Tahrir.uz📝

#кўзгу

Ҳиссиёт баъзан тилнинг душмани. Айниқса, она тили жозибасини, сўз тотини туймайдиган шоир ёки қўшиқчининг туйғучанлиги туфайли сўзларнинг маъноси ағдар-тўнтар бўлиб кетади.

Сал илгари бир қўшиқчи "олижаноб ишқ", деб куйлаган эди. Яқинда дуппа-дуруст бир шоир ака таниқли артистга "Ишқ жаноби олийлари" деган шеър ёзиб берибди.

Дўстлар, ишқ — туйғу, ҳиссиёт, кечинма. Унга одамга хос мақом бериб бўлмайди. Туйғуни бўрттириш мумкин, бироқ бу мантиққа мос бўлиши даркор.

@tahrir_uz

#билиб_олинг

Илмий рутбалар

Бу ҳақда аввал ҳам бир ёзган эдим. Бугун зарурат юзасидан шуни яна бир эслатгим келди.

Олий ва ундай кейинги таълимдаги даражалар қуйидагича номланади:

– бакалавр ва магистр – академик даража;

– PhD (фалсафа доктори) ва DSc (фан доктори) – илмий даража;

– доцент, профессор ва академик эса илмий унвонлар.

Бакалавриатда йўналиш, магистратурада мутахассислик, докторантурада эса ихтисослик ўқилади.

Айрим ҳолларда мана шу жиҳатларни адаштириш, доцент ёки профессорликни илмий даража дейишларини кўп кузатаман.

Ёки магистрларнинг фалон йўналишда ўқийман дейишларини эшитаман. Шу соҳада ўқиб ишлагандан сўнг ҳар бирини ўз номи билан аташ ва ёзиш мақсадга мувофиқ, деб ўйлайман.

Бахтиёр Шералиевнинг фейсбукдаги саҳифасидан олинди.

@tahrir_uz

#таҳрир_мантиғи

Таҳрирда баъзи нозик ҳолатлар бор. Уларни кўпинча ўқувчига назарий тушунтириш жуда қийин. Фақат амалиётда кўрсатиш мумкин.

Масалан:
эрталабки нонушта
оёғи билан тепди
бурни билан нафас олди
қўли билан ушлади
тирноғи билан тирнади
каби ибораларнинг биринчи қисмига мутлақо зарурат йўқ.

Чунки эрталабки овқатланиш нонушта экани, одам фақат оёғи билан тепиши, бурун орқали нафас олиши, қўл билан ушлаши изоҳсиз ҳам тушунарли ҳолат.

Биров бошқа бировни муштлагани ҳақида эшитсак, кўз олдимизга маҳкам жипслашган бармоқлар, тугилган кафт келади. Ёки кимдир оёғи билан товуш эшитганидан хабарингиз борми?

Хулоса қиламиз:
эрталабки нонушта
оёғи билан тепди
бурни билан нафас олди
қўли билан ушлади
тирноғи билан тирнади.

P.S. Мазкур мулоҳазада фақат инсонга хос меъёрий ҳолатлар ҳақида сўз юритилди. Масалан, одам оғзи билан ҳам нафас олиши каби ҳолатлар мавжуд.

@tahrir_uz

Каналимиз аъзолари учун фойдали деб ўйладим. Тўғри, баъзи жиҳати баҳсли бўлиши мумкин. Лекин умуман олганда жуда керакли маълумот.

Охирги олган манбамда Саъдулла Қуронов номи зикр этилган эди. Демак, ранглар таснифи унга тегишли. Дўстимизга миннатдорлик билдирамиз.

@tahrir_uz

Яшасин миллий мустақиллигимиз!
Яшасин Ўзбекистон истиқлоли!

#маҳорат_мактаби

Гапни гапир уққанга

Седана ўзи қора дона (сияҳ дона) деган сўздан келиб чиққан бўлса (русча – чернушка), ҳозирги реклама табиблари уни... “қора седана” деб атаяпти.

Буни ҳар кун, ҳар соатда радиою
телевидениенинг ҳали у, ҳали бу каналидан уқиб турибмиз. Қора седана – шакарни ширин дегандай гап-ку?

Рус тилида қалампир ҳам, мурч ҳам бирдай “перец” деб аталади. Фарқлаш учун “красный перец”, “чёрный перец” деб аниқловчи қўшишади. Ана энди ўзбек тилида пайдо бўлган “қизил гармдори”, “қора мурч” сингари
таъвия ибораларга нима дейсиз?!

Мен куйиниб, ТВдагиларга “қора седана” тавтология эканини, тил бузилаётганини айтсам, елка қисишди – реклама роликлари аллақайси гўрда тайёрланар, ўзгартиришга ҳақлари йўқ
экан...

(З.Исомиддиновнинг "Тил ва таржима" мақоласидан олинди.)

@tahrir_uz

​​#кўзгу

Ўйнаб эмас, ўйлаб ёзинг!

Бир нуфузли сайтнинг хабар беришича, парранда гўшти ишлаб чиқариш ҳажми оширилади.

Аниқлаштириб олайлик: жониворлар, томорқа ва боғлардан олинадиган маҳсулотлар (масалан, чорвадан гўшт, сут, юнг; паррандадан гўшт, тухум; дарахтдан мева, ўтин; полиздан сабзавот) доим етиштирилади (ёки тайёрланади).

Чунки булар одам қўли ёки ускуна ёрдамида тайёрланмайди. Шунинг учун бу ўринда етиштирмоқ феъли мос. Агар мазкур маҳсулотлар қайта ишланса, масалан, колбаса, сосиска, консерва, мураббо кабилар тайёрланса, ишлаб чиқармоқ феълини қўлласак бўлади.

Демак:

❌ Парранда гўшти ишлаб чиқариш ҳажми оширилади.

✅ Парранда гўшти етиштириш ҳажми оширилади.

@tahrir_uz

#маҳорат_мактаби

Дори қандай қилиб воситага айланди?

“Средство” деган жўнгина сўз бор русларда. Исталган луғатни қаранг, илк маъноси – “восита” деб ёзилганини кўрасиз.

Аммо бу тилда унинг қурол, дори-дармон, маблағ сингари яна бир неча маъноси ҳам бўлса-да, бизнинг мутаржимлар уни фақат “восита” деб ўгиради.

Масалан, “средство от мух”ни пашшадори деб қўя қолмай, “пашшаларга қарши восита” дея “аниқ” таржима қилишга уринади.

Ана шундай ҳолларда булар “Гугл” (Google)дан эмас, “Гугл” мана шунақа таржимонларнинг тутумидан ибрат олганмикан, деб ўйлайсан, киши.

Жўнгина “дори” уларнинг шарофати билан бугун “дори воситаси”га айланди.

(З.Исомиддиновнинг "Тил ва таржима" мақоласидан олинди.)

@tahrir_uz

#маҳорат_мактаби

Таржимонларга яна бир танбеҳ

Умуман юридик асарлар матнида русчадан сўзма-сўз олинган ифода шакллари кўп.

Мана, “ўрнатилган тартибда” деган тараққосни қаранг. Русча “в установленном порядке”нинг таржимаси бу.

Ҳолбуки, “белгиланган тартибда” десак, кифоя! Устун, симёғоч, эшик-дераза... хуллас, моддий предметлар ўрнатилади, тартиб эса белгиланади.

“Установить”нинг биринчи маъноси “ўрнатиш” бўлса, барча ҳолатга шуни жорий этиб бўлмайди-ку?

Аксар таржимонлар бошқа тилдаги ҳар бир сўз маъносини тўғри тушуниб, ўз она тилида аниқ акс эттиришга ҳаракат қилади, аммо шу аснода аслият тилига хос гап тузишга берилиб кетади.

Ҳуқуқий тарздаги ифода шаклларидан яна бири – “установленный законом”, “охраняемый законом” тарзидаги ифода шакллари кўп.

Ҳозирга қадар аксар ўгирмачилар бу калимани “қонун билан ўрнатилган”, “қонун билан ҳимоя қилинади”, деб таржима
қилади.

Ўзбек тилида “билан”нинг бундай вазифаси йўқ, бу кўмакчи биргаликни ифодалайди. Бизнингча, уни “қонунда белгиланган”, “қонун асосида муҳофаза этилади”, деб
ўгирсак, ўзбекча чиқади.

Албатта, таржима – мураккаб жараён, у хилма-хил ҳолатнинг ҳар бирида ягона тўғри вариант топишни тақозо этади.

Чунончи ҳозиргина айтганимиз – “порядок” ва “установить” сўзлари сал бошқача тарзда келиб, “восстановить порядок” бўладиган бўлса, бунда “тартиб белгилаш”ни талаб қилиш хато, “тартиб ўрнатилди” дейиш ҳам русча шаклда бўлиб қолади, бас, “тартибга туширилди” десак тушунарли бўлади.

(З.Исомиддиновнинг "Тил ва таржима" мақоласидан олинди.)

@tahrir_uz

#маҳорат_мактаби

Таржимадаги катта янглиш

Русча “принимать” – энг кўп қўлланадиган, аммо ғиж-биж хато ўгириладиган сўзлардан бири. Ҳа, унинг илк маъноси – “қабул қилмоқ”дир. Аммо исталган ўринда эмас-да.

«Мы приняли решение» деган калима ўзбек тилида “Биз шундай қарорга келдик” бўлади, “Биз шундай қарор қабул қилдик” эмас. Ахир, қарорни кимдан қабул қилиб оламиз?

Шу тариқа “Парламент принял закон”ни тили бузилмаган ўзбек “Парламент қонун чиқарди” дейди, “Указ, принятый Президентом” жумласи “Президент чиқарган фармон” бўлади.

Чунки давлат раҳбари фармонни бировдан қабул қилиб олмайди. Акс ҳолда, фармон берган эмас, бажариш учун қабул қилган бўлиб қолади.

(З.Исомиддиновнинг "Тил ва таржима" мақоласидан олинди.)

@tahrir_uz

#маҳорат_мактаби

Профессионал таржимонлар ўқимасин!

“Хизмат кўрсатиш" деган иборани эшитгансиз, иқтисодиётнинг “хизмат кўрсатиш соҳаси” деган бутун бошли тармоғи бор. Лекин хизмат... кўрсатиладиган нарсами?

Бу... русчадаги “оказание услуги”нинг ҳижжама-ҳижжа ағдармаси эмасми? “Оказание”ни “показание” деб тушунган қайсидир бир чаққон гаранг шундай деб ўгириши ҳамон у оммалашиб кетган.

Шунинг учун энди қаерда “хизмат” сўзи келса, “кўрсатиш” деган эгизаги ҳозиру нозир. Артист ёки чорвадор... хизмат кўрсатган бўлар эмиш.

Шунақа пайтда ўз ёғимизга қоврилавермай, қўшни эллар бу
атамани ўз тилида нима дейишаркан, деб бир кўз ташлаб қўйилса, зиён қилмасди.

Масалан, қирғиз биродарларимиз “меҳнат сингдирган” дейишади (Қирғизистонда меҳнат сингдир-
ган артист) – узукка кўз қўйгандек чиққан.

Шу тарзда, “хизмат кўрсатиш”ни “хизмат бажариш” десак (хизмат бажариш соҳаси), лўндаю одмироқ бўлмайдими?

(З.Исомиддиновнинг "Тил ва таржима" мақоласидан олинди.)

@tahrir_uz

#хазина

Зуҳриддин Исомиддинов нима дейди?

Тилнинг миллий табиатини ҳис этмаган одам нимани таржима қилмасин, аслият тили жодусига берилиб, “аслига тўғри” қилиб ағдариб кетаверади.

Ана шундай мутаржимлар туфайли бизда “таржима тили” деган аросат пайдо бўлган: ўқисанг – англамайсан, айтсанг – биров тушунмайди.

Ахир, масалан, “бандликка кўмаклашиш” нима дегани? Тили
бузилмаган ўзбек бу гапни эшитса, кимдир (ишга) банд, унга ёрдам бериш керак экан, деб ўйлайди.

Яна бу алмойининг “бандликни
таъминлаш” (обеспечение занятости) деган алжойиси ҳам бор. Шунинг ўрнига, “иш топишга кўмаклашиш”, “иш топиб бериш” десак, ким нимани ютқизади?

(З.Исомиддиновнинг "Тил ва таржима" мақоласидан олинди.)

@tahrir_uz

#ustaxona

Баъзан бир гапдан икки-учта сўзни олиб ташласангиз ҳам мазмун мутлақо ўзгармайди. Бу — таҳрир илмининг бир жиҳати. Мисол учун:

Озарбайжон Республикаси Президенти Илҳом Алиевнинг мамлакатимизга амалга оширган икки кунлик давлат ташрифи ўз якунига етди.

@tahrir_uz ни кузатиб боринг.

#Bilasizmi?

Пенсия ва нафақанинг фарқи

Пенсия қонунда белгиланган ёшга етганда етарлича иш стажига эга бўлган шахсларга тайинланади. Унинг миқдори иш стажига ва иш ҳақининг юқорилигига мутаносиб равишда белгиланади.

Нафақа эса иш стажига эга бўлмаган, меҳнат қобилиятини йўқотган шахсларга тайинланади. Нафақа миқдори давлат белгилаган қатъий миқдорда белгиланади.

@nafaqa_uz

Hamma yoqda bahorgi yashillik. Tabiatga qoʻshilib inson ham yangilanishni, yosharishni istaydi. Ayni shu niyatda obunachilarga nimadir yangilik bera oladigan foydali va saviyali kanallarni bir jildga toʻpladik. Roʻyxatdan siyosat, ijtimoiy hayot, til, adabiyot kabi turli mavzularda yuritiladigan bloglar joy olgan.

Taklif etayotgan sahifalarimiz nuqtayi nazari, yondashuvi va professionalligi bilan sizga manzur boʻladi degan umiddamiz.

Havolaga oʻting va kanallarga obuna boʻling:
👉 https://t.me/addlist/y7tK0DNy7eg3N2Ji

#билиб_олинг

Sabzavotning yosh-qarisi bo‘lmaydi. Barrasi, yangisi, so‘ligani, eskirgani, boring ana, sabzining "erkaklagani" bo‘ladi.

Bir marta "Havas"da yangi kartoshkaning narxnomasiga yosh kartoshka deb yozilganini ko‘rib, kulgidan o‘zimni tiyolmadim.

Demak:

❌ yosh sabzavot

✅ yangi/barra sabzavot

@tahrir_uz

#kun_ruhiyati

Bir kuzatuvchimiz ajoyib surat yuboribdi. Ob-havo farazlarini ko‘rsatadigan dastur bugun sharros qor yog‘ayotganini qayd etyapti. Holbuki qor pag‘alab, gupillab yog‘adi. Yomg‘ir sharros quyadi.

Odatda bunday dasturlar o‘zbekchalashtirilgan bo‘lsa-da, til va jonli so‘zlashuvga xos nozikliklarni ifodalab berolmaydi.

Bir gal shunga o‘xshash dasturda yosh oy degan jumlaga ko‘zim tushgan. Bu o‘rinda oyning yangi, hilol ekani nazarda tutilgan.
Demak, xulosa chiqaramiz:

❌ Sharros qor
✅ Pag‘a-pag‘a qor

❌ Sharros qor
✅ Sharros yomg‘ir

@tahrir_uz

#амалиёт

Ҳудудларда, айниқса, Тошкент шаҳрида кўп қаватли уйлар атрофида ноқонуний автомобиллар учун тўхташ жойлари қилиб, “блокатор”лар ўрнатиш авж олмоқда.

Юқоридаги матн давлат раҳбари иштирокидаги йиғилишни ёритган нуфузли ОАВ хабаридан олинган. Аслида бундай бўлиши керак:

✅ Ҳудудларда, айниқса, Тошкент шаҳрида кўп қаватли уйлар атрофида автомобиллар учун ноқонуний тўхташ жойлари қилиб, “блокатор”лар ўрнатиш авж олмоқда.

@tahrir_uz

#ustaxona

Тошкентда 13 йил аввал бирга яшаб келган аёлини ўлдирган эркакка суд ҳукми ўқилди.

Бу интернетда тарқалган навбатдаги хабар сарлавҳаси.
Бундан қандай маъно тушундингиз?

Масалан, мен бир одам 13 йил олдин бирга яшаган аёлининг жонига шу кунларда қасд қилган, деган маъно уқдим.

Аслида айбланувчи 13 йил олдин қотилликка қўл уриб, шунча пайт қочқинликда юрган. Демак:

❌ Тошкентда 13 йил аввал бирга яшаб келган аёлини ўлдирган эркакка суд ҳукми ўқилди.

✅ Тошкентда бирга яшаб келган аёлини 13 йил аввал ўлдирган эркакка суд ҳукми ўқилди.

@tahrir_uz

#кўзгу

ОАВни, интернетни кузатиб ўтириб, сўз қўллаш билан боғлиқ бир хил сценарийли хатоларга кўп дуч келади одам.

Мана, масалан, ёзишларича, Ўзбекистонда миллий ҳаво сифати стандартлари ишлаб чиқиларкан.

Биродарлар, миллий тил, қадрият, таом, либос, тарбия ва ҳоказо бўлиши мумкин, лекин миллий ҳаво деган тушунча йўқ. Ҳаво табиатнинг кўплаб неъматлари сингари умумники.

Бу сарлавҳани қўйганлар ҳам ҳавога миллий мақомини беришни мақсад қилмагани аниқ. Бироқ сўзларнинг шунчаки ўрин алмашгани ўқувчини чалғитиши мумкин.

Гапнинг қисқаси:

❌ Ўзбекистонда миллий ҳаво сифати стандартлари ишлаб чиқилади.

✅ Ўзбекистонда ҳаво сифатининг миллий стандартлари ишлаб чиқилади.

@tahrir_uz