Samuel Belayneh Qaa'me

AMATE SEEJJO | ሰለ እናት ምክር (እውነተኛ ታሪክ)
[Mararsitannota Halaalaancho Dhagge]

Coyibkaimi togooti. be'ro Arfaasa 27, 2017 M.D Soodo 2:00 balloote ama'yara silke bilbilummose. Keerese afate; mini heeshsho xa'mate; saadanna gatu gallo gara odoo adhate. Iseno keerese Magano galattanni kultue. Maga'na, Magano huucci'ranna gibirinna agurranna wole heeshsho dinose.

Ama'ya mineenni noo faffonna ruukko hasaaphitue. Hige dibeettoseetiyya. Amate agurina ayerano assinoonnire "Konnenna hakkonne assummo!" yaa fokkote. Coyi'ya illacha kulammo'nera tolannoena noommowa hee're ama'yara shiima towanyo assummose. Iseno "Beetto'ya unuuni'ya oohe! Mudukki'ya oohe!" yite maassidhue. Maassose masissue. May baqqe baraadheennae barra baala caakkose diwanni hee'ro yee hedummo.

Konne balloote ise mittu manchi amasi hagiirsiiseenna "Beetto'ya unuuni'ya oohe; mudukki'ya oohe; Maganu maassi'rohe!" yite maasso uytannohu afamirono yee hede silke'ya haa're,

[Amakki, "Beetto'ya unuuni'ya oohe; mudukki'ya oohe!" yitanni maassidhannohere assise. Dilowore; shiimare. Darawote ledo fushshatto woxinni ajinoreno ikkona toyatise] yee feesibuuke'ya qooli aana xallummo.

Tenne poste kaiminni lamu gari macciishshamme nabbawaanote wodani giddo gashshitannota hedoommo. Mitte ama si lubbote noohu amasi toyata hoogiro nafa qaagannotanna ga'ara mixi'rannota hexxo assoommo. Wole widoonni, amasi lubbote noosikkihu yaaddote giddo eannota huluullamoommo.

Lamenki digattino. "Dancha amaaloottonke!" yaannohuno kalaqami. Wole widoonni, mittu rodii amasi lubbote nookkihu kommentete tagala kayisino hedo duuchu qalbe goshooshshino.

Feesibuukete qooli su'misinni Peter Tuna Ene woy (Pheexiroosi) 2001 M.D balloote isi daaimu hee'reenna tenne kalqenni reyotenni baxxitinosi amasira noosi baxille aananno garinni xawisino.

¶¶Baabba Daraaro Daafurssi Billisohunniti Jawaata ane ama, lubbotenni nooe yannara, hakka waro aneno beeshshite nooe yannara umo'ya amamaddanni duucha seejjo seejjitinoe!!

Duucha seejjose giddo, ane maaxante "hakkira hareemmaraatina!" yituekkinni ane ilamuricho qooqqose mullawa hunite ha'rate yanna iillitinota affe gudde, layinki sayikki seejjitano kaayyo noosekkita affe, mitto barra kokke duushshite itisse'e nafara togo yite seejjitinoe

"Hawa gede maritte haqqa gidditooti!

Hudidhe marte manni mine hawa gede timaho rakke anga diriirisidhootti!

Baalu mannira giddokki fante noohe faffonna mitiimma hasaaphitooti. lii'lu noohura, ku'liteenna macciishshe badhe wodhannohekkihura calla ku'li.

Mannu ''wollasi'' yaannohe beetto ikkitooti; mannu giwannohe gedeno ikkitooti!

Heere nafa afa hoogumma'nero ane anjichi ledo'ne ikko. Amanoomma Magani ledo'ne ikko!" yite anja tuffe umi'yaranna albi'yara buuritinoe barri qulli yiie.

Tenne baala coydhue barra baxxitannoeta afoommoro, hunte hadhannoeta lii'lacha faneennae huwatoommoro, "Dasha'ya yaanni duucha xa'mo shiqisheemmosenkkanni; kayinni anje beeshshite nooe yannara yitinoeta nafa guma wodanche amadoommokki yanaati hatti.

Masseemmoseyya! Hasaabbe gudduekkinni "Siitu qanina hakkuneeti dodi!" yiteennae noommowiinni shootti yee dodummo; amaaleseno hakko uurritu.

Layinki assite amaaltuekkinni, lamalate giddo keerunni annise albira hadhue. Ba'o ani danqu qaaqqisena¶¶

Pheexiroosi xa Dillu Yunveristera Elekitirikaali Injineringete 2ki diri rosaanchooti. Feesibuukete Piter yaanno su'minni angichosi duuchu afino jawaata beettooti. Amasi reyotenni baxxitasira balaxe annisino danqu hee'reenna baxxinosi. Techo Yunveriste eate deerra saino doogo wodana ittannota ikkase hasaawinoe. Kayinni isi saino doogo lowo ilamara caabbicho ikkitannota dihuluullameemmo. Mitto barra Piter heeshsho tuuta hasaambeemmo.

Qaru coy, ama noohehu amakki toyaxxi; ama noohekkihu amakki agurte hadhinihe halaale agadhi. Miteekkite amakki ledo afuu kawa ka'aanni higinohehu noottoro, tidhantannoheti duucha noona tidhami.
Dhaansa'yaati!

Samuel Belayne Qaa'me
Arfaasa 28, 2017 M.D
Hawaasa

Faarsaancho Asteeri Abbebeti 2003 M.D -2017 (14 Diri Geeshsha) Mama Gaa'lite Keeshshitino?

Faarsaancho Aster Abbebetenna Maatese ledo Malga Maa'niichoho teesso qaesera marre hasaamboommo hasaawanna ayyaanaame soqqanshose hadara baxxannose ammanaanora muli barra hala'ladunni haa'ne shinqeemmo.
Halammummoro, halaalaanchu wongeelli soqqamaano soqqansho halashshineemmo🙏

Gurda Tiri @SBQ

Heewo Hiikkitu?

Umi deerrinni wore barru barrunni baere leellishanni noonke Magani galatamo. Mayinnino aleenni, dagate huuro hansoonni heewora umi'ne kakkaonni baxxinenna fajjitine yanna'ne, woxenna wolqa'ne uytine huuro uytinoonnie baalira Maganu ikko'ne. Maganu ayirriso'ne. Maganu mancho baxiro, manna aannosi. Lowo geeshsha baxiro, ilama aannosi. Baxillisi danna sairo, daga aannosi. Dagate baxille roorino ba'raarshi tenne baattora dinona. Hakkeeshshi ikkinoe.

Addisaawaho Sidaamu Ilama "Sidaamu Afoonna Bude Lossate" Qeecha fultino hallanyootira afamishsha aate assitino heewo lainohunni konni albaanni hedonnita kaajjado waate kule, nooe huluullo xawise saoommo. Hatte yannara, 2000 ale ikkanno manni uynoe huuro hune heewotenni fula giwe, coy "arrawu mundee" ikkeennae mannu huuro ayirrise heewote giddo keeshshoommo. Gedensoonnino daga uytino leellado huuronni umikki deerra amade jeefisoommoti xawoho. Coyinke aana, "Ane..ane...ani...ani..."yaa dibaxisannoena techora sao xa'mi'reemmo.

Dagoomu giddo dancha assino mannira afamishsha aate balchooma rosiisate togooti heewote hedo danchate. Kayinnilla, heewo Afuunna Budu Handaari widoonni: Budu Sagale, Budu Udiinne, Muuziiqa, Sidaamu Afoonna Dagoomu Baqqinaate (Social Activism) mitteenni kamalte mittowa heewisiissannota ikkase huuro aanno mannira di"injiitino. Heewisami baali umisinni, ikkado ikkara dandaanno. Kayinnilla, mimmituu ledo heewisiinsanni woyte xaadannokkiri (taalannokkiri) hee'rannohura, "Ani rooreho!" yaate qarrisanno. Mayra? Budu Sagale budu sagale ledo, Budu uddano budu uddano ledo, Muuziiqu Muuziiqu ledo, Sidaamu Afii Sidaamu Afii ledo, Dagoomu baqqisaanchimmano hattonni umise ledo heewisantoommerooti heewo huurobaannohurano injiite, heewo labbannohu. Coy karsine, hurunsine, tutunsine, mannano gara garimmoo la'nikkinni "mitte mannaho xawo ikkitinokki dilgo jeefisate meessa filloonniha lawanno garinni" kanku manni giddo shoole guma abbine huuro uynara assini dargino qarra afi'rinoho.

Ikkiri ikkeenna, mannu huuro eenna rooree huuro afi'rihano bandeenna "Afamishsha Uyneemmo!" yini qaali maamaru "Yooaano guma xaphi assi'ra hooggeenna wolu woytira saino!" yite, qaalensa agadha hoogansara huuro uytino daga sao xa'midhino. Maamaru xawishsha, daga lawisero adha lawa giwisero adha hooga qoossoseeti. Heewo lainohunni becimalinori lowori no. Uurrinsha sao xa'midhinihura laanfe konniicho ditittireemmo. Dhaggete gafira amade saeemmo.

Ane widoonni, "Tini gattinoe!" yee huluullameemmoti mitteno dino. Mayra? Mitto widoonni, Sidaamu daga ayimmanna taleenyi, budinna afii, utuwimmanna ayirrinyira kakkalaminohu kayinni afamishsha afi'rinokkihu golu golunni lowo manni no. Hakkonni manni halaale baala xinqineno ikka hoogiro, gutunni ga'ninoonnikki baattora be'ro ilammoommoriha Sidaamaho "Konne assoommo!" yine coyi'rate dandiissannori noonkekki manna afamishsha aate korrannire dikkinoommo. Ane xissiissannoeti dianete. Xaa geeshsha tidhinoommokki manni halaalite. Ikkoommero, kuni afamishsha aate amuraati mitto baino halaale kayse hasaawate danchu baino. Hattenne hasaawu kaayyooti halche hoogoomnoti. Tenne heewonni huluullitannoeti shiima heedhuro, maamaru dagate huuro maaeelsino hajo callaati.

Layinkiti, Sidaama seekki'noommokkire Shawwa dange seekki'rate hexxo assanno balallete. Utuwa teessonkera biiffinokki hayyo Shawwa sa'ne marreenna dibiiffanno. Seekkoommero qae qamattenkera utuwa teessonkera seekkanno.Ninke mootimmate gede, dagate gede qaete may amadeennanke Shawwa Maamaru aanno afamishshira wolsine "Ane mayra doora gimbi? Ane rooru ay no? Maganu Afo Shawwa maamara!" yinanni fojammeemmo? Mayra???

Hanni mitte wodanchino! Sidaamaho bareedda Hawaasa Sidaamu Woga Hari hoowe giddo calla soodda qansoonni Ejjeetto callaatini? Sidaamaho Bareedda, dagoomu afamishsha qankeenna dhuka afi'rihu ayiddu umisinni soodda qasi'ranno Ejjeetto callaatini? Sidaamaho Ejjeetto sharramaanchu Woldamaaneeli gedensoonni di"ilantino? Sidaamaho Ejjeetto golu golunni Massaggaanchimmatenni, Rosiisaanchimmatenni, Polotiku Sharronni, Miinjunni, Dagoomu Owaantenni, Sayinsetenni, Tekinolojetenni,

Daddalaanchimmatenni, Seesi-qaloteni Cimimmatenni wkl hadaarranni dino? Sidaamu daga aantete worbano dhaggeno diafidhino? Wolootu hakkuneeti dibe'rolla "General Wako Gutu Airport" maassiisidhe ka'u. Muli yanna kawa Sidaamu su'minni sharrantanni waaga baattino bareeddankera qaaggo ikkannore qasa makki'ne, gutu afamishsha qanke "Hakko ayiddu baxire assi'rona!" yine dagate daafurino manna ayiddu angara mulaagisano hananfoommo. Kuni busha halaaleeti. Sidaama shuffisanno coyti. Sidaamu su'minni dhagge loosino baali afamishshanna qaaggo Sidaamu deerrinni afi'ra noosi. Hatto ikkinummorooti biiffannonkehu. Shuffanna shufura Sidaamu deerra dikkitino. Hala'late Sidaamu bikki!!

Sa'uti sa'ino; kayinnilla, ninke sa'utera halaale ga'nine, halaale beeshshineenna dagate gede usuraminonke gurda tidhine albillitte sumbe qaanfeemmohu ilamate gurdaminokki Sidaama sayinseemmohu mamooteetikka? Hige ma asseemmo! Maganu dancha barra abbanno yee halcheemmo.

Jeefote, maano assummo'nekkinni, shinqe hasaambeenna giddo'yata affinikkinni, bari barita FB aana tuttugeemmo hedo woy geewote gedeere baxxine danchumma halchitinie baali heedhinoonniwa ayirre"e🙏

Maganunni hexxo noonke; dagankera noonke laala fulleemmo‼️

Samuel Belayneh Qaa'me
Arfaasa 5, 2017 M.D
Hawaasa, Sidaama | Ethiopia 🇪🇹

ከቦናው አደጋ ክስተት አንድ ልብ የሚነካ፣ የማህበረሰቡን የሞራል እሴት የሚገነባ የሚታሪክ ላጋራችሁ።

ከዚያ አሰቃቂ የትራፊክ አደጋ መልስ የመኪናው ባላቤት ከጓደኞቹ ጋር የተጓጂ ቤተሰቦችን ለመጎብኘት ቤት ለቤት መዞር ደመረ። ለአንዳንድ ወጪዎች የሚሆን የተወሰነ ገንዘብ በእጁ ይዛል። ለቅሶ ደርሶ ለማስተዛዘኛ የያዘውን ገንዘብ አንዲት ሁለት ልጆች ለሞቱባት እናት ይሰጣል። ታዲያ ያቺ እናት ምን ብትል መልካም ነው?

¶¶ልጆቼን ያጣሁት በድንገተኛ አደጋ ነው። በአደጋ ምክንያት ለጠፋ ሕይወት ገንዘብ መቀበል ወግና ሥርዓቴ አይደለም። ለቅሶ መድረስህ በቂ ነው። ገንዘብህን አልቀበልም። ይህ ለምን እንደሆነ እግዚአብሔርን እየጠየቅን ነው። በአደጋ ምክንያት ለተከሰተው ጉዳት ከአንተ ገንዘብ ተቀብዬ ሌላ ኃጢአት ወደ ቤቴ ላስገባ አልፈልግም። እንዴት እንደሚያበረታኝ፣ እንዴት እንደምክሰኝ እግዚአብሔር ያውቃል!¶¶ ብላለች አሉ።

ያለውን ሁለት ልጆች በቅፅበት አጥቶ በዚህ ልክ የሞራል ልዕልና ከፍታ ላይ ማን ሊገኝ ይችላል?

ይህ ነውና ገራገሩ ህዝባችን
ለዚህ የዋህ ህዝብ ይከፈት ልባችን
ይዘርጋ የልግስና እጃችን!!

Daga'yara danote woxe ita, diwogaseeti. Kayinnilla dano xaaddino mannira kaa'lama Maganu baxannoreeti. Halammolla. Kaa'lammolla. Ninkera ninke agurranno wolu noohu dinona. Togoo dano wolewa iillitoommero, kawoote Tophiyu wo'mu galchame toyatannona Sidaamunnita iibbishinohu dinona coy einkeri noonke dhukinni mittu mittinke qarrira halammo. Eewa kaajjine irkisamo!!

OKKOSHAAMA| Murgonna Muumme‼️

"Diru danchaho! Okkoshaama bandoonniho!" mittu jawu jaali yaattooti.

Rosu minira guntanni woyte, okkoshaama buubbanni ha'ra diuytanno. Hinge buumbanni wido gargarimmoo affinokkiti dagge albaho ga'nitanno. Illeno huntara qoropha hoongiro afiirano e'ara wo'naaltanno.

Rosu mininni hinganni woyte, soodo gante sodhanna ha'noonni okkoshaama higate dianfanni. Qoollase konnenna ko'o ubbinota la'nanni keeraancho doogo sa'nanni.

Heeshshote giddo manchi beettira qarru iillannosi woyte, qarru sai gara sa"annonna kayinni baxxanno okkoshaamanna mannu.

Polotiku heeshsho giddono coy hattoonti. Mitte dagara woy dagoomira mitiimma xaaddanno woyte, manna labbanna woxe, wolqanna yanna guddanni keeshshituti okkoshaama baxxitanno.

Yanna dipolotikanyu okkoshaama callana sharramaanchu okkoshaama, dureessu okkoshaama, cimeessu okkoshaama, "Maganu manchooti ani" yaannohu okkoshaama, tamaarinoho yine darga uynanni manni okkoshaama, diyaspooru su'minni dadda'lanno okkoshaama, ayiddu su'ma gaa'le garinohu okkoshaama, dagate su'minni darga amade noo okkoshaama wkl OKKOSHAAMMA baddanno yanna.

Konni kaiminni, yanna okkoshaama bandoonnitena danchate yaanno jaalu jawi mitu!!

Asigo! Meu dani okkoshaama bandummo shiimu diri giddo!!

Danchumma, okkoshaama ha'ratella ikkinnina higate dianfannite!!

Bunike Hajo | የቡናችን ጉዳይ!!

[የሲዳማ ቡና የልህቀት ደረጃ ከተወዳደሩት 40 ተወዳዳሪዎች 34ቱን ሲያሸንፍ ሌሎች የኢትዮጵያ ቡና አብቃዮች በ6ቱ ብቻ ማሸነፋቸውን ሰምታችሁ ይሆን? ይህ ተዓምር ነው።
=========
Buninke bu'laho. Budinke bulduudaho.
Qaru coy buninke bu'limmanna budinke bulduudimma dagate gede maricho leddinonke?

Mitte yannara Sidaamu Woga, Turizimenna Ispoortete Biiro hunda Sidaamu Qoqqowi Turizime adawarsha qixxeessinanna mittu ogeessi amaalanninke "Adawarsha assitine turizimete dikkora shiqishira hasiissanno'ne jiro wolootu qoqqowubba ledo heewisantine qeela dandiitinannire ikka noosi!" yaannonke.

Hakka waro, ogeeyyete ledo malle masaalle torbine "Sidaama Land of Vibrant Culture and Coffee" yaanno adawarsha gumu'linoommo.
"Sidaama bulduudu budinna bu'lu budi ama!" yinoommo. Mayra? Budinke dikko fushshine hiralla hoongoommona maalalete. Buninke, Jaanooyye yannanni kayse kalqete dikkora shiqinshanna "Sidamo Coffee" yaamame Oroppunna Ameeriku dikkora egennaminoho.

Jimmunna Kafu "Bunu anewa afamino!" yitanni yekkeero dhiqqanna ninke alba noonke su'mi aananna gobbate mereerira Jimmunni, Kafunni, Gedeotenni, Hararetenni roore muli xeertinyira afamankenna Horophillu hodhishshinna rankete doogo kaayyo noonkehura bunu aana bulluuqishi'ne loonsummoro alame Sidaamira tintanno looso loosa dandiineemmowe yitanno hixamanyo noonkenka. Kuni morommannikki halaaleeti.

"Cup of Excellence" heewora 40 giddo 34 Sidaamu buni qeela yaa mayyaate? Dhaggetewe ayidde. Tenne kaayyo wolootu afidhoommero, kalqoomu konforosewe kalaqqe ayirrissanno. Dimittu barrirana agana wo'ma. Ninke kayinni, kaayyonke aana gonxe kondoorreemmo. Diluushshineemmo.

Wole widoonni, dafe daafureno ikko kaayyu eleenna bununni afi'ri manni gide ga'ninanna day mannira fooco iillisha budehona layinnilla afi'rihu addibule callu lophora calla olamanno. Bunu daddalaano qolte mimmito tuge sa"ate assitanno sharro polotikanyunnitenni baasimate. Bunu Yuneenna jiro jiro sa'inota amaddurono miillasenni sae dagoomaho tuqannore, loosu kaayyo kalaqannore loosse ba'rassanna dianfanni.

Buninke hajonni wodanu xaaddo noonkekkita affino bulgo "Kaayyamo" laashshino buna "Gebirewoldi" gobbara soyanna keeshshinoommo. Yaanni noommore huwattinoonni? Buninke gobbateno ikko annannira afisiisanno horo baete. Dagankera ikka ajjannose bunisenni horaameette. Bununna badalate bullee dikko taalote yinanni woyte, buna laashshi're galinohu manninke wolqa ba"anno. Buninke togo maccaha ikkanno woyte, mannu jawaatanno. Xaa yannara buninke gobbanke miijira dugugguru miqicho ikke no. Dolokkinanni doollaarra roore gobbankera buna hirre abbinoonnite. Bunu daddali giddono lowo xagaro no. Lowoti konne fb xawisa hasiissannokki hajono no. Bunu baado shotaho. Baadi baado kayinni ayirradoho.

Ikkinihurano, bunanke buuxi'no. Toyaxxino. Anfoommokkire anfo. Maanxoonninkeha buninke halaaleno hanso. Buninke xaphoomunni Sidaamu miinji millimmo mudukkootina seekkine anfo!!

Sokka: Buninkenni heeshshonsa aana leellado miinju sorro abbo manninke. Gugantoonke bunu daddalaano callinke!!

SBQ
Sadaasa 8, 2017 M.D
Hawaasa

የንፁህ የመጠጥ ውሃ ፕሮጀክቶች ፍትሐዊ ተደራሽነት አንፃር
ይታያል መልካም አመራር። Meessiri, meessi fojootina meessi afiita nabbabbe!!

በናይል ተፋሰስ ሀገራት የኢትዮጵያ ፍትሃዊ ተጠቃሚነት እንዲረጋገጥ የዛሬ 14 ዓመት ገደማ በውጭ ሚዲያ አልጀዚራ ቀርበው የተሟገቱ፣ በወቅቱ የኢፌዴሪ ውሃ ሀብት ሚንስቴርን በእውቀት የመሩ ታላቅ ሰው፣ የሀገር ሀብት ናቸው።

ክቡር አምባሳደር ዶ.ር አስፋው ዲንጋሞ( የኢፌዴሪ ውሃና ኢኔርጂ ሚንስቴር የውሃና ሳንቴሽን ዘርፍ ሚኒስቴር ዴኤታ)

አምባሳደር ዶ.ር አስፋው ዲንጋሞ ከአለታ ጩኮ ምድር ከጉሬ ተነስተው፥ አለታ ወንዶ፣ ሐዋሳ፣ አዲስ አበባና በውጪ ሀገር እስከ ፊዴል ካስትሮዋ ሀገር ኩባ ድረስ የተማሩ ቀደምት ልህቅ ናቸው።

በመንግሥት የሥራ ኃላፊነት ደረጃ የሲዳማ ዞን አስተዳደር፣ የደቡብ ክልል ውሃ ቢሮ ኃላፊ፣ የኢፌዴሪ ውሃና ኢነርጂ ሚኒስቴር ሚንስትር፣ በህንድ ባለሙሉ ስልጣን አምባሳደር በመሆን ያገለገሉ ሲሆን በአሁኑ ጊዜ የኢፌዴሪ ውሃና ኢኔርጂ ሚንስቴር የውሃና ሳንቴሽን ዘርፍ ሚኒስቴር ዴኤታ ሆነው ሀገራቸውንና ህዝባቸውን በታላቅ ትጋት እያገለገሉ ይገኛሉ።

ዛሬም በሁሉም የሀገራችን ክፍል በመጠጥ ውሃ ፕሮጀክቶች ፍትሃዊ ተደራሽነት ያላሰለሰ አመራር እየሰጡ እንደሚገኙ ይነገርላቸዋል።

Qara hajo'ya meessi afii nabbawaanora mitte sokka saysateeti!! Ambassador Dr. Asufi Diingamihu ilamino daga Fichuuwa iillitanno woyte, qolote Isikaarve goowaho xaaxire Hawaasira kubbe higanni dogannoha ikkikkinni Federaalete deerrinni massaganni noo ministerenni jiro hase abbe, qoqqowu deerrinnino sae eela woraddate geeshsha niga kalaqe, daganke xalala waa afidhanno gede injo kalaqino Sidaamu dagara xalalu way tuqishshi Ejjeettooti. Tini ane laooti.

Tenne giddo, SDQM Way, Shiilonna Gorsu Biiro massagaano Kalaa Kebbede Ganoolehunnaoo gedeeri ministerete ledo halamatenni jiro hasse, daggino jiro loosu aana hosiissanni baattote aana leellanno guma maareekkisiisansara galantannireeti. Deerru deerrunkunni noorira wolootu halamaano bisubbarano naado nooe. Gobba liqiidhino asale calla ikkikkinni jirono hayyotenni, busulletenni, aleenni dhaggete tunceessinni darga amade noo manni ledo suume xaadatenni, ca'lamaddi yine marre hasaaphatenni dagate abbinanni ba'raari lowohu no. Aleenge marre abbinoonniri nookkiha woroonge marre rippoortubbate eeliidi biilto quuxxi assa, haqqe nookki boosora giira ufuunfanni boqo calla dhoohate gedeeti. Ka'e; millisse; jiro abbe!!

Gumu coy, Sidaamu daga su'minni Federaaletenna Addisaawu Quchumira mootoonsinoonni biilto, uminsa massagganno uurrinshubbannino ikko woloota uurrinshuwa massagaano jaallansa huuccatenni dagansara lowore loosa dandiitanno. Qoleno, Qoqqowu deerri biiro handaarinsa taalinni Ministerete deerri massagaano ledo kaajjado namo kalaqatenni Ambassador Dr. Asufi massaganno Wayinna Shiilote Ministere geeshshireno ikka hooggiro bari beenqaashshe dihoogganno. Ajay ajeenna ToR qixxeessatenni calla qoqqowu, zoonenna woradu deerri mootimmate loosaasinera dhuku dhaabbanyooti qajeelsha kalaqa dandiinanni.

Eela heedhinoonniri, annu milli yiikkinni worraaqqu milli diyaannona wodanche!

Ale heedhinoonniri, danchare affiniro daga'ne ama'neetina qaagge!

SBQ
Sadaasa 6, 2017 M.D
Hawaasa

#Hayye | Lullaby

"Fojono maaxi'ra,
Maaxaanu anehu difulawo gaadiwa;
Duduwolla xa'mawo gaandohu xaadiwa.!"
Baqqala YW.©

Tenne Hayyete sokka maati? Ane laonni:

1. "Fojono maaxi'ra" yutuwa, ariise fojono maaxi're afannokki mulla daraanqaacho ikkinota xawissanno.

2. "Maaxaanu anehu" aroose maaxaana (hogowi farashshinni) masalsitinohu hogowi farashsho baadono gaadono gulufate hexxinannikkisitanna hogowu hajora calla ale woro qo'linanniha ikkasi xawisse, hakkaanni qolte aroose "kuni minaanna'yaati" yite tuuta ku'late nafa saaltannosiha ikkinota xawisateeti.

3. "Difulawo gaadiwa" yitinohu, dagannita yaandanniwa, gobbannita mallanniwa mara egenninokkihuraati. Gobbannita, dagannita yaadannokkihu maaxaanaho yaate ise heddanno garinni. Halaalesewe yitino.

4. "Duduwolla xa'mawo gaandohu xaadiwa" yitanno woyte, gobbannita dagannita mala diafinona male gale higannohuwiinni duduwo xinqisiisi're hattenne heeshsho assi're hee'rannota xawissanno.

Mancho tini, minaannise ikkinokki geeshsha ikkino diyitino. Tii"isera ammanantino. Qoleno, minaanniseti lame aarsitinose: fojo maaxi'ra hoogasinna gaadiwa fulannokkiha ikkasi.

Ayidde'ya, murgo muumme shoolu xuruurinni sayinsanniti borreessammenke, hayyenke hanni ba'o!
📸: Sidaama Lodge©
SBQ
Sadaasa 4, 2017 M.D
Hawaasa

Worbu Qaera Waarro‼️

"Beetto'ya techo ki'ne coyidhinoonnite aana gedensi ilama aanaho leddannota calla coydhe; daga gobbannota coyi'ro arrawi'ne!" yaanni seejjinoe. Aadde Cifi Tuulihu (Albi SLM urde massagaano giddonni mittu) Aadde Cifi teesso Weele Magaado, Girjinna Hookkotenna Ali woyte, Daalle Beeraati.

Konni anni ledo dagoomitte xaadissinoewa xaade shiima yanna hasaawoommo. Hasaawisira macca kare majjare macciishshoommo. Xirchonsa, worbimmansa, daggu gara, qoleno xiixxonna xissonsano dimaaxidhinoe. Angansa bassa nafa "Mamanna mamaro madidhini?" yee xa'moommo. Aadde Cifi Hookkote sharrote bareedda giddo mite yinanni annaati. Dhaggesi Hookkote ilama bowirsitannota hexxo asseemmo. Togoo annuwi dagoomaho wirsaho. Wirsu tunsote ha'nanni woyte raga leellishanno caabbichooti.

Gobba gobbate, gooro goorote noo wirsa hasa gattannonke. Mayra?

Dirinkera mannu lowo geeshsha techo kokke, techo saante, techo horo ugaaxannoha ikkino. Hee'rate sagale hasiissannota dihawoommo. Miinjuno tenne uulla heeshshora diimmicho ikkinoti diso'rantinoe. Qarru, hatte kokkeno ikko hakko miinji hanaaqu doogonnino dayona micco miinja qawaaxxi'ra busullete gede la'nanni hee'noonni. Albi manni aada halaalu ha'ruma qaafannoha, yanna yituta yee mitore mixxannokkiha gowwa assinoonni.

Konni kaiminni, duuchu manni aguri ilamannitana, aguri ga'atana, beettisi gedensira nafa yaada agure umisitewa kuttuwama roorino. Mannu wolambinaatehonna wogate, saeno albihu aadaranna Sidaamimmate balchoomira albihu cincannore cinca ajishino. Ajiitto isena shonte yortanni noonke. Sidaama lophine, wole gobbara woy wole daga giddo marre naaxxine ku'linanni balchoomi techo Sidaamira marre la'nanni woyte, shotino. Mitu shotantennino sae taagawa dargaho dino. Manna diinagge batidhe, mitiimma sartaaqqe, hude huunfite jawu qaera waarannokkiha, hayyo haa'rannokkiha , mulla tula assite agurtino. Hayyo afinoha, dhagge afinohu, be'rota techotenni xaadise ga'ata masaalanno jajjabba hasaawisannohu dhiweenna boorrasu amadino.

Ilama, iltaamahona sagale calla ikkikkinni mulensa heedhinoonnihura mulla labbanno'ne jajjabbiwa waariitine dhaggeno itte; hayyono itte; halaaleno hawaqidhe; albihu ayimma'ne amaxxe techora iillishino ha'ruma hasse; techo sa'nanni sagalchore calla ikkikkinni ga'a gallanni garireno xa'me.

DANCHILE | ዳንቺሌ (ቆንጅዬ)🥰

ሀገራችን "የብሔር ብሔረሰቦች ቀን" እያከበረች ነው። በዚህ አጋጣሚ የብሔሮች ባህል፣ ቋንቋና ታሪክ በፊልም ኢንዱስትሪ ብቅ እያለ እያበበ ሲሄድ ማየት ያስደስታል።

እንደ ሀገር እንደ ማህበሰሰብ በውስብስብ ችግሮች መኃል እያለፍን ያለን ጊዜ ቢሆንም፥ በችግርና ፈተና እንድንፀና እንደ ማህበረሰብ ያጣበቁን የማህበራዊ መስተጋብራችን ሙጫዎች መልካም እሴቶቻችን ናቸው።

ዕድል አግኝተው ጎልቶ አልወጡም ይሆናል እንጂ፣ ለሀገር የሚጠቅሙ ሀገረሰባዊ እውቀቶችና ባህላዊ እሴቶች በሁሉም አከባቢ በሁሉም ማህበረሰብ ውስጥ ይገኛሉ። እነኝህ መልካም እሴቶቻችን አይጥፉ፤ ያብቡ!!

በዚህ ረገድ የሲዳማ ልጆች የሲዳማን ባህል፣ ተፈጥሮ ከፍቅር ጋር አጣምረው "ዳንቺሌ" ፊልም ሊያሳዩን ነው። ዳንቺሌ "ቆንጅዬ" የሴት ልጅ ስም መሆኑ ነው። ቆንጆ ነገር በጉጉት እንጠብቃለን።

ያለፈውን እያሰብን በቁጭት አለንጋ ራስን ከመግረፍ፣ የአሁኑን እያዩ ከመበሳጨትና ተስፋ ከመቁረጥ ከእግዚአብሔር ጋር ነገን ተስፋ ማድረግ መልካም መልካም የሆነውን ሁሉ ማበረታታት ኪሳራ የለውም።

ማንነታችንን፣ ባህልና ሥርዓታችንን፣ እሴቶቻችንን አስጠብቀን ለመጪው ትውልድ ከምናስተላልፍባቸው መንገዶች የመዝናኛ ኢንዱስትሪ አንዱና ዋናው ነው!!

ዳንቺሌዎችን በምንችለው አቅም ሁሉ እንደግፋቸው።
ብዙ ዳንቺሌዎች ይወለዱ! ይደጉ! ዘር ይተኩ!!

ሳሙኤል በላይነህ ቃ'ሜ
ህዳር 24, 2017
ሐዋሳ

ከዚህ ገለፃ ቀጥሎ ለቀረቡ ጥያቄዎች ምላሽ ይገኝባቸዋል ተብሎ ይጠበቃ።

1.የሲዳማ አያንቶዎች (Traditional Astronomers)፦
የጊዜን/ዘመን ቀመራቸው ከሳይንሳዊ የጊዜ/ዘመን አቆጣጠር ጋር  እንዴት ይታያል?

2. የፊቼ ጫምባላላ በዓል አከባበር በጊዜ አቆጣጠር በመደበኛ Calendar ማስቀመጥ ይቻላልን?

3. የሲዳማ የጊዜ አቆጣጠር ዘዴ ከተለያዩሐይማኖት  አስተምሮ አንፃር የሚጋጭ ጉዳይ አለውን?

4. የቀደምት አባቶች ሀገረሰባ  እውቀቶችን በምን መልኩ መጠበቅና ለመጭው ትውልድ ማስተላለፍ ይቻላል? በዚህ ረገድ የእያንዳንዳችን ሚና ምን ሊሆን ይገባል?

Roduuwa,
Let us restore, protect, preserve, and promote our ancestors' indigenous knowledge and cultural values!!

የሲዳማና ኦሮሞ ህዝቦች ግንኙነት የመርህ ጉዳይ!!

"በወንድማማች ህዝቦች መካከል መርህ መጣስ የለበትም!!"

የሲዳማ ህዝብ በኢትዮጵያ አሁን ያለበትን ይዞታ ይዞ መኖር ከጀመረ የሰነባበተ ቢሆንም ከአሥራ ስድስት ትውልድ በፊት ያሉ የሲዳማ አባቶች መካነ መቃብር ሥፍራ በውል ታውቆ መነሻውን አውቆ በኢትዮጵያ የኖረ ህዝብ ነው። ይህ ህዝብ በደቡብ ከጌዴኦ፣ በምዕራብ ከዎላይታ ህዝብ ጋር ሲዋሰን በሰሜንና በምስራቅና ከኦሮሞ ህዝብ ጋር ተዋስኖ ለዘመናት ኖሮዋል።

ሲዳማ በኖረባቸው ዘመናት በተለይም በኦሮሚያ በኩል አልፎ አልፎ "በግጦሽ እና የወሰን ይገባኛል" ግጭቶች ሲነሱ ሲበርዱ ከወዲህም ከወዲያም ህዝቡን ዋጋ ሲያስከፍሉ እንደነበር የሚታወስ ነው። በተለይም በወንዶገነት አከባቢ "የወሰን ይገባኛል" ጉዳዮች ተነስቶ የሰው ሕይወት ጠፍቶ፣ ንብረት ወድሞ ኋላ በኢህአዴግ አገዛዝ ዘመን በሕዝበ ውሳኔ መቋጫ ሊያገኝ የቻለ ቢሆንም ዛሬም በአፈፃፀም ክፍተት በአንዳንድ አከባቢዎች ውጥረቶች ይስተዋላሉ።

ይህ በእንዲህ እንዳሌ ታሪክን የኋሊት ስንፈትሽ ሁለቱም ህዝቦቻ በፖለቲካው ትግል ጨቋኝ ሥርዓቶችን በተለይም ደርግን በጋራ የመታገል ቃል ኪዳን የነበራቸው ጠንካራ ወንድማማቾች ህዝቦች ናቸው። ከዚያ አስቀድሞም በንጉሱ ዘመን ታጋይ ወልደአማኑኤል ዱባሌ የሜጫና ቱለማ ማህበር አባል በመሆንና ከኦሮሞ አንጋፋ ታጋዮች ከነ ኦቦ ባሮ ቱምሳና ጀነራል ዋቆ ጉቶ ጋር ጠንካራ የዲሞክራሲ ግንኙነት በመፍጠር፣ ኋላም ሲዓንንና ኦነግን የፖለቲካ ፓርቲዎችን በማቋቋም የሁለቱን ህዝቦች ግንኙነት በማይነቃየቅ ዐለት ላይ ማቆም የተቻለበት የፖለቲካ ወዳጅነት ታሪክ ያላቸው ህዝቦች ናቸው።

ከፖለቲካ ወዳጅነት ባሻገር የኦሮሞና ሲዳማ ህዝቦች በባህል፣ በቋንቋ፣ በታሪክ፣ በስነልቦና ውቅር፣ ሰፍ ድንበር በመጋራት፣ በመልካም ጉርብትና አልፎም በጋብቻ የተጋመዱ የማይነጣጠል እጣፈንታ ያላቸው ህዝቦች ናቸው።

በመሠረቱ ሲዳማ ባህሉ፣ ቋንቋው፣ ታሪኩ፣ የአስተዳደር ወሰኑ እስከተከበረለት ድረስ ከሁሉም የኢትዮጵያ ብሔሮችና ብሔረሰቦች ጋር በፍቅር በኢትዮጵያ አንድነት ጥላ ሥር በሰላም ከመኖርን ውጭ ሌላ አጀንዳ ኖሮት አያውቅም።

ከቅርብ ጎረቤት ህዝቦች (ኦሮሞ፣ ወላይታ፣ ጌዴ'ኦ) ጋር መርህንና የክልል አስተዳደር ሉዐላዊነትን ያከበረ ግንኙነት እንዲኖረው ይፈልጋል። አልፎ አልፎ በድንበር አከባቢ የሚፈጠሩ ግጭቶች ህግንና ሥርዓትን በተከተለ አኳኋን ብቻ እልባት እንዲያገኙ ይፈለጋል። ማህበራዊ ሰላም ለድርድር የማይቀርብ ተቀዳሚ አጀንዳው ነውና ሰላም ይፈለጋል። በሀገራችን እዚህም እዛም በተፈጠሩ ግጭጦችና ጦርነቶች ወላፈን ያላቃጠለው የማህበረሰብ ክፍል የለምና ሰላም ከምንም በላይ ይፈለጋል።

በህዝቦች መካከል ዘላቅ ሰላምና ጠንካራ ግንኙነት እንዲጎለብት በንግድና በኢንቨስትመንት ማስተሳሰር፣ በባህላዊና ኃይማኖታዊ በዓላት እንዲሁም በስፖርታዊ ውድድሮች የህዝብ ለህዝብ ግንኙነት ማጠናከር እንደሚገባም ይታመናል።

ከዚህ መርህ ባፈነገጠ መልኩ የሲዳማና ኦሮሞ ህዝቦች ድንበር በሚጋሩ አንዳንድ አከባቢዎች የአስተዳደር ሉዐላዊነትን ያላከበሩ ጠብ አጫሪ እንቅስቃሴዎች እና የሐዋሳን ሐይቅ ስም "Lake Habaas" ብለው የስም ለውጥ ለማድረግ የሚደረጉ ፖለቲካ ትንኮሳዎች ይስተዋላሉ ። ሰለዚህ ማንኛውም የህዝቦችን አብሮነት፣ ሰላም፣ ነፃነት፣ ክብርና የጋራ ጥቅም የሚጎዱ አስተሳሰቦችና ድርጊቶች ሕጋዊ በሆነ መንገድ ብቻና ብቻ ሊታረሙ እንደሚገባ እያሳሰብን ማህበራዊ ኋላፊነታችንን እንወጣለን።

መርህና ሉአላዊነትን ያከበረ ወንድማችነት ለዘላቂ ሰላምና እድገት‼️

ሳሙኤል በላይነህ ቃ'ሜ©
መስከረም 30, 2017 ዓ.ም
ሐዋሳ፣ ሲዳማ | ኢትዮጵያ 🇪🇹

የልቤ መልዕክት ለይርጋለም ልጆች

ሰለ ይርጋለም
ከዚህ በላይ የምለው የለም።

ይርጋለም ከተማ በ192oዎቹዓ.ም መቆርቆራ ይነገራል። ራስ ደስታ ዳምጠው ቤተመንግሥት በዚያን ጊዜ መሠራቱ ነው። ቤተመንግሥቱ የሲዳማ ጠቅላይ ግዛት የስድስ (ወላይታ፣ ጌደኦ፣ አሬሮ፣ ጀምጀም፣ ሲዳማ፣ ቦረና) አውራጃዎች ማዕከል ሆኖም አገልግሏል።

ይርጋለምን አሃዱ ብዬ ያወኳት በ1983 ዓ.ም ነው። ያን ጊዜ በልጅነቴ አሞኝ አባቴ ጤና ረዳት ሆኖ ከሚሠራባት ኦሮሚያ ጉጂ ሶላሞ ከተማ ወደ ይርጋለም ሆስፒታል ይዞኝ የመጣ ጊዜ ነበር ። በዚያውም ይርጋለም ፎቶ አዲስ ጥር 1983 ዓ.ም የልጅነቴን የመጀመሪያ የፎቶ ማስታወሻ ከአባቴ ጋር የተነሳንበት ልዩ አጋጣሚ ነው።

ያን ጊዜ ያረፍነው ሆስፒታሉ አከባቢ ጋሽ በየነ ድካሌ ቤት ነበር። ጋሽ በየኔ ካርድ ክፍል ይሠራሉ። የዚያን ጊዜ በይርጋዓለም ሆስፒታል ከሥራ ሠዓት አሰቀድሞ ጠዋት ጠዋት ወንጌል ይሰበክ፣ ይፀለይ ነበረና እሳቸው ያንን ፕሮግራም ያስተባሩ ነበር። ይህ በኖሬዢያን እርዳታ በተከፈቱ የጤና ተቋማት የተለመደ ሥርዓት ነው። ታዲያስ ያለ እግዚአብሔር እርዳታ ፈውስ ከዬት ይመጣል?

ይርጋለም ገና ጊዳዎ ተሻግረው ከተማ ሳይገቡ ከወዲህ የሆስፒታሉ አከባቢ ትዝታ የሚጭር ነው። ጊዳዎ ፍልውሃ ሰፈርና የወይማ ተፈጥሮ አይደለም ይርጋለም ላደጉ ልጆች ለጥቂት ጊዜ ጎብኝተው በሚመለሱ ጎብኚዎች አዕምሮም ልዩ ትዝታ ይጭራል። ተፈጥሮና መልከዓ ምድሩ መንፈስን ያድሳል።

የአንደኛ ደረጃ ትምህርት አባቴ ከሰንሰለታማው የጋራምባ ተራራ ግርጌ ተነስቶ ይርጋለም ከ9-12 ክፍል ሰለተማረባት ሰለ ይርጋለም ብዙ ትውስታዎችቹን ሰለሚያወጋን ይርጋለም ገና በጠዋቱ በልጅነት ዓዕምሮ በምናቤ ተቀርጻ ኖራለች።

የአንደኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ተማሪዎች ሳለን በ90ዎቹ ከይርጋለም ይሰራጭ የነበረው የሲዳማ ሬዲዮ ፕሮግራም ከተማዋን በይበልጥ በሁሉም ሥፍራ እንድትታወቅ አስችሏታል። የፉራ ኢንስቲትዩት ይርጋለምን ከሀገርም አልፎ በምስራቅ አፍሪካ ያሰተዋወቃት ተቋም ነው።

ከፉራ ቀድመው ይርጋለምን ለዓለም ያስተዋወቁ ታሪካዊ ተቋማት ነበሩ። ራስ ደስታ ትምህርት ቤት፣ የይርጋለም ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት፣ ሆስቴል ግቢ ይርጋለም ሆስፒታል፣ የኦርቶዶክስ ጥንታዊ ገዳማትና አድባራት፣ የወንጌል አማኞች ቀደምት ቤተክርስቲያናት በይርጋለም ነዋሪዎች ብቻ ሳይሆን በእንግዶቿ ልብ ውስጥ ዘመን የማይሽረውን ትዝታ ያኖሩ የይርጋለም ከተማ ታሪክ የማዕዘን ድንጋዮች ናቸው ።

በእውነቱ ይርጋለምን ሲያስብ በትዝታው ፈረስ የኋሊት ተጉዞ ሆዱ የማይባባ፣ ትላንትናን ከዛሬ እያመሳከረ በልዩ ትዝታ ሰጥሞ አልቅስ አልቅስ የማይለው ማን አለ? አንተም በምናብህ ወደ ይርጋለም ሄድክ? አንቺም ነጓድሽን? ግድ የለም ወደ ዋናው ሀሳብ እንመለስ።

በልጅነቴ የማውቃትን ይርጋለምን ከረዥም ጊዜ ቦኋላ በ2000 ዓ.ም ነበር። በሲዳማ ልዩ ልዩ ስፖርት ሻምፒዮና ተሳታፊ ከሆነው ከአርቤጎና ወረዳ ልዑካን ጋር ይርጋለም ቤዛ የወጣቶች ማዕከሉ አጠገብ ካለው አልታታ ሆቴል አርፈናል። ይርጋለምን ተዟዙረን ዓይተናታል። ከወተቷና ከፍራርሬዋ ተቋድሰናል። ከአራዳ እስከ ጊዳዎ ፊልውሃ ተራምደናል። ይርጋለም ለሆድና ለመንፈስ እርካታ የሚሆን ነገር አላት በርካታ።

ደግሞ ከ2004 ጀምሮ ለተለያዩ አጫጭር ስልጠናዎች ይርጋለም ተመላልሻለሁ። ፉራ እንደቤቴ ውዬ አድሬያለሁ። ከ2008-2009 ሐዋሳ መምህራን ትምህርት ኮሌጅ የሳምንት መጨረሻ ትምህርት ተጀምሮ ለሁለት ዓመታት ቅዳሜና እሁድ ይርጋለም ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት በእነዚያ ዕድሜ ጠገብ ዝግባዎች ሥር ተጠልዬ መልካም ጊዜ አሳልፈያለሁ። የሲዳማ ቡና እግር ኳስ ይርጋለምን እንደ ስንደቅ ከፍ አድርጎ ሲያውለበልባት ተመልክቻለሁ። በይርጋለም ታሪክና ተፈጥ ተደምሜያለሁ።

ኋላ 2013-2014 የሲዳማ ክልል ቱሪዝም ዘርፍ ኃላፊ ሆኜ በሠራኋቸው ዓመታት ይርጋለም ያላትን ዕምቅ የቱሪዝም አቅም በውል ተረድቻለሁ። ይርጋለም ሦስቱም የቱሪዝም አቅም አጣምራ የያዘች ከተማ ናት። ከታሪክ የሀገራችን ሀገረ መንግሥት ግንባታ ታሪክ አካል ናት። በተፈጥሮ እግዚአብሔር ሰርቷታል የገፀ ምድሩን በረከት ከከረሰ ምድሩ ፊል ውሃ ጋር አጣምሮ። በባህል በቅርብ ርቀት የአቦ ዎንሾ የሲዳማ ህዝብ ባህላዊ የፍትህ ሥርዓት ዛሬም ህያው ሆኖ ይታያል። ምን ይሄ ብቻ። ይርጋለም የተለያዩ ኃይማኖታዊ ኩነቶችን ታስተናግዳለች። በእውነቱ የይርጋለምና አከባቢው የቱሪዝም ፀጋ ይለያል። ይርጋለም ካላት የቱሪዝም አቅም ጋር የሚመጥኑ ደረጃቸውን የጠበቁ የአገልግሎት ሰጪ ተቋማት በበቂ ሁኔታ ባይኖሯትም ፉራ እና አረጋሽ ሎጅ የእንግዶቿ ማረፊያዎች በመሆን አገልግሎት እየሰጡ ይገኛሉ።

በሲዳማ ክልል ከሐዋሳና ወንዶገነት አከባቢ ቱሪዝም ኮርደር ቀጥሎ ይርጋለም በማዕከላዊ ሲዳማ ዞን ከጋራምባ ተራራ እስከ ሎካ አባያ ብሔራዊ ፓርክ ያለውን የክልሉን ቱሪዝም ማዕከል በመሆን የማገልገል ሰፊ ተፈጥሮአዊና ታሪካዊ ሃቅ ያላት ከተማ ናት።

የስንቱ ዓለም
ይርጋለም
በቱሪዝም ትታወቅ በዓለም።

የምወዳትን ከተማ ይርጋለሜን ቅርብ ጊዜ ሄጄ ጎብኝቻታለሁ። ዋና ጓዳናዋ እየታደሰ፣ ውስጥ ለውስጥ የኮብልስቶን ንጣፍ መንገዶቿ መልካም ሆነው፣ የወይማ አከቢም የአዲስ አበባ ኮልደር ልማት ወጋገን ደርሶበት ሲበራ ተመልክቻለሁ። ይሄ መልካም ጅማሮ ነው። ይርጋለም ካላት ሀገራዊ ታሪክና ሃቅ አንፃር ከዚህ በላይ ማደግ መለወጥ የሚገባት ከተማ ናት።

ይርጋለም ብዙ ታሪክ ያላት፣ በዓለም ብዙ ምሁራን ያፈራች፣ ማህፀነ ለምለም ብትሆንም ብዙ ባለ ታሪክ ልጆቿ በዓለም ተበትነው ሳይሰባሰቡ የቀሩባት የምታንገበግብ ከተማ ናት። የትላንትና ታሪክ መጥፎም መልካም ጎኖች ይኖሩታል። አውንታዊውን ረስቶ በአሉታዊ አስተሳሰብ ማዝገም ለዚህና ለመጪው ትውልድ አይጠቅምም። የትላንትና ሰዎች የሠሩት መልካም ያልሆነ የታሪክ ዕዳ ትላንት ባልነበረው ትውልድ ላይ ሂሳብ ለሚያወራርድ ማሰብ የአንድ አከባቢ ማህበረሰብ አንድነት፣ ህብረትና ዕድገት አሜኬላ ነው።

ከተማንና አካባቢን ለመለወጥ በነዋሪዎች ዘንድ ነፃ ውይይትና ምክክር ያስፈልጋል። ያለ አንድነትና ህብረት የለም ተጨባጭ እድገት! ብቻ አይደለም ይርጋለምን ዓለምን ማልማትና መቀየር የሚችል የይርጋለም ልጆች አቅም ተበታትኖ እንደማይቀር እተማመናለሁ።

ለዚህም የይርጋለም ከተማ አስተዳደር ከይርጋም ልጆችና ተወላጆች ጋር በመተባበር "ይርጋለም ትጣራለች!" የሚል የአንድነት፣ የልማትና የቱሪዝም ኮንፈረንስ በማዘጋጀት ለይርጋለም ልጆች፣ ለቀድሞ የይርጋለም ተማሪዎችና ለይርጋለም ወዳጆች ጥሪ እንደሚያደርግ ተስፋ አደርጋለሁ። አንድ ቀን...🙏

Keere (ሰላም) ሁኚ ይርጋለም
የልጆችሽ ብቻ ሳይሆን የእንግዶችሽም ዓለም🥰

ሳሙኤል በላይነህ ቃ'ሜ
መስከረም 21, 2017 ዓ.ም
ይርጋለም፣ሲዳማ | ኢትዮጵያ 🇪🇹

DARCHO | Poem by SBQ©

Afiinke Hajo Qoqqowinke Giddo‼️
ባነር ለሚሸከመው የአፍ መፍቻ ቋንቋ ፅሑፍ አንዳንድ ሰው ለምን ምቾት እንደማይሰማው አይገባኝም። የቋንቋ ጥላቻ ይቁም!!
Ballaho Itophiyu Gobboomu Amaalansho Komishiine Sidaamu Qoqqowira qixxeessitino songora Sidaamu Afii horoonsha lainohunni mitte xaaddinonke. Ki'nerano rosicho ikkitara konni garinni borreessinoonni.

Komishiine xaa geeshsha 5 gobboomu afuubbanni [አማርኛ፣ ትግርኛ፣ Afaan Oromoo, Sidaamu Afiinninna Affaare Afiinni ] uurrinshatenni tirote owaante uytanni loosa hanaffe no. Ajo batiro tini Federaalete deerrinni wodhotenni aamantinonke umi kaayyooti. Huxxa luuxe sa"anno booti, "Buudulla sairo, karo hulluunni hiiqqine sa'nanni" yiino yini. Hatti afannohuraati.

Hawaasi Quchumi giddo suntanni baanerranna biilboordera mittu coy kai. Komishiinete giddo loossannori mitootu konne daganna dagoomu afoo tiyyidhannonna malxifattanno gari silliiqannoho. Loosu qoqqowunniha ikkikkinni komishiinenniha ikki geeshsha, "Sidaamu Afii Borro woroonni, Amaarinyu borro aleenni higgo" yaa yortu. Hakko mule hee'noommori, "Hi'noonti!" yine firdammummo. Hanqisano yorinke. Amaliilla ajinshoommohura Sidaamu Afii borro mayra umaalloonni higa noosero kullummo. Maganu assanno gede, Baabba Dargiitu (Albiti Hawaasi Quchumi Woga, Turizimenna Ispoortete Biddishshi sooreette) maattamu minnara "Sidaamu Qoqqowi giddo aye darga suntanni borro borreessitine attantinanni woyte Sidaamu Afoo aleenni qolle!" yite maattamu minnara sokkinoti sokkote borrono hale ikkitunke. Zaki maattamu mini amano tenne sokkote borro hasse fushshite halantunke. Maganu ikkose. Ikkiri ikkeenna ninketi garteenna Sidaamu Afii borro aleenni higgino bilboordubba suxxine sa'noommo. Maattamu mini loossannori meessi ooso nafa ikkine coyi'rammeemmo gara la'e, "Meessi manni balalse agureenna konni albaannino baasima kaayyo ba'inona baqqi assitinoonninke!" yitino. Coyi'ya umi, alinni seerunni aamantino qoosso nafa agawate darga dargaho agartannonke maxxa dimajjate. Kayinni, hayyotenninna korkaatunni sharramme meessi qoosso agarsiisi'ra hasiissanno. Tenne aana qoqqowu giddo afuu horoonsha lainohunni seeru kaajjoommero lowo qiniiteeti.

Duucha yanna, "Afoo afoolla yitinannina afuu buddeena ikkannoni?" mitu afibbeelooti yaattooti. Amaxxa biiffoommero afuu buuto buddeena duuchaho kalaqanno.

1. Afuu shiima loosu kaayyo kalaqantinota huuru hurgumu lolehe saame gudannokki gede loosu kaayyo xaarira agurina gedeni ilamara daddalanno.

2. Afoo dandaa gadacho ikkituro, mannu afoo rosa hoogate surrete hoophino hoowe diige afoo rosate umosi fajjannoha assitanno.

3. Afuu ayirranno woyte, wolu agurina meessihu afuu roso qacifatannohu aada adawa amade afoo ayirrisanno gede kakkayisanno.

4. Afuu rosu giddo hakka mari yinanniha ikka hoogirono, afiiweelo ayimma, woganna dhagge xabbara didandiitanno!

5. Shiimunni la'nummoro, afoo tire calla duuchu manni tima ita dandaanno.

6. Afuu miinjanke huwate albira agarte noonketa polotiku hamilte gargadhate yannanni doqqi'neemmo doqqooti; afuu siqqote; afuu wonqote!

Konni daafira, Sidaamu Qoqqowi giddo mootimmaameno ikkito mootimmaame ikkitinokki uurrinshubba baanereteno ikko bilboordete borreessidhanno borrora SIDAAMU AFII umoonni, albaanni, geeshshano wole afuubba borronni ajikkinni borreessama hasiissannosita meu wodanchino? Meu hee'riwa hee're dagate qoosso agarsiisino? "Anera horo'yalla gata hoogguero, afuu bale higossi!" yaa dihasiissanno. Hajo la'annose bisubba seeru xa'mammooshshe qixxeessite, afoonke ayirrisiissa geeshsha Itophiyu Afuu Polisenna Sidaamu Qoqqowi Bayriidi Seeri uynonke qoosso aana uurrine afoonke ayirrinse, umonkenna daganke ayirrinso!

"Duuchu lubbote waga baaxxe ayirrisiisino afoonna ayimma, lubbote hee'ne shotisa balallete bayiraati!!"

Samuel Belayneh Qaa'me ©
Wocawaaro 8, 2017 M.D
Hawaasa, Sidaama | Itophiya 🇪🇹

Gobboomu Amaalanshore Odoo!

Keeru rooreho! Dagoomu giddo keeru nookki qarqarira mannu maqaallame, eanna fula, hooge, loosi'ranna oosicho rosiisi'ra muxxe ikkiteenna, dagoomitte wi'lanna ji'la seesi barri diinagge ikkiteenna shete oosonsara qambara duhisiise "Eeggatena keere dirrissenke!" yaannota dagoomu battalara la'nanni woyte, anga nooha dagoomu keere lubbora amaxxa hasiissannota albinni roore hegersinanni. Guuqqinota, guuttinokkita bagadunni tidhantenni roore hasaawunninna malunni tidhate meessaneeto fajjanna hajo la'annonsa bisubbano qolte hasaawu darcho kalaqa busullete.

Gobbanke qarru giddo nooti xawoho. Giddoonni olunna heeshshote oolto daddabbe noonke. Giddooydi shetto affonori gobbaydi wolquwano aleenni Eertiru, Soojjaatoonni Sumaale waa'lite Gibitse harqitanni noonke. Suudaaneno giddoydi oli amadinose ikkinnina eltannonketa dikkotino. Tenne kototto giddo hee'ni geeshsha giddoydi keere kalaqate heedhu kaayyo halashshinenna xalashshine horonsi'ra egennote.

Itophiyu Gobboomu Amaalansho Komishiine Gobboomu qarrubba malunninna amaaletenni tidhate mixi'ne uurrinsinkunni roore qoqqowubbara "Malammo; amaalammo!" yitannilla no. Wole widoonni, gobbate qarri bagadunnilla tidhamanno yutanno wolquwa dubbo e'e qasantanni no. Tenne qasansho mereero dagoomu la"anni noo farranna bita qaalunni xawinsannita dikkitino. Muli yannara Gondorete quchumira lamu diri qaaqqo qaetenni qafande haa'ne, ayidde, "Qaaqqo'ne miloonnatenni woxxe!" yine, hatti miiloonna hoogino ayiddi elo emo, fiixa xixa huuccara gobba gale gobba hosanni hee'reenna "Woxe iillisha dirakkinoonni yine, lamu diriha marqa qaaqqo shine reeshsha abbine amanna annu nafara tungoonni odoo bararraanqannite.

Keeru noo barra shotaho. Anganni fulino, barra kayinni qola dishottanno. Keeru anga noo barra amaxxa tirfitannolla ikkinnina waaga di"ittanno. Baadiyyentenni roore quchummate duuchu manni heeshsho barru barru millimmo aana rumuxxitino gobbara keeru heeshshote mudukkoho. Minii fulle loosi'ne higate, huucci're galinihu kokke xinqi'rate, dhiwaminihu xagisi'rate, dagoomitte hajora wi'lanna ji'late, dargunni darga hajamme millisa dandiinannihu qarqaraho keeru hee'riro callaati. Buxima tansa'eenna baaluri anganni baino baado, keeru jirote bayiraati. Keere amaxxino. Keere maramadhino. Gurchituta hasaawunni tidhino. Hoongummowa keeru daafamankunni dirunna yanna dawartona cincino!!

Sa'u lame lamalara Itophiyu Gobboomu Amaalansho Komishiine gobbate hajo malunninna amaaletenni tirate daganna dagooma hasaawissanna Sidaamu Qoqqowi dagoomirano hasaawu sirnyubba badate kaayyu daye keeshshino. "Gobbanke gowe millo ho'lino qarri maati? Gobba gea ho'litino mitiimma maati? Qarqaru qarqarunni cingee gobba qaafa ho'lino qarri maati?" yinanna, torbinanna lame lamala kiirantino. Sidaama tonne addi addi dagoomu bisubba yaano: meyata, rosiisaano, daddalaano, jirte, wedella, bisu xe'ne noonsare, dagoomu massagaano (geerra), uminsa eo afidhino mannootanna olunni darante mittu darginni wolewa dagge noota dagoomu bisubba riqiwamaano "Qarqari'nenna saeno gobbate qarri maati?" yine hasaawinsoonni. Qoqqowu deerrinnino mootimmate bisubba, mootimmaame ikkotinokki uurrinshubba, polotiku paartubba, golu golunkunni macca mannoota xinqisiinse dagoomu qarra, mannu qarra, gobbate qarra torbinoonni. Hasaawu Sirnya banda yini hajo gobbate qarraati. Mannu may qarra badinoro komishiine albillicho xawissannoha ikkirono hasaawu giddo saysi manni, "Gattino! yinanniti dino; Mannu hasaawa furmino!" yaanno.

Gari miidiyi, gari uurrinshubba, dhaabbatu ayyaayyamaanchi, gobbate giddo amaxxinoonnihu gari qiniiti, polotikunni baqqiimu dagoomi noosekki dagara heedhu kaayyo horonsi'ne gobbannita, dagannita, galloonni garita, sa'uta, dagge noota, daggannota hasaawa laqqere dikkitino.

Itophiyu Gobboomu Amaalansho Komishiine Sidaamu Qoqqowinni Gobboomu Deerri Hasaawira Sirnya Gamba Assate songo qixxeessitino songora may gafa ganino?

Ane lao garinni, addi addi laonna hasatto noosihu qoqqowu dagoomi mittu hari giddo gamba yaa dandaasi umisenni lowo kaayyooti. Qoleno, gamba yiino manni dagoomunnitanna gobbannita torba dandaasi danchate. Ledeno, mannu deerru deerrunkunni lainorenna huwatinore foniisita coyi'rate kaayyo afi'ra dhaggete. Dagoomunna gobbate qarri tidhami woyte tidhamona hedote badooshshe bagadu gede bararraaqa agurre hasaawaho darcho kalaqa mittu dagoomi giddo keere abbate xintaho. Woleteemmero togooti di Gobboomu Amaalnsho Komishiine kalaqqino darchora calla hasaambannitena, ikkitoommero meessi mootimma deerrinni halchinannite. Hasaawu hursanno ikkinnina ayeno dihunanno. Busha fuggoote. Galte hosse qarra kalaqqannoti. Halaalu malinna amaale gobba gobbanno. Sarxunna sarraaqu gobba hunanno.

Hasaawu sirnya badate songora xaadino manni gashshino galino mimmito geeshshanna gilishsha agure yooyyifatino. Fiile haa'rino. Hasaawino. Hasaawu sirnya badino. Ha'rinsho guutte guuta hoogguro nafa, hasaamboonniri diajino. Hakkeeshshi malanna furgao afi'riro loworichooti. Ikka hoogiro nafa, mittu qoqqowi daga sirnyi borrotenni riki'mi yee ofollasi nafa ga'a dhaggetenni ku'linanniho.

Kaayyo ikkeenna anino hatte songora roorinni tirote owaante aate kaayyo afi're beeqqoommo. Sa'uti anfitena seeda yannara baxxe keeshshoommo dagoomu bisubba, jaalla darawote ledo xaande mimmito yooyyifantoommo. Aguri dagoomu bisubbana mootimmate bisubba nafa dagoomu qarra, gobboomu qarra kayisse hasaabbanno gara macciishshe dhagge assi'roommo.

Mahoyyenna, Mulla galtannotera ge'rechu lande tungeenna "Hatata!" yitiniha ikka dihasiissannona, hakkeeshshi ikkino. Bayra Maganu gobbanke nageesso! Manna keere asso! Gobba keere asso!

Gobba Keereho!
Keeru Rooeeho!

Samuel Belayneh Qaa'me
Woxawaajje 29, 2016 M.D
Hawaasa, Sidaama | Itophiya 🇪🇹

Jawu Qae!

Mannu ilama bati'ranna, baatto rukkitanna, miinju mitiinsanna mannu dikkaancjuwiinni mitore qoci'rara doogimaroho abbe suuqicho qase nafara suude huna hanafinokki barra Sidaamu qae togo biifadote.

Wole widoonni, buximanna baashe hundi manni galanni dayno gara soorritino qa'ara doogo loonsanna mootimmatewiinni sakkambe kaasa adhate yine, minna abbine doogimaroho xuxxullara alba Sidaamu qae togo, "Eweli qae! Ewelooo nafarra!" yine ku'linannite.

Sidaamu, "Danchano bushano no; lamenta nafaru kamalanno!" yee, nafara halashshe, mine giddo qole shiqqi asse minanno. Qae gateenni weese hindatenni gaamarsi'ranno. Nafara baadillicho haqqa daguwa, ejersa lawinore kaase amaxxanno. Mannu hakko songanno; hakko waaranno. Saada minira e'ara alba hakko milli yitanno. Annunna ama saadansa adawa hakko toyaxxanno. Sidaamimma mitte tenneeti!!

Ayidde'ya, egenno Galchima hansanna nafarrate ma egenno bushshu itino? Ma labbannoti annuwunna amuwi egenno naade faana gane haa'rannohu dhiweenna bulte bututte fuguddino!!

Hoola Sidaamu Yanna Kiiranno Egennora!!

Wocawaajje 10, Sidaamu Afiinna Woga Simpoziyeeme barra korkaata asse, techo mittu meessi fullahaanchi ledo hosoommo. Ani ilamammora alba 12 kifile jeefise Yuniveristetenni maassamino. Jarmanetenni Chayinu geeshsha Sayinsete golinni xiinxallino. Wolqate (Energy) rosi goli hinkosi fushshi'rino golaati. Gobbate giddo loosinokki qoqqowi dino. Ogaadeeni nadaaje hansanni pirojekite giddo nafa loosino. Mootimmaame ikkitinokki uurrinshubbara looso furmino. Baadonna baadi baado bae qajeelshuwa qajeelino. Egennosi dimittu ragitena xaphoomaamete.

Kuni xiinxallaanchi Sidaamu budira roorinni SIDAAMU YANNA KIIDHANNO GARI egenno murgo ikkitteenna sai 9 diri ale jajjabbu ledo xaadanni, xa'manni, xiinxaawanni kalqete wole dagano yanna kiidhitanno gade sayinsitte xiinxallo ledono xaadise la"anni keeeshshino.

Sidaamu soodimaro faradu fulonni kayise hawarro lukkuwu hello gidda geeshsha yanna kiidhanno. 4 barrubba Qawaado, Qawaallanka, Dikko Deella kiiranno. 27 Ayyaantote barruwa kiiranno. Aganu doychonna beeddahete akatta bade afino. Assi'rannore barrubba bade afe loosi'ranno. Gibirinnu looso Arrishshote orte lae loosi'ranno. Ikkitu guma albi annuwara konne barra kiidhinannita xurqama egenno ay kulino? Teleskoppe nookkiha illensa caabbichu dirinni bikkinannire hiittoonni badde affu? Ayidde'ya tini dimaalalete?

Tini albi annuwa egennonna hayyo qalbeeffachishsheenna Sidaamu Yanna kiidhanno gara roorinni Ayyaantote Kalandare, Fichee hossanno gara, Sidaamu barrubba sayinsitte xiinxallo xiinxalle xaphi asse tuutaho shiqishate qixxaawo gude noo afaaleessa Kalaa Messele Kada( Messele Chora ) xaadoommo. Albi annuwanke egenno sayinsitte egenno ledo xaadisino gara ashala'loommo.

Togoo afaaleeyye hedonsa shiqishshanno battala kalaqantanno gede hajo la'annonsa bisubbara sokka sayiseemmo. Qoleno, Miidiyi ogeeyye konni fullahaanchi ledo xaaddara foniisita qo'e haadhe dagate sayissara qummeesseemmo.

Tini Sidaamu annuwi egenno ba"a dinose. Rosu budi giddo waacante ilamatenni ilama sa"a noose. Afa aliidi afa meessi ayimma, meessi dhagge, meessi bude afate!! Anfo! Afisiisanna afa hasidhannorira doogo faansho! Buusa karro!!

Hada Sidaama afa agurina hanukki diyoommo?🤔

Samuel Belayneh Qaa'me
Wocawaajje 10, 2016 M.D
Shawwa, Ethiopia 🇪🇹

ትምህርታዊ ትዝብቴን ላካፍላችሁ...

ለአንድ የትርጉም ሥራ አዲስ አበባ ሽሮ ሜዳ አከባቢ የሚገኝ የኢትዮጵያ ሀገራዊ ምክክር ኮሚሽን ዋና ጽሕፈት ቤት እግር ጥሎኛል።

በትምህርት ደረጃቸው፣ በሥራ ልምዳቸው፣ በጥናትና ምርምር ሥራቸው እንዲሁ በማህበራዊ ኃላፊነታቸው አንቱታን ካተረፉ ኮሚሽነሮች እስከ ጥበቃ ሠራተኞች ድረስ ያሉ ሠራተኞች በአንድ ልብ ለአንድ ዓላማ ይለፋሉ። መሠረታዊ በሆኑ ሀገራዊ ጉዳዮች ላይ በተለያዩ የህብረተሰብ ክፍሎች፣ የሀሳብ መሪዎችና የፖለቲካ ቡድኖች ያለ ልዩነት ሁሉን ባካተተ ምክክር በዘላቂነት ለመፍታት ዓላማ አንግበው በብዙ ይተጋሉ።

ታዲያ የትዝብት ዓይኔ አንድ ነገር ላይ ያረፈው ምሳ ሰዓት ላይ ነበር። ሠራተኛው ለምሳ እየወጣ ነው። በግቢው ውስጥ ከፅፈት ቤቱ ዋና ሕንፃ ፊት ለፊት አንድ ካፌ አለ። ምሳ ቋጥሮ የመጣ የምሳ እቃውን ይዞ፣ በተመጣጣኝ ዋጋ ሸምቶ የሚመገበውም ወደ ካፌዋ ጎራ ይላል።

ዋና ኮሚሽነሮችን ጨምሮ፣ ከፍተኛ ባለሙያዎች፣ የፅዳት ሠራተኞች፣ የጥበቃ ሠራተኞች፣ ሾፌሮች፣ አትክልተኞች ብቻ የዛ መሥሪያ ቤት ሠራተኛ የሆነው ሁሉ እና እንደኔው እንግዶችንም ጨምሮ ሁሉም በአንድ ጥላ ሥር በአንድ ድስት የተሠራ ምግብ ለመመገብ ይሠለፋል። የኃላፊነት ደረጃ ቢለያይም ለአንድ ዓላማ የተሠለፈ ሁሉ በአንድነት የግቢው ካፌ ያፈራውን ይቋደሳል።

በትምህርት ደረጃው፣ በማህበራዊ አገልግሎቱ ልኬት፣ በሥራ ልምዱ ብቻ በየትኛውም መመዘኛ ሲመዘን በማህበረሰቡ ውስጥ ካሉቱ ግለሰቦች ልዩ የሚያደርገው አንዳች ነገር የሌለው የመንግሥት ተሿሚ አይደለም ከታች ካሉ ሠራተኞች በመዋቅር ደረጃ በቅርብ ካሉ ዳይሬክተሮች ጋር ቡና መጠጣት ደረጃውን ዝቅ የሚያደርግ መስሎ የሚታይበት፣ አንዳንዴም በተግባርና ምግባር ሳይሆን እንዲሁ ከመሬት ከፍ ከፍ ለማለትና ከማህበረሰቡ የተለየ መስሎ ለመታየት ብዙ ነገር ከሚሆንበት አከባቢ ለመጣ ለእንደኔ ዓይነቱ ለክፍለሀገር ሰው የምክክር ኮሚሽኑን ካፌ ባህል ማየት ብርቁ ነው። ከታችኛው ማህበረሰብ ጋር ሻይ ቡና መጠጣት ወይም በተደጋጋሚ መታየት "የስልጣንን ዋጋ ማሳነስ" ተደርጎ ከሚታይበት አከባቢ ለመጣው ለእንደኔ ዓይነቱ እንግዳ ከኃላፊነት ሰውነት የቀደመበት የምክክር ኮሚሽኑ ኮሚሽነሮች ዓይነት ምግባር ማየት ድንቅ ነው።

በእርግጥ ኮሚሽኑ ሰኔ 2015 ዓ.ም የማህበረሰብ ተወካዮችን ለማስመረጥ ወደ ሲዳማ ክልል በመጣ ጊዜም ከጓደኞቼ ጋር አንዳች ነገር ታዝቤን ነበር። በወቅቱ የትርጉም ሥራ እየሠራን የመጓጓዣ እጥረት ተከስቶ ሦስቱ ኮሚሽነሮች [ዶ.ር ዮናስ፣ ዶ.ር ተገኝወርቅ እና ዶ.ር አምባዬ] በአንድ መኪና ተጠጋግቶ እየሄዱ ለእኛ የራሳቸውን ፓራዶ መኪና ሰጥተውን ስንጠቀም ነበር። ወገኔ! ፓራዶ እንደ ህዝብ/መንግስት ንብረት ሳይሆን እንደ ግል ንብረት በሚታይበት በታችኛው ማህበረሰብ የምክክር ኮሚሽኑ የሥራ ባህል ለተቋሙ ስኬት የሚከፈል ዋጋ ዓይተን "የእኛዎችንም ለብቻ ለብቻ ኮፈስ ኮፈስ ከማለት ይልቅ ለተቋማዊ ስኬት ተጠጋግቶና ሀብት አበቃቅቶ መጠቀም ይልመድብን" ብለን አልፈን ነበር። በዛ ትዝታዬ ላይ የካፌው አጠቃቀም ባህል ሲታከልበት ጥሩ ልምድ መሆኑን ታዘብኩና አንባቢዎቼ አንድ ቁምነገር ቢያገኙበትስ ብዬ በዚህ መልኩ ከትብኩት።

ሰውነት ከኃላፊነት ይቅደም ለተቋማዊ ስኬት!!
"ምክክር ውሃን ታቃጥላለች!" ይላል የሀገሬው ሰው ሲዳማ። ጭብጡ በምክክር የማይቻለው ይቻላል እንደማለት ነው።
ኢትዮጵያ እየመከረች ነው። እኔም በምክክር አምናለሁ።

ሳሙኤል በላይነህ ቃ'ሜ
ነሀሴ 6/2016 ዓ.ም
አዲስ አበባ፣ኢትዮጵያ 🇪🇹

ያቺ ቅፅበት
አቦሸማኔው አትሌት (ላሜቻ) ድንገት የወደቀበት!!

በዘንድሮው ኦሎምፒክ በዶ.ር አሸብር የሚመራው የኦሎምፒክ ኮሚቴ አመራር የሀገራችንን ክብር ያዋረደ፣ በሀገር ውስጥና በውጭ ሀገር የሚገኙ ኢትዮጵያን አንገት ያስደፋ፣ የአትሌቶቻችን ሞራል እንክትክቱን ያወጣ፣ የሌጀንድ አትሌቶቻችንን ስም ያጎደፈ በአጠቃላይ የሚያበሳጭ ነው። ይህ ከወቅታዊ የሀገራችን ሁኔታ በተለይ ከኑሮ ውድቱና ከግጭት፣ ጦርነትና ሰላም እጦት ጋር ታክሎበት የሀገር ፍቅር ስሜታችንን በብዙ መልኩ የጎዳውም ነበር።

ሆኖም ምንም እንኳን በሚጠበቁ የአትሌቲክስ ውድድሮች ከሜዳሊያ ውጭ ብንሆንም በአንዳንድ ውድድሮች ተስፋ ሳንቆርጥ አራት ሰዓቷን ጠብቀን በያለንበት ተሌቪዥኖቻችን ላይ ዓይኖቻችንን ስንተክል ነበር። የትላንትና ማታው የ3000 መሰናክል ውድድር ሜዳሊያ እንደማናጣ እርግጠኛ ሆነን የጠበቅነው ነበር። የሚቆጭ ክስተት። አልተሳካልንም። ሁለቱ አትሌቶቻችን የመጀመሪያ ዙሮችን አክርረው አጨራረስ ላይ ቢደክሙም በዚህ ርቀት የዓለም ክብረወሰን ባለቤት የሆነው አትሌት ላሜቻ ይጠበቅ ነበር።

በእርግጥ የላሜቻ የመጨረሻ ዙር አሯሯጥ የአቦሸማኔ ዓይነት ነበር። ከሞሮካዊው ሯጭ ጋር የነበረውን ፉክክር ልናይ ካያለንበት ሥፍራ በታላቅ ወኔና ቁጭት ብድግ እያልን እንዳለን በድንገት ከላሜቻ ጋር አብረን ወደቅን። ክስተቱ የሚያስቆጭ፣ የሚያበሳጭ፣ የሚያሳዝን ብቻ ስሜታችንን ያዘበራረቀ ነበር። በጣም ሰለጓጓን ላሜሳን እኛው በእኛ ቡዳ ሆነን የበላነው፣ ጠልፈን የጣልነው ያህል ነው የተሰማኝ። በበኩሌ መሠናክሉ ዶ.ር አሸብር መስሎ እስክታየኝ የደረሰ አጋጣሚ ነበር።

በእግጥ ዘንድሮ አልተሳካልንም። ለቀጣይ ዓመታት ከዚህ ውጥንቅጥ ተምረን አትሌትክሳችንን በሽታ ለማከም ቆርጠን ካልተነሳን መቼ እንማራለን? የኦሎምፒክ ኮሚቴው ከፍትህ አደባባይ መቆም ይገባዋል ባይ ነኝ። በሀገር የቆመረ፣ ከሀገር ይልቅ ሆዱን ያስቀደመ ወራዳ ኮሚቴ ነውና ለዚህ ሁሉ ቅጥፈት መጠየቅ አለበት።

የሆነው ሆኖ ግን በሀገራችን ተስፋ አለን። የብስጭታችን ምክንያት ምንጩ የሀገር ፍቅር ስሜት መሆኑን እርግጠኞች ነንና ነገም ተስፋ እናደርጋለን። ሀገራችን ካለችበት ውስብሰብ ሁኔታ ወጥታ ኢትዮጵያን ከጫፍ እስከ ጫፍ የሰላም አየር የሚተነፍሱበትን ጊዜ እንመኛለን። ለሰላሟ የበኩላችንን ሚናም እንወጣለን።

ሳሙኤል በላይነህ ቃ'ሜ
ነሃሴ 2/2016 ዓ.ም
ሐዋሳ

Dr. Markos Budduusa©
Dano = Disaster;
Yaaddo = Risk;
Reqecco = vulnerability;

Danote-yaaddo (disaster risk) garagara lainohunni aantanno sokka saysa baxeemmo.

1) Sidaamu qoqqowi deerrinni hiitti danote yaaddo hiikko qooxeessira nooro bande mixotenni loosa danotenni ba'anno lubbono ikko jajja gatissanno. Konne looso Federaalete Mootimma wolootu qoqqowubbara loossanni keeshshitinoha ikkanna Sidaami deerrinni di-loosamino.

2) Babbaxxino kaimiti danote yaaddonna dano dagganno yannubbara lexxitanni hadhannoha ikkino daafira mixotenni loosa hasiissanno.

3) Iillitanno dano, danote yaaddota reqeccimanke ajishatenni ajisha dandiineemmo. Reqeccimanke ajishate baattote hornyi mixonna dagoomaho huwanyo kalaqate looso loosa, danote yaaddonke ajishanna dano garagarate sirnyubba yanna deama hasiissannokki hajubbaati.

4) Dano garagartannonna balaxote kaa'lo (first aid) uytannore fajjaameeyye eela olluu (qawalete) deerrinni qajeelsine loosu giddora eessa hasiissanno.

5) Dano Maganu hanqo di"ikkitino. Reqeccima noowa mitte kalaqamu woy mannu loonso ikkito (Hazard) xaadde abbitanorretilla.

Xaphishsha:
Qarqarto baala mitte woy mittete aleenni ikkitino yaaddora reqecci yitara dandiitanno. Xiinxalotenni bande danote yaaddo ajishate looso mixotenni loosa ba'anno lubbono ikko jajja gatissanno. Danote fulano womaashshi dandote yaaddo ajishate fulannohunni 3 ero luphi yaannota xiinxallubba buxisiissanno.

"Danote yaaddona reqecco ajishatenni dagganno dano ajisha dandiinanni!"