شبکۀ متن‌پژوهی

در نخستین جلسۀ کتاب‌خوانی ماهِ دی۱۴۰۳ از مجموعه‌داستان روباه شنی محمد کشاورز می‌گوییم و می‌شنویم.


سومین و چهارمین چهارشنبۀ هر ماه در کتاب‌فروشی کهور نشست کتاب‌خوانی برپاست.

‍ 🏢 واژۀ مصوب فرهنگستان
🎤 #نسرین_پرویزی، معاون گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی
✔️ هفتک (تیک)

نون ابرو، صاد چشم و جیم گوش
برنوشتی فتنۀ صد عقل و هوش (مولانا)

✅ فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای واژۀ «تیک»، با نظر به شکل ظاهری این نشانه که شبیه عدد هفت است، برابر فارسی «هفتک» را تصویب کرده‌است. واژۀ «هفتک» در زبان فارسی بدون پیشینه نیست و در برهان قاطع و فرهنگ‌های دیگر در این معنی آمده‌است: «... بر وزن چشمک. فارسیان یک ربع کلام‌الله را خوانند... که از قرآن هفت جزو و حزبی باشد».
«تشبیه» و «تصغیر» در زبان فارسی بحثی کهن و درازدامن است؛ همانندسازی قامت یار به الف، دهان به نقطه، زلف به جیم، ابرو به نون، و غیره از آشناترین نمونه‌ها هستند: «جیم زلف آمده بر حُسن تو دال/ دل شده نفطۀ آن حلقۀ جیم» (ابن یمین فریومدی) و: «دندانِ سین و دیدۀ عین است و زلفِ دال/ در دیده‌ها چو صورتِ محبوب در خیال» (مجدِ هَمگَر). در کاربرد جدیدتر می‌توان «ناخنک» را مثال زد که (در فارسی تاجیکی) به‌معنی «گیومه» آورده شده‌، و چندی پیش نیز برخی فارسی‌دوستان برای «ویرگول» برابر «واوَک» را پیشنهاد کردند که از آن استقبال هم شد و فراموش نکرده‌ایم که هنوز هم در هنگام نگارش، هرگاه واژه‌ای را جا می‌اندازیم، به‌اصطلاح یک «ابرو» باز می‌کنیم و واژۀ جاافتاده را در آنجا می‌نویسیم. «کمانک» و «هلال» برای «پرانتز» هم که از زمان مدرسه و در کتاب‌های درسی معرف حضورمان هستند.
یادمان باشد که واژه‌های سگک، لواشک، خشتک، پستانک، پشمک، میخک، شاخک، غربیلک، و غیره هم اگر امروزه ساخته می‌شدند غریب یا خنده‌آور می‌نمودند.

✍🏻 سمانه ملک‌خانی

#تکه_فیلم
گروه واژه‌گزینی #عمومی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

فارسی در رایاسپهر (فضای مجازی)

http://pldb.ihcs.ac.ir/Files/Persian%20in%20Cyberspace.pdf

🍀🌴🍀
@ihcss

🍁 چرا شوخی با واژه‌های فرهنگستان؟

💬 مصطفی عاصی:

اصولاً ما ملت شوخ‌طبعی هستیم و مردم در همه زمینه‌ها با نگاه طنز به مسائل نگاه می‌کنند؛ در نتیجه، این فقط خاص واژه‌های #فرهنگستان نیست، بلکه ما در زمینه‌های دیگر هم می‌بینیم که مردم خلاقیت نشان می‌دهند و لطیفه و شوخی درست می‌کنند و به کار می‌برند. این خصلت ایرانی است.

مردم گاهی اوقات فراموش می‌کنند که این شوخ‌طبعی را کجا باید به کار برد. شوخی کردن با مسائل جدی شاید باعث از بین رفتن اهمیت‌شان شود. یکی از این مسائل جدی به نظر من بحث زبان فارسی به‌عنوان زبان مشترک، رسمی و ملی ما است؛ این را یا قبول داریم یا نداریم. فکر می‌کنم به جز افرادی که نگاه خیلی خاص دارند، اغلب پذیرفته‌ایم که زبان فارسی یک عامل بزرگ فرهنگی و در حقیقت ابزاری برای احراز هویت ما در جهان است.

در طی قرن‌ها و در مقاطع مختلف، اهل فرهنگ، ادب و اندیشه برای اعتلای زبان فارسی تلاش کرده‌اند. تنها در دوره فارسی نو که از بیش از هزار سال پیش آغاز شده تا به‌امروز، بزرگانی در عرصه علم و ادب کمر به زنده‌نگه داشتن و گسترش زبان فارسی بسته‌اند: از فردوسی، ناصرخسرو، غزالی و شاعران و نویسندگان بزرگ دیگر تا دانشمندانی مانند بوعلی سینا و ابوریحان که خدمات‌ زیادی به غنای زبان فارسی و رشد واژگان علمی آن کرده‌اند، روندی که تا کنون ادامه یافته‌است و اتفاقاً امروزه اهمیت بیشتری نیز پیدا کرده است. نخست به دلیل اینکه ما در دورانی هستیم که سرعت پیشرفت علوم بسیار زیاد شده است و در تمام زمینه‌های علمی مفاهیم، واژه‌ها و اصطلاح‌های جدید به وجود می‌آید و هر زبانی ناچار است واژه‌هایی برای بیان آنها بسازد و به کار برد؛ ما هم باید برای فارسی چنین کاری کنیم. دیگر آنکه، گسترش و پیشرفت‌های چشم‌گیر فناوری اطلاعات و شبکه‌ها و ابزارهای نوین ارتباطی و پیدایش رایاسپهر شرایط تازه و فرصت بی‌مانندی را برای بالندگی و جهانی شدن زبان‌ها و فرهنگ‌های گوناگون به‌وجود آورده که ما نیز با بهره‌گیری عالمانه و هوشمندانه می‌توانیم زبان فارسی را به جایگاه شایسته و درخور آن در جهان برسانیم.

اهل زبان و کسانی که به‌خصوص با ادبیات و زبان‌شناسی آشنا هستند بیشترین سهم را می‌توانند در این زمینه داشته باشند. و این‌جاست که به واژه‌گزینی نیاز پیدا می‌کنیم؛ واژه‌گزینی کاری است که به عهده فرهنگستان گذاشته شده و وظیفه اصلی فرهنگستان یافتن واژه‌های مناسب برای مفاهیم علمی است. حجم واژه‌های تخصصی علمی و فنی نسبت به واژه‌های عمومی با کاربرد روزمره بسیار بیشتر است. البته در واژه‌گزینی برای واژه‌های عمومی باید دقت بیشتری شود تا مورد پسند مردم باشد و احتمالاً جنبه شوخی پیدا نکند و مردم نسبت به آنها حساسیت نداشته باشند. در مورد واژه‌های علمی اصلاً چنین نیست. واژه‌های علمی به وسیله متخصصان و در مجامع علمی و در منابع و نوشتگان علمی به کار می‌رود و مشکلی ندارد. در همه رشته‌های علمی مجموعه‌ای از اصطلاحات و واژه‌های علمی (یا ترمینولوژی) داریم که به‌شکلی قاعده‌مند و منظم (سیستماتیک) ساخته می‌شوند و به‌راحتی به کار می‌روند.

این واژه‌هایی که بیشتر مورد شوخ‌طبعی مردم قرار می‌گیرد واژه‌های عمومی است، که کاربرد همگانی دارد. یکی از راه‌هایی که می‌شود کاری کرد تا این واژه‌ها جدی گرفته شوند این است که فرهنگستان یا کسان دیگری که به صورت آزاد و مستقل واژه‌سازی یا واژه‌گزینی می‌کنند بکوشند واژه‌های عمومی را خوش‌آوا، خوش‌ساخت و تا جای ممکن شفاف برگزینند تا مردم به راحتی آنها را بپذیرند. اما بسیار مهم است که توجه داشته باشیم در کار واژه‌گزینی در یک سو متخصصان و زبان‌شناسان و ادیبان هستند که واژه‌های برابر یا معادل را از منابع غنی زبانی و فرهنگی موجود پیدا می‌کنند یا خود می‌سازند و باید بیشترین کوشش را بکنند تا واژه‌های مناسب و مقبول با به‌کارگیری همه قواعد و سازوکارهای ساختمان زبان بسازند. در سوی دیگر مردم هستند. اگر اصل واقعیت زبان و احترام به فرهنگ ملی نزد مردم اهمیت داشته باشد، واژه‌گزینی را به عنوان یک نیاز فرهنگی می‌پذیرند و دیگر با آن شوخی نمی‌کنند، بلکه از آن پشتیبانی هم می‌کنند.

اگر عزم جدی برای واژه‌گزینی و تقویت زبان فارسی وجود داشته باشد، مردم به راحتی واژه‌ها را می‌پذیرند، از آنها استقبال می‌کنند و هیچ مشکلی هم با آنها ندارند. اما اگر این عزم جدی نباشد یا اهمیت این موضوع درک نشود، نمی‌توان انتظار بیشتری داشت. وجود فضای علمی و جوّ سالم و محترمانه فرهنگی نیز می‌تواند نقد منصفانه و سازنده را جایگزین شوخی و تمسخر کند. در چنین فضایی داوری‌ها بر پایه معیارهای منطقی و همراه با خردورزی خواهد بود و واژه‌گزینی امری ملی و فراتر از سوگیری‌های فردی، سلیقه‌ای و غرض‌ورزی شخصی دانسته شده، همه مردم دلسوزانه در آن شرکت خواهند کرد. (با اندکی ویرایش، به نقل از خبرگزاری ایسنا)

©️ خبرگزاری ایسنا (خرداد ۱۳۹۹)

‌
‌

«طیبی آفرینشگری دست‌به‌عصا»

کتاب «از پله صدای دف می‌آید» را بابک طیبی در ۱۳۸۵ش نوشته است. این کتاب دربارۀ محمدابراهیم فقیهی است. فقیهی یکی از کنشگران خشکه‌مقدس انقلابی بوده است. این پزشک در بیمارستان سعدی شیراز کار می‌کرده است و در دهۀ شصت، یک روز، سِر ظهر، هنگام برگشت به خانه جلوی درِ خانه‌اش در خیابان صورتگر می‌کُشندش.

طیبی در «از پله صدای دف می‌آید» با روایتی شکسته و غیرخطی، داستان زندگی فقیهی را از کودکی و نوجوانی و دورۀ زندگیِ دانشگاهی تا زندگی در کنار خانواده و حضور در جنگ ایران و عراق را به نمایش می‌گذارد. نویسنده با کاربست شیوۀ قطره‌چکانی، داستانی پرکشش آفریده است، آنچنان‌که تا کتاب را نخوانی زمین نمی‌گذاری! با این ترفند، خواننده خُردک‌خُردک با فقیهی آشنا می‌شود و پیوسته ولعِ بیشتردانی دارد.

نویسنده زیرکی لجبازانه‌ای در شیوۀ روایت به کار می‌بندد. در این ترفند، نویسنده دست‌به‌عصاوار فاصلۀ خود را از گفتمانِ حکومت حفظ می‌کند و داستان را از چشم‌انداز راوی‌ای به‌شدت بی‌طرف پیش می‌برد. برای کاربست این رویکرد، راویِ قصه ماجرای زندگی محمدابراهیم را از زبان خانواده و دوستان و همکاران محمدابراهیم پیش روی خواننده می‌گذارد.

نویسنده از فقیهی بُت نمی‌سازد. برای این هدف طیبی از زبان راوی‌اش از تندروی‌ها و بنیادگرایی‌های فقیهی در سال‌های پایانی دهۀ پنجاه می‌گوید. جایی هم یکی از راویان تلنگر می‌زند که نام بیمارستان سعدی را در همان بلبشوی کُشتن فقیهی و در مراسم خاکسپاری‌اش تغییر داده‌اند و یک بار هم ریخته‌اند و تابلوی بیمارستان و نام فقیهی را از آن بالا کَنده‌اند تا نام بیمارستان، همان سعدی بماند.

از دیدِ من مسعود هوشیار، «از پله صدای دف می‌آید» از نگاه ساختاری، در دستۀ رمان‌های ناداستان خلاق می‌گنجد؛ زیرا ریشۀ قصۀ این کتاب در واقعیت است و نویسنده با ترفندهای داستان‌نویسی و روایت‌پردازی، بی‌آنکه به تخیل‌پردازی افراطی بگراید، هوشمندانه داستانش را آفریده است.

مسعود هوشیار
پنج‌شنبه ۱۵آذر۱۴۰۳

#از_پله_صدای_دف_می‌آید
#بابک_طیبی

@babaktayebi2

شبکهٔ متن‌پژوهی
‏https://t.me/matnpazhohi

♦️نشانی اینستاگرام👇🏻

‏https://www.instagram.com/invites/contact/?i=8ark11eewyn4&utm_content=tdjq7w‏

TOMORROW.mp4

فیلم کوتاه

انیمیشن TOMORROW | Omeleto را ببینید و لذت ببرید.

هشت سال ساختش زمان برده است. مکان فیلم در شیراز، چهارراه زند و خیابان سعدی و رودکی و کوچه‌پس‌کوچه‌هایش می‌گذرد. داستانی استخوان‌دار و پرکشش دارد. گویا در فهرست اسکار هم رفته است..

با فیلترشکن روشن، نشانی زیر را لمس کنید و این شانزده دقیقه فیلم را ببینید و به هنرمندانمان ببالید:


https://youtu.be/bVZl51CqUXk?si=-uk3WpxhGqwgp5a1

آقای علی‌فرد نخستین‌بار در گزارش فوتبال، کلمۀ «مهروموم» را به‌جای «کلین‌شیت» به کار برد.


امروز ۱۳آذر۱۴۰۳ به این کلمه خندیده‌اند.

یادتان نرود این تاریخ را برای زمانی که این کلمه جا افتاد!

نکته:
هر واژه‌ای که بیایید، اتفاقاً اگر مسخره‌اش کنند، زودتر سر زبان‌ها می‌افتد؛ چون خُردک‌خُردک از ناآشنانی‌اش می‌کاهند.



مسعود هوشیار
۱۳آذر۱۴۰۳


شبکهٔ متن‌پژوهی
‏https://t.me/matnpazhohi

♦️نشانی اینستاگرام👇🏻

‏https://www.instagram.com/invites/contact/?i=8ark11eewyn4&utm_content=tdjq7w‏

پرینت گرفتن پشت‌ورو با پرینترهای خانگی

#ترفندهای_ورد

#ورد
https://t.me/matnpazhohi

مقاله‌های ارزشمند استاد امید طبیب‌زاده را دربارۀ زبان فارسی و نیز دربارۀ زبان‌شناسی و ویرایش در نشانی زیر بار بگیرید و بخوانید:

https://ihcs.academia.edu/OmidTabibzadeh?fbclid=PAZXh0bgNhZW0CMTEAAaZjSHIy7cKserFLJmgltJIN7Y0ePYAHZnyCCoJBvuRxubbAstU52Acc9hU_aem_6GVP1LJRAE9ElLB3GOxG1A

مخفی کردن متن در ورد

پنهان کردن متن در ورد

#ترفندهای_ورد

#ورد
https://t.me/matnpazhohi

اگر به ویرایش و زبان فارسی علاقه‌مندید به خردنامه بپیوندید👇

پوشۀ صوتی رونمایی از رمان ابجدِ خون،
نوشتۀ فرهاد رفیعی

سخنرانان
#ابوتراب_خسروی
#محمد_کشاورز
#حسین_اسدی_جوزانی
#مجتبی_فیلی

شیراز، کتاب‌فروشی شیرازه ۲۹آبان۱۴۰۳
شبکهٔ متن‌پژوهی
‏https://t.me/matnpazhohi

♦️نشانی اینستاگرام👇🏻

‏https://www.instagram.com/invites/contact/?i=8ark11eewyn4&utm_content=tdjq7w‏

پوشۀ صوتی رونمایی از رمان ابجدِ خون،
نوشتۀ فرهاد رفیعی👇

پوشۀ صوتی رونمایی از کتاب «مروری بر شعر غنایی فارسی» ، اثر دکتر زرین‌تاج واردی

سخنرانان: دکتر نوشین طالب‌زاده و دکتر محمدرضا امینی

دوشنبه ۲۸آبان۱۴۰۳

#ادبیات_غنایی
#شعر_غنایی

شبکهٔ متن‌پژوهی
‏https://t.me/matnpazhohi

♦️نشانی اینستاگرام👇🏻

‏https://www.instagram.com/invites/contact/?i=8ark11eewyn4&utm_content=tdjq7w‏

پوشۀ صوتی رونمایی از کتاب «مروری بر شعر غنایی فارسی» 👇👇

تعریف زبان مخفی

زبان مخفی دهۀ هشتادی

زبان مخفی دهۀ هشتادی

#تمرین_ویرایشی
#نکتۀ_ویرایشی

در شکسته‌نویسی، صدای «اُ» را با نیم‌فاصله نشان دهید.

حرفم‌و خوردم.

کتابم‌و برداشتم.

من‌و هم با خودت ببر.

بخاری‌و خاموش کن.

تلفنت‌و جواب بده.

دفترو بردار بیار.


مسعود هوشیار
۲۲آبان۱۴۰۳


#گفتاری_نویسی
#شکسته_نویسی

شبکهٔ متن‌پژوهی
‏https://t.me/matnpazhohi

♦️نشانی اینستاگرام👇🏻

‏https://www.instagram.com/invites/contact/?i=8ark11eewyn4&utm_content=tdjq7w‏

‌
#نکتۀ_ویرایشی
#تمرین_ویرایشی

تا زمانی که ریشه‌واژۀ «استن» را از کار نینداخته بودیم، این‌گونه در زبان می‌چرخاندیمش: «استم، استی، است، استیم، استید، است‌اند.»

اکنون پنج شخصش را از زبان بیرون رانده‌ایم و فقط «است» را نگه‌ داشته‌ایم؛ ولی باقی‌ماندۀ سوم‌شخص این فعل هنوز در زبانمان سرِ کار است: «اند.»

وقتی می‌خواهیم آن را به واژه‌ای بچسبانیم که صامتِ چسبنده است، همزۀ همراه «اند» را نمی‌اندازیم: کارگران مشغول‌اند.

حال در گفتاری‌نویسی هم همین چارچوب را پیش می‌بریم و همزه‌اش را نگه می‌داریم:



معیار: این‌ها همه داستان‌اند.

شکسته (گفتاری): این‌ها همه داستان‌ان.

عامیانه: اینا همه داستان‌ان.



معیار: این ظرف‌ها پاک‌اند.

شکسته (گفتاری): این ظرف‌ها پاک‌ان.

عامیانه: این‌ ظرفا پاک‌ان.




مسعود هوشیار
۲۲آبان۱۴۰۳


#گفتاری_نویسی
#شکسته_نویسی

شبکهٔ متن‌پژوهی
‏https://t.me/matnpazhohi

♦️نشانی اینستاگرام👇🏻

‏https://www.instagram.com/invites/contact/?i=8ark11eewyn4&utm_content=tdjq7w‏

✅املای شکستۀ «چه‌ام است» و بقیۀ شخص‌هایش

♦️ چه‌مه (چه + ـَم+ است) نمونه: «حالم خوب نیس. نمی‌دونم چه‌مه.»

♦️چه‌ته (چه + -َت + است) نمونه: «چه‌ته به همه داری فحش می‌دی؟»

♦️چه‌شه (چه + ـَش + است) نمونه: «این طرف چه‌شه؟ انگار از دماغ فیل افتاده!»

♦️چه‌مونه (چه + مان + است) نمونه: «خداروشکر همه‌چی داریم. دیگه چه‌مونه؟!»

♦️چه‌تونه (چه + تان + است) نمونه: «چه‌تونه تا پام‌و می‌ذارم از در کلاس بیرون به هم می‌پرین؟!»

♦️چه‌شونه (چه + شان + است) نمونه: «اینا چه‌شونه روزوشب مث سگ‌ودرویش‌ می‌پرن به هم؟!»

مسعود هوشیار
۲۹مهر۱۴۰۳


شبکۀ متن‌پژوهی
https://t.me/matnpazhohi

اینستاگرام
https://www.instagram.com/masood.hooshiar?igsh=YzNwMDV5b3BsZG9 درb

عکس و فیلم جلسه