Musannif Adham

Башар Асад Дамашқни тарк этгани айтилмоқда

Аввалроқ Сурия президенти оила аъзоларини Москвага учириб юборганди. Мамлакат бош вазири ҳокимиятни топширишга тайёрлигини маълум қилди.

👉 https://kun.uz/kr/61185508

Kun.uz расмий канали

Энди расман: Сурияда 1970 йил 12 ноябрда Ҳафиз Асаднинг ҳарбий давлат тўнтариши билан бошланган Асад сулоласи бошқаруви унинг ўғли Башшар Асад 2024 йил 8 декабр тонгида мамлакатни ташлаб қочиши билан тугади. Ота ва ўғил ва зулм, истибдод ва қирғиннинг рамзига айланган, Сурияда сўнгги 14 йилга яқин вақт турли мухолиф гуруҳларнинг ҳукуматга қарши кураши билан ўтган эди.

Асадлар сулоласи заволга юз тутганини айни пайтда Башшар Асаднинг ҳукумат раҳбари бўлган бош вазир Муҳаммад Ғозий Жалолийнинг Фейсбукдаги жонли эфирда қилган чиқишидан тушуниб олиш мумкин. У ўз чиқишида "Мамлакатдан ҳеч қаёққа кетмагани, ҳукумат тинч йўл билан мухолифатчиларга топширилиши учун мансабида қолаётганини" таъкидлаб ўтган.

Айни пайтда, қуролли мухолифатга ва сўнгги кунларда жонланган қуролли курашга умумий қўмондонлик қилаётган Аҳмад Аш-Шаръ (Абу Муҳаммад Жўлоний) мухолифатчиларга "пойтахтдаги давлат идораларига яқинлашмаслик, ҳавога ўқ узмаслик"ни буюрган ва "токи расмий йўл билан топширилмагунча барча давлат муассасалари собиқ бош вазир қўл остида бўлиши" ҳақида айтган.

Reuters ахборот агентлиги хабар беришича, Сурия диктатори, юз минглаб инсонларнинг қирғинига сабаб бўлган Башшар Асад бугун тонгда Дамашқ аэропортидан хусусий учоқда номаълум йўналишга қараб қочиб қолган. Унга қарши курашаётган қуролли мухолифат эса қарийб 14 йил деганда пойтахт остонасида турибди.

Шу билан Сурия халқини қийнаб, азоблаб келган Асад сулоласининг ҳукмронлиги ниҳоясига етди, шекилли. Қизиғи, узоқ йиллик курашдан кейин Сурияда ҳукумат қулаши, мамлакат катта ҳудудининг мухолифатчилар қўлига ўтиши учун атиги 12 кун кифоя қилди. Бунақаси 2021 йил 15 августда Афғонистонда бўлган, АҚШ қўшинлари олиб чиқилиши бошланиши билан Толибон Афғонистонни саноқли кунлар ичида тўлиқ эгаллаган эди.

Менинг телефоним ўтган куни ҳам, ундан олдину кейин ҳам ёниқ турганди. Лекин Ўзбекистон сиёсий ҳаёти ўзи алғов-далғов: Интернетинг ишлайдими, йўқми, энг юқори доираларда ҳеч ким кутмаган вақтда ғалати ишлар бўлиб кетаверади, бирон нарсани олдиндан кутиш қийин.

Яна ҳам қизиғи, ҳокимиятнинг юқори бўғинларида бўлаётган ишларни ўзимизнинг "жонажон" ОАВдан эмас, "Озодлик"дан билиб турасан. Ўзимизникилар эса "Озодлик"да чиққан хабарларни қайчилаб, битта хабардан бешта хабар ясаб, вазифасини бажарган бўлади. Хуллас, қизиқ даврлар...

Хуллас, шанба куни Юнусободнинг биз яшайдиган қисмида соат тахминан 11:00 ларга яқин чироқ ўчди. Чироқ ўчса, интернет ҳам ишламайди. Аксига олиб, телефоннинг қуввати ҳам бирор 3 ё 4 фоиз қолганди. Қўшимчасига, болалар ҳам мен билан қолган, тахминан 3-4 соатни кўчага чиқмай, улар билан уйда ўйнаб ўтказишим керак эди (энди, кўчага чиқсам, телефонимни ҳеч бўлмаса мошинада қувватлантириб олардим-да).

Соат 15:00 ҳам бўлдики, электр таъминотидан дарак йўқ (онасидан ҳам). Болалар “ойим қани?”, “қачон келади?” деб сўрай бошлаган. Қани энди телефонимда қувват бўлса! Шунда ҳам биринчи бўлиб рафиқамга телефон қилмасдим, балки Юнусобод электр тармоқларининг юнусободликларга мўлжалланган каналига кирардим – чунки у ерда бунақанги беш соатлаб “свет” ўчиб қолишининг изоҳи бўлиши аниқ эди.

Мавҳумлик ёмон. Сабабини билсанг, хотиржам бўласан – билганинг асосида қандайдир режа қилишинг ҳам мумкин. Шу орада, бахтимизга, онаси келиб қолди. Қўлидан телефонни олиб, “Yunusobod TETK” деган жонажон каналга кирдим. Қарасам, авариямисан-авария бўлган, бизникидан ташқари яна учта мавзеда чироқ ўчиб, бу аварияни бартараф этиш учун қаердадир “Мегапланет” тарафда ер кавлаб ётишган экан.

Маълумотга эга бўлгач, ҳеч йўғи режа туза оласан, дегандек, биз ҳам оилавий режа тузиб, шартта сайр қилгани кўчага чиқиб кетдик. Уйимизга энг “Локомотив” паркига бордик, кейин “Чимган”га кирдик, у-бу олган, у-бу еган бўлдик. Энг қизиғи, шунча йўлда юрган вақтимиз телефонни қувватлантириш эсдан чиқибди – оиланг билан юрганингда ўзи керак ҳам эмас-да телефон.

Соат 20:00 лардамикин уйга қайтаётганимизда, харид қилган нарсаларимиз “Чимган”нинг болалар аравачасида қолиб кетганини эслаб, ярим йўлдан қайтдик – телефонни қувватлантириш ана ўшандагина эсга тушди. Телефон ёнгач, аравачани ижарага берган бола телефон қилганмикин, деб кутаман, хабар келмайди-да. Тирбандликлардан амаллаб ўтиб, “Чимган”га қайтиб, ҳалиги ижарачининг олдига борсам, нарсаларимиз турибди, “сизга телефон қилдим, ўчиқ экан”, дейди.

Ҳа, ўчиқ эди. Энди 10 фоиз қуввати бор, деб интернетни ёқиб, мошинагача телефонни чуқулаб кетаётсам... ДХХ раисини ишдан олиб ташлаб, ўрнига мудофаа вазирини қўйишибди. Яна кимдир қаердандир олинган, бунга фалон воқеа сабабчи дейилган, сарлавҳалар ва тасдиқланмаган хабарлар жанги, хуллас, вижир-вижир, ғавир-ғувур. Тавба, бир кун телефоним ўчиқ қолганига шунча гап.

Охирги марта 2023 йил январида, аномал совуқ сабаб, хусусан, “дом”имиз ҳам икки ё уч кун “свет”сиз яшаганида мана шундай мажбурий дижитал детоксни бошдан кечиргандим. Ўшанда, детокснинг охирги тонги, телефонимни мошинада қувватлантириб, интернетни ёқиб, биринчи кўрган хабарим Жаҳонгир Ортиқхўжаев Тошкент шаҳар ҳокимлигидан олингани бўлганди. Тавба-а, дегандим ўшанда ҳам. “Шунақа бўлибди”, деб кимга айтсам, улар ҳам тавба деганди.

Иримчи эмасману, лекин телефоним кунлаб қувватсиз қолиб кетишидан, кунлаб интернетга киролмай қолишдан сал қўрқиб қолдим, очиғи.

Халқаро Жиноят суди ниҳоят Нетаяҳуни ҳибсга олишга ордер берди. Швейцария биринчилардан бўлиб, "Агар Нетаняҳу ўз ҳудудига келадиган бўлса, уни ҳибсга олиб, Халқаро Жиноят судига топшириши" ҳақида айтди.

Буёқда эса ғазабдан қутурган сионистлар ўтган кеча Ғазодаги аҳоли турар-жойларидан бирига зарба бериб, юзга яқин кишини ўлдирди. Уларнинг асосий қисми аёллар ва ёш болалар...

Бизга нисбатан чап томонда, энг чеккада Толибон вакили ҳам бор. Хайрият, энди Афғонистон ва Толибон Каримов давридаги каби олабўжи эмас.

Ўзбекистонликлар кўриши керак бўлган суҳбат.

Калит жумла: "Коррупцияни йўқотиш учун сиёсатни бизнесдан, бизнесни оиладан ажратиш керак".

https://youtu.be/26x2niVIJck?feature=shared

Синовларни Бойсунда ўтказса бўлмайдими?

Импорт автомобиллар ва электромобиллар учун ўйлаб топган синовларингизни Пискентда эмас, Бойсунда ўтказинглар.

Ахир, импорт мошинлар одам, бетон ва темир дош бера олмаётган Бойсуннинг захарли ҳавосида синовдан ўтиши керак-ку.

Шунда бузуқ мақсадинглар ҳам осонлашади. Шунча яратган тўсиқларингга қарамай, импорт мошин олиб келишда давом этаётган одамлар ва мокки тадбиркорлар охири қўл силтайди. Муттаҳам монополистлар ва ўғри олигархлардан яна бир олқиш ва балки мукофот ҳам оласизлар.

“Ўликни деразадан эмас, мўридан чиқариш” ҳақида фармойиш чиқарилган мамлакат тўғрисида латифа борку. Ўша сизлар ҳақингизда. Сизлар ҳали кўп латифалар қаҳрамонига айланасизлар, чунки қарғашга сўз қолмади.

Ўзбекистоннинг, хусусан, “Ахборотлаштириш тўғрисида”ги қонунини сўз эркинлиги тамойилларидан келиб чиқиб қайта ёзиш керак, токи АОКА журналистлар, блогерлар ва ОАВнинг ишига ҳуда-беҳуда аралашавермасин, ўринсиз расмий муносабат билдиравермасин, ўрни келса-келмаса қамаш билан қўрқитавермасин.

Ўрни келиб қолганида янаб бир гап - қонунчилигимиздаги мана шунақа мужмалликларни, исталганча талқин қилиш мумкин бўлган тушунча ва ифода (масалан, “ҳокимият вакилининг талабига бўйсунмаслик” деган энг машҳур, навбатчи айблов)ларни фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини тўла рўёбга чиқариш йўналишида аниқлаштириш керак.

Доналд Трампнинг яна қайта АҚШ президенти бўлиши ажабланарли иш эмас: ўзи кўп ҳолларда одамлар популистларга эргашиб кетади.

Популист – ишдан кўра гапни кўпроқ қилувчи, чиройли, одамларга ёқадиган гаплар билан уларни ўзига оғдириб олувчи шахс. Қизиғи, фақат сиёсатчилар эмас, диний воизлар, турли корхона раҳбарлари ҳам популистликда бошқаларга дарс беради.

Эрта тонгдан маҳаллий оммавий ахборот воситаларимиз ҳаммамиз учун ҳурматли бўлган Комил Алламжоновга суиқасд қилингани – ярим тунда у кетаётган машинага қарата икки киши бир неча бор ўқ узиб қочиб кетгани ҳақида қандайдир манбага таяниб хабар тарқатишди. Бош прокуратура буни тасдиқлаб, жиноий иш очилганини билдирди.

Аммо бундай воқеаларда одатда кўз-кўз қилинадиган жиноят далили – ўқ узилган машинанинг видео ёки расми кўрсатилмади. Ўзи ўқ узилганмикин, ёки иккита бекорчи тош отиб қочганмикин?

1991 йилдаги ёзувчилар анча сиёсатдон, қўрқмас ва эркин фикрли бўлган. Ҳали президентга маддоҳлик қилиш, уни кўкларга кўтариш урф бўлмаган, аксинча, президентни танқид қилиш одатий ҳол саналган.

“1991 йилга келиб эса ошкоралик эшиклари қайта ёпилди”

“Қайта қуриш шабадалари эсиб, 1988-1990 йилларда матбуотга озгина бўлса-да эркинлик берилганида публицистика аввал кўрилмаган даражада гуриллаб ривожланди... 1991 йилга келиб эса ошкоралик эшиклари қайта ёпилди... Жумҳуриятимизда президентлик тартиби жорий қилингандан кейин бир томондан деҳқонлар ер, ёзувчи-шоирлар унвон ва мукофотлар олган бўлса, иккинчи томондан қаламкашларнинг эркинлиги ҳам тортиб олина бошланди. Назаримизда, янгича турғунлик даври бошланди”, - Ботир Норбоев, Ўзбекистон Ëзувчилар уюшмасининг 9-қурултойидаги нутқидан

“Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасининг 1991 йил 25 октябрь сонидан

@tarixkart

“Қурултойга президент келмагани - ҳурматсизлик”

“Шоир Минҳожиддин Ҳайдаров ўз сўзида [Ўзбекистон ёзувчилар уюшмасининг тўққизинчи] қурултойига жумҳурият президенти Ислом Каримовнинг келмаганлигини ёзувчиларга нисбатан, халққа нисбатан ҳурматсизлик деб атади”

“Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасининг 1991 йил 25 октябрь сонидан

@tarixkart

2024 йилнинг октябридан туриб қараганда, 1991 йилнинг кузи менга ғалати даврдек кўринади. Одамлар “мустақиллик” деганда нимани тушунган экан, деб ҳайрон бўламан. Ëки бунгача, 1991 йил 31 августигача ҳам бир марта – 1990 йил 20 июнида давлат мустақиллиги эълон қилиниб, сўнг яна ҳеч нима бўлмагандек Совет Иттифоқи таркибида бамайлихотир яшайверилгани учун “яна битта шунақа сиёсий ўйин бўлди-да”, деб ўйлашганмикин?

Мана, ўзбек матбуотида 1991 йил 23 октябрда эълон қилинган материалдан бир парча. Сарлавҳаси: “Ислом Каримов: Биз конфедерация тарафдори”. Кириш қисмида шундай ёзилган: “Маълумки, Ўзбекистон давлат мустақиллигини эълон қилгани билан республика бир неча ўн йилликлар мобайнида вужудга келган алоқани бузмасликни, ягона иқтисодий ҳамкорликда қолиб, шунингдек, янги Иттифоқ шартномасига имзо чекишни ҳам режалаштирмоқда”.

Худди шу газетанинг худди шу сонидан бошқа бир хабар: “Қизғин баҳс ва мунозаралар Ўзбекистон Ëзувчилар уюшмаси 10-қурултойининг ўзига хос белгиси бўлди... СССР ёзувчилар қурултойига делегатлар сайлаш билан боғлиқ масала ҳам очиқ қолди... Шу билан бирга анжуман делегатлари мамлакат (яъни, СССР демоқчи) Ëзувчилар уюшмаси билан мустаҳкам алоқада бўлишни, бошқа республикалардаги қаламкаш биродарлар билан ҳамкорлик иш кўришни ёқладилар”.

Қизиғи, ўзини СССР деган “мамлакат”нинг бир қисми сифатида ҳис қилиш ноябрь келиб ҳам тўхтамайди-да. 1991 йил ноябрида ҳали ҳам СССР президенти ҳисобланган Горбачёв ўзбекистонлик Ëқуб Аҳмедовни “СССР халқ артисти” унвони билан мукофотлаш тўғрисида фармон беради. Фармон матни 3 декабрда ўзбек матбуотида чиқади, кейинги кунларда Ëқуб Аҳмедов билан табрик-интервьюлар босилади. Горбачёв бундан сал аввал ё кейинроқ Ўзбекистон халқ шоири Абдулла Ориповни ҳам “Халқлар дўстлиги” ордени билан мукофотлайди. Мукофотларни Ислом Каримов топширади.

Ваҳоланки, 1991 йил 1 сентябрда - бизга ҳозир, сўнгги 10 йил, сўнгги 15 йил, сўнгги 20 йилдан бери уқтиришларича - ғоят катта қийинчиликлар билан мустақиллик эълон қилинган эди. Аммо матбуотни кузатсанг - хатти-ҳаракатлар ҳеч ҳам мустақилларга хос эмас. Газеталаримизнинг хабарлар устуни ноябрь келса ҳамки “Республикамизда” (Ўзбекистон) ва “Мамлакатимизда” (СССР) деган бўлимларга ажратилган. Балки шунинг учун ҳам СССР расман тугатилганида, коммунистларнинг собиқ овози: “Энди Совет Иттифоқи йўқ... Ўнлаб авлодлар томонидан мисқоллаб йиғилган буюк давлат энди фақат хариталардагина қолди”, деб марсиянамо гаплар ёзгандир.

Ғалати давр. Тушунарсиз давр. Ўша давр одамлари учун ҳам ҳамма нарса тушунарсиз бўлган бўлса керак. Орадан икки-уч йил ўтиб, сув тиниб, ҳаммаси ойдинлашиб, СССР қайтмайдиган бўлиб кетгани англангач: “Халқимиз орзиқиб кутган мустақиллик 1991 йил 31 августда эълон қилинди!”, деган сўзлар билан энг янги тарих ёзила бошлаган чиқар. Аммо 1991 йил кузидаги матбуотни кузатсанг, нафақат халқимиз, расмийларимиз ҳам мустақилликни на кутгани ва на бунга тайёр бўлгани сезилади.

Мустақилликнинг аҳамияти яхши тушунилмаслиги, унинг атрибутларига ҳурматсизлик қилиниши, кўпчилик ундан воз кечишга-да тайёр туриши сабаблари балки ўша тушунарсиз даврга бориб тақалар.

Шернинг ўлими ҳам қузғунларнинг зарарига бўлади. Яҳё Синвар ҳақиқий етакчи қандай бўлиши кераклигини бутун ҳаёти ва охирида ўлими билан кўрсатиб кетди.

Аллоҳ уни раҳматига олсин.

У шарафли ўлим билан вафот этди. Бир жангчининг ўз одамлари орасида, ўз халқи билан бирга, ўз юртини геноцид босқинчи ва мустамлакачидан ҳимоя қилиб топган ўлими.

Яҳё Синвар ҳаётининг сўнгги эпизодини энг истеъдодли драматург ҳам бундай яхшироқ ёза олмасди: у туннелда, яширин бункерда ёки ватанидан олис саройда эмас, бирон-бир нолойиқ иш билан шуғулланаётганда ҳам эмас, айнан душманга қаршилик кўрсатиб ҳалок бўлди.

Агар мен ушбу якунни тасвирлаш учун битта сўзни ўйлаб топсам, бу Ҳемингуэян. Бу Ҳемингуэйнинг Фаластин ҳақидаги романидаги саҳнага ўхшарди (мен Ҳемингуэй бу можарода кимни қўллаб-қувватлашига шубҳа қилмайман).

Буни кўриб, "Қўнғироқ ким учун чалади?" – филмининг охири эсимга тушди: қўзғолончилар омон қолиш имкони йўқлигини билган ҳолда уларга самолёт ва пулемётлар билан яқинлашаётган фашистларга қарши тепаликдаги ўз позицияларини ушлаб туришарди.

Яҳё Синвар ўзининг сўнгги дақиқаларида бу кураш унинг учун эканлигини билди. Аммо у синмади: мағрур фаластинлик, ғазолик ва охирги нафасигача мусулмон.

У 1962 йилда Хон Юнусда – 1948 йилда бу ерга Маждалдан (Асқалондан) қочиб келган қочқинлар оиласида туғилди. Исроил Ғазони ҳам босиб олган 1967 йилда у 5 ёшда эди.

Синвар ҳаётидаги сўнгги қаршилигида дронга қараб таёқ улоқтирди ва мен ўйлаб қолдим: у ёшлигида Ғазодаги босқинчи аскарларга тош отганми?

Исроил қамоқхонасида 22 йил умрини ўтказган ўша қочқиннинг 2023 йил 7 октябр куни бошлаган иши жаҳон тарихини бутунлай ўзгартиради. Бу жараён ҳозирча фақат дастлабки босқичда...

© Алон Мизраҳи

Яҳё Синварни Аллоҳ раҳматига олсин.

У бугунги кун учун яшаганди. Буни тушунмаганлар ўзлари ўлгунича ҳам тушуниши қийин.

Айтганча, Ҳамас шахслар тузилмаси эмас, Фаластин халқининг ўлмас ғояси: раҳбарлар келиб-кетади, ғоя эса яшайверади, охир-оқибат мақсадга – Фаластин озодлигига олиб боради.

#Кун_иқтибоси

Яқинда бир дўстимга университет учун таълимда қўллайдиган рақамли тизим тайёрлаб бергандим. Талабалар ундан мобил телефонлари орқали ҳар куни хурсанд бўлиб фойдаланиб, дарсларга жуда қизиқиб кетишибди.

Бир куни кафедра мудири дўстимни чақириб: "Нимадир янгилик қилаётган экансан. Шуни принтердан чиқариб кел", депти. Тугади...

Россияга бориш учун қаердан чипта олинарди?

© Нурмуҳаммад Нурсаидов

Диний Қўмита раиси ўзимиз билган гапларни такрорлабди.

Фақат битта фавқулодда янгилик: Диний Қўмита раиси адашмасам биринчи марта ОАВга бевосита интервю берди. Бунгача қўмитанинг биронта раиси бу одамга ўхшаб интервю берганини кўрмаганман.

“Бу катта миқдор эмас” – Диний қўмита раиси умра лицензиясининг 1 миллион долларлик шарти ҳақида

Биз монополия қилаётганимиз йўқ, танлов эълон қилиб, шартларни бажарган ҳамда салоҳияти бор барча турфирмаларни ажратиб оламиз, деди Содиқжон Тошбоев. Қўмита раисига кўра, 1 миллион доллар реквизит – Саудия Арабистонида қолиб кетиши мумкин бўлган фақат минг кишининг харажатларига етади. Шу билан бирга, Тошбоев фуқаролар мустақил виза олиб, Умра қилиб келишига ҳеч қандай тўсиқлар йўқлигини айтди.

👉 https://kun.uz/kr/74011904

Kun.uz расмий канали

Умрани ташкиллаштириш ҳақидаги Вазирлар Маҳкамасининг 300-сонли яп-янги қарорини ҳали ўқиб кўрмадим. Чунки бу қарор матни Lex.Uz'да ҳам, бошқа бирон жойда ҳам эълон қилинмаган. Аммо шу ҳақдаги видеолавҳада умра фаолияти билан шуғулланмоқчи бўлган фирмалар ўндан ортиқ талабни бажариши кераклиги айтилибди.

Тўғриси, бундай узундан-узоқ талаблар рўйхатини кимдир назорат қилишига шахсан мен ишонмайман. Чунки айни талаблар рўйхатнинг бошида турган "Зиёрат" жамғармасига 1 миллион доллар депозит қўйиш" деган бандни оқлаш учун ўйлаб топилган.

Шундай экан, анъанамизга кўра пулини тўлаб қўйинг-да, ишни қилаверинг.

Диний қўмита Умра лицензияси учун янги талабларни эълон қилди

Соҳада лицензияловчи ваколатли орган тадбиркорлар учун учун максимал қийин талабларни жорий қилди. Эндиликда “умрачи” турфирмалар 1 миллион долларни махсус жамғармага захира қилиши, хизматларни учинчи давлатлар орқали кўрсатмаслиги ҳамда Саудиядаги ҳамкор ширкатга фақат банк орқали тўлов қилиши керак бўлади.

👉 https://kun.uz/kr/74769808

Kun.uz расмий канали

Ҳай, нима ҳам деймиз. Манба.

Салом бермагани учун тушунтириш хати ёзган талабани, у ёзган хатнинг сурати тарқалиб кетгач, деканнинг хонасига олиб кириб кетишибди. Бир соатдан кўп ўша ерда ўтирди, дейишяпти. Энди эса, айтишларича: “Фейк хабар тарқатилган, деб айтамиз”, деб юрган эмиш масъуллар. Талабанинг кайфияти тушкун, курсдошларига ҳам: “Кейин гаплашармиз”, деб кетиб қолибди.

Эй, талаба дўстим, кайфиятни туширманг! Ҳаммаси яхши бўлади. Масъуллар эса қилаётган ишларидан ва қилишлари керак бўлган ишларни қилмаётганликларидан уялсин!

Ақлдан озганми булар? Мен ҳам шу Миллий Университетда ўқиганман: кимгадир салом берардик, кимгадир йўқ. Аммо биров бунинг учун танбеҳ бермаган, ҳатто.

Ҳозир университетларда дарс ҳам бериладими, ўзи?

Чинозга бордик.

Иссиқхоналарда касалликлар авж олган, бутун бир қишлоқ иссиқхона билан тирикчилик қиларкан. Иккита катта иссиқхонага кирдик. Касаллик авжида: оқпашша ҳаммаёқда.

Деҳқон акамиз айтади: "Илгари бунақа бўлмасди, йилдан-йилга янги-янги касалликлар кўпайиб кетяпти, ишлатмаган заҳаримиз қолмади..."

"Ҳамма касалликлар шу заҳарлар ишлатганингиздан!" – дедим. "Касаллик чақирадиган вирусу замбуруғ, ҳашарот секин-аста заҳарга мослашяпти. Уларнинг янги авлодлари дунёга келяпти".

"Домла, қишлоқда иккита ашаддий заҳар ишлатадиган одам бор эди. Иккаласи ҳам рак бўлиб ўлди. Қўрқиб қолдим заҳар ишлатгани", дейди иссиқхона эгаси. "Энди биологик усул қўллайман, ўзим ҳам қўрқиб турибман. Шунақа заҳарлар сотишади, сепгандан кейин бош айланади, кўнгил айнийди, эшик-деразаларни ёпиб юрамиз. Болалардан қўрқамиз..."

Бу фақат Чиноздаги ҳолат эмас. Айтдим – бўйнимдагини соқит қилдим.

© Бахтиёр Абдуғафур

Советларнинг асосий ҳукумат нашри бўлган "Правда" газетасида 1938-1942 йиллар оралиғида "фашист" ва шу сўздан чиққан ўзакдош сўзларнинг қўлланиши

Орада бир муддат – 1939 йил сентябридан 1941 йил июнгача ҳукумат нашрида "фашист" сўзи деярли ишлатилмай қўйган. Чунки 1939 йил 1 сентябрда Германия нацистлари (фашистлари) Полшага ғарбдан бостириб кирган бўлса, Совет Иттифоқи қўшини бу давлатга шарқдан бостириб кирган. Чунки мана шу босқиндан атиги бир ҳафта олдин тузилган Молотов-Риббентроп (Совет Иттифоқи ва Германия ташқи ишлар вазирлари) пактининг махфий бандларида айнан шунга келишиб олинган бўлган: Полшани ва Шарқий Европани бўлиб олиш.

1939 йил сентябр охирига келиб Полшанинг қолган-қутган ватанпарварлари янчиб ташланган ва Германия фашистлари Совет аскарлари билан бирга 22 сентябр куни Брест шаҳрида ғалаба парадини ўтказган. Шу кундан эътиборан совет нашрларида Германияни фашистликда айблаш тўхтатилган: ҳамтовоғингга қарши гапириш уят.

Аммо 1941 йил 22 июнда Германия Совет Иттифоқи ҳудудига бостириб киргач, "фашист" сўзини қўллаш яна кун тартибига чиққан. Буёғи урушнинг охиригача ва ҳатто Совет Иттифоқининг охиригача (1991 йилгача) совет нашрларида, совет китобларида энг кўп ишлатилган сўзлардан бири "фашист" бўлиб қолган...

Дарвоқе, 1939 йил 1 сентябр Иккинчи Жаҳон урушининг расмий бошланиш санаси. Бу урушни Германия фашистлари билан бирга совет коммунистлари бошлаган.

Масковда ишлайдиган бир укамиздан куни кеча бир хат олдим. Мавзу Ўрисияда тирикчилик қилиб юрган ватандошларимиз бошига тушиши мумкин бўлган таҳлика ҳақида, аммо бу ерда қолган яқинлари учун ҳам жуда долзарб экан. Шу учун уни саҳифамда эълон этишни лозим кўрдим. Ҳеч қаерини ўзгартирмадим, ҳатто имло хатоларига ҳам тегмадим. Хат эгасидан рухсат олмаганим учун отларини ёзмаяпман.

————————————

"Ассалому алайкум вараҳматуллоҳи ва барокатух! Домла яхшимисиз? Яна безовта қилдим! Хозиргина масквани Сахарова деган жойидан ўриссияда ишлаш учун патент олдим. Патент олиб бўлгач, чиқишда бизга ўхшаганларни тўртадан қилиб сухбат қиляпти. Яъни урушга таклиф қиляпти. Қанақадир қоғозга қўл қўйсангиз, ватанингиздаги картага икки милион рубл (тўққиз минг рубль юз доллор) ва хар ой, 350 000 минг рубльдан пул ўтказамиз. Кейинчалик россия паспорти ва квартира ваъда қиляпти.
Киришдан олдин, қоравулга мен кирмайман десам, ташқарига чиқармади. Мажбур кирдим. Кўнглим сезганди шунақа сухбатни. Тўрт киши кириб, уч киши қайтиб чиқдик. Хамрохиммиз тожикистонлик бир йигит (тахминан 25--30 ёшларда) қизиқиб қолди шекилли, кўп савол берди. У болани олиб қолди.
Мени хавотирим ўзимизни содда ватандошларимиз қармоққа тушиб қолишларидан.
Қўпол бўлса ҳам айтаман, ватандошлариммиз энг жирканч ишларда хам бор.(хожатхона тозалаш, дачада чўчқа боқиш, ўрислар қабристонида...) пул деса, кўп нарсани тушинишмай қўл қўйиб кетиб қолишлари мумкин ва кетиб ўлиги келганларни хам эшиттик.
Кўча куйда, патент берадиган, оладиган жойларда урушга тарғиб уч хил тилда Ўзбек, Тожик ўрис тилида ёзиб қўйилган.
Сизни кўпчилик ўқийди, билади ва сўзингизни эътборга олади. Агар битта ватандошимизни бўлса ҳам шу балодан сақлаб қолсак, шу хам натижа.
Бахтимизга умрингиз узоқ ва хайрли бўлсин!"

Umumiy muvozanat va yaratiladigan talab.

Qisqa vaqt yashagan bir dahada bir odam sut-qatiq sotar edi, hamma biladi “moloko, qaymoq, qatiq” deb chaqirar edi va ora orada odamlar tushib undan bozor qilishar edi. Bilasizmi yoʻqmi oʻsha biznesda ham har xil muvaffaqiyatga erishadi. Bizni dahadagisi ayniqsa juda muvaffaqiyatli edi, lekin buni siri juda oddiy iqtisodiy intuitsiyadan tashkil topgan edi.

U bizni koʻchaga ora-orada emas, har kuni kelar edi. Boz ustiga, har kuni deyarli bir paytda kelar edi. Men oʻshanda bir narsa olishga tushib soʻraganman, nega har kuni aynan bizni koʻchadan oʻtasiz, axir kecha ham kelgan edingiz va katta ehtimol bilan hech kim bor sut mahsulotlarini bir kunda tanovul qilib qoʻymaydi-ku, masalan ikki yoki uch kundan bir kelsangiz koʻproq odam xarid qiladi-ku deb soʻragan edim. U qiziq javob bergan haligacha eslayman, maʼnosi taxminan shunday edi: agar men ikki yoki uch kundan bir kelsam, mahalladagi va dahadagi odamlar qaysi kuni kelishimni aniq bilishmaydi va sut-qatiq uchun ehtiyojlarni boshqa joydan qilishadi, mendan esa faqat favqulodda kerak boʻlib qolsa xarid qilishadi, shunda meni umumiy savdoyim kam boʻladi. Yaʼni ikki uch kunda bir kelsam, vaholanki oʻsha kelgan kunlarimda savdoyim baland boʻlishi mumkin, lekin qisqa muddatdan keyin, meni ishonchli sut-qatiq yetkazib beruvchi deb oʻylashmay qolishadi va sut-qatiqni tashqaridan olishga harakat qilishadi. Men agar ora orada kelsam, oʻsha kelgan kunlarimda koʻproq odam kelgandek tuyuladi, lekin umumiy hisobdan yutqazaman degan edi.

Bu gʻoyani iqtisodiyot fanida yaratilgan talab (induced demand) deyishadi. Yaʼni bir xil xizmatlar va tovarlar uchun talab — agar u narsa koʻp va doimiy sodir etilsa boʻladi. Jamoat transporti misolida aytish mumkin: deylik bir yoʻnalishda avtobus har 6 minut kelish uchun 12 ta avtobus kerak— oʻsha yoʻnalishdagi yoʻlovchilar soni 15 mingta boʻlishi mumkin. Lekin deylik sizda 2 ta avtobus bor, shunda oʻrtacha kutish 36 minutni tashkil etadi. Lekin yoʻlovchilari soni qanday oʻzgaradi? Siz 15/6=2.5 ming deb hisoblashingiz mumkin, axir agar avtobuslar shunchaga kamaysa, yoʻlovchilar ham proporsional kamayadi degan taxmin qilishingiz mumkin, lekin oʻsha sut sotuvchi amaki aytgan mantiq bizga toʻgʻri taxminni beradi — yoʻlovchilar anchaga kamayadi, balki 500 ta ham boʻlmas. Nima uchun? Chunki oʻrtacha kutish vaqti 35 daqiqa boʻlsa- odamlar alternativ transportni qidirishadi, balki marshrutkada borishadi, balki bir necha kishi boʻlib taksida borishadi, balki koʻproq piyoda yurib metrogacha yetib olishadi va-hokazo. Yaʼni xizmatni doimiyligi va taklif qilinayotgan hajmi talabni hajmini belgilaydigan omil boʻladi. Talab taklifni yaratadi emas, taklif ham talabni yaratadi. (1/3)

Mayli, samoletda uchay dedim va bilasizmi nimani koʻrdim: yakshanba kuni Samarqanddan Toshkentga samolet uchmas ekan, ha, toʻgʻri oʻqidingiz — toʻgʻrirogʻi shanbadan yakshanba oʻtar kechasi soat 2da reys bor lekin yakshanba kunni ichida birorta ham yoʻq. Ikkita eng katta shahar. Qiziqib koʻring, haftasiga yoki kuniga mamlakatdagi ikki eng katta shahar orasida nechta reys uchadi — hayron qolasiz. Shu narsalarni aviatsiyadagilardan soʻrasangiz (men so'radim): “talab yoʻq” deyishadi. Yaʼni ularga ko'ra, Oʻzbekiston ichidagi qatnovlarni kamligini sababi — odamlar kam uchishi deb aytishadi. Lekin mantiq aslida teskari — bu darajada kam taklif boʻlsa, albatta talab ham boʻladi. Axir mamlakat ichida parvozlarni qulayligi — istalgan payt uchib ketish imkoni boʻlishi. Nechadir kun kutish kerak boʻlsa — moshinada borib qoʻyish tuzukroq va qulayroq boʻladi. Xuddi qatiqchini qachon kutaman deb, qatiqni bozordan olib kelishdek gap. Odamlar biladi buni. Qatiq sotuvchisini buni tushunganini sababi — u juda ham raqobatli bozorda edi, tushunmaslik qimmat edi, transportda esa unday emas, axir ortirilmagan foyda bu jamiyatniki.

Albatta meni shaxsiy izlanishlarim muammo emas, unday tushunmang, bu masalani oddiy hal qilsa boʻladi — bundan oldin ham tajribamda boʻlgan, temir yoʻl kassasiga borsangiz “hal qilib beruvchilar” ixtiyoriy chiptani topib ham berishadi. O'tgan safar bir tarafga chipta topa olmaganimda ilojsizlikdan, noqulay bo'lsa ham taksi olib borganman, muammo emas albatta. Men bu kuzatuvni umuman yozyapman, ya'ni agar duch kelmasam muammo qanday ekanligini bilmasdim ham. Bu axir iqtisodiy kanal, iqtisodiy nazariya uchun zo'r misol ekan deb ulashdim.

Asosiy g'oya shundaki - talabni yaratishdagi taklifni oʻrni haqida yozmoqchi edim, menimcha misollar yaxshi yoritib berdi.

Aytmoqchi, yoʻlni kengaytirish tirbandliklarga olib kelishi haqidagi argument ham aynan shu mantiqdan iborat — suniy yaratilgan talab - taklifni deb vujudga keladi. (3/3)

Nega buni yozyapman?

Chunki menimcha transportdagi mutassadilar buni tushunishmaydi shekilli. Masalan, qariyb 10 million aholisi bor Fargʻona vodiysi viloyatlari bilan Toshkentga boʻlgan aviaqatnovlar soniga qarang. Andijon yoki Fargʻonaga haftasiga 8 marta ham uchmaydi uchoqlar. Qoʻshni Qozogʻistonda qaradim, ikki eng katta shaharlari Olma-ota va Ostona orasida kuniga 16-18ta aviaqatnov mavjud. Bizda haftasiga ham birorta shaharni orasida buncha qatnov yoʻq. Yaʼni bizda haftasiga reyslar soni ulardagi kundalik reyslar sonidan ikki barobar kamroq. Yoki mayli, Qozogʻistonni ikkinchi va uchinchi shaharlari orasida — Chimkent va Olma-otani kuniga kamida 6-9ta reys ulaydi. Bizda Toshkent va Urganch yoki Samarqand orasida ham kuniga uchta reys yoʻq. Aql bovar qilmaydi — Urganchga mashinada bir kunda yetib olish deyarli imkonsiz boʻlsa ham shu ahvol. Ha mayli, Qozogʻiston juda bir katta va rivojlangan davlat dersiz, Qirgʻiziston bilan solishtiraylik: Oʻsh va Bishkek orasida kuniga kamida 6 ta reys ekan - tekshirdim. Bizda butun vodiyga kuniga 3ta ham yoʻq — iqtisodiy ahvolimiz bir xil boʻlsa ham (aholi esa bizda ko'proq - ya'ni undan ham ko'p reys kerak).

Eng qizigʻi — agar aviatsiyada ishlaydiganlardan nima uchun bizda aviakompaniya hali ham xususiy emas desangiz — eng siyqasi chiqqan argumentlardan biri shuki, agar milliy aviakompaniya boʻlmasa — unda viloyatlarga chet ellik aviakompaniyalar uchmas emish. Qizigʻi bizda milliy aviakompaniya ham, deyarli uchmayapti. Qirg'izistonda esa, xususiy aviakompaniyalar o'sha reyslarni uchishyapti. Oʻn millionlik vodiydan Toshkentga bir kunda nechta odam keladi? Bir kunda bitta uchadiganmi uchmaydigan samoletga esa 200 ta odam ham sigʻmaydi, boz ustiga har kuni ham uchmaydi.

Aviatsiyadagilar oʻsha qatiqchi amaki ishlatadigan gʻoyadan bexabar ekanlari tushunarli lekin — bilasizmi nega? Chunki ular bozorda ishlamayapti. Ularni xato qilishlari, bozorni bilmasliklari, foyda olmasliklari bilan qiziqishlari yoʻq. Normal aviaqatnov bozori boʻlganida, ular bilishar ediki, agar mamlakatdagi eng katta shahar va deylik vodiy orasida kuniga 20 yoki 30 ta reys qoʻysa — hozirgi 1 ta reysdan koʻra talab 20 barobardan koʻproqqa oshadi. Bitta samolet qoʻyilgandagi talabdan, 20ta kunlik qatnovdagi talabni solishtirib boʻlmaydi. Chunki oʻsha gap, bir soatda bir keladigan avtobusga tayanib reja qilmaganingiz kabi, kuniga bir necha marta uchmaydigan uchoqni reja qilmaysiz. Yaʼni mamlakat ichidagi reyslarda odamlar ertalab ishini bitirib, obeddan keyin uchib ketishi, ertalab kelib, kechki payt keta olishi kabi qulayliklarni koʻrsalargina, alternativ yoʻldan koʻra uchoqni tanlashadi. Rivojlangan dunyoni gapirmasa ham boʻladi, serqatnov yoʻllarda, masalan Boston va Nyu York orasida Delta havo yoʻllari har yarim soat uchadigan shuttle — xuddi bizni marshrutkadek qatnovni qoʻygan, shunchalik talab koʻp — lekin vaholanki, aynan taklif bu talabni yaratgan.

Bizda bu ahvol qanchalik yomon ekanini, toʻgʻrisi bilmas edim. Yaxshi emas deb o'ylar edim, lekin qanchalikligini bilmasdim. Bundan bir yilcha oldin, bir tanishim bilan Bishkekda obed qildik, obeddan keyin Oʻshga reysi bor edi, lekin gap qizib ketganidan keyin oʻz reysini kechasiga telefonidan alishtirgan edi. Oʻshanda men mintaqaviy oʻylagan ekanman — Bishkekdan Oʻshga ikki uch soat orasida bir nechta reys boʻlsa, Oʻzbekistonda ham shunaqa shekilli deb. Bir necha oydan beri shaxsiy safarim uchun Samarqanddan Toshkentga Afrosiyobga chipta izlamoqdaman (besh olti marta tvitterda yozdim, Iyul, Avgust va mana Sentyabr oyida), menga kerakli sanada chiptalar sotuvga qoʻyilgan, lekin oʻsha menga kerak boʻlgan poyezdga biletlar yoʻq, vaholanki necha marta tekshirib keldim, bir sotuvga qoʻyilmagan deyishdi, hozir esa qoʻyilgan ekan lekin sotib olish uchun yoʻq. Poyezdlar haqida oʻzi bir alohida yozish kerak — temir yoʻllarini kompetentligi yetarli emasligi va raqobatli ishlamasligi iqtisodiyotimizni haqiqiy bir sekinlashtiradigan omillaridan: ham passajirlar tashish masalasida va ham, balki ayniqsa — yuk tashish masalasida. (2/3)

Битта йигит-али вилоятга чиқибди, тирикчилик сабаб. У ердаги савдогарларга намозга кириб чиқай, деб, масжидга ўтиб келибди. Ҳалигилар ҳам бу ишидан кейин пичинг қилаверишар эмиш: "додомулло", "тақсир", деб мазаҳ қилишган. Иш бозорда бўлаяпти, бизнинг йигит ҳам ишини қилаяпти. Кейин ниманидир кесиш керак бўлиб қолган экан, автомат пичоғини чиқариб, канопни кесиб ташласа, бозорчиларнинг "капалаги учиб" кетган, муомала "акажон-акажон"га ўзгарибди.

Яна ўша одам "таҳоратхонада олимпийкамни ечиб қолдиргандим, қарасам, 'илиб' кетишибди", дейди. Намоздан кейин домланинг олдига арз қилиб борибди, видеода ўғрини кўришибди. Домлага тайинладим, қайтариб олиб келса, хабар берарсиз, дейди. Бироқ, таҳоратхонага қайтса, олимпийка ҳам, чўнтагидаги пичоғи ҳам турганмиш. Ажойиб.

Қишлоқ хўжалик вазирлиги ўз функционал вазифаларини эсидан чиқариб қўйган кўринади.

Қишлоқ хўжалиги вазирининг Кун.ўз га берган интервьюсида шу каби манзара кўриниб қолган.

Вазирга кўра, келаётган йилнинг қандай келиши мумкинлигини билиш қийин. Шунинг учун масъул тузилма деҳқонларга қандай турдаги экин экишни тавсия бериши имконсиз. Жорий йил пиёз ва тарвуз нархларидаги рекорд даражадаги пасайиш — бу, дехқонларга берилган "эркинлик меваси" экани, эркинлик берилиб ҳам улар ҳали бозор ва келгусидаги вазиятларни прогноз эта оладиган даражага чиқмагани, қўшнисидан келиб чиқиб, бир турдаги экинни оммавий эккани сабаб этиб кўрсатилган

Академик илмий даражага эга вазирнинг бу каби фикрлашларидан сўнг келгуси кунига умид бор онгли зиёли қатлам вакиллари Ўзбекистонга қишлоқ хўжалик вазирлиги керак эмаслиги ҳақида пост улашмоқда

Қишлоқ хўжалиги вазирлиги келаётган иқлимий ҳолат, дунёдаги геосиёсий, макроиқтисодий, логистик кутилмалардан чиқиб, деҳқон—фермерга қандай турдаги экин экиш кераклигини тавсия бериши шарт!