دیرینه‌نگار

◼️Fossils at a Glance (2010)

◻️Clare Milsom & Sue Rigby

▫️یکی از بهترین منابع در فسیل‌شناسیِ مقدماتی

@dirinenegar

◼️Vertebrate Palaeontology (2024)
▫️Fifth Editon

◻️Michael J. Benton

@dirinenegar

حدود ۱۷۰ میلیون سال قبل، در ژوراسیک میانی از دوران مزوزوئیک، و در جزیره‌ای با آب و هوای گرم و واقع در عرض‌های میانه‌ی جغرافیایی، دایناسورهای گردن‌درازِ غول‌پیکری که آنها را سوروپود می‌نامیم روی بستر مردابِ آب شورِ کم‌عمقی صدها ردِ پا از خود بر جای گذاشتند.

◽️نقاشی از جان هود

◾️توضیح:
نقاشی دو اشکال دارد:
اول اینکه دایناسور گوشت‌خوارِ کوچک باید بدنی پوشیده از پَر داشته باشد، حال آنکه چنین نیست.
دوم این‌که دستان این دایناسور باید رو به جلو قرار بگیرد و نه رو به عقب، آن‌گونه که در تصویر می‌بینیم.

- عبدالرضا شهبازی

@dirinenegar

درست است که دایناسورها بسیار متنوع بودند و حدود ۱۸۰ میلیون سال تقریباً بر تمامی زیستگاه‌های خشکی حکومت کردند، درست است که جذابیت این جانداران می‌تواند دست‌مایه‌ی ساخت مستندها و فیلم‌ها و سریال‌های بسیاری شود که تاکنون هم چنین بوده است، همچنین، درست است که فسیل‌های بسیار و متنوع و زیادی از آنها تقریبا در همه‌ جای دنیا یافت شده است و شناخت ما از این جانداران را بسیار افزایش داده است، با این همه، دیرینه‌شناسی مساوی با دایناسورشناسی نیست.

دایناسورها فقط بخش کوچکی از تاریخ چهار میلیاردساله‌ی حیات روی زمین هستند. همه‌ی این تاریخ موضوع علم دیرینه‌شناسی است؛ از نخستین جرقه‌های حیات، چند صد میلیون ‌سال پس از شکل‌گیری زمین، تا همین یک میلیون سال اخیر. طی این بازه‌ی بسیار طولانی، میلیون‌ها گونه‌ی حیات پدید آمدند، تکامل یافتند، منقرض شدند و احیاناً به روزگار کنونی رسیدند.

کار دیرینه‌شناسی بررسی و شناخت کل تاریخ حیات روی زمین است، خصوصاً سه دوران پالئوزوئیک، مزوزوئیک و سنوزوئیک که جمعاً حدود ۵۴۰ میلیون سال به طول انجامیده‌اند.
دایناسورها صرفاً درنگی کوتاه بوده‌اند در تاریخ حیات و صرفاً متمرکز در دوران مزوزوئیک یا حیات میانی.

- عبدالرضا شهبازی

@dirinenegar

◼️Evolution of the Ammonoids (2024)

◽️Kate LoMedico Marriott

@dirinenegar

این یادداشت را اوایل سال ۱۳۹۶ نوشتم که اکنون با اندکی ویرایش آن را مختصرتر بازنشر می‌کنم:

ماهنامه‌ی دانشمند در شماره‌ی فروردین ۱۳۹۶ خود پرونده‌ای را اختصاص داد به بررسی دایناسورها؛ خصوصاً دایناسورهایی که روزگاری در ایران می‌زیسته‌اند.
در این شماره دو مطلب آمده است که جای تامل دارد ولی نخست از عکس روی جلد مجله آغاز می‌کنم که در بالا هم آن را قرار داده‌ام.
آنچه در این تصویر دیده می‌شود «علی‌الظاهر» رپتوری است از خانواده‌ی درومیوسوریدها (Dromaeosauridae) که چنگال داسی‌شکل و برگشتۀ انگشت پای آن، تردید را در هویت این دایناسور تروپود از میان می‌برد. این تصویر کاملاً نادرست است. سال‌هاست که کاملاً مشخص شده اعضای این خانواده بدنی کاملاً پوشیده از پر داشته‌اند، بال‌های سه انگشتی مزین به شاه‌پر داشته‌اند، و در انتهای دم نسبتا بلندشان هم بادبزنی از پر داشته‌اند.

آنچه در تصویر روی جلد مجله آمده است تصویری کاملاً قدیمی و غیر علمی از این دایناسورهاست که بیشتر یادآور سری فیلم‌های پارک ژوراسیک است و نشان می‌دهد فردی که چنین تصویر غلطی را انتخاب کرده است به دور از مطالعات دیرینه‌شناختی دایناسورها و متاثر از محتوای شبه‌علمی سری فیلم‌های پارک ژوراسیک بوده است.
از آن دو مطلبی که بالاتر اشاره کردم یکی
در صفحۀ ۱۹ یادداشتی تک‌صفحه‌ای آمده است از یکی از استادان دانشگاه در رشته‌ی زمین‌شناسی و دیرینه‌شناسی تحت عنوان «دایناسورها در ایران».

نویسنده در جایی می‌نویسد: «در سایر زمان‌های مزوزوئیک، ایران بیشتر در شرایط دریایی به‌سر برده و انتظار می‌رود که فسیل‌های دایناسورهای دریایی در رسوبات آن یافت شود.»!
مگر دایناسور دریایی هم داریم؟!
دایناسورها (تا جایی که اکنون می‌دانیم) همگی خشکی‌زی (terristerial) بوده‌اند و هیچ دایناسوری ساکن دریاها نبوده است. چنین سخنی برای یک استاد دانشگاه در رشتۀ زمین‌شناسی که اتفاقاً درباره‌ی دایناسورها قلم می‌زند و معتقد است که «کشفیات جدید نگارنده در سال‌های اخیر در منطقه‌ی بلده‌ی استان مازندران، نقطه‌ی عطفی در دیرینه‌شناسی دایناسورها در ایران» است خبطی بزرگ و ذنب لایغفر است.

در ادامه‌ی مطلب، ایشان بار دیگر تصریح می‌کند که «همچنین برای اولین‌بار در منطقه‌ی کپه‌داغ در شمال‌شرق ایران قطعه‌ای از استخوان کتف دایناسور دریایی پلزیوزوروس به سن کرتاسه کشف شد.»!
سرده‌ی پلزیوزوروس (Plesiosaurus) مطلقاً هیچ ربط مستقیم و نزدیکی با دایناسورها نداشته‌ است. تبار تکاملی آنها چیز پنهانی نیست و با جست‌و‌جویی ساده در اینترنت هم می‌توان آن را دریافت.
فقط الان دارم به این فکر می‌کنم کسی که فرق دایناسور با غیر دایناسور را نمی‌داند و نمی‌فهمد چگونه کشفیاتش می‌تواند «نقطه‌ی عطفی در دیرینه‌شناسی دایناسورها در ایران» باشد؟

در صفحه‌ی ۵۶ مطلب دیگری آمده است تحت عنوان «دراکولای ترانسیلوانیای کهن.»

در این مطلب نسبتاً کوتاه از هاتزگوپتریکس (Hatzegopteryx) به‌عنوان «دایناسور غول‌پیکر» اسم برده می‌شود!
هاتزگوپتریکس‌ها اصلاً دایناسور نیستند، بلکه عموزاده‌های نزدیک دایناسورها هستند و در گروهی مجزا از دایناسورها به نام ترسورها (Pterosauria) طبقه‌بندی می‌شوند. بیش از دو دهه است که فسیل‌های این خزنده‌های مودارِ بال‌پوستی کشف شده‌اند و در سال ۲۰۰۲ هم توصیف و نامگذاری شدند، نه «به تازگی» که نویسنده مدعی است.

نکته‌ی تاسف‌بار این است که نویسنده بدفهمی خود را از زبان دیرینه‌شناسان نگون‌بخت به خواننده‌ی ناآگاه منتقل می‌کند و می‌گوید که «دیرینه‌شناسان» در پی آنند که «دریابند این دایناسورها چگونه در دوره‌ی کرتاسه در این مکان [رومانی امروزین] زندگی می‌کرده‌اند.»

برداشت من این است که درک این دو نویسنده از «دایناسور» در حد دانش عامه‌ی مردم و احیاناً سازندگان سری فیلم‌های پارک ژوراسیک است که به هر موجود دندان‌تیز و بزرگی دایناسور می‌گویند. ولی چرا افرادی با چنین سطح نازلی از دانش دیرینه‌شناسی می‌باید در یک نشریه‌ی «علمی» برای عموم درباره‌ی دایناسورها مطلب بنویسند؟

- عبدالرضا شهبازی

@dirinenegar

◼️Paleontological Data Analysis (2024)

◻️Øyvind Hammer and David A.T. Harper

@dirinenegar

◽فرجامِ دایناسورها

▪️نوشته‌ی پیتر وارد
▪️ترجمه‌ی عبدالرضا شهبازی

@dirinenegar

این کتاب جدیدِ نیل شوبین، دیرینه‌شناس آمریکایی، است که چهارم فوریه‌ی ۲۰۲۵ (۱۶ بهمن ۱۴۰۳) منتشر خواهد شد.
این کتاب در واقع گزارشی از سفرهای متعدد شوبین به قطب شمال و جنوب و نتایجِ پژوهش‌های دیرینه‌شناختی و زیست‌شناختی او در شمالگان و جنوبگان است.

از شوبین تاکنون این کتاب‌ها به فارسی ترجمه شده‌اند:
۱- ماهی درونی شما

این کتاب دو بار به فارسی ترجمه شده:

◽️ماهی درونی شما/ نیل شوبین/ترجمه‌ی نیلوفر فشنگ‌ساز/انتشارات خانه زیست‌شناسی/۱۳۹۲، ویراست دوم ۱۳۹۶
◽️ماهی درونی شما/ نیل شوبین/ ترجمه‌ی محمدرضا توکلی صابری/ انتشارات معین/ ۱۴۰۰

۲- عالم درون
◽️عالم درون/ نیل شوبین/ ترجمه‌ی شادی حامدی و نیلوفر فشنگ‌ساز/ نشر کتاب سده

◼️قبلاً مختصری درباره‌ی کتاب "ماهی درونی شما" نوشته‌ام. اینجا را ببینید.

- عبدالرضا شهبازی

@dirinenegar

پرنده‌ی وحشت (terror bird) صبح‌هنگام خیره به دشت روبروست و رویای شکار می‌بیند.

زمان: ۲۳ میلیون سال قبل، طلیعه‌ی دورِ میوسن از دوره‌ی نئوژن از دوران سنوزوئیک

مکان: جایی در برزیل امروزین

◾این پرنده‌ گونه‌ای از یکی از سرده‌های منقرض‌شده‌ی پرندگانِ بی‌پرواز غول‌پیکرِ گوشت‌خوار است با نام علمی پارافیسورنیس (paraphysornis).

تنها گونه‌ی شناخته‌شده‌ی این سرده پارافیسورنیس برازیلینسیس (Paraphysornis brasiliensis) نام دارد که طول بدنش حدود دو متر و جمجمه‌اش از پسِ کله تا نوکِ منقارِ بلند و خوفناک و نیرومندش حدود ۶۰ سانتیمتر بود.
ارتفاع پرنده نیز از سطح زمین به بیش از ۲ متر بالغ می‌شد.

پارافیسورنیس برازیلینسیس طعمه‌هایش را عمدتاً از بین پستانداران انتخاب می‌کرد و استراتژی شکارش نیز عموماً مبتنی بر غافلگیری و حملات برق‌آسا بود تا تعقیب و گریز طولانی با شکار.

- عبدالرضا شهبازی

@dirinenegar

شکلِ مکتوبِ مستند Life on Our Planet را در این کتاب بخوانید.

@dirinenegar

https://zardfilm.in/movie/life-on-our-planet-2023/?__im-OwQQeENo=12004052836328364630
مستندی عالی در هشت قسمت (محصول ۲۰۲۳) درباره‌ی تاریخ چهارمیلیارد‌ساله‌ی حیات، با روایتِ مورگان فریمن

این مستند را با بالاترین کیفیتِ ممکن ببینید.

@dirinenegar

@dirinenegar

◼️An Illustrated Guide to Dinosaur Feeding Biology (2023)

◽️Ali Nabavizadeh & David B.
Weishampel

@dirinenegar