NeoJadid

Davlat va din munosabati, qisqa satrlarda...

Bugun, 20-yanvar kuni AQShda Donald Trampning 47-prezidenti lavozimiga kirishish marosimi bo‘lib o‘tadi. Bu haqda bilish muhim bo‘lgan narsalar:

Ana'nalar. Inauguratsiya doimo 20-yanvarda o‘tkaziladi, bu AQSH Konstitutsiyasiga kiritilgan tuzatishlardan birining talabi. Bugungi tadbirning g‘ayrioddiy tomoni, u odatdagidek Kapitoliy oldidagi maydonda emas, balki ichkarida, AQSH Kapitoliysi rotondasida bo‘lib o‘tadi. Tramp va marosim tashkilotchilari bunday qarorga kelishining sababi - Vashingtongdagi qattiq sovuq (-11 darajagacha). Inauguratsiya paytida odamlar odatda tashqarida uzoq vaqt kutishadi, politsiyachilar itlar va otlar bilan tartibni saqlashadi; Tramp bunday sovuqda hammaning xavf ostida qolishini tushuntirdi. U inauguratsiya paradini ham bekor qildi. Buning o‘rniga Capital One Arenada 20 mingga yaqin odam sig‘adigan katta namoyish bo‘lib o‘tadi.

Inauguratsiya mehmonlari. AQShda xorijiy davlatlar vakillarini inauguratsiya marosimiga taklif qilish an’anasi yo‘q. Ammo Tramp bir nechtasini, jumladan, Argentina rahbari Xaver Mileyni taklif etdi. Xitoydan Vashingtonga XXR vitse-prezidenti Xan Chjen tashrif buyurdi - bu kamdan-kam uchraydigan hodisa deb baholanmoqda.

Mehmonlar orasida amerikalik milliarderlar ko‘p bo'ladi: Trampning yaqin gumashtasiga aylangan Ilon Maskdan tashqari Mark Sukerberg (Meta), Jef Bezos (Amazon), Sem Altman (Open AI), hamda TikTok rahbari Shou Tsi Chu tashrif buyurishi kutilmoqda.

Kimning hisobiga ziyofat? Inauguratsiya bilan bog'liq rasmiy tadbirlar AQSH byudjeti tomonidan moliyalashtiriladi, norasmiy ziyofat va qabullar uchun esa homiylar (yuqoridagi milliarderlar) mablag‘ ajratgan. Tramp bu tadbirlar uchun taxminan 200 million dollar yig‘di, bu to‘rt yil avval Baydenga qaraganda uch baravar ko‘p. Inauguratsiya tadbirlariga IT-kompaniyalar hamda Ford, GM, Goldman Sachs, Johnson & Johnson, Delta, McDonald’s kabi yirik biznes bajonidil hissa qo‘shishdi. Ba’zi tadbirkorlar uchun bu Tramp va uning jamoasi a’zolari bilan munosabatlarni yo‘lga qo‘yish va inauguratsiya ziyofatlarida ular bilan muloqot qilish imkoniyati sifatida ko'rilmoqda. Tramp vakillari OAV bilan suhbatda bu ixtiyoriy-majburiy hayriyalarni Trampdan kechirim so‘rash usuli deb atashgan.

Birinchi kunning 100 ta farmoni. Tramp va uning jamoasi a’zolari prezident inauguratsiyadan so‘ng uning saylovoldi va’dalarini amalga oshiradigan 100 ga yaqin farmonni imzolashi haqida e’lon qilishdi. Farmonlarning aniq mazmuni hozircha noma’lum, ammo boshqa narsalar qatorida Trampdan quyidagilar kutilmoqda:

- AQShda, shu jumladan Alyaskada neft qazib olishni osonlashtirish;
- Noqonuniy muhojirlarni deportatsiya qilish va tug‘ilganlik bo‘yicha fuqarolik huquqini bekor qilish (lekin bu huquq Konstitutsiyada belgilangan, shuning uchun bu borasda hali janglar bo‘ladi);
- Meksika bilan chegarada favqulodda holat e’lon qilish;
- AQSH Demokratik partiyasi va Bayden ma'muriyati targ'ib qilgan DEI (tenglik, inklyuzivlik va turfalik siyosatidan qisman voz kechish, hususan Qurolli Kuchlar safida;
- Elektromobillarga dotatsiyalarni bekor qilish;
- To'rt yil oldin Kapitoliyga uyushtirilgan hujumdan keyin hukm qilingan ko‘plab Tramp tarafdorlarini afv etish (Tramp ularni "garovga olinganlar" deb ataydi; ehtimol, politsiyaga hujum qilganlar afv etilmaydi).
- Tramp, shuningdek, Jon Kennedi, Robert Kennedi va Martin Lyuter Kingning o‘ldirilishi haqidagi hujjatlarni oshkor qilishga va’da bergan.

E’lon qilingan ko‘plab farmonlar Tramp ijro hokimiyati vakolatlaridan maksimal darajada foydalanib, hokimiyatning boshqa tarmoqlarini - qonun chiqaruvchi va sud organlarini chetga surib qo'yishga harakati deb hisoblanmoqda.

Inauguratsiyani qayerda ko‘rish mumkin? Marosimning rasmiy sahifasi - bu yerda . Mana bu yerda C-SPAN kanalida translyatsiya. Bu yerda esa MSNBC translyatsiyasi.

Rasman: sun'iy idrok (SI) bizni 20-30%ga axmoqlashtirmoqda.

Tadqiqotga ko'ra, SI'ga qanchalik ko'p o'zingiz qilishingiz lozim bo'lgan tafakkurni topshirib qo'ysangiz, miyangiz shunchalik dangasa bo'lib qoladi. Olimlar buni "kognitiv offloading" (aqliy faoliyatni outsors qilish) deb atashgan - miyangiz dam olishga o‘rganib qoladi va keyinchalik mustaqil fikrlashni va muammolarni yechishni xohlamay qoladi.

Yechimlardan biri Zettelkasten (qayd yozish) metodi bo'lishi mumkin.

Qandaydir futbolchi nechadir millionga sotilganidan oddiy o'zbekka nima foyda? Futbolchining o'zi, oilasi hursand bo'lishiga barcha asoslar bordir, lekin oddiy odamlarga nima naf bundan?

Abduqodir Husanovning transferi ommaviy isterikaga nega sabab bo'lyapti, hech tushunolmadim.

Las-Vegasdagi mehmonxonada Tesla Cybertruck’ni portlatgan shaxs jinoyatni tayyorlashda ChatGPT’dan foydalangani haqida xabar tarqalmoqda. U ChatGPT yordamida qancha portlovchi modda kerakligini va uni qayerdan topishni, qay usulda qo’llashni o’rgangan.
OpenAI vakillari, tabiiy-ki, bunga munosabat bildirdi: "Modellarimiz zararli kontentni oldini olishga mo‘ljallangan. Ushbu holatda ChatGPT internetda allaqachon mavjud bo‘lgan ma’lumotni taqdim etgandi."
Qiziq davrda yashayapmiz.

Bir savol bor edi kollektiv ongga:

o'zbek blogosfera, mediasiga qanday kontent yetishmaydi?

O'z fikringizni izohda bildiring, lutfan.

U mamlakat bir paytlar koloniya bo‘lgan. Keyinchalik, sekulyar millatchilar rahnamoligida mustaqillikka erishgan. Milliy eyforiya tugadi, mustaqil davlatchilik qurish mashaqqatlari boshlandi.

Kechagi milliy qahramonlar tobora sulolaviy xonlar va sultonlarga aylanib bordi, butun hokimiyat (va boyliklar) tepadagi bir oila va uning son-sanoqsiz qarindoshlari qo‘lida jamlandi. Fuqarolar mustaqillik va’da bergan natijani o‘z hayotida sezmadi, mustaqillik bilan bog‘liq umidlari puchga chiqdi.  Xususan, sobiq xo‘jayin o‘rniga kelgan mahalliy elita milliy boyliklarni xususiylashtirib, G‘arbga tashib ketdi. 

Madaniyat mo‘rtlashdi, quruq “ma’naviyat va ma’rifatga” aylandi, odamlarning xo‘rlanishi va tahqirlanishi odatiy tus olib, jamiyat beqarorlashdi. 

Osmonning musaffoligini saqlab qolish uchun “siloviklarga” juda katta imtiyoz va erkinliklar berildi, buning natijasida maxsus xizmatlar yoki harbiylar “davlat ichida davlatga” aylandi.Barcha uchun majburiy, tushunarli qonun-qoidalar o‘rniga “ponyatka” bo‘yicha yashash urf oladi. Do‘stlarga hamma narsa, dushmanga qonun taklif qilindi. Shaffof o‘yin qoidalarini o‘rnata olmagan (istamagan) hukmron elita "lyubaya biznes harasha" va "mendan keyin to‘fon bosmaydimi" kayfiyati bilan yashadi. 

Iqtisodiy, siyosiy va madaniy istiqbol yo‘qligini birinchi bo‘lib sezgan ziyolilar bu jamiyatdan “surdi”. Brain drain natijasida, iqtisodiy, siyosiy va madaniy kelajak haqiqatdan ham barbod bo'ldi, ortda qolgan barcha uchun imkoniyatlar cheklandi, toraydi. Jamiyat har tomonlama primitivlashdi.

Boshqa jo‘yali e’tiroz shakli qolmagani uchun nohaqliklarga e’tiroz Islomiy lisonda ifodalandi.  Islom bu jamiyatda zulmga qarshi turib beruvchi, taskin beruvchi yagona mafkuraga aylandi. Hukmron millatchi sekulyar elita Islom faktori bilan hisoblashish o‘rniga, qatag‘on yo‘liga o‘tdi. Yillar davom etgan tazyiq va qatag‘onlarga qaramay, Islomiy harakatlar kuchayaverdi.

O'z xalqini bostirish, yana ozgina ko‘proq millatni talash maqsadida hukmron elita mamlakatni "harbiy yordam evaziga resurslar" formulirovkasi bilan tashqi kuchlarni jalb qildi, ularning vassaliga aylandi.

Va baribir, bir kun, mamlakatni honavayron va qashshoq holda tashlab, ayollarining 3400 poy lyuks oyoq kiyimini yig'ib shaxsiy jetlarida sobiq metropoliyaga qochishga majbur bo'ldi.

Mana shu Yaqin Sharqning yangi tarixi va agar hukmron elitalar o‘zini yig‘ib olmasa, Markaziy Osiyoni kutayotgan voqealar rivoji.

"Miya chirishi" Oksford lug‘ati tomonidan 2024-yil so‘zi deb e’lon qilinibdi.

Miya chirishi bu "ahamiyatsiz va yuzaki kontentni haddan tashqari ko‘p iste’mol qilishning oqibatida insonning aqliy yoki intellektual qobiliyatining pasayishi" ekan.

O‘zbek telegramida bu odatda "bugun debillar kuni ekan, o‘zimiziga o‘xshagan debillarga yuborib qo‘yamiz" qabilidagi kontent shaklini oladi.

Pullik SI instrumentlari orasida tanlayotganlar diqqatiga: GPT yoki Claude'ni tanlang. Birinchisi aniqroq va pragmatikroq, ikkinchisi ijdkorroq va nafisroq.

Bu sohani yaxshi tushunadigan mutaxassisning tavsiyasi shu ekan.

Davlat adolatsiz nima? Shunchaki qaroqchilar to‘dasi.

Фозилхўжа Толибхўжаевич Орифхўжаев boshiga tushgani (havola) O‘zbekistonda durust insondek yashashga qaror qilgan har kimning boshiga tushishi mumkin. Zulm, adolatsizlik hukmron ekan, demak hech kim himoyalanmagan, har kimning hayoti “beqaror, nochor va qisqa”, Hobbs ta’biri bilan aytganda.

Aslida odamzodning 99 foizi aynan shunday beqarorlik, mavhumlik va omonsizlik hukmron bo‘lgan davrlarda yashagan va bu jarayonda qator saboqlarni o‘rgangan. Bu saboqlar har bir o‘zbek faoli o‘qib chiqishi shart bo‘lgan quyidagi kitoblarda bayon etilgan:
1) Vatslav Havel, "Kuchsizlarning kuchi" (o‘zbek tiliga tarjima qilingan)
2) Viktor Frankl, Человек в поисках смысла
3) Primo Levi, Канувшие и спасенные.
4) Милош Чеслав, Порабощенный разум.
5) Александр Солженицын, Архипелаг Гулаг.
6) Натан Щаранский. Не убоюсь зла.

Shaxsan men bu kitoblarda bir mushtarak mujdani ko‘rdim. Zulmga qarshi turishda eng muhim xislat, “g‘oyaviy bo‘lish” ekan. Ya’ni, odamda kuchli e’tiqod, g‘oya bo‘lishi kerak va inson bu e’tiqod uchun jonini berishga tayyor bo‘lishi kerak. Mutu kubla anta mutu, ya’ni o‘limdan avval o‘lish kerak. Insonda kuchli e’tiqod, g‘oya bo‘lmasa, u albatta sinadi. Bu g‘oya diniy e’tiqod bo‘lishi shart emas, liberallar erkinlik, sotsialistlar tenglik kabi qadriyatlar uchun ham jonini bergan.

Ikkinchisi, va biz hamon ahamiyatini yaxshi anglamagan mujda adolatsizlikka qarshi birgalikda kurashish yolg‘iz kurashishdan ko‘ra samaraliroq ekanligidir. Iloji boricha, uyushish kerak. Haq olinadi, berilmaydi. Lekin haqni shaxslar emas, jamoalar talab qiloladi.

Uchinchisi, hech narsa boqiy emas. Hech narsa o‘zgarmaydigandek, zulm doimo hukmron bo‘lib qolaveradigandek tuyulishi mumkin, lekin uning yaroqlilik muddati cheklangandir. Har qanday repressiv tizim ertami-kechmi barbod bo‘ladi.

Yuqoridagi kitoblarda tergov jarayoni, zolimlarning va mazlumlarning psixologiyasi borasida juda ko‘p qimmatli kuzatuvlar bor. Fozilxo‘janing videomurojaatidan ko‘rinib turganidek, ular hamon dolzarb, zero KGB davridan hech narsa o‘zgarmagan.

Dindorlarga, ayniqsa “Натан Щаранский. Не убоюсь зла” kitobini alohida tavsiya qilgan bo‘lardim. Xullas, pushti ko‘zoynaklarni yechib, qanday davlatda yashayotganimizni, va qanday yashashimiz kerakligini bilib qo‘yishimiz lozim.

Qaltiroq bosgan mahluqmanmi yoki haqqim bormi?

Bugun ziyolilarimiz o'ziga shu savolni berib, aniqlashtirib olishi lozim, chunki ularsiz ko'p narsa bajarilmay qolib ketyapti.

O'zbek tili jamiyatdagi o'rni borasida hozirda ikki undovga uchragan: birinchisi, o'zbek jamiyatning (va demak, tilining) umumiy tanazzuli bo'lsa, ikkinchisi hukmron elitaning til islohotini yaqqol sabotaj qilishi va paysalga solishidir.

Birinchi muammoga to'xtab o'tirmaymiz, chunki bu juda katta, murakkab mavzu. Ikkinchi muammo, bugun bir qator masalalarda amaldorlarning siyosiy iroda va xohishning yo'qligi tobora ayon bo'lmoqda. 90-yillardagi, tashqi siyosat talablariga binoan o'zgargan alifbo qoidalaridan, 00-yillardagi bu mavzuga qo'yilgan ta'qiqlardan tortib, "yangi" O'zbekiston davridagi til islohoti borasidagi jo'shqin faoliyat imitatsiyagacha deyarli 30 yildan beri paysalga solinayotgan til islohoti hukmron elitalar tomonidan turli sabablarga ko'ra, bu jarayonni orqaga qaytarib bo'lmasa, kamida sabotaj qilinayotgani, paysalga solinayotgani yaqqol ko'rinmoqda.

Masalan, 2018 yilning boshida Bosh vazir va Preziden Devonida tasdiqlangan rejaga ko'ra, 2021 yildan lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosiga to‘liq o‘tish kerak edi. «Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini keng joriy etish va yanada takomillashtirish bo‘yicha Harakatlar rejasi»ga ko'ra:
• amaldagi qonun hamda hukumat qarori yana-da takomillashtirilishi.
• tegishli qonunchilik talablari so‘zsiz bajarilishini taʼminlashga qaratilgan huquqiy mexanizmlar ishlab chiqilishi.
• O‘zbek tilidagi reklama matnlari va lavhalari lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosida yozilishi taʼminlanishi kerak edi. 2019 yilning iyuli oxirgi muddat sifatida ko‘rsatilgan.
• Bosma va elektron ommaviy axborot vositalarining lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosida faoliyat yuritishi to‘liq taʼminlanadi.

Bularning barchasi 2020 yilning oxiriga qadar to‘liq uddalanishi kerak edi. Natija qani?

Eng achinarlisi, bu harakatlardan avvalgi bosqich bo’lmish imlo islohoti hattoki amalga oshirilmadi. O'zbek tili va adabiyoti universiteti qoshida tuzilgan ishchi guruh ikki yil ishlab, hukumatga o'z takliflarini 2018 yil ohirlaridayoq kiritgan. Mana ikki yildir-ku, olimlar taklif etgan loyiha siyosatchilar tomonidan paysalga solinmoqda.

Aslida, hukmron elita til islohotini paysalga solayotgani taajjublantiradigan holat ham emas: tariximizga qarasak, O'zbekistonda pichoqqa ilinadigan barcha tashabbuslar doimo va deyarli faqat ziyolilardan chiqqan, bu tashabbuslar amaldorlarning ba'zida shiddatli, ba'zida yashirin qarshiligida amalga oshirilgan. Hattoki o'zbek millati (etnosi emas!) avvalo jadidlar deb tanilgan musulmon ziyolilarining "tasavvuridagi jamoa" sifatida vujuda keldi, bu "tasavvurdagi jamoa" Fitrat va uning shogirdi Fayzulla Xo'jayevning faol ishtirokida hozirgi O'zbekiston shaklida hayotga tadbiq etilgan.

O'zbek madaniy ijodkorlik doimo davlat institutlariga parallel ravishda yoki ulardan tashqarida olib borilganiga guvoh bo‘lamiz:
- 1921 yili til va orfografiya islohotiga bag‘ishlangan birinchi qurultoyni tashkil etgan Chig‘atoy gurungi ham,
- 1922 va 1923 yillarda birinchi o‘zbek talabalarini xorij universitetlariga yuborgan xayriya jamg‘armalari
- yoki «Yangi hayot do‘stlari» ham davlat bilan rasman bog‘liq bo‘lmagan. Bu tashkilotlarning barchasi keyinchalik davlat tomonidan taqiqlab qo‘yilgan.

Perestroyka davri va ilk mustaqillik yillari bilan bog'liq nimainki ijobiy yutuqlar bo'lsa (eng asosiysi, Mustaqillikni e'lon qilinishi, til muammosini ko'tarilishi, erkinlik uchun parlamentdagi kurashlar, paxta zo'ravonligiga qarshi kurash va hkz), bular ham ziyolilar faoliyati bilan bog'liq, amaldorlarning emas. Ba'zi dalillarga ko'ra, O'zbekistonning rahbariyati pinhona SSSRni saqlab qolmoqchi bo'lgan GKChP tarafida bo'lgan va Mustaqillikni majburan (jumladan, ziyolilar bosimiga javob sifatida) e'lon qilgan.

Demak, bugun ham til islohoti (hamda qator boshqa muhim tashabbuslar) yana o’sha ziyolilar va jamaotchilikning “farzi kifoyasiga” aylangan. Ortiq, davlatdan hech narsa kutmasdan, bu vazifaga jamiyatning o’zi ega chiqishi kerak. Hukumatdan sado chiqmaydiganga o'xshaydi, chiqsa ham biz kutgan natijani bermasa kerak.

Va, nazarimda, eng muhimi.

Har ikki taraf ham tushunmayaptiki, bularning hammasi "white rabbit" (vazifasi ommaning eʼtiborini asosiy narsadan chalgʻitish boʻlgan detal) boʻlishi mumkin. Ilma-teshik boʻlib yotgan byudjet, saylovsiz saylovlar, tizginsiz ijro hokimiyati, abgor taʼlim va tibbiyot, normal yashashga yaroqsiz va bevaqt oʻlimlarga sabab boʻlayotgan shaharlar, shundoq ham qashshoq aholini yanada qashshoq qilayotgan monopoliyalar, kundan-kun yangi oʻylab topilayotgan cheklovlar ... Balki oldin birlashib, shular haqida qaygʻurish kerakdir?

Samaradorlik "jinnilari" uchun ma'qul kitob nashrdan chiqdi. Tavsuyu.

Meditations for Mortals: Four Weeks to Embrace Your Limitations and Make Time for What Counts by Oliver Burkeman.

Shaxdam qadamlar bilan Shimoliy Oʻzbekiston sari olgʻa!

"Madaniyat vazirligi konsert tashkilotchilariga milliy qadriyat va an’analarga rioya etilishini tekshirish uchun “O‘zbekkonsert"ga batafsil ssenariy taqdim etish majburiyatini yuklashni taklif qilmoqda. Maqsad — sahnadagi “nojoiz xatti-harakatlar"ning oldini olish", - deb yozmoqda Gazeta.uz.

Qiziq, "nojoiz xatti-harakatlar" deganda nima nazarda tutilmoqda? Vazirlikda nima "joiz" va nima "nojoiz"ligining aniq roʻyxati yoki mezonlari bormi?

Bundan tashqari, vazirlikdagi maxsus komissiya tadbir dasturi yoki ssenariysining "saviyasini", "milliy anʼanalar va umumbashariy qadriyatlarga mosligini" va - diqqat qiling! - "Vatanga sadoqat, yurtga muhabbat mavzularning aks ettirilishi"ni tekshirib, undan keyin ruxsat berar ekan. Demak, bundan buyogʻiga (agar loyiha tasdiqlansa), faqat "Shimoliy Oʻzbekiston" ruhidagi, sahnada faqat bir xil kiyingan, "Arqadagʻ"ga muhabbatni tarannum etuvchi konsert dasturlarini koʻrish mumkin boʻladi.

Keyingi qadam nima? Shimoliy Koreyaga oʻxshab yoppasiga hammadan bir xil kiyim va soch turmagini talab qilishmi?

Aslida totalitarizm birdaniga "bostirib" kelmaydi. Oldin bitta qadam tashlanadi, madaniyat vazirligining "milliy anʼanalar va qadriyatlarni qoʻriqlash" bahonasi bilan tashlayotgan qadami singari, indalmasa, reaksiya bildirilmasa, keyin boshqa qadamlar. Bir "ajoyib" kunda esa kiyimingiz, fikrlashingiz, boringki, yuz koʻrinishingiz davlat tasdiqlab bergan "ramka"larga tushmagani uchun jazonaladigan ulkan "konslager"da uygʻonganingizni bilmay qolasiz.

Kechagi kun kutilmagan yangilik bilan tugadi. Bor yoʻgʻi bir necha soat oldin katta tadbirda koʻrinish berib, balki kim nimani koʻrsatayotganini va gapirayotganini zimdan kuzatib turgan, "oʻtda yonmas, suvda choʻkmas" amaldor bilan kun oxiriga borib namoyishkorona xayrlashilishini, masalan, men kutmagan edim.

Uning ommaviy axborot vositalari rivojlanishi va soʻz erkinligi mustahkamlanishi borasidagi xizmatlariga soha mutaxassislari munosib baho berishar. Uning taʼlim sohasidagi xizmatlari esa "fin tajribasi" niqobi ostida affillangan xususiy nashriyot yaratgan va finlarga ham, boshqa bir normal davlatga ham hech qanday aloqasi yoʻq darsliklarni olib kirish boʻldi. Bu ishni amalga oshirish uchun "ilmiy-metodik" deb jimjimador nom berilgan, boshqa affillangan bizneslardan jalb qilingan shaxslar boshqaruvidagi markaz tuzildi. Maktab darsliklarini yaratish va chop qilish bir qoʻlga berildi. Taʼlimning mazmuniga, sifatiga katta zarba berildiki, oʻnglanish uchun qancha vaqt va kuch kerak boʻlishini tasavvur qilish qiyin. Bularning bari "islohot" niqobi ostida amalga oshirildi.

Balki endi xatolar haqida ochiq gapirib, ularni toʻgʻrilashni boshlarmiz? Yoki hali ham Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirining va vazirligining tili bogʻlanganmi?

Darvoqe. Bayram muborak!

DXXni kasb bayrami bilan tabriklayotgan faollar bu tabrik suddda yengillashtiruvchi faktor sifatida qabul qilinadi deb umid qilayotgan bo'lsa kerak :)

Давлат сиёсатини оила мисоли билан тушунтириш деспотик жамиятларга хослиги ҳақида:

Русчадан chatgpt таржима таҳрир билан:

"Сиёсий бўлиш, полисда яшаш дегани, барча ишлар куч ишлатиш ёки зўравонлик билан эмас, балки бошқаларни ишонтиришга қодир бўлган сўзлар орқали ҳал қилиниши керак деган маънони англатар эди. Бошқаларни куч билан мажбурлаш, ишонтириш ўрнига буюриш, юнонлар учун сиёсатдан олдинги одамлар ўртасидаги муносабатларнинг усули ҳисобланарди, полисдан ташқари ҳаётда, масалан, оила аъзолари билан муомалада, уй ишлари муносабатларда, оила бошлиғи деспотик ҳокимиятни амалга оширган жойда ёки Осиёдаги варвар давлатларда, уларнинг деспотик бошқарув шакли кўпинча уй хўжалиги ва оила ташкилоти билан солиштириларди."

Ҳанна Арендт. «Фаол ҳаёт, ёки амалий ҳаёт ҳақида». Таржима В. В. Бибихин

Islom Karimovning mustaqil bo'lishimizdagi o'rni borasida baxs-munozara boshlanib ketibdi. Bir tomon, Karimovni Mustaqillik me'mori desa, ikkinchi tomon uni shunchaki kerakli vaqtda kerakli joyda bo'lib qolgan, vaziyatga qarab tuslangan sovet arbobi deb ko'rmoqda.
Haqiqat shu ikki fikrning o'rtasida bo'lsa kerak. Karimovning mustaqillikka erishishimizda hech qanday o'rni yo'q. Umuman, hech qaysi o'zbek arbobi yoki guruhining mustaqil bo'lishimizga aloqasi yo'q. Sovet bo'yinturug'idan ozod bo'lishga doimo intilgan Sharqiy va Markaziy Yevropadan farqli ravishda, bizda deyarli hech kim mustaqil bo'lishni orzu qilmagan va ayniqsa, bu uchun tizimli harakat qilmagan. O'zbek xalqi II Jahon urushidan keyin uzil-kesil sovet odamiga aylangan edi. (va hali ham, Sovet odami tipaji bizda hukmron).
Karimov va uning avlodi (Nazarboyev va hokazolar) qandaydir banan respublikasini boshqargandan ko'ra, buyuk SSSR iyerarxiyasida karyera qilishni afzalroq bilardi. Masalan, Nazarbiyevga yangilangan SSSR'da Bosh vazirlik va'da qilingan edi. Shevarnazde SSSR tashqi ishlar vaziri bo'lgan. Ya'ni, SSSR periferiyasidagi mahalliy elitalarning butun orzu-havasi Markazda karyera qilishga qaratilgan edi, bularga mustaqillik umuman kerak emas edi.
Mustaqillikni bizga SSSR saqlanib qolishidan manfaatdor bo'lmagan 3 slavyan respublikalar rahbarlari bergan. Yeltsin (Rossiya), Shushkevich (Belarus) va Kravchuk (Ukraina) SSSRdan chiqib ketdi va natijada biz yetim qolib ketdik, majburan mustaqil bo'ldik.
Taqdir taqozosi bilan o'sha paytda rulda bo'lgan Karimov endi qo'lidagi material (o'zbeklar) bilan ishlashga majbur bo'ldi. Fikrimcha, ja unchalik yomon ishlamadi. Karimov o'zbek davlatchiligining muayyan poydevorini qo'yishga muvaffq bo'ldi. Biroq, Karimovga va o'zbek millatiga xos bo'lgan ba'zi xususiyatlar deb bu davrda, garchi mustaqil bo'lishiga ilk qadamlar qo'yilgan bo'lsada, lekin to'liq mustaqil bo'lmadik va mustaqilligimiz ham omonat bo'lib qoldi. Bu ayniqsa 2016 yildan keyin yaqqol ko'zga tashlanmoqda.

Xullas, hozirgi amaldor-markazli Uchinchi Respublikadan To'rtinchi Res Publica'ga o'ta olsak, haqiqatdan mustaqil bo'lamiz.

1) Birinchi Respublika - jadidlar tasavvuriga binoan milliy davlatchilikni shakllantirishga urinishlar davri (Turkiston Muxtoriyati, Buxoro Xalq Sovet Respublikasi va hkz). Ilk va ohirgi martta ziyolilar hokimiyatga kelgan davr. O'zbek na bundan oldin, na bundan keyin bunchalik erkin yashamagan. Shu qisqa erkinlik davrida milliy madaniyat, tafakkur gurkirab rivojlangan va butun keyingi davrga poydevor bo'lib xizmat qilgan.
2) Ikkinchi Respublika- bolshevikcha tasavvurdagi Узбекская Советская Социалистическая Республика, 1924-1991.
3) Uchinchi Respublika - Islom Karimov va Shavkat Mirziyoyev (va balkim, bulardan keyingi bir necha Falonchiyevlarning) boshqaruv davri. Bu ikkisining boshqaruv usulidagi kichik detallarda farq bo'lishi mumkin, lekin boshqaruv mantig'i o'zgarmagan: davlat (ya'ni, bir hovuch amaldor) - bosh islohotchi deb e’lon qilingan. Jamiyat qarorlarga ta'sir qilishdan mutlaqo chetlashtirilgani, amaldorga nisbatan hech qanday cheklov yoki ta'sir vositasi bo'lmagani uchun aksar hollarda amaldorlarning hokimiyati ulkan suiste'mol va isrofgarchilikka olib kelmoqda.
1991 yildan hozirgacha faqatgina amaldor hukmronligiga rahna solmaydigan, uni cheklab qo'ymaydigan islohotlargagina ruhsat berilgan.
Bu davr ruhini shoir Zavqiy “Zamona kimniki?” she'rida "...davru davron hama joyda hokimu mirzoniki!" misrasi bilan tasvirlagan.
4) To'rtinchi Respublika - hozirgi amaldor-markazli etnik O’zbekistondan inson- va jamiyat-markazli siyosiy Res Publikaga (Jumhur Maslagiga) o’tganimizdagina keladigan haqiqiy yangi O'zbekiston. Qachon bu sodir bo'ladi, Xudo biladi.

Yovuzlikning odatiyligi...

GazetaUZ O'zbekistonda zulm oddatiy holga aylanganini namoyon qiluvchi yaxshi maqola chiqaribdi. Jurnalistlar o'zidan hech narsa qo'shmagan, shunchaki Oliy sud saytidagi sud qarorlaridan namunalar keltirgan.

Zulm repertuaridagi yangiliklardan biri, birinchidan, soqol deb ma'muriy va jinoiy javobgarlikka tortish uchun (to'laligicha, o'zboshimcha) huquqiy asos topilibdi. Bunday asos bo'lib 2023 yilda qabul qilingan, shartli nomi "Jamoat joylarida yuzni to'sib yurishni taqiqlovchi qonun" bo'lmish JK va MJK'ga o'zgartirishlar xizmat qilmoqda.

Endilikda, sud qarorlariga ko'ra, soqol “shaxsini identifikatsiya qilish imkonini bermaydigan” niqob sifatida tavsiflanmoqda va (sudyaning kayfiyatiga qarab) ma'muriy yoki jinoiy javobgarlikka sabab bo'lmoqda.

Birinchidan, “Shaxsini identifikatsiya qilish imkonini bermaydigan” maska, balaklava va hkz niqoblarga taqiq ko'p mamlakatlar qonunchiligida mavjud. Lekin, hech qaysi mamlakatda, bizning qonunimizda bo'lganidek, jamoat joylarida bularga taqiq mavjud emas. Qolgan davlatlarda yuzni berkitishga taqiq faqat namoyish,demonstratsiya va hkz ommaviy yig'ilishlardagina amal qiladi.

Ikkinchidan, hech bir davlatda soqol taqiqlangan "yuzni berkituvchi" niqob sifatida tavsiflanmagan.

Huquqiy yangiliklardan yana biri, odil sudlov O'zbekistonda sudyaning estetik didiga qarab ro'yobga chiqarilar ekan.
Masalan, Jizzahda bir yigit "tartibsiz soqoli uchun" (sud qaroridan iqtibos) deyarli 2 mln jarima to'lagan. Aslida, tartibli/siz soqol bu did masalasi, huquqiy atama emas. Sudyaga tartibli soqol qo'ygan yoki umuman soqolsiz yigitlar yoqishi uning odil sudlovni ro'yobga chiqarishiga halaqit qilishi kerak emas edi.

Xullas, yaqqol aksil-konstitutsiyaviyligi va barcha tamal inson huquqlariga zidligi bilan ajralib turgan qonunlar va "siloviklar" faoliyati bu jamiyatda fasodga sabab bo'lmoqda va aks natija beradi. Eng yomoni, biz chidab bo'lmas huquqiy o'zboshimchalik va zo'ravonlikka ko'nikdik, buni tabiiy bir jarayon deb qabul qilyapmiz.

Biroq, huquqiy o'zboshimchalik va zulm bu tarzda davom etaversa, "soqolga tig' tekkizgani uchun" 15 darra beriladigan davrlarga tezda kelishimiz ham hech gap emas.

"Biz quyidagi haqiqatlarni o'z-o'zidan ayyon ekanligini e’tirof etamiz: barcha insonlar teng yaratilganligini, ularga Yaratuvchisi tomonidan ba’zi daxlsiz huquqlar berilganini, bularga, jumladan, hayot, erkinlik va baxtga sazovor bo’lish huquqi kirishini qabul qilamiz. Bu huquqlarni ta’minlash uchun odamlar o‘rtasida hukumatlar tashkil etilgan; hukumatlarning mashruligi fuqarolarning roziligiga bog’liqdir."

Tarixdagi eng qudratli va olamshumul g'oyalardan ba'zilari AQSh Mustaqillik Deklaratsiyasida (1776) e'tirof etilgan. 250 yil o'tib ham bu "o'z-o'zidan ayyon haqiqatlar" inqilobiy jaranglaydi.


Fuqarolarning roziligiga tayanmagan hukumatlar esa bir oila yoki bir guruh shaxslarning diktaturasidir.

Boshkirdlarning bayrog'i ham bo'lishi mumkin.
Upd. Tarqadik, aniq RF subyekti Boshkirdistonning bayrog'i ekan.

Ikkinchi tyagachga e'tibor bering.

⚡️Россия перебрасывает резервы в Курскую область - РСЗО, артиллерийские орудия, танки, автотехника.

Rossiya Kurskda ukrainlarga qarshi tashlagan xarbiy texnikada O'zbekiston bayrog'i hilpiramoqdami? Yoki, RF subyektlari, xarbiy qismlarida biznikiga o'xshagan bayroq bormikin?

Bir necha kundan beri ijtimoiy tarmoqlarda muhokama qilinadigan Jazoirlik va Tayvanlik sportchilar keyslari, bu sportchilarga ayrim siyosatchilarimiz, shoirlarimiz va boshqa soʻzi jamiyatda maʼlum bir darajada taʼsirga ega shaxslarning munosabatlari shaxsan menga jamiyatimizdagi ayrim tendensiyalarni yana bir marta koʻrsatdi. Va rostini aytaman: bu tendensiyalar men uchun juda xavotirli.

1. Umumiyat-la olganda, jamiyatda tanqidiy fikrlash kritik darajada past. Nafaqat "oddiy odamlar", balki oliy maʼlumotli, ziyolilar orasida ham. Bu - juda yomon. Bu jamiyatni istalgan paytda kerakli "nuqta"ga qarab yoʻnaltirish, kim(lar)gadir nisbatan "fas" komandasini berish, umuman manipulyatsiya qilish va boshqarish imkonini beradi.

2. Biz aksar hollarda oʻzimiz shu paytgacha tanimagan, bilmagan, shaxsiy hayoti va hayotdagi vaziyatlaridan butunlay bexabar boʻlgan insonlarga nisbatan nafrat, haqorat yogʻdirishga tayyormiz. Bu ham juda yomon. Chunki ertaga xuddi shunday haqorat va nafrat "yomgʻiri" tagida turli sabablar bilan oʻzimiz va (yoki) yaqinlarimiz qolib ketishimiz mumkin. Va oʻshanda bizga hech kim yordamga kelmaydi.

3. Biz biron-bir magʻlubiyat sababini avvalo ichki sabablar bilan emas, tashqi omillar (fitnalar, dushmanlarning hiylalari va hokazo) bilan izohlashga moyilmiz. Bu ham yomon. Nega yomonligini tushunish uchun yaqin va eng yaqin tarixga nazar tashlash kifoya.

Xullas, xavotirli tendensiyalar. Olomon emas, millat darajasiga koʻtarilishimizga hali ancha bor shekilli.

Zamonaviy dunyoda tanqidiy fikrlashning yoʻqligi katta muammolarga olib kelishi mumkin. Nafaqat tanqidiy fikrlash koʻnikmasi yoʻq shaxs uchun, balki jamiyat uchun ham.

Tanqidiy fikrlash - bu bir xulosaga kelishdan oldin maʼlumotni turli manbalardan tekshirish, solishtirish, tahlil qilish koʻnikmasi. Hozirgi axborot asrida bu koʻnikma ayniqsa muhim ahamiyat kasb etadi, chunki tanqidiy fikrlash koʻnikmasiga ega boʻlmaganlarni boshqarish, manipulyatsiya qilish, kerakli "nuqta"ga yoʻnaltirish oson.

Bir misol. Kechadan beri ijtimoiy tarmoqlarda oʻzbek auditoriyasi junbushda: emishki, Olimpiada oʻyinlarida boks boʻyicha ayollar musobaqasida transgenderlar ayollarga qarshi ringga chiqqan emish, hamyurtimiz ham ulardan biriga yutqazgan emish. Aytishlaricha, rasmiy kanallarimiz ham xabarlarida "ayol" soʻzini qoʻshtirnoqqa olishgan. Bu masalada hatto ayrim siyosatchilarimiz ham "jazava"ga tushishga ulgurishdi.

Bu orada Jazoir Olimpiya qoʻmitasi Iman Helifning ayol kishi ekanligi haqida bayonot bilan chiqdi, ijtimoiy tarmoqlarda uning bolalikdagi (qiz bola ekanligi koʻrinib turgan) suratlari tarqaldi. Imanning ringdagi raqibi Italiyalik bokschi oʻzini tuta olmagani uchun undan kechirim soʻradi.

Hamyurtimiz Sitora Turdibekovaning raqibi boʻlgan bokschi haqida ham Tayvan rasmiylari bayonot berishdi - uning qiz bola boʻlib tugʻilgani, maktabda ham qizlar chempionatida ishtirok etgani aytildi. BBC bu ikki sportchi (Jazoirlik va Tayvanlik) atrofida boshlangan mojaro ildizi Kremlga bogʻliq oligarxlarga borib taqalishi haqida maqola eʼlon qildi.

Xullas, har qanday maʼlumotni "hazm" qilish, unga munosabat bildirishdan oldin turli manbalardan tekshirish - bugungi axborot orqali manipulyatsiyalar davrida juda zarur koʻnikma. Bu koʻnikma maktablarda oʻrgatilishi kerak. Aks holda chetdan boshqarish oson boʻlgan jamiyatga kunimiz qoladi.

Yaxshi savolingizni video chatida yozib qoldiring, efir Toshkent vaqti bilan soat 14:20da.

https://www.youtube.com/live/fC0zvdjs8ZQ?si=RKRuVC2TogR0Rr4

Olimpiada va ilmiy musobaqa g‘oliblariga berilayotgan mukfotlar haqida baxslar bo‘layotgani yaxshi. Muammo shuki, bahslar mukofotlar berib bo‘lganidan so‘ng bo‘lyapti.

Boshqacha qilib aytganda, bu – byudjet taqsimoti ustida emas, uning ijrosi ustidagi bahslar. Open byudjet bilan chalg‘imaslik kerak edi.

Vatandosh kim va vatandoshlik nima?
https://www.youtube.com/live/P8N4h5fgO60?si=LS6XlQGEhMpaG48k

Mana bu qo'shiqni eshitsam, Fransiyani bosib olgim keladi...Aslida esa bu Erika degan qizga beozor sevgi izhoridir.

Qo'ylar yurmoqda,
Doyra chalmoqda,
Doyraga terini
Qo'ylar bermoqda.

Bertolt Brecht qalamiga mansub Kälbermarsch... Natsistlarning marshiga parodiya.

Q.s. Tarjimaning yaxshiroq varianti bo'lsa, izohda ayting, lutfan:)