Қатал редактор

17 қаңтарда кешке полиция Бәлен Түгенұлын ұстады

Болып кеткен оқиғаны кешке деп жазбас ем. Кешке деген алда болар оқиғаға қатысты: кешке бір жаққа барамын. Болып қойған, өткен нәрсені кешкісін, кеште деймін.

❌ керек емес жерде жүріп

✅ керегі жоқ жерде жүріп

😜

"Қылмыс құрамының бар екендігінің дәлелденбеуіне байланысты..."

керек емес жерде жүріп, өмірден өз орнын таппаған жалғау екен бір, үйбай-ай)

"Министрлік мәліметінше,"

деп жазған кезде бар ғой, иә, ілік қосымшасы түсіп қалмауы керек, өйткені жаңалықта нақты бір министрліктің нақты бір мәліметін айтып отырсыз: "[әлгі] министрліктің [әлгі] мәліметінше,".

Таратып жатқан ақпаратыңыздағы бұл тіркестің (сілтеменің) Сыр күріші, ғылым жолы, өкпе ауруы, күн тәртібі деген сияқты [изафет] тіркестерден айырмасы барын ескеріңіз.

Біреу:

"Ол адам өмірін еріксіз қиюды жүзеге асырып, өз әрекеттерін қажетті қорғаныспен ақтады".

Журналист осыны қалай жазғаны жөн?

бұл арна медиадағы мәтіндер жайында жазғанымен,

одан да маңызды нәрсе бар екенін біледі, ештеңе көрмегендей болып отырмайды!

qaznews24-тегі әріптестерімді, Әсем Жәпішеваны, тәуелсіз медиа атаулының бәрін қолдаймын.

сөз еркіндігі шектелмесін!

Латте және басқа да нәрселер

Қазақ тілінің элементтерін қолданып орысша сөйлеу мен орысша жазу туралы әңгіме

🙂‍↕️зымыран және дронмен соққы берді

😍зымыранмен және дронмен соққы берді

бірыңғай мүшелер мен "жәненің" қарым-қатынасы сондай қиын өзі)

"айыпПЕН/пікірМЕН/үкімМЕН келіскен жоқ" дейін бе, "айыпҚА/пікірГЕ/үкімГЕ келіскен жоқ" дейін бе деп бас қатырғанда,

былай істеуге болады: зат есімнің орнына заттанатын етістікті — тұйық етістікті қойып көріңіз, айталық, "бірдеңе істеу";

"бірдеңе істеуМЕН келісесіз" бе, "бірдеңе істеуГЕ келісесіз" бе — сонда түсінікті болады-ау деймін.

"біреумен келісу" (келісімге келу) деген мысалда оның мағына жағынан айырмасы барын да осы жерде ескере кету керек.

күдікке ілінбеді
тіркелмеді
қорғалмады
айтпады
қонбады
ештеңе жазбады
фильм түсірмеді
түсініктеме бермеді
анықталмады
қарамады

Жаңалық мәтіндерінде осылай жиі жазылып кетті. Баяғыда Назгүл айтып еді соны. Бір ауық... бір ауық жедел өткен шақ етістігінің болымсыз түрінің бұдан басқа, негізгі формасын (-ған/-ген жоқ, -қан/-кен жоқ) қолданайық.

"наразылық жалғасуда" деп жазған адам

"наразылық жалғасу деген нәрсенің үстінде я ішінде" деп нақтылай жазса,

ол адамға, бәлкім, грамматика жағынан еш әңгіме айтпас та едік).

осы «несімен» деген сөз бәле болды 🥶

орыс «чем» деп айтады екен деп бүкіл жерге осы бір сүйкімсіз сөзді қыстыра бердік қой. қазақта «несі» деген көбіне негатив коннотацияда жүреді: «несін айтасың? несін мақтайсың?» деп біреуді адам күндейді.

сол «несімен» дегеннен басқа есі дұрыс нұсқа қазақтың құдай бере салған тілінде жетіп жатыр:
• 2024 жыл қалай есте қалады?
• 2024 жылдан не есте қалады?
• 2024 жылдан не нәрселер есте қалады?
• 2024 жылдың ең есте қаларлық тұстары

әлгі «саған бұл фильм/кітап несімен ұнады? бұл фильм/кітап несімен маңызды?» дегендердің орнына да, құдай үшін, кәдімгі адамша, қазақша «саған бұл фильмнің қай тұсы ұнады? саған бұл фильмде не нәрсе ұнады? бұл фильмнің маңызы не? неге бұл фильм маңызды?» деңіздерші.

⛔️ өмірді жақсы сүру
👍 жақсы өмір сүру

✳️ "Бәлкім, Зеленскийдің риторикасы майдандағы жағдай нашарлағанынан және АҚШ-та билік ауысқанынан өзгерді деуге/деп түсіндіруге болар. Себебі болашақта АҚШ-тың жаңа әкімшілігі Украинаға көмек берер-бермесі белгісіз".

"Тәртіпті сақтамау жауапкершілікке әкеледі" дегенді қазақшаға қалай аударуға болады?)

Мәтін оқығаның білінбей, болған-қойғанның бәрін өзің барып көргендей я бір қит еткен артық түсіндірмесі жоқ видеодан көріп шыққандай әсер алсаң — ол күшті репортаж болғаны, мынадай:

Кейдедағы

бір фильм туралы жаңалық я шолу/талдау жарияланады, мәтінде сол дүниені кім жасап шығарғаны айтылмайды; ғылым жаңалығы туралы ақпарат жазылады, ол жаңалықты кім ашқаны айтылмайды. Кім/не мен не істедіні нақтыламай жатып қалай жалпылауға болады?!)

"Айбек Оралбай мен оның егізі Нұрбек Оралбай..." (с)

Нұрбек — Айбектің егізі емес. Айбек те — Нұрбектің егізі емес. Екеуі бірге — егіз. Ал бір-біріне сыңар болады. Бірі — бірінің сыңары.

Жұп деген де — сол. Кеше бір әріптестер екі ескекшіні "екі жұп" деп жатты. Екі спортшы — бір жұп. Біреуі — екіншісінің жұбы емес, жұптасы, серігі.

Төлеу сөзіңіз сұраққа жауап бере ала ма?

Мәтінде төл сөзді қалай төлеу сөзге айналдырып жүргеніңізге бір сәт мән беріңізші.

Джо Байден Украинаға әуе шабуылынан қорғану жүйесі берілетінін мәлімдеді;
Байден қазіргі қиындықтарға төтеп беруге дайын екенін айтты;
АҚШ президенті НАТО-ның бұрынғыдан да күшейгенін айтты.

Фактчек: сұрақ қойып көрейік. Байден не деп айтты? (нені мәлімдеді емес, не деп мәлімдеді?) Сонда барып дұрыс төлеу сөз шығады: Байден Украинаға әуе шабуылынан қорғану жүйесі беріледі деп мәлімдеді.

Қазақ тіліндегі төлеу сөз формасы жаңалық жасауға әбден қолайлы – біреудікін қаз-қалпында барын бар дейді, жоғын жоқ: Байден қазіргі қиындықтарға төтеп беруге дайынбыз деді, Байден НАТО бұрынғыдан да күшейді деді. Бірақ оны "бірдеңе берілетінін, берілетіндігін, берілетіндерін, берілетіндіктерін (құдай сақтасын), екендігін, екендіктерін" айтты деп бүлдіре береміз. Оның үстіне, біреу жаңа ғана айтқан нәрсе болса да, "айтады" деп қоямыз ғой. "Айтады" болса, жаңалық емес. "Дейді" – жаңалық емес, "деді" – жаңалық.

"Не деді, не деп айтты?" дегенге жауабының грамматикасы сай бола алмай тұрса, ол – дұрыс төлеу сөз емес.

Төлеу сөз дегеннің өзі – біреудің сөзін (яғни ақпаратты) өзгертіп жеткізу. Дұрыс емес шаблон конструкция қолданып я "и біз баяғыдан солай жазамыз, құрысыншы" деп, о байғұсты одан сайын 🐕 қылмау керек.

Журналистиканың халықаралық стандарттарына сай жұмыс істейтін Азаттық радиосы Қазақстанның "қауіпсіздігіне нұқсан келтіруі" мүмкін емес. Керісінше, қауіпсіздігін нығайта түспесе. Бұл — сылтау. Елді бұзса, 70 жыл бойы бұзбай, не қарап жүр. Қазақстанда Азаттық журналистері аккредиттелсін!

"Қазақстандық қаза тапты", "қазақстандық бүйтті", "қазақстандық сүйтті" деген кезде "қазақстандық" деген сөз сын есім екенін білесіз бе? Неге қазақ сөйлемінің бастауышы сын есімнен бола беруі керек?

Орысша ақпаратта "казахстанка", "казахстанец" болғаны себепті қазақшасы да солай болуы керек пе?

Қазақша ақпаратты орыс тілінің ықпалынсыз жазуға болмай ма?

10 жылдан бері айтып келе жатыр ғой, тыңдасаңдарш)

Мейірімнің керемет репортажы. Оны қақпайлап жатқан Қаншайым деген журналист-ау деймін

ҚазТАГ лентасынан "Специалисты о фонтане из теплосетей в Экибастузе: Будет еще хуже" деген тақырыпты көрдім. Ішінде жағдайға түсінік берген маман жоқ, Матаев бар. ҚазТАГ бұрын жаңалықты бұлай жасамайтын. Тапсырма берілген соң, журналистер жоқтан бар жасап, солай жазуға мәжбүр болғаны көрініп тұрады. Жақында Матаевтың бір экологпен сұхбаты жарияланған күні лента соның үзінділерінен жасалған "жаңалыққа" толып кетті. Президенттің жолдауынан жасалатын "жаңалықтар" сияқты. Жалпы, Матаевтың аты-жөні лентадан жиі көрінеді:

Бизнесмен Кайрат Боранбаев может выйти на свободу уже сейчас, считает журналист Асет Матаев;

Председатель правления АО "Казахтелеком" Куанышбек Есекеев и министр цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Багдат Мусин должны подать в отставку, считает журналист Асет Матаев;

Возросшее влияние "старого Казахстана" является угрозой для государственности, считает журналист Асет Матаев;

Срок продленных полномочий Даниала Ахметова на посту акима Восточно-Казахстанской области истекает лишь через три дня – об этом сообщает журналист Асет Матаев.

ҚазТАГ өкілі (басшысы) ретінде өз пікірі араласса, оның қай жері объектив ақпарат? Біртүрлі, біртүрлі. Қалай ойлайсыз?

"Жылы және дымқыл жертөле";
"Құрғақ және лас ауа";
"Суы таза және тұщы".

Мынаның бәріне "жәнеден" гөрі "әрі" (немесе "да, де/та, те") деген келеді.

"Бұл мектепте қазір 1800 оқушы білім алады".

"Қазір" болса – "білім алып жатыр".

"Бұл ел қазір дүниежүзіне бәлен өнім жеткізеді" – "жеткізіп беріп отыр"/"жеткізіп отыр".

"Бүгінде өнеркәсіп елдегі қоршаған орта жағдайын одан әрі ушықтырады" – "ушықтырып отыр".

Мен/бен/пен, және, әрі

Ол шкафтан шүберек пен/және/әрі қышқылды алды;

Ол шкафтан шүберекті және қышқылды алды;

Бөлменің іші қараңғы және/әрі салқын;

Астана мен Алматыда, Астанада және Алматыда.

"Традиционный", "нетрадиционный".

Медиадағы контексте ол көбіне "әдепкі", "әдеттегі", "қалыптасып кеткен", "көпшілік ұстанатын", "қоғам қолай көретін", "көп жылдан бері келе жатқан", "бұрыннан келе жатқан үлгідегі", "жұрт дәстүр деп есептейтін", "дәстүр болып кеткен", "дәстүрге сай" немесе, керісінше, "дәстүрден тыс" және тағы сол сияқты мағыналарда тұрған тіркес болуы мүмкін.

Яғни "дәстүрі бар" нәрсе дегеннен гөрі сол нәрсенің "өзі дәстүр болып кеткен" деген мағынада.

Бірақ бізде анау-мынауы талданбай, штамп болып жүре береді: "дәстүрлі ориентация", "дәстүрлі ағым", "дәстүрлі медиа".

"Өмірлінің" қасында "дәстүрлі" айналайын дейсіз ғо.

Қазақ тілінде амал пысықтауыш үшін көсемше керек, көсемше!
От жағып жылындым. От жағу арқылы емес.
Керек болса, көмекші етістігін қосыңыз: от жағып жіберіп.
АРҚЫЛЫсыз ештеңе істемейтін болыпты бұ күннің адамдары.

Сәлем, қалайсыздар деппа.

Мынау – өте-мөте маңызды ереже. Айта-айта Алтайды, Назгүл екеуіміз қартайдық) Дұрысы: "АймауытовТЫҢ сөзі ме?" Ілік қосымшасы изафетте ғана түсіп қалады.

"Нәтижеде" деген не? "В результате" ма? (кәдімгідей бесит, алтыит, жетіит)

Қатал редактор pinned «Осы жұрттың деймін-дағы, жіктей алмаса, ескерткенді жаттай алмаса, "тиісте" несі бар екен? Несі бар екен, құдай-ау, "айтуы тиісті" "айтуы керек" дей салса, болмай ма?!)»

Осы жұрттың деймін-дағы, жіктей алмаса, ескерткенді жаттай алмаса, "тиісте" несі бар екен? Несі бар екен, құдай-ау, "айтуы тиісті" "айтуы керек" дей салса, болмай ма?!)