جامعه شناسی حوزه عمومی

🖍 با رای هیئت عمومی دیوان عدالت اداری لزوم درج نام استاد راهنما به‌عنوان نویسندهٔ مسئول مقاله ابطال شد:

دیوان عدالت اداری: اصل بر عدم صلاحیت استاد راهنما برای نویسنده‌ مسئول بودن در مقاله است.

در بخشی از رای هیئت عمومی آمده است:

«مقاله علمی مستخرج از رساله، اثر حقوقی مستقلی است که پدیدآورنده آن دانشجو است و وی مالک فکری آن محسوب می‌شود و استاد راهنما صرفاً وظیفه نظارت بر آن را برعهده دارد.»

🔮 t.me/nutqiyyat

از هایدا تا کلانا
(نشانه‌های رشد یک جامعه‌)

پانزده سال قبل، پیدا کردن غذایی سریع اما «سالم» در مغازه‌ها، کاری تقریباً غیرممکن بود. ساندویچ‌های پر از سس و کالباس و سوسیس‌ها و غذاهای چرب تنها غذاهای قابل دسترسی بودند. نوشیدنی‌ها هم به نوشابه‌ها و آبمیوه‌ها و در بهترین حالت دوغ و آب محدود می‌شد.

اما حالا، وضعیت فرق می‌کند: سالادها، ساندویچ‌های آماده‌ی نان و پنیر و گردو و حمص و کره مربا و نان و پنیر و سبزی فراوان یافت می‌شوند. حالا به جای «هایدا»ی پر از سس مایونز و کالباس، «کلانا»یی هست که سالم‌تر است و جایش را در سبک زندگی طبقه متوسط باز کرده‌است. بر خلاف گذشته، هر شیر و ماست و مایونز و پنیری، نوع کم‌چرب و نیم‌چرب هم در بازار دارد. کم‌کم نوشیدنی‌های کمی سالم‌تر یا مفیدتر هم سر و کله‌شان پیدا شد: تخم شربتی‌ها و خاکشیرها و شربت گلاب‌ها از دل سنت پیدایشان شد و بسته‌بندی شیک شدند و در قفسه‌ها پیدایشان شد و بازار پیدا کردند.

این تغییر، این توجه به سلامتی، چه اهمیتی دارد؟ از چه تغییری خبر می‌دهد؟

غذا مهم است! غذا یکی از معرف‌های تغییرات اجتماعی است. جامعه‌ای که به غذایش، به سلامتی‌اش و به بدنش بیشتر و بیشتر اهمیت می‌دهد، در حال مدرن شدن است: آدمیزادی که مهم می‌شود. بدنش، عمرش، سلامتی‌اش. این تازه در شرایطی‌ست که کمرش زیر بار فشار اقتصادی خرد شده‌است. اما باز هم دارد خودش را با چنگ و دندان حفظ می‌کند.

این تغییرات آنقدر آرام‌اند، آنقدر در اعماق اتفاق می‌افتند، آنقدر بی‌صدا هستند که توجه را به خودشان جلب نمی‌کنند. اما دانشجوی جامعه‌شناسی معنی این تغییرات به ظاهر ساده را می‌فهمد. چیزی آن درون و پایین، در اعماق تغییر کرده‌است.

پیشتر هم نوشته‌ام: در اعماق جامعه‌ی ایران، با تمام رنج‌هایش، با تمام ستمی که بر آن رفته، نوزایی و تولد و رشدی عمیق در بسیاری ویژگی‌هایش اتفاق افتاده‌است. نشانه‌هایش فراوان‌اند. مثل سالم‌تر شدن خوراکش.

@raahiane|راهیانه|ایده‌نوشت‌های مهدی سلیمانیه
#روشنا|#نوزایی_از_پایین|#جامعه|#شبح

🔵خبر متعلق به اردیبهشت سال 1402 است.

🔺به عنوان محقق و مدرّس آسیب های اجتماعی که با دانشجویانم(جامعه شناسی و حقوق) تحقیقاتی در خصوص مصرف الکل داشته ایم از خودم می پرسم اگر این سخت گیری ها نبود هم اکنون چند نفر از هموطنانمان زنده بودند و خانواده های کمتری سوگواری می کردند؟
🔺مسائل اجتماعی پیچیده اند. گاهی سخت گیری در جایی، مرگ عده ای در جایی دیگر را رقم می زند. به همین خاطر برای کاهش مرگ انسان ها گاهی باید مدارا کرد.
🔺سخت گیری، لزوما باعث تضعیف یک رفتار نمی شود، سخت گیری فقط مسئله را از جایی به جای دیگر منتقل می کند، جای دیگری که مسئله را به مراتب بدتر و وخیم تر می کند.
🔺ای کاش درباره اعمال سیاست های اجتماعی، با دقت ارزیابی هزینه-فایده انجام می شد.
🔺اگر اینگونه بود حالا انسان های بیشتری زنده می ماندند.

🎥 چرا 14 مهر روز تهران شد؟

▫️احمد مسجدجامعی درخصوص این که چطور 14 مهر روز تهران شد توضیح می‌دهد: بحث‎های اولیه در این زمینه یک سال طول کشید و در شورای چهارم به نتیجه رسید. برای روز تهران مناسبت‌ها زیاد بود که برخی مناسبت‌ها ملی، برخی مناسبت‌ها انقلابی و بعضی دیگر آموزشی و فرهنگی بود.

▫️او درخصوص این که چه پیشنهادهایی در این خصوص دریافت شد هم می‌گوید:‌ تهران در زمان آغامحمدخان پایتخت شد و در ابتدا به نظر می‌رسید بتوانیم آن روز را ملاک قرار بدهیم اما به این برخوردیم که اولین روزی که تهران به عنوان پایتخت درنظر گرفته شد مصادف با نوروز بوده و از آنجا که نوروز خودش یک مناسبت ملی است، دیگر نمی‌تواند هیچ‌چیز دیگر در کنارش قرار بگیرد چرا که نوروز، همه‌چیز را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. در مرحله بعد پیشنهاد اختصاص روز ورود امام (ره) به ایران به عنوان روز تهران را بررسی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که این روز، خود یک روز مستقل است.

▫️در نهایت رسیدیم به روزی که در قانون اساسی مشروطیت، تهران به عنوان پایتخت به تصویب می‌رسد و آن را به عنوان «روز تهران» اعلام کردیم.

نسخه کامل در تلگرام

نسخه کامل در سایت

📺 @ecoiran_webtv

♦️وضعیت اینترنت نه‌تنها بهتر نشده که بدتر هم شده

🔻برخلاف انتظاری که از دولت چهاردهم می‌رفت، پزشکیان در اولین حضور در شورای عالی فضای مجازی حرفی درباره برداشتن فیلترینگ نزد و فقط به مقابله با فیلترشکن‌فروشی دستور داد.

🔻این اظهارات باعث سرخوردگی و خشم مردم شده؛ آن‌ها انتظار دارند برداشتن فیلترینگ دردستور کار باشد چراکه با رفع آن غائله فیلترشکن‌فروشی هم خودبه‌خود ختم خواهد شد.

🔻محمد رهبری، سیاست‌پژوه و پژوهشگر شبکه‌های اجتماعی، در گفت‌وگو با زومیت درباره تداوم این شرایط می‌گوید: در یک ماه اخیر وضعیت اینترنت نه‌تنها بهتر نشده که بدتر هم شده؛ این موضوع در جامعه ایجاد نارضایتی کرده و مساله‌ای است که می‌تواند هواداران آقای پزشکیان را ناامید کند. مساله اینترنت می‌تواند به اولین پاشنه آشیل دولت تبدیل شود.
 
🔻اما چرا پزشکیان و وزیر ارتباطاتش کمتر از قبل درباره فیلترینگ صحبت می‌کنند؟ محمد رهبری در پاسخ می‌گوید: احتمالا آقای پزشکیان و وزیران‌شان حالا مستقیما با امور درگیر شده‌اند و  احساس کرده‌اند چالش‌های موجود در خصوص رفع فیلترینگ به اندازه‌ای که فکر می‌کردند ساده نیست و به همین دلیل شاید این موضوع منجر به یک تغییر ادبیات شده باشد.
 
🔻دولت در این شرایط چه می‌تواند بکند؟ این سیاست‌پژوه می‌گوید: «آقای پزشکیان می‌تواند موضوع رفع فیلترینگ را در شورای سران سه قوه مطرح کند و سعی کند نظر هر دو رئیس قوه را جلب کند تا به‌صورت اجماعی و با همراهی آن‌ها مرتفع شدن فیلترینگ را رقم بزنند.»

🆔️@tahkimmelat

💢استاد موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش‌عالی  در لیست پژوهشگران پراستناد دو درصد برتر دنیا قرار گرفت
 
🟢دکتر مقصود فراستخواه عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش‌عالی در حوزه  علوم تربیتی در لیست پژوهشگران ايراني پر استناد دو درصد برتر دنيا، قرار گرفت.
به گزارش روابط عمومی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش‌عالی  به نقل از موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC)، بر اساس تازه‌ترین بروزرسانی این پایگاه، عملکرد استنادی نویسندگان به ازای برون‌داده های پژوهشی منتشر شده آنان در بازه زمانی 1960تا 2023 در 22 حوزه موضوعی اصلی و 174 حوزه فرعی بررسی شده و بر این اساس نویسندگانی که در زمره پژوهشگران پراستناد دو درصد برتر جهان قرار گرفته‌اند، معرفی شدند.
در فهرست منتشر شده سال 2024 ، تعداد 1018 پژوهشگر با وابستگی سازمانی جمهوری اسلامی ایران در میان تعداد کل 217097 پژوهشگر بین المللی حضور دارند.

⭕️ایشان پیشتر برنده جایزه فارابی و جایزه انجمن ترویج علم نیز بوده اند.

🔷 اخبار دانشگاه پژوهی👇
@daneshgaheno

بررسی و نقد کتاب "جامعه‌شناسی مردم‌مدار ارگانیک"
20 شهریور 1403
فایل صوتی جمعبندی صحبتهای: دکتر حسام مقدم،دکتر زند رضوی، دکتر نقدی،دکتر ترکارانی و دکتر اونق
گروه جامعه شناسی مردم مدار
@iran_sociology
#انجمن_جامعه_شناسی_ایران

بررسی و نقد کتاب "جامعه‌شناسی مردم‌مدار ارگانیک"
20 شهریور 1403
فایل صوتی صحبتهای دکتر اونق (جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور):یکی از نکات مهمی این کتاب نوع نگارش روایی آن است
گروه جامعه شناسی مردم مدار
@iran_sociology

بررسی و نقد کتاب "جامعه‌شناسی مردم‌مدار ارگانیک"
20 شهریور 1403
فایل صوتی صحبتهای دکترترکارانی(جامعه شناس و کنشگر مدنی) :کتاب جامعه‌شناسی مردم‌مدار ارگانیک مروری جامع بر تاریخچه رخدادها و حوادث شکل‌گیری جامعه‌شناسی مردم‌مدار در ایران دارد
گروه جامعه شناسی مردم مدار
@iran_sociology
#انجمن_جامعه_شناسی_ایران

بررسی و نقد کتاب "جامعه‌شناسی مردم‌مدار ارگانیک"
20 شهریور 1403
فایل صوتی صحبتهای دکتر نقدی(استاد تمام جامعه شناسی شهری و توسعه دانشگاه بوعلی سینا): بزرگترین دستاورد مؤلف کتاب این است که یک سند برای جامعه‌شناسی مردم‌مدار است
گروه جامعه شناسی مردم مدار
@iran_sociology
#انجمن_جامعه_شناسی_ایران

بررسی و نقد کتاب "جامعه‌شناسی مردم‌مدار ارگانیک"
20 شهریور 1403
فایل صوتی صحبتهای دکتر اسماعیل حسام مقدم(جامعه‌شناس، مدیرمسوول گروه انتشارات و مطبوعات هامون نو): جامعه‌شناسی دانشی است که زمانش فرارسیده است.

گروه جامعه شناسی مردم مدار
@iran_sociology
#انجمن_جامعه_شناسی_ایران

🌀 «سونگای واچ» یک سازمان مردم‌نهاد است که سه سال پیش سفر و‌ مأموریت خود را برای جلوگیری از ورود پلاستیک به اقیانوس با تمیز کردن یک رودخانه در اندونزی آغاز کرد و کار خود را گسترش داد.

اکنون ۱۲۰ پاسبان رودخانه تمام‌وقت زیر نظر این سازمان کار می‌کنند و روزانه برای پاکسازی ۲۰۰ رودخانه می‌کوشند و زباله‌ها را تفکیک هم می‌کنند. این اقدام، تلاش قابل توجهی برای حفظ پاکیزگی اقیانوس و سلامت آبزیان است.

⬅ برگهٔ سونگای واچ در اینستاگرام
🔗 منبع ویدئو

❗️در ایران نیز گروه‌های داوطلب زیادی به پاک‌سازی رودها، جنگل‌ها، کوه‌ها و ساحل‌ها مشغولند. اما کاش با افزایش حساسیت و آگاهی انسان‌ها به اهمیت #مراقبت_از_زندگی و #محیط_زیست اصولاً تولید زباله و ورود آن به طبیعت به کم‌ترین میزان برسد.
#پاس_زندگی
@Jaryaann

www.irna.ir/xjRvHb

با سلام و احترام
همزمان با بیست و پنجمین جایزه ترویج علم اولین دوره جایزه قانعی راد نیز برگزار میشود این جایزه با توجه به فعالیت‌ها و آثار دکتر قانعی‌راد در حوزه جامعه شناسی علم، اجتماعات علمی، جامعه شناسی مردم مدار، ارتباط علم و جامعه، جامعه‌شناسی حوزه عمومی، تلاش برای ترویج علم جامعه شناسی، کنشگر فعال اجتماعی (کنشگر در عرصه علم و جامعه) تعریف شده است. این جایزه می تواند به کنشگر اجتماعی فعال، استاد پیشکسوت، انجمن علمی (نهاد مدنی)، رساله دکتری یا پژوهش اجتماعی بزرگ در سطح کلان تعلق گیرد .
لذا از همه دوستان، اساتید و دانشجویان عزیز درخواست می‌شود چنانچه خود حایز شرایط لازم هستند و یا دیگرانی را (در حوزه رسمی و یا غیررسمی) با این شرایط می‌شناسند ، به ما معرفی نمایند.

🎥ویدیویی از نصب استارلینک و اینترنت ماهواره ای در مجتمع های مسکونی تهران که گفته می شود به سرعت در حال فراگیر شدن است.
✅ @Khabar_Fouri

▫️ یادداشت اول (شینا انصاری رییس سازمان محیط زیست)

🔻کنشگری راه‌حل محور

▫️ نوشتن از محیط‌زیست و تجربه زیسته‌ام، همواره جزو علایق شخصی‌ام بوده است. پیش از مسئولیتم در سازمان حفاظت محیط‌زیست، نام این کانال را «پایش محیط‌زیست» گذاشته بودم و از ابعاد مختلف محیط‌زیست می‌نوشتم و برخی اخبار این حوزه را بازنشر می‌کردم.

◽️اکنون که مسئولیت خطیر اداره سازمان حفاظت محیط‌زیست را برعهده گرفته‌ام قصد دارم هر چند روز یکبار از تجربه‌ام در این سازمان و مسائلی که با آن روبه‌رو هستم روایت‌های کوتاهی را منتشر کنم. به نظرم این کار در صورت استمرار می‌تواند به شناخت بهتر مردم از دشواری‌ها و مسائل ریز و درشت مدیریت محیط‌زیست کشور کمک کند.

◽️پنجشنبه گذشته (هشتم شهریور) در نخستین جلسه رسمی پس از پذیرش مسئولیت، میزبان تعدادی از نمایندگان تشکل‌های مردم‌نهاد و کنشگران محیط‌زیست کشور در پردیسان بودیم. دوستان در دو بخش نمایندگان استان‌ها و فعالان و کنشگران مدعو مهم‌ترین مطالبات، انتقادها و پیشنهادهایشان را مطرح کردند. جلسه حدود چهار ساعت به درازا کشید.

◽️دکتر مرادی معاون محترم آموزش و مشارکت‌های مردمی توضیحاتی درباره اقدامات انجام شده ارائه کرد. به تعبیر آقای «الموتی» دبیر شبکه تشکل‌های محیط‌زیست و منابع طبیعی کشور در این جلسه اطلس معضلات محیط زیستی ۳۱ استان کشور از سوی نمایندگان و فعالان تشریح شد.

◽️تصویری هولناک از وضعیت محیط‌زیست سرزمینمان ایران! که اگر توافق‌سازی در سطوح بالای سیاستگذاری صورت نگیرد، با مسائل حل نشده کنونی به می‌تواند به بروز بحران‌های اجتماعی، اقتصادی و بوم‌شناختی منجر شوند. در بخش پایانی جلسه سعی کردم با جمع‌بندی موضوع‌های مطرح شده، بر اهمیت نقد و دیده‌بانی محیط‌زیست بر لزوم توجه به «کنشگری راه‌حل محور» تأکید کنم. هر چند نقد بخشی از کنشگری است اما از فعالان محیط‌زیست خواستم در مرحله انتقاد متوقف نشوند و به راه‌های عبور از این مسائل پیچیده هم بیندیشند.

◽️ مجروح شدن آقای «رمضان رستگار»، محیط‌بان سازمان در استان کهگیلویه و بویراحمد، بر اثر شلیک شکارچیان غیرمجاز یکی از اتفاق‌های تلخ نخستین روزهای کاری‌ام بوده است. در صحبت با سرهنگ «محبت‌خانی»، فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست آخرین وضعیت او را پیگیری کردم. آقای رستگار برای عمل جراحی پایش به بیمارستانی در شیراز اعزام شده است.

◽️با پدر محیط‌بان مجروح تلفنی صحبت کردم. او هم از محیط‌بانان بازنشسته سازمان است. به او اطمینان دادم تا بهبودی همکار عزیزمان کنار او خواهیم ماند. با استاندار کهگیلویه و بویراحمد و مدیرکل محیط‌زیست استان هم درباره وضعیت محیط‌بان رایزنی‌های لازم را انجام دادم.

◽️امیدوارم روزی برسد که با مشارکت مردم حفاظت از حیات‌وحش در ایران به امری اجتماعی و همگانی بدل شود و کمتر شاهد چنین اتفاق‌های تلخی باشیم. در کنار یکدیگر حتماً می‌توانیم.

https://t.me/payeshemohitzist/11258

     *مسأله، استقلال نهاد علم است*

✍️ اسمعیل خلیلی – بخش چهارم (پایانی)

🖋حقوق اخلاقی در اجتماع علمی و حقوق تکلیفی در نظام قضایی

تعیین کم و کیف ایفای نقش علمی، صلاحیّت یا عدم صلاحیّت علمی، تشخیص ایفا یا عدم ایفای وظایف علمی و هر امر مربوط به نقش علمی همۀ اعضای نهاد علم، اعم از دانشجو، معلم، پژوهشگر و در بسی موارد حتّا کارکنان بخش اداری این نهاد، فقط با خود نهاد علم و مقرّرات آن است. این مقرّرات، حتّا وجوه مناسکی آنها، بخشی از سازوکار اجرا و تحقق «روش علم» هستند و روش علم، جزء لایتجزای علم. اگر «روش علم» از علم حذف شود، رخداد علم ناممکن می‌شود؛ وجه ممیّز علم و دیگر اقسام معرفت، همین «روش» است. بنابراین نه‌تنها تصمیم دربارۀ هر امر مرتبط با پژوهش، آموزش، کنشگری و عضویت این نهاد حق و وظیفۀ خود این نهاد و تابع مقرّرات درونی آن است، که به‌علاوه ابراز نظر و تعیین مرزهای اخلاقی عمل در این نهاد (اخلاق علمی) را نیز خود این نهاد بر عهده دارد. در عین حال اگر عضوی از اعضای این نهاد مرتکب جرم شود، نظام قضایی او را مانند هر شهروند دیگر مورد پیگرد قرار می‌دهد، بی‌آنکه از نهاد علم اجازه بگیرد، ولی نیز بی‌آنکه به نهاد علم بگوید او از تحصیل یا پژوهش یا تدریس محروم شود یا نشود. حق تصمیم دربارۀ عضویت در این نهاد از این نهاد سلب و بر عهده نهاد دیگر، از جمله نهاد سیاست و قوا و سازمانهای دیگر گذاشته نمی‌شود. مثلا اگر کسی در دانشگاه یا بیرون از آن مرتکب سرقت شود، وظیفۀ دستگاه قضایی است که او را مورد پیگرد قرار دهد، اما دربارۀ همان فرد نیز حق تصمیم دربارۀ ادامۀ عضویّت او در کسوت دانشجویی یا معلّمی از دانشگاه سلب نمی‌شود؛ اگر محققی عمداً یا با عدول از روش و اخلاق علم، یک فرمول اشتباه یا آزموده نشدۀ تولید یک ماده را به یک شرکت تولیدی فروخت و موجب خسارت شد، قطعا دادگاه باید او را جلب کرده و مطابق قانون کیفر دهد. در چنین موردی، سوای این‌که دادگاه مجازاتی برای وی تعیین کند یا نکند، دانشگاه وی را از حقوق دانشگاهی (پژوهش، تدریس، عضویت و ...) به دلیل نقض شدید اخلاق علمی محروم می‌کند؛ اما همین تصمیم نیز علی القاعده نه بر عهده دادگاه، که بر عهدۀ خود دانشگاه است. لذا نظام حقوقی هم حق دارد هم مکلّف است که به جرایم هر عضو نهاد علم نیز رسیدگی کند اما این حق و تکلیف نباید موجب سلب یا نقض حق تصمیم نهاد علم دربارۀ تداوم و نوع حضور وی در نهاد علم باشد.

🖋افول خرد، اندیشه، معرفت و آینده نزدیک و دور تمدنی

شتاب توسعۀ علم و تکنیک به حدّی است که اگر نتوانیم با عجله به موقعیّت امیدبخش تولید علم برسیم، در چشم‌انداز موجود باید آیندۀ خود را در خطر بدانیم و این خطر بسیار بیش از آن است که مثلا قدرت اول منطقه نشویم. موقعیّت امیدبخش موقعیّتی است که در آن معرفت علمیِ ضروری برای فهم و حلّ مسائل و پشتیبانی مُکفی از تولید (نوآوری) ضروری تکنیکی تأمین شود. دامنۀ این نوع تکنیک آنچنان وسیع است که اصلا نمی‌توان آن را به حوزه‌های متعارف مزیّت نسبی تقلیل داد. به‌عنوان مثال، گرچه زبان در تمامیّت خود تکنیک نیست، اما هم تولید و بازتولید زبان مستلزم تکنیک‌های پیچیدۀ ذهنی، سازمانی، آموزشی، پرورشی و غیره است هم خود زبان از وجوه تکنیکی متعدد، از جمله و بخصوص در سیستم‌های ارتباطی گسترش‌یابندۀ کنونی برخوردار است. در شرایطی که مدّت‌هاست ارتباط زبان فارسی با بخشهایی وسیع از زبانهای ایرانی منقطع شده و نمی‌تواند متناسب با نیازهای فزاینده توسعه یابد، فقدان تولید تکنیک‌های ضروری به افول تدریجی این زبان منجر شده و با گذشت زمان بر شدت و میزان افول آن افزوده خواهد شد. اما پشتیبانی کافی از تولید و کاربرد چنین تکنیک‌هایی مستلزم تولید گسترده در علوم انسانی محض است؛ تولیدی که در فقدان استقلال نهاد علم، آرزویی بیش نیست. پس مسألۀ استقلال نهاد علم، بسیار فراتر از آن چیزی است که بتواند یک دغدغۀ شبه روشنفکری یا دعوای ایدئولوژیک تلقّی شود. «مسأله» در گسترۀ وسیع دانشی رُخ داده و می‌دهد که شامل همۀ ارکان تمدّنی است. سلب استقلال نهاد علم، موجب سلب آتونومی علم است، که علم را سترون و همۀ فرهنگ و تمدن را از آن بی‌بهره می‌کند. سرانجام، یا ما استقلال نهاد علم را به ثمن بخس سودا کرده و با تاریخ هم وداع می‌کنیم، یا با حفظ و تعمیق آن، به خلق و تولید علم راه برده و در تاریخ می‌مانیم.

متن کامل (نسخه پی‌دی‌اف) قبل از این چهار بخش، در بالا قابل دریافت است.

       *مسأله، استقلال نهاد علم است*

✍️ اسمعیل خلیلی – بخش سوم

🖋مسألۀ عقاید، اعتراض سیاسی و امنیّت حکومت

مجموع شرایط داخلی و خارجی کشورهای جنوب دهه‌هاست آنها را در شرایط ناامنی سیاسی قرار داده است. هیچیک از آنها نتوانسته از تضمین کافی برای رفع تهدید بقای حکومت برخوردار باشد، چه آنها که خود را به یک بلوک قدرت جهانی نزدیک کرده‌اند، چه آنها که کوشیده‌اند در نظم یا بی‌نظمی جهانی تا حد ممکن مستقل باشند، مگر آنهایی ‌که به تفکیک نهادی و ارتباط ارگانیک میان نهادهای اجتماعی (ازجمله سیاست) پرداخته باشند. در این دوران همۀ جهان شاهد ناپایداری عقاید و رشد و افول متداوم انواع ایدئولوژی‌ها بوده و تا اطلاع ثانوی نیز چنین است. پس تضمین ایدئولوژیک، مانند تضمین نسبی سالهای پسا انقلاب ما هم نمی‌تواند دائمی باشد و دیر یا زود یا افول می‌کند یا حتا بدل به تهدید می‌شود؛ هم ایدئولوژی‌های رقیب هم عناصر خود ایدئولوژی انقلاب نهاد علم را جولانگاه خود می‌سازند. حکومت برای رفع تهدیدشان، استقلال نهاد علم را سلب می‌کند؛ اما این امر علاوه بر محروم شدن حکومت از منبع حفظ و تداوم سایر منابع قدرت، به نوبۀ خود بر دامنۀ تولید و بازتولید ایدئولوژی‌های ستیز می‌افزاید و چرخش چرخۀ معیوب تضاد حکومت و جامعه تند و تندتر می‌شود. تا کجا، تا کی؟ تا آن هنگام که یا همه چیز بر سر همگان ویران شود و یا خرَد مُبرا از ایدئولوژی برفراز آید و این چرخه از چرخش باز ایستد. گرچه قرنهاست دیگر هیچ نهادی نمی‌تواند واجد فقط یک عقیده باشد، مسأله این است که هر نهادی هم بتواند، نهاد علم اصولا نمی‌تواند چنین باشد. استقلال نهادی علم در کثیری از جوامع، حتّا جوامع برخوردار از حدودی از دموکراسی سیاسی داخلی نیز گاه مسأله‌آمیز شده و به محض آن‌که امری مورد مناقشه و اعتراضی ناقض منافع بخشهای قدرتمند یا ثروتمند رخ دهد، به خطر می‌افتد. گرچه استقلال این نهاد همواره با ایدئولوژی و هر معرفتی که زمان و مکان را شقه شقه کند، تهدید می‌شود، نوع و شدت تهدید با مخاطرات نظام‌های قدرت و ثروت دارای ربطی وثیق است. با این حال، روشن است که سلب ساختاری استقلال نهاد علم مستلزم پذیرش افول، قهقرا و سرانجام نابودی است؛ همچنان‌که وجود و گسترش ایدئولوژی، بالاخص هر ایدئولوژی ستیز، از درون نیز استقلال نهاد علم را تحدید و تهدید کرده و راه به افول، قهقرا و نابودی می‌بَرد. این، نتایج پژوهش در این نهاد است که باید راه جامعه را بنماید، نه نقض تفکیک نهادی و ایفای نقش سیاسی یا بازاری در کسوت عالم یا مقررات دیوان علم. صدالبتّه ضامن توفیق در راه خطیر پژوهش، هم پرهیز سیاست و بازار از نقض استقلال نهاد علم است، هم آزادگی اندیشه و تبریّ کنش علمی از ایدئولوژی و از قصد بلافصل ایدئولوژیک. چه ایدئولوژی و بازار از طریق دیوان بر سازمان علم چیره شوند، چه از طریق غلبۀ شهوت قدرت و صحنه و ثروت بر اخلاق علم، هر دو به افول علم و تهدید بقای کشور، جامعه، فرهنگ، انسان و حیات راه می‌برند.

       *مسأله، استقلال نهاد علم است*

✍️ اسمعیل خلیلی – بخش دوم

🖋سرنوشت علم پایه، علم کاربردی و تکنولوژی

در روند سلب استقلال، ابتدا علوم پایه مطلقا از تولید باز می‌مانند، گرچه علوم کاربردی و تکنولوژی لنگ لنگان خود را ادامه می‌دهند، اما همانها هم پس از مدّتی چنان زمینگیر می‌شوند که اقتصاد را نیز به سقوط می‌کشانند. الگوی آشکار این واقعه تجربه صنایع خودرو و نفت و گاز است؛ صنعت خودرو گرچه مستقیما وابسته به علوم پایه نیست اما عملا هیچگاه نتوانسته حتا در حد مصرف داخلی توانا باشد؛ بخشی از صنایع نفت و گاز که صنایع استراتژیک ایران کنونی هستند فقط تا اندکی پس از تحریم دچار بحران نشدند اما آثار ناتوانی نهاد علم در تأمین آنها دیگر آشکار شده است. این ناتوانی ناشی از دو علّت است، یکی فقدان یا افول علم بنیادی که پشتوانه علوم کاربردی است و دوم کاهش فزایندۀ توان علوم کاربردی طیّ سلب متداوم استقلال نهاد علم که در وقایعی مانند روندهای سهمگین مهاجرت نیز نمود می‌یابد. نمونۀ دیگر تجربه روسیه است که گرچه از عصر پتر کبیر حرکت شتابناک خود را برای تولید (و نه صرفا واردات) تکنولوژی آغاز کرده بود، با سلب استقلال نهاد علم، چنان این نهاد را بی‌کارکرد ساخت که نتوانست صنایع استراتژیک اقتصاد را پشتیبانی کند و فروپاشید.

🖋جهان توسعه‌یافته و مسألۀ علم ما

علم از ضروریّات توانایی و توسعه است، اما استراتژی همه قدرت جهانی از سده هجدهم تا کنون این بوده که ایران نباید توانا شود و توسعه بیابد؛ لذا از هرگونه بحرانی در ایران استقبال می‌کند، از هر ناترازی گرفته تا کودتا، افتادن ایران در دام ایدئولوژی‌های گوناگون، شکاف دولت و ملّت و غیره. علم از منابع بنیادی قدرت است که قرنهاست دیگر هیچ منبع اقتصادی، نظامی، سیاسی و طبیعی نمی‌تواند بدون آن، منبع قدرت بماند؛ اگر هم در کوتاه‌مدّت به دلیل نیاز یا بی‌نیازی جهانی مؤثّر باشند و قدرتی ایجاد کنند، در میان‌مدّت به ضد خود تبدیل شده و موجب ضعف خواهند شد. نبود نهاد مستقل علم در ایران، خواست هر کس که نباشد، خواست قدرت جهانی هست. در چنین شرایطی حفظ، توسعه و تعمیق استقلال نهاد علم، از ارکان ناگزیر استراتژی بقای ملّی ماست.

       *مسأله، استقلال نهاد علم است*

پیرامون دستور رییس محترم جمهور درباره بررسی وضعیّت و اعادۀ استادان و دانشجویان اخراج شده

✍️ اسمعیل خلیلی – بخش نخست

مسألۀ اخراج استادان و دانشجویان، سلب امکان آموزش و تدریس و پژوهش از آنها، بازنشستگی زودهنگام یا اجباری، اِعمال محرومیت از تحصیل یا ادامۀ تحصیل و مانند آنها، متأسّفانه از آغاز نهاد آموزش مدرن در ایران رخ داده و گاهی به افکار عمومی نیز راه می‌یابد؛ امری که نوعا هم چالش و پرسش می‌انگیزد هم جان و جامعه را می‌آزارد.

🖋ایجاد بحران کارکردی و ساختاری

تأثیر اجتماعی بلافصل سلب استقلال نهاد علم، نقض ضرورت کارکردی و ایجاد بحران در آن نهاد است. نهاد علم بنا به تکوین تاریخی «خرد، اندیشه و معرفت»، باید ضرورتاً از نهادهای دیگر مستقل باشد؛ بالاخص از دو نهاد سیاست و بازار. اگر فاقد این استقلال باشد یا مورد خدشه قرار گیرد، نمی‌تواند‌ کارویژۀ خود را ایفا کند. آنچه در طول تاریخ تکوین ذهن انسان تا کنون رخ داده، علاوه بر تجربۀ گرانبها و پربار سده‌های اخیر که علم را به فعلیّت رسانده، روشن می‌دارد که «خردورزی، اندیشه‌ورزی و معرفت علمی» لامحاله مستلزم استقلال ذهنی و عملی نهاد علم از نهادهای دیگر بالاخص سیاست و بازار است. این امر در واقعۀ مهم و تمدّنی شکوفایی علمی ایران و جوامع همجوار و سپس در سه عصر رنسانس، روشنگری و علم مدرن نیز چنان به تجربه آمده که به‌روشنی تکلیف غیر قابل اجتناب هر جامعۀ خواهان رشد و توسعۀ علم را تعیین می‌کند. در وضعیّت کنونی می‌توان گفت مجموع روندهای دخالت در نهاد علم این نهاد را در تعلیق نسبی قرار داده است، نه‌تنها در حوزۀ علوم انسانی و اجتماعی اما بالاخص در این حوزه که می‌بایست نقشی جایگزین ناپذیر هم در شکوفایی اقتصادی، فنّی، بهداشتی و غیره، هم در معرفت و فرهنگ تاریخی و تمدّنی ایفا کند. نگاهی به جایگاه کنونی ایران در تئوری علمی و جریان‌های علم جهان نشان از نقش ناچیز ما دارد؛ چنانکه اگر محصولات ما نباشند، خللی در جهان علم رخ نمی‌دهد. این فقد نقش و اثر مبیّن نقصان ژرف ساختارهای ماست که نه‌تنها از تولید علم، که حتّا از مصرف مُکفی و متناسب علم نیز باز می‌مانند.

🖋تعلیق نسبی نهاد علم

اگر نهاد علم به تسخیر بازار درآید یا سیاست بر ضوابط درونی آن، که از اقتضائات روش علم هستند، اعمال اراده کند، شرط لازم تولید علم در فرآیند علم و شرط لازم خلاقیّت در فرآیند پژوهش و آموزش از دست می‌رود و این فقدان موجب بحران کارکرد می‌شود؛ سپس اگر این نوع دخالت وجه ساختاری بگیرد (مثلا در شمار مقرارت دانشگاه یا رفتار سازمانی درآیند) به تغییر ساختاری نهاد علم نیز می‌انجامد؛ بحران به اکناف نهاد تسری یافته، ساختار دچار بحران شده و تداوم بحران به تعلیق نسبی نهاد علم منجر می‌شود. به دیگر تعبیر، هنگامی که استقلال نهاد علم مخدوش و این خدشه متداوم شود، نه‌تنها شکوفایی، که اصل رخداد علم ناممکن می‌شود! تداوم سلب استقلال نهاد علم در طول زمانی به درازای هفت دهه، آنهم در قوس صعودی و شیب فزاینده، در کنار سایر عوامل عمده (مانند بحران ارزش دهه‌های قبل که خوشبختانه رو به کاهش است و مانند بحران منابع اقتصادی پژوهش و ایفای نقش ناچیز بخش خصوصی که متأسفانه رو به افزایش هستند) اکنون ما را در شرایط تعلیق نهادیِ نهاد علم قرار داده است.