В и к и п е д и я @wikipediya_1 Channel on Telegram

В и к и п е д и я

@wikipediya_1

Шунчаки фактлар

Шунчаки фактлар (Uzbek)

Шунчаки фактлар Telegram kanalimiz sizga dunyoning eng maqbul va boshqotirligi bilan tanilgan ma'lumotlarni taklif qiladi. Bu kanal orqali, siz foydali va ajralmas faktlar haqida o'ylab chiqish imkoniyatiga ega bo'lasiz. Bu resurs sizni ilmiy va ma'rifiy oshnoy bo'ylab oshirar, va yangiliklarga yetaklanishda sizga yordam beradi. Kanalimizda dunyo bo'ylab turli sohalardagi faktlar, tarixiy voqealar, tabiat haqida ma'lumotlar va boshqalar bilan bog'liq yozuvlar paydo bo'ladi. Bu yerda siz o'rganish, tajriba qilish va bilim oluvchi ma'lumotlardan faqat bir qadam uzoqlikda bo'lasiz. Sizga barcha qiziqarli va foydali ma'lumotlarni taklif qiladigan bo'lsa, Shunchaki faktlar kanalimizga a'zo bo'ling va dunyo bilan tanishing!

В и к и п е д и я

11 Jun, 20:02

Татарлар ва Тартария

Ўрта асрлар хариталарида Тартария номли давлатни кўриш мумкин бўлган.

17-аср охирида Москвага келган франсуз тарихчиси Филипп Аврил Татарлар билан суҳбат чоғида улар ўзларини Тартар эмас Татар дейишларини аниқлайди. Шундан кейин нима учун Европада Тартарлар номи пайдо бўлганини ўрганиб бошлайди.

13-асрда Чингизхон бошлиқ Мўғул-татарларнинг шавқатсизлиги, қонунларга, диний буйруқларга бўйсунмаслиги, ўзи эгаллаган барча ерни кулини кўкка совуриб, аҳолини қириб ташлаши ҳақида хабарлар бутун Европага тарқалади.

Англиялик монах хронист Матфей Парижский ўзининг "Катта хроника(Chronica majora)" асарида мўғул-татарларни ўта ваҳший қилиб тасвирлаган.

Шундай қилиб Европаликлар ўзлари учун таниш бўлган Тартар(юнон мифологиясида Аид салтанатининг энг туби ва даҳшатли жойи) номи билан ассоциация қилишади ва Татар сўзи Европаликлар учун Тартар каби даҳшат ва шавқатсизлик маъноларида қўлланилган.

Ҳозирда инглиз тилида тартар сифати ўта жаҳлдор инсонга нисбатан қўлланади.

Википедия
1,595
В и к и п е д и я

08 Jun, 12:22

Айсберг Айсборг

Бёрн Борг 1956-йил 6-июнда туғилган — собиқ жаҳоннинг 1-рақамли теннисчиси.
1974-йилдан 1981-йилгача у Франция Очиқ чемпионатида олтита, Уимбилдонда кетма-кет беш марта ва умумий “Катта дубулға”да 11 марта ғалаба қозонган "Open" эрасининг биринчиси бўлди.

У 1886-йилдан бери кетма-кет олтита Уимблдон финалида қатнашган биринчи одам бўлди ва бу рекорд Роджер Федерернинг кетма-кет еттита финалидан(2003–09) кейин янгиланди.

У тўртта иккинчи ўринни эгаллаганига қарамай ҳеч қачон US Open турнирида ғолиб чиқмаган.

Теннисдаги энг қийин дубл бўлган(бир мавсумда) Роланд Гарос ва Уимбилдонни 3 марта ютган ягона теннисчи, таққослаш учун бу ишни Рафаел Надал 2 марта, Рожер Федерер ва Новак Жокович бир мартадан бажара олишган. Совуққон ўйини сабабли Айсборг деб лақаб беришган.

Википедия
1,514
В и к и п е д и я

07 Jun, 19:54

Лета дарёси

Юнон мифологиясидаги Аид салтанати(Ер ости ўликлар дунёси)даги асосий 5 та дарёдан бири. Асосий дарёлар: 1. Стикс(Тириклар ва ўликлар дунёсини ажратиб турувчи).
2. Ахерон(қайғу дарёси).
3. Кокитос(йиғи дарёси).
4. Флегетон(олов дарёси) ва бешинчиси...эсдан чиқди...нима эди...

Ҳа, Лета дарёси. Бу дарё сувидан ичган инсон хотирасини йўқотади. Аид салтанатига тушган ўликлар ўз кўрган-кечирганларини унутиш учун ушбу дарё сувидан ичишади. Агарда ушбу дарё сувидан ичгандан кейин хотира йўқолмаса демак, ушбу руҳнинг тез орада реинкарнация бўлишини билдиради.

Замонамизда Альцсгеймер касаллиги ҳақида ёзилган китоблар ёки мақолалар номида Лета дарёси номини учратиш мумкин.

Википедия
1,308
В и к и п е д и я

07 Jun, 09:07

Иктоми(Икто, Унктоми)

Шимолий Америка Лакота қабиласининг маданий қахрамонларидан бири. Аслида ўргимчак деб қаралиб лекин турли кўринишларга кира олади, шу жумладан одам кўринишигаям.

Лакота қабиласи афсонавий башоратига кўра Иктоми ўз тўрлари билан бутун дунёни эгаллаб, таъсир кучини дунё бўйлаб тарқатиши айтилади.

Ҳозирги кунда айрим Лакоталикларнинг айтишича Интернет World Wide Web яъни бутун дунё ўргимчак тўри яратилиши бу башоратни тасдиқлаган эмиш.

Википедия
1,194
В и к и п е д и я

05 Jun, 10:24

Мўл-кўллик шохи(Cornucopia, Рог изобилия)

Лотинча cornu-шох ва copia-мўл-кўлчилик сўзларидан ҳосил бўлган. Ҳозирда мўл-кўллик ва озиқланиш рамзи сифатида қаралиб, айрим шаҳар(Ҳарков, Нью-Джерси) ва давлатлар(Панама, Перу, Колумбия) гербида кўриш мумкин.

Мифологияга кўра отаси Кроносдан яширинган Зевсни озиқлантирувчилардан бири бўлган Амалтея(Амалфея) эчкисининг шохидан пайдо бўлгани айтилади.
Бошқа бир мифга кўра Геракл буқа Ахелой билан курашаётганда уни шохини синдиради ва ўша шохдан мўл-кўллик шохи пайдо бўлган деб қаралади.

Малтусианизм (инсоният сони ошиб бориши билан озиқ-овқат ресурслари камайиб, бора-бора инсоният таназзулига сабаб бўлишига ишонувчилар) терминига қарама-қарши бўлган Корнукопианизм (юқори ривожланган технологиялар камайиб бораётган ресурслар ўрнини босиши ва инсоният сони ошиб борсада муаммо бўлмаслигига ишонувчи оптимистлар) термини этимологияси мўл-кўллик шохи номидан олинган.

Суратда Рубенснинг шу номдаги картинаси.

Википедия
958
В и к и п е д и я

04 Jun, 06:28

Энгр скрипкаси(фр. Violon d'Ingres)

Севимли машғулот, нопрофессионал бирор иш билан шуғулланиш, иккинчи чақириқ каби маъноларда қўлланувчи ибора.

Бу иборанинг келиб чиқиши 19-аср машҳур рассомларидан бўлган Жан Огюст Энгр билан боғлиқ. Энгр ёшлигида бадиий ва мусиқий таълим олади, скрипка чалишни жуда яхши ўрганади ва бир неча йил Тулуза опера театри оркестрида иккинчи скрипкачи сифатида ижрода қатнашган.

Кейинчалик машҳур рассом бўлган бўлсада ўзининг болаликдаги севимли машғулотидан воз кечмайди. Бўш вақтларида турли мусиқий кечаларга бориб туради.

1900-йилда француз ёзувчиси Эмил Золя ўзининг фотографияга бўлган кучли иштиёқи ҳақида айта туриб "Энгр скрипкаси" фразасидан фойдаланади: "Ҳар кимнинг ўз "Энгр скрипкаси" бўлиши керак ва менда сизларникига қараганда кучли иштиёқ бор" деб айтган эди.

Умумлаштириб айтадиган бўлсак, Энгр скрипкаси бу хобби.

Заковат ҳам кимлар учундир "Энгр скрипкаси".

Википедия
978
В и к и п е д и я

03 Jun, 15:59

Айсберг теорияси

Эрнест Ҳеменгуей томонидан ривожлантирилган ёзиш услуби.

Ҳеменгуей журналист бўлиб ишлаб юрган вақтлари шошилинч ва муҳим янгиликларни тезда оммага тақдим қилиш учун қисқа лекин хабар маъноси тўлиғича сақланган ҳолда ёзиши керак эди.

Кейинчалик ёзувчиликда бу услубни ривожлантиради. Ўзи бу усулга изоҳ берар экан "Оддий инсонлар учун юзаки кўринган асар ҳақиқий китобхон учун жуда чуқур маънога эга бўлиши керак ва ёзувчи айнан ҳақиқий китобхонлар учун ёзиши керак" деб айтган эди.

1954-йилги адабиёт бўйича Нобел мукофоти изоҳида "ўзига ҳос минималистик ёзув усулига қўшган улкан ҳиссаси учун" сўзларини ҳам учратиш мумкин.

Википедия
919
В и к и п е д и я

03 Jun, 15:40

Компрачикос

Виктор Гюгонинг 1869-йилда нашр этилган "Кулаётган одам" асари сотувга чиққач бу ном машҳур бўлиб кетади, аслида эса улар 13-17-асрларда кенг тарқалган эди.

Гюго Испанча "Comprachicos" сўзини ўз асарида қўллайди, бу сўз "болаларни пулловчилар" деган маънони билдиради.

Ўша вақтда танадаги аномалиялар унчалик кенг тарқалмаган эди, шу сабабли Компрачикослар 2-3 яшар болаларни сотиб олишар ва уларда турли процедуралар бажариб циркларга сотишар эдилар.

Энг ёмон усуллардан бири кастрация эди, кастрациядан кейин ўғил болаларда келажакда "фаришта" овози пайдо бўларди, эркакдаги бунақа овоз кўпчилик томошабинларни жалб қиларди.

Википедия
1,285
В и к и п е д и я

03 Apr, 00:16

Грифонаж (фр. griffonage) бу алоҳида диққатни қаратмаган ҳолда ёки одамнинг диққати бошқа масалалар билан банд бўлганда онгсиз равишда яратган тезкор импровизация характеридаги эскизлардир.

Бундай чизмалар қадимдан маълум бўлган. Инглиз тилидаги "Doodle" номи 17-асрдан бери маълум бўлиб, дастлаб "аҳмоқ" деган маънони англатган, унинг этимологияси немисча "Dudeltopf" ва "Dudeldop" сўзлари билан боғлиқ бўлиши мумкин, яъни "тунги қалпоқ" дегани. Рус тилида "каракули" сўзи бор, бу аниқ ёзилмаган ҳарфларни англатади. Ушаков луғатида у туркий "кара" - "қора" ва "кол" - "қўл", "қўл ёзуви" сўзларидан келиб чиққанлиги айтилган.

Ҳозирги вақтда тадқиқотлар Грифонажнинг хотирани яхшилашга таъсирини ўрганишга қаратилган. Плимут университетидан психолог Жеки Арманд ўқувчиларда расм чизиш ва хотира ўртасидаги алоқани билиш учун тажриба ўтказади, эксперимент натижаларига кўра, маърузаларни тинглашда расм чизган талабалар расм чизмаганларга қараганда 29% кўпроқ материални эслаб қолишган.

Википедия
2,353
В и к и п е д и я

05 Feb, 09:20

Эндоним ва экзоним

Эндоним(шунингдек, автоним номи билан юритилади) - одамлар гуруҳи, шахс, географик жой, тил ёки диалектнинг маълум бир одамлар гуруҳи учун умумий она тилидаги номидир.

Экзоним (шунингдек, ксеноним номи билан юритилади) одамлар гуруҳи, шахс, географик жой, тил ёки диалектнинг ўрнатилган, маҳаллий бўлмаган номи бўлиб, у асосан гуруҳ ёки тил жамоаси яшайдиган маълум бир жойдан ташқарида қўлланилишини англатади.

Экзонимлар нафақат тарихий-географик сабабларга кўра, балки хорижий сўзларни талаффуз қилишдаги қийинчиликларни ҳисобга олган ҳолда ёки бошқа ёзув тизимига ўтказишда тизимли бўлмаган уринишлар натижасида келиб чиқади.

Масалан, Deutschland бу мамлакатнинг эндоними бўлиб, у инглиз тилида Germany, мос равишда испан ва француз тилларида Alemania ва Allemagne. Поляк тилида Niemcy экзоними билан юритилади.

Википедия
2,798
В и к и п е д и я

27 Jan, 12:08

Шахматдаги рамзий клублар

1. Михаил Чигорин клуби - бу рамзий клубга амалдаги жаҳон чемпионига қарши расмий тўқнашувда, классик вақт назорати билан камида битта ўйинда ғалаба қозонган бутун дунё шахматчилари киради.

Клуб шахматчи статистик Виталий Гниренко ташаббуси билан ташкил этилган ва 1889-йил 20-январда биринчи бўлиб биринчи жаҳон чемпиони устидан ғалаба қозонган рус шахматчиси Михаил Иванович Чигорин (1850-1908) шарафига номланган. У шахмат бўйича биринчи жаҳон чемпиони Вилгелм Стейнитсни 13 та ўйинда мағлуб этган(аммо ҳеч қачон жаҳон чемпиони бўла олмайди).

Эркаклар ўртасидаги турнирларда ҳам ажойиб натижаларга эришган Вера Менчик, Юдит Полгар ва бошқа бирорта ҳам аёл шахматчи классик вақт назорати билан бўлган ўйинларда амалдаги жаҳон чемпионларини мағлуб эта олмаган.

Нодирбек Абдусатторов Вейк-ан-Зее 2023да Магнус Карлсон устидан ғалаба қилиб клубнинг 115-аъзоси бўлган эди.


2.Гарри Пильсбери клуби

Бир мусобақа давомида амалдаги жаҳон чемпионига қарши иккита ўйинда ғалаба қозонган шахматчиларни бирлаштиради(жаҳон чемпионлиги учун ўйинлар ҳисобланмайди). 1966-йилдан бери бу клубга янги аъзолар қўшилмаган. Бор йўғи 4 киши ушбу клуб аъзосидир:
1. Гарри Пиллсбери (Эммануел Ласкер устидан).
2. Давид Яновский(Эммануел Ласкер устидан).
3. Виктор Корчной(Тигран Петросян устидан).
4. Бент Ларсен(Тигран Петросян устидан).


3. Эугенио Торре клуби

Бу рамзий клубга маълум бир расмий турнирда ҳам амалдаги чемпионни ҳамда ўша турнирни ўзини ютган шахматчилар киради. Буни илк бор 1976-йилда Манилада бўлиб ўтган халқаро турнирда филиппинлик Эугенио Торре Анатолий Карповни енгиб эришган.

4.Ефим Боголюбов клуби

Бу рамзий клубга амалдаги жаҳон чемпионига қарши расмий турнирда камида 4 партия ўйиндан сўнг плус ҳисобда бўлган шахматчилар киради. Шундай биринчи шахматчи Евгений Боголюбов бўлиб 1936-37-йилларда Макс Эйвега қарши 4 та партиядан сўнг плус ҳисобда бўлган (+2,-0,= 2).


5. Валли Геншел клуби

Чигорин клубининг аёллар шахматидаги аналоги. Валли Вера Менчик устидан ғалаба қилиб ушбу клубнинг 1-аъзоси бўлган.


6. Тигран Петросян клуби

Расмий классик мусобақада камида бир марта энг юқори ФИДЕ рейтингига эга бўлган шахматчини мағлуб этган шахматчиларни бирлаштиради. 2024-йил 1-январ ҳолатига кўра, ушбу клуб таркибига 74 нафар шахматчи кирган.

Википедия
2,526
В и к и п е д и я

27 Jan, 10:22

Шиша иллюзия(шиша делириум)

15-17-асрларда Европа зодагонлари орасида кенг тарқалган ўзига ҳос руҳий касаллик.
Ушбу руҳий ҳолатнинг ўзига ҳос белгиси шуки, инсон танасини шишадан иборат деб ўйлайди.

Шиша иллюзиясидан азият чеккан машҳурлар:

Франсуз қироли Карл VI ушбу руҳий ҳолат сабабли ўзига тегинишни тақиқлаб қўяди ва махсус кийимда юрган.

Ушбу руҳий ҳолат машхур Рус композитри Петр Чайковскийда ҳам кузатилган. Консертлар пайтида агар қўли билан иягини ушлаб турмаса боши тушиб кетишини айтган ва иягини тез-тез ушлаб тургани кузатилган. Кейинчалик бу одати йўқолган.

Википедия
1,730
В и к и п е д и я

26 Jan, 05:14

Кристис ва Сотбис

Кристис - 1766-йил 5-декабр куни Джеймс Кристи томонидан асос солинган аукцион уйи. Ҳар йили ўртача 80 тоифадаги, 350 га яқин аукционлар бўлиб ўтади. Асосан тасвирий ва амалий санъат, заргарлик буюмлари, қимматбаҳо коллекция буямлари, вино, машиналар ва кўплаб қимматли буюмлар сотилади. 32 та давлатда 54 та офиси мавжуд.

Ҳозиргача Пабло Пикассо, Леонардо да Винчи, Клод Моне, Анри Матисс, Винсент ван Гог каби рассомларнинг картиналари, Дэвид ва Пегги Рокфеллерларнинг 1,5 минга яқин коллекция буюмлари, Страдивари скрипкалари каби буюмлар юқори нархларда сотилган.

Сотбис - 1744-йил 11-март куни Сэмюэл Бейкер томонидан асос солинган аукцион уйи. Кўп йиллар давомида Сотбис ёпиқ аукцион уйи сифатида фаолият олиб борган. 40 та давлатда 80 та офиси мавжуд.

Ҳозиргача Норман Роквелл, Пабло Пикассо, Марко Ротко, Эдвард Мунк, Герхард Рихтер, Бэнкси каби рассомларнинг ижод намуналари, Джоан Роулинг асарларининг нусхалари, Фредди Меркьюри рояли каби буюмлар юқори нархларда сотилган.

Ҳозирда Кристис ва Сотбис аукцион уйларининг антиқа буюмлар ва санъат асарлари аукцион савдоси бўйича жаҳон бозоридаги биргаликдаги улуши 90 фоизни ташкил этади.

Википедия
1,685
В и к и п е д и я

23 Jan, 09:35

Ошқозондаги капалаклар(Butterflies in the Stomach)

Инглизларга тегишли идиома бўлиб, инглиз маданиятида севиб қолган ёки тезда ҳис-ҳаяжонга берилувчи инсонларга нисбатан қўлланади.

Кўпгина инсонларда омма олдида сўзга чиққанда ёки қаттиқ ҳаяжонлаганда қорин соҳасида "ғулдураш" пайдо бўлади. Бунга сабаб маълум стресс, қўрқув, ҳаяжон таъсирида "fight-or-flight" гормонлар бўлган адреналин, норадреналин каби гормонлар кўплаб ажралади. Натижада қоннинг қайта тақсимланиши кузатилиб мускулларга қон кўпроқ боради, ички органларга аксинча, шу жумладан ошқозонгаям қон кам бориши шунақа "овоз"ни ҳосил қилади.

Ошқозондаги капалаклар овозига эътиборли бўлинг😉

Википедия
1,905
В и к и п е д и я

23 Jan, 09:01

Коулрофобия

Масхарабозлардан қўрқиш бўлиб, масхарабоз образи кенг қўлланилган йилларда юзага келган қўрқувнинг кенг тарқалган шакли эди. Ҳозирда масхарабозлар аллақачон модадан чиқиб кетган, бироқ 20-асрда уларга талаб катта эди ва айнан коулрофобия Стивен Кингни ўзининг энг машҳур романларидан бири "У(It, Оно)"ни яратишга илҳомлантирган.

Романнинг 1990-йилги фильмга мослашувида масхарабоз Пеннивайз ролини ҳаёти давомида коулрофобиянинг оғир шаклидан азият чеккан актёр Тим Карри ижро этган. Карри масхарабозлардан шунчалик қўрқардики, у ўзини гримм вақти кўришни истамасди, шунинг учун бўяниш ва суратга олиш пайтида суратга олиш жойида кўзгу ва бошқа акс эттирувчи нарсалар йўқ эди. Қўрқувига қарамай, Карри бу ролни жуда яхши ўйнаган, унинг ўзи фильмни томоша қилганми йўқми билмаймиз:)

Википедия
1,972
В и к и п е д и я

21 Jan, 07:29

Витамин С яъни Аскорбин кислотаси номини "Цинга йўқ" деб таржима қилиниши мумкин (грек. "а"-инкор маъноси + лот."scorbutus"-цинга).

Цинга-витамин С етишмовчилиги натижасида ривожланадиган касаллик.
Асосан денгизчиларда ривожланган ушбу касаллик(Витамин С га бой бўлган ўсимлик махсулотлари, цитрус мевалар билан узоқ вақт контакт йўқлиги сабабли). Версиялардан бирига кўра Мохитонинг пайдо бўлиш тарихи Френсис Дрейк ва унинг жамоасига боғлиқ. Бунга кўра Цингадан қочиш учун денгиз сафари олдидан лимон, ялпиз барглари қўшиб тайёрланган ичимлик суви олиб юришган.

Америкалик биохимик Альберт Сент-Дьёрдьи ўтган аср 30-йилларида Витамин С устида илмий ишлар олиб борган ва Цинга фақатгина ушбу витамин етишмаслиги билан боғлиқлигини илмий асослаб беради. 1937-йилда "Физиология ва тиббиёт" соҳасида Нобел лауреати бўлади.

Википедия
1,664
В и к и п е д и я

21 Jan, 07:05

Дежа реве - бу содир бўлаётган воқеалар сизга таниш бўлган туйғу, чунки сиз уларни тушингизда кўргансиз.

Дежавю "аллақачон кўрилган" деган маънони англатгани каби, дежа реве ҳам "аллақачон тушда кўрилган" деб таржима қилиниши мумкин.

Бироқ, дежа реве ҳеч қандай тарзда воқеаларни олдиндан башорат қилишга ёрдам бермайди, балки аллақачон содир бўлаётган воқеаларга физиологик жавоб реакциядир.

Википедия
1,393
В и к и п е д и я

20 Jan, 10:38

Флоренс Найтингейл эффекти

Бу беморга ғамхўрлик қилаётган шифокор ёки ҳамширада беморига нисбатан ишқий ҳис-туйғуларни пайдо бўлишидир.

Эффект замонавий санитария ва ҳамширалик иши асосчиси Флоренс Найтингейл шарафига номланган. У ўз беморларига жуда қайғурар, қўлида чироқ тутиб кечалари хоналар бўйлаб айланиб юрарди. Беморлар унга "Лампа тутган ҳоним", "Фаришта" каби номлар беришган.
Флоренс умрининг охиригача оила қурмаган.



Флоренс Найтингейл синдроми

Тиббиётда "Сурункали чарчоқ синдроми" "Флоренс Найтингейл синдроми" деб ҳам номланади. Бу синдром ортиқча ишлашдан ва шунингдек, руҳий зўриқиш сабабли келиб чиқади. Флоренс Қрим уруши даврида кўплаб ярадорларга ёрдам бериш давомида етарли ҳордиқ ололмаган ва беморларига бўлган симпатия руҳий зўриқишига олиб келган.




Флоренс Найтингейл мукофоти

Ҳар йили 12-май санасида(Флоренс Найтингейлнинг таваллуд топган куни) фидокорона мехнатлари учун ҳамшираларга бериладиган "Қизил хоч жамияти"нинг мукофоти.

Википедия
1,439
В и к и п е д и я

18 Jan, 06:07

#Slang

Ёғоч медал соҳиби- тўртинчи ўринни эгаллаганларга нисбатан қўлланилувчи "термин".

Википедия
1,433

2024 All Right Reserved

Disclaimer: The content displayed on this website is solely provided by the respective Telegram channels. We hold no ownership or responsibility for the content shared by these channels.