мутафаккир юбилейи муносабати билан халқимизга муносиб туҳфа бўлишидан умидвормиз.

Нурбой Жабборов

​​UCH TILDA DEVON TUZGAN SHOIR

Birinchi maqola

Muhammad Fuzuliy – turkiy dunyoning Alisher Navoiydan keyingi eng mashhur mutafakkiri. Lirik, liro-epik va tarjima asarlari bilan Sharq adabiy-estetik tafakkuri rivojiga ulkan hissa qo‘shgan ulug‘ shoir. So‘nggi besh asr davomida turkiy adabiyot namoyandalari ijodiga katta ta’sir ko‘rsatib kelayotgan benazir ijodkor.
Buyuk shoir o‘zidan boy adabiy meros qoldirdi. Turkiy, forsiy va arab tillarida baravar ijod qilgan Fuzuliy nodir ijodiy salohiyat egasidir. Shoirning turkiy tildagi merosi she’rlar devoni, “Layli va Majnun” dostoni, munozara janriga oid “Bangu boda”, Imom Husayn qatli voqealariga bag‘ishlangan “Hadiqat ush-shuhado” (“Shahidlar bog‘i”) asarlari hamda Jalolzoda Mustafo Chalabiy, Bog‘dod hokimi Ayoz Posho, Qozi Alouddin, Mosul amaldorlaridan Ahmad Bey va Sulton Sulaymonning o‘g‘li shahzoda Boyazidga yozgan maktublarini o‘z ichiga oladi. Jalolzoda Mustafo Chalabiyga bitilgan maktubi “Shikoyatnoma” nomi bilan ham mashhur.
Shoir fors tilida ham samarali ijod qilgan. Forsiy tildagi 410 g‘azal, 49 qasida, 1 tarkibband, 2 musammat (1 tasi musaddas, 1 tasi musabba’), 46 qit’a va 105 ruboiyni o‘z ichiga olgan nazmiy devoni, “Haft jom” (“Yetti jom”) soqiynomasi, Sulton Sulaymonga bag‘ishlangan “Anis ul-qalb” (“Qakb do‘sti”) qasidasi, “Rind va Zohid”, “Sihhat va maraz” deb atalgan nasriy asarlari hamda “Muammo risolasi” ijodkorning bu tildagi merosi ham salmoqli ekanini tasdiqlaydi. Fuzuliyning forsiy asarlari Sharq estetik tafakkurining badiiy yutuqlarini uyg‘unlashtirishi, shoir ijodiy salohiyatining nechog‘liq baland ekanini ko‘rsatishi jihatidan alohida ahamiyatga ega.
Ulug‘ mutafakkirning arab tilidagi merosi asosan g‘azal va qasidalardan tarkib topgan o‘ttiz ming bayt she’rni o‘z ichiga olgan lirik devoni, kalom ilmiga oid “Matla’ ul-e’tiqod fiy ma’rifat il-mabda’ va ma’od” (“Dunyo va oxiratni tanishda e’tiqodning boshlanishi”) asarlarini o‘z ichiga oladi. Uch tilda devon tuzgani, munozara, soqiynoma janrlarida asarlar bitgani, badiiy nasrda ham ijod qilgani Muhammad Fuzuliyning fasohat va balog‘at bobida nodir iste’dod egasi bo‘lganidan dalolat beradi.
Bundan tashqari, shoir tarjima bilan ham alohida shug‘ullangan. Uning “Hadiqat ush-shuhado” asari Husayn Voiz Koshifiyning “Ravzat ush-shuhado”sining tarjimasi ekani aytiladi. Bundan tashqari, Abdurahmon Jomiyning “Arba’in”ini turkiy o‘g‘uz lahjasiga mahorat bilan o‘girgani ma’lum.
Muhammad Fuzuliyning tavallud sanasi haqida bir-biridan farqli turlicha ma’lumotlar uchraydi. Abuzziyo Tavfiq shoirning 1504-yili tug‘ilganini aytsa, Sulaymon Nazif shoir tavalludi sanasini – 1494, Abdulaqodir Qoraxon – 1495, Hamid Arasli 1498-yil, deb hisoblaydi. Shoir asarlari qo‘lyozmalari ustida ilmiy izlanish olib borib, turkiy devonining injalama-tanqidiy matnini tayyorlagan turk olimi Abdulqodir Kilinch esa shoirning dunyoga kelishi 1480-yillar atrofida ekanini taxmin qiladi. Ayni kezda tadqiqotchilar tomonidan 1494-yil shoir tavallud sanasi sifatida qabul qilingan.
Turkiy devoni debochasida shoirning o‘zi tug‘ilgan joyini: “...mansha’ va mavlidim Iroqi Arab”, deb ko‘rsatadi. Aniq qaysi shaharda tavallud topgani haqida biror so‘z aytmaydi. Abdulqodir Kilinch shoirga Bog‘dodiy nisbasi tug‘ilgan joyiga emas, ko‘proq yashash manziliga ko‘ra berilganini ta’kidlaydi. Ayrim olimlar uning Hillada tug‘ilganini aytadilar. Forscha devoni debochasida shoir Najaf va Karbalodan yetishib chiqqani to‘g‘risida yozadi. Shunga ko‘ra, mutaxassislar uning Karbaloda tug‘ilgani haqidagi to‘xtamga kelishgan. Tazkiralarda vafoti sanasi 1556-yil deb ko‘rsatilgan.
Joriy yilda Fuzuliy tavalludiga 530 yil to‘ldi. Bu sana butun turkiy dunyoda, jumladan, O‘zbekistonda ham keng miqyosda nishonlanayotir. Shoir kulliyotining ikki jildligi kamina xodimingiz so‘zboshisi bilan nashr etildi. Ushbu nashr ulug‘ mutafakkir yubileyi munosabati bilan xalqimizga tuhfa bo‘lishidan umidvormiz.

Nurboy Jabborov

​​ХАЛҚНИНГ ЎЛМАС РУҲИЯТИ ИФОДАСИ

Миллийликдан холи бўлган туйғу таъсир кучидан айрилади. Миллий руҳдан мосиво тафаккур бамисоли қанотсиз қушга менгзайди. Шунга кўра, миллийлик – шеъриятнинг жони. Таъбир жоиз бўлса, жаҳон адабиёти кўригида ўзбек шеъриятини ажратиб кўрсатувчи етакчи хусусият, ўзгалардан фарқини намоён этадиган бош белги бу – миллий руҳдир. Шунинг учун ҳам, “Халқнинг ўлмас руҳиятини, қадриятларини, миллий ўзига хослигини, ва ниҳоят, бебаҳо тил бойлигини мужассам эта олган ҳақиқий ижод намуналаригина яшашга ҳақли”, деганда устоз Абдулла Орипов юз карра ҳақ эди.
Шоирнинг “Майданак” шеърида ифода ва тасвир ҳам, образ ва ташбеҳ ҳам – барча-барчасида миллийлик яққол намоён этилган. Майданак – Қашқадарёнинг Қамаши туманига қарашли гўзалликда тенгсиз маъво. Бу ердаги баланд тоғда Фанлар академияси Астрономия институтига қарашли Майданак обсерваторияси фаолият кўрсатади. Республикадаги энг илғор илмий техник иншоотлардан бўлган ушбу обсерватория ноёб астроиқлими билан жаҳоннинг энг етакчи бешта обсерваторияларидан бири ҳисобланади. “Майданак” шеърини устоз Абдулла Орипов фалакиёт илмининг бугунги ривожида алоҳида ўрин тутадиган ушбу масканга ташрифи чоғида ёзган. Ғалвали заминга эл бўлолмай, осмонга учмоқни орзу қилган ватандошини шоир Майданакка таклиф этади. Зеро, унинг таъбирига кўра, бунда коинотнинг ҳарамларига дурбин билан назар солмоқ имкони бор.

Ана, тонг юлдузи – Зуҳро нурафшон,
Дур тақиб олибди оппоқ бўйнига.
Оймомо пойлайди тун бўйи гирён,
Кириб кетмасин деб ернинг қўйнига. Давоми…

Нурбой Жабборов

Assalomu alaykum!

Hurmatli o‘zanimiz a’zolari, sog‘-omon bormisiz? Tangri taolo Sizni har bir ishingizda qo‘llasin!
Zamonamizda naqshbandiya tariqatining murshidi sifatida bebaho asarlar yozgan, yosh avlod qalbiga ma’rifat yog‘dularini ulashgan professor Mahmud As’ad Jo‘shon hazratlari haqidagi radiosuhbatimizni e’tiboringizga havola etishdan mamnunman.

Nurboy Jabborov

───── • ✤ • ─────

Ассалому алайкум!

Ҳурматли ўзанимиз аъзолари, соғ-омон бормисиз? Тангри таоло Сизни ҳар бир ишингизда қўлласин!
Замонамизда нақшбандия тариқатининг муршиди сифатида бебаҳо асарлар ёзган, ёш авлод қалбига маърифат ёғдуларини улашган профессор Маҳмуд Асъад Жўшон ҳазратлари ҳақидаги радиосуҳбатимизни эътиборингизга ҳавола этишдан мамнунман.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

​​“БУЛБУЛ ҚАНОТИДА БИР КИТОБ КЎРДИМ...”

Шеър – кўнгил изҳори. Аслида, туйғу ва фикр гўзал ташбеҳлару
метафоралар билан зийнатланиши шеъриятнинг муҳим шартларидан. Лекин бадиий жиҳатдан нечоғлиқ тўкис бўлмасин, самимиятдан айри туйғу ўқувчи қалбида акс садо бермайди. Устоз Абдулла Орипов: “...бадиий ижоднинг асоси – самимийликдадир... Ёлғондакам кўз ёши тўкиш нечоғли кулгили бўлса, атайлаб кулиш ҳам шу қадар аянчлидир”, деганда айни ҳақиқатни назарда тутган. Лирика шоир кўнглида кечган тўфонлар, юксак орзулару чўнг армонлар ифодасига таяниши эътиборга олинса, изҳорнинг самимий бўлиши қанчалик зарурлиги янада кўпроқ ойдинлашади. Ўзбекистон Халқ шоири Маҳмуд Тоир лирик шеърларининг асосий фазилати ана шу самимиятдадир.
“Айт энди, юрагим” шеърида шоир мана бундай ёзади:

Майса ёноғида томчи ёш кўрдим,
Гулларнинг лабида бол талош кўрдим,
Юрагим, бағрингда бир қуёш кўрдим,
Айт энди, одамлар уйғонсин.

Кечинма гўзал бадиият билан, қуйма сатрларда ифодаланган. Майсага тушган шабнамнинг ёноқдаги томчи ёшга ташбеҳ этилиши, гарчи очиқ ифодаланмаган бўлса ҳам, тагматнда ари образининг оҳорли тасвири (уларнинг гуллар лабидаги болларни талашиши), юракда қуёш порлаши (Юрагим, бағрингда бир қуёш кўрдим) билан боғлиқ талқинлар шеърнинг бадиий қувватини ошириб юборган.
Маҳмуд Тоир шеърияти лирик кечинма самимияти, ифода услуби халқона экани билан характерланади. Шунинг учун ҳам шоирнинг аксар шеърлари қўшиқларга айланиб, эл кўнглидан жой олган. Халқ ҳикматларига бадиий жиҳатдан қайта ишлов бериш ва оҳангнинг халқона экани билан боғлиқ ижодий тутумини шоирнинг ўзи: “Элдан ҳикмат зиёсин олиб, эл кўнглига жойлаш” тарзида изоҳлайди. “Келмадинг” сарлавҳали шеъри ана шу хусусияти билан алоҳида ажралиб туради:

Юракка нолишлар ботди, келмадинг,
Бошимга болишлар ботди, келмадинг,
Бағритошим, ё назарга илмадинг,
Бошимга болишлар ботди, келмадинг.

Юракка нолишлар ботди – шоир қалбидаги изтиробнинг қанчалар залворли экани уч сўзда ниҳоятда таъсирли ифодаланган. Бошимга болишлар ботди – ёр ҳажрининг оғир юки яна уч сўзда миллий руҳиятга мос тарзда оҳорли акс этган. Бу изҳорлар нечоғлиқ самимий бўлса, шунчалик халқчил, нақадар таъсирли бўлса, шу қадар кўнгилга яқиндир. Лирик кечинма ёрқин образли ифода воситасида тасвирлангани шеърни нурлантириб юборган.
Ишқ – одамзоднинг руҳий юксакликка эришуви манбаи. Давоми...

Нурбой Жабборов