"Қарақалпақ нақыл-мақаллары"

#Неге_усылай_аталған

МОЙНАҚ

А. Бегимовтың «Балықшының қызы» атлы романында Мойнақтың пайда болыўын әдеўир гәп еткен. «Хәзирги Мойнақтың жерлери бир неше ўақыт тениз, бир неше ўақыт қурғақлық, болып өзгерип турған. Ғаррылардың сөзлери не қарағанда буннан бир неше жыл Мойнақтан Ургеге шекем қурғақлық екен, сол ўақыттағы жақын елатлардың Тоқмақ атадан Ургеге шекем дуз тасыйтуғын түйе жолы болған. Ол замандағы Мойнақ тоғайлық болған. Жақын жердеги еллер бул жерден кийик, қоян, түлкиге усаған аң аулаған. Сол күнлерде Мойнақтын артындағы өзимизге белгили мынаў таў (қумшық) тоғайдың үстинде аппақ түйениң мойнындай болып көринеди екен. Соны адамлар «Мойны ақ» деп атаған. Соңын ала «Мойны ақ» деўдиң орнына «Мойнақ» деп атап жиберген.

©Қәлендер Әбдимуратов "Неге усылай аталған" китабы

@naqillar

Шынында да бахытлы болыў аңсат, оның ушын өзимиздеги бар нәрселерди көре алыўымыздың өзи жеткиликли.

@avezovs_page

Басқалар бахытлырақ көринеди

"Бахытлы болыўды қәлесек махсетке аңсат ерисе алған болар едик. Биз басқалардан бахытлырақ болыўды қәлеймиз, соның ушын да ерисе алмаймыз"
деп айтқан еди Франсуз жазыўшысы Мишель де Монтень 5-әсир алдын.

Инстаграм дәўиринде өмиринен наразылар көбейди. Өз өмири себепли емес, өзгелердиң өмири себепли.

@avezovs_page

✅Жумбақтың жуўабы:

Жигит мингестирип киятырған қыз, қарындасы болады.

@naqillar

🤔Жумбақтың жуўабын ким биледи?

Бир жигит бир қызды атына мингестирип киятыр екен, сонда алдынан бир жигит шығып
«Мына қызды алып қашып киятырсаңба?» – дейди.

☝️Сонда қыз:
– Ҳәй-ҳәй жигит, ҳәй жигит,
Абайлап сөйле сен жигит,
Бул жигиттиң қайын енеси,
Мениң анамның қудағайы,
Сонда мен неси боламан дейди,

Жуўабыңызды пикирлер бөлиминде күтип қаламыз.

@naqillar

#Күн_нақылы

Әңгиме сүймеген,
Дигирман қурады,
Қонақ сүймеген,
Баласын урады.

@naqillar

@Karsu_Grants камандасынан және бир жаңалық!

23-ноябрь күни саат 20:00 де Венгрия Университетлерине грант утып билим алып атырған студентлер тәрепинен даўыслы чат шөлкемлестирилип атыр.

Даўыслы чат даўмында төмендеги мағлыўматларды билип аласыз

• "Stipendium Hungaricum" қандай грант?
• Ҳүжжет тапсырыў басқышлары
• Бул грантқа менторсыз тапсырыў ҳаққында билип алыўыңыз мүмкин

Толық мағлыўмат

@naqillar

Оқыўыңызды шет елде топ университетлерде даўам еттириўди ойлап жүрсиз бе?

Ҳалық аралық грантлар ҳаққындағы мағлыўматларды излеп жүрсиз бе?

Енди бул сораўлардың барлығына @Karsu_Grants каналынан жуўап алсаңыз болады.

Бул каналда сиз:

•Халық аралық грантлар
•Академиялық мобиллик дәстүрлер
•Илимий стажировкалар ҳаққында мағлыўматларды қарақалпақ тилинде алыўыңыз мүмкин.

@naqillar

"Нөкис" сөзиниң келип шығыўы ҳаққында кимде қандай мағлыўмат бар?
Бар болса төменге пикир билдириў бөлимине кирип жазып кетиң.

Сизиң пикириңиз биз ушын қәдирли!

@naqillar

Әпиўайы нәрселерден заўық ала алмаў:

Мәселен, кимдур (қум шекери көп) мазалы аўқатларға байланып қалған болса ,әпиўайы аўқатлардан кеўли толмайды.

Технологияға байланған адам китап яки тәбият қойнында жүриўден заўық ала алмайды, себеби бул ис ҳәрекетлери дофоминди азырақ шығарады.

Бул жағдайды Анне Лембке "Дофомин жетиспеўшилиги" деп атайды. Тәбийий рәўиште бас мыйге керек болған дофомин жетиспегенликтен тең салмақлық жоғалады.

Бул жағдайды өз орнына қайтарыў ушын бир нәрселерден ўақытша ўаз кешиў ("дофомин детокси") зәрүр.

Мәселен, бир ҳәпте даўамында мазалы нәрселер жемең яки телефоныңызды бир саат пайдаланың. Мыйыңызға қайта тиклениўи ушын ўақыт бериң. Бул менен әпиўайы нәрселерден зақық ала алыўды қайта тиклеў мүмкин.

@naqillar

Ҳәдден тысқары заўық ҳәм бахытсызлық ортасындағы байланыслылық

Станфорд университетиниң психиатрия ҳәм нәшебентлик бойынша қәнийгеси Анне Лембке "Dopamine Notion" китабында төмендеги мағлыўматларды жазып өткен:

Заўықтын ҳәдден тысқары көбейиўи де машқала

Заманогөй дүняда ҳәр нәрсеге аңсатлық пенен ерисиў мүмкин болып қалды.

(Қумшекери көп) Мазалы яки майлы тез тайяр болатуғын аўқатлар, аңсат табылады.

Технология (телефон, социял тармақлар, видео ойынлар) заўық алыўды тезлестирип жиберди.

Интернет дүкән ҳәм жеткерип бериў хизметлери заўықландырыўшы тәжрийбелерди қәлеген ўақытта инәм етип атыр.

Бул жағдайлар бас мыйымиздиң заўық алыўға үйренип қалыўына алып келеди.

Дофоминниң ҳәдден тысқары көбейиўине алып келеди. Дофоминниң артыўы мый искерлигин бузады.

Турақлы түрде "Жаңа ҳәм күшлирек заўық" излеў әдети қәлиплеседи.

Бул жағдай стресс, қайғырыў ҳәм депрессия (әпиўайы нәрселерден заўық ала алмаў) киби жағдайларды күшейтеди.

@naqillar

#Неге_усылай_аталған

НӨКИС

Нөкис» деген сөз парсы тилиндеги «Нукэс» деген сөзден келип шыққан «Нукэс» деген сөздиң келип шығыўы туўралы халық аузында көп аңыз сөзлер бар. Бир дәўирде хан өзиниң есигинде жүрген тоғыз қатынға қәҳәрленип, оларды елден шет жерге жер аударып жибереди. Ол жер ҳәзирги Хожели әтираплары болыўы керек. Хан бул қатынларға өмиринше ерге тиймеўге буйырады. Олардың қоныс басып отырған жерлери сол дәўирдеги саўда жолының маңлайы екен.

Иран саўдагерлери булар менен астыртын байланыс жасап, оларға ўақытшаг үйленеди. Тоғыз қатын тоғыз ул туўған. Олар ержетип, камалға келгеннен кейин жаўынгер болып, саўашларда даңқын шығарады. Буларды адамлар Нукәс деп атаған. Парсы тилинде бул тоғыз киси деген сөз.

Ну - тоғыз, кэс - адам деген мәниде. Бул жерде «Ну-кэс» сөзи дара мәниге ийе болған еки түбир сөз- лерден қуралған. Бирақ бул бир атаманың атын аңлатып кетип, өзиниң бойында тек гөне түбирлик кәсийетин сақлап қалған. Парсы тилиндеги «Кәс» сөзиниң элементи ҳозирги қарақалпақ тилинин составында да қолланылып жүргенлигин айтып өтиўге болады. Мәселен, жапакем, арбакеш, пахтакеш деген сөзлердеги «кеш» суффикси дәслепки сөзлер менен қуралып қәсипшиликти, адам мәни- син аңлатып кеткен, Жапакеш жапа шеккен адам, арбакеш арба айдаўшы адам, пахтакеш пахта да ислеў ши адам ҳәм т. б.
«Нукэс» кем-кемнен «Нөкис» болып айтылын кеткен.

©Қәлендер Әбдимуратов "Неге усылай аталған" китабы

@naqillar