Татар теле

ХАТЫН-КЫЗЛАР ТАРИХЫ / ИСТОРИЯ ЖЕНЩИН

"Ихлас" тапшыруында Туган тел" телеканалынд Казан кунагы, тарихбикә, экскурсовод Гүзәлия Гыйматдинова белән әңгәмә чыкты. Интервью барышында 19 гасыр азагы-20 гасыр башы татар мәгърифәтендә эз калдыручы хатын-кызлар, Казандагы кызыклы экскурсияләр турында күбрәк белерсез🫰

Әңгәмәне Гөлшат Сафина алып бара.
Режиссеры - Илдар Еникеев.

В передаче "Ихлас" на канале "Туган тел" вышло интервью с историней, экскурсоводессой и феминисткой из Казани Гузелией Гиматдиновой, его взяла уфимская журналистка Гульшат Сафина

Гузелия которая приезжала в Башкортостан читать лекцию на тему "Рост образования среди татарок на рубеже 19 и 20 веков". Мероприятие прошло в рамках межрегионального фестиваля СНеЖИ – сентябрьская неделя женской истории 💌

@feminismufa – хатын-кызлар турында

Мәктәп балалары Татар энциклопедиясен тулыландыруга өлеш кертә алганын белә идегезме?
 
Татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү институты "Яшь энциклопедист" бәйгесен башлап җибәрде. Татарика онлайн-энциклопедиясе мәкаләләрне сыйфатлы иллюстрацияләр белән баетырга омтыла, һәм институт бу эшкә мәктәп укучыларын тартырга булды.
 
Укучылар гаилә архивларындагы фото, аудио һәм видео материалларны барлап, тикшереп, цифрлаштырып, тасвирлап, тарихка кереп кала алалар. Чөнки сез конкурска җибәргән табылдыкларны институтның фәнни хезмәткәрләре Татарика онлайн-энциклопедиясе сайтында кулланачак:

https://tatarica.org/ru

Бәйгенең шартлары турында менә монда язылган:

https://tatarica.org/ru/news/institut-tatarskoj-ehnciklopedii-zapuskaet-novyj-respublikanskij-otkrytyj-konkurs-yunyj-ehnciklopedist

https://youtu.be/y_-43xEVIOg?si=tdenrxrzpujZy92b

ЗИНҺАР
Менә бу зинһар сүзенә кырын караучылар бар, беләсезме. «Кит әле, зинһар, юк сүз сөйләмә», – диярсез. Ә мин чынлап әйтәм. Кемдер аны дин ягыннан куллану бик дөрес түгел дип уйлый, кемгәдер яңгырашы бик тупас булып тоела. Мондый очракта сүз турында мәгълүмат тупларга һәм проблема тудырган мәсьәләне булдыра алганча чишәргә кирәк. Без дә шулай итик.

⏳ Сер түгел, зинһар – фарсы алынмасы. Чыганак телдә аның мәгънәсе шактый киң: «ярлыкау, кичерү, гафу; аяу; саклык, сак булу; яклау; сыеныр урын, ышыклану урыны…» Шул ук чыганак телдә аның ымлык мәгънәсе дә бар һәм ул анда «сак бул!; кара аны!; уеңа да китермә!» дигәнне белдерә. Безгә нәкъ әнә шул соңгы мәгънәсе генә алынган. Тик монда шуңа игътибар итәргә кирәк: чыганак телдә дә, фарсы телен белүче зыялылар каләме белән язылган иске татар текстларында да зинһар сүзе бары тик юклык формасындагы фигыльләр белән, ягъни «зинһар, кагылма!», «зинһар, дәшмә!» кебек контестларда гына кулланылган. Чөнки сүзнең мәгънәсен аңлап сөйләгән кеше башкача куллана да алмаган. Аның өчен зинһар сүзен алыштырганда түбәндәге мәгънә чыккан: сак бул, кагылма!; кара аны, дәшмә!

☝️ Тора-бара, төгәлрәк әйткәндә, татар арасында фарсы телен белүчеләр кимегән саен, әлеге һәм башка бик күп сүзләрнең эчке мәгънәләре аңлашылмый башлагач, зинһарны барлык формасындагы фигыльләр белән дә куллана башлаганнар. Безнең өчен хәзер зинһар, кил яки зинһар, үтегез дип әйтү бер дә сәер тоелмый. Мәгәр инде сүзнең семантикасын белгәннән соң кемнеңдер аны барлык формасындагы фигыльләр белән кулланасы килми икән, телебездә башка мөмкинлекләр бар, мәсәлән, -чы/-че кушымчасы, санә/сәнә һәм әле кисәкчәләре. Алар нәкъ үтенечне, хөрмәт белән нәрсәдер сорауны белдерәләр: Мә әле, Сөләйман абзый, бусы – синең өлеш (М. Фәйзи). Былбылкаем минем, килсәнә! (М. Җәлил). Нәҗип, иснәп карачы, миннән җофар исе килә! (А. Гыйләҗев).

✅ Зинһарга бәйле тагын бер сәерлек – зинһар өчен дигән сүз. Моңа ниндидер адекват аңлатма табу да кыен. Шәхси фикеремчә, монда рус теленең йогынтысы булмый калмагандыр. Революциягә кадәрге текстларда мондый кулланыш очрамый диярлек (аның каруы зинһар вә зинһар дигәне очрый, ягъни берничек тә, катгый рәвештә). Соңрак исә русча ради бога дигән сүзне татарча зинһар өчен дип калькалау ихтимал (чаг.: Ходай хакы өчен). Шуңа күрә кайбер кешеләр бу зинһар сүзендә ниндидер мәҗүсилек калдыкларын дә күрә. Ләкин югарыда аңлатканнарымнан да аңлашыла ки, андый бернәрсә дә юк. Сүзнең чыгышын һәм куллану вариантларын күрсәттем. Кайсын сайлыйсыз, анысы инде үзегезнең эш.

https://youtu.be/h3lTszLBf5U?si=VEzr8y1_TtqskRcJ

💚1992нче елның 6 ноябрендә Татарстан республикасының Конституциясе кабул ителә. Шул хөрмәттән сезгә, дуслар, яңа гына чыккан яраткан Татарстаныбыз турындагы тапшыруны карарга тәкъдим итәбез 🕊

P. S. Без карадык, шактый яхшы чыккан

https://youtu.be/-4-QSjcvc6o?si=UeRW5e9-LznTeo6O

Татарча Диктант 2024!!!

🕐 8, 9, 10 ноябрь 10:00
📍Сайтка кереп, харитада (картада) шәһәрегездә диктант язу ноктасын табып була.
📍Үзегезгә уңайлы урында ТНВ эфирын карап я "Болгар радиосын" тыңлап, яза аласыз.
📍 https://diktant.tatar/ сайтка кереп, диктантны онлайн да язарга мөмкин.

Тулырак мәгълүматны diktant.tatar сайтында таба аласыз ❣

ХАТЫН-КЫЗ АВЫРУЛАРЫ #Уфа

Бөтендөнья татар конгрессының Башкортстандагы вәкиллегендә "Бәдән ни дәшә" проекты кысаларында хатын-кыз авырулары турында ачыктан-ачык сөйләшү булачак.

🌿 Очрашуда гинеколог Гөлназ Хөсәенова һәм психолог Гөлшат Сафина киләсе темаларга тукталырлар:
⠀
"Кеше папилломасы вирусы - ул нәрсә?
Вакцинациянең файдасы бармы?
Аналык муентыгы яман шеше нәселдән бирелә аламы?
Нәрсә файдалырак: дарумы, әллә вакцинацияме?
Хатын-кыз авыруларының психосоматик сәбәпләре
Ни өчен табибка күренергә куркабыз?"
⠀
🌿 5 ноябрь 18.00 сәгатьтә Карл Маркс урамы, 3Б адресы буенча көтеп калабыз! Керү - бушлай. Тик хатын-кызлар өчен генә!
⠀
@feminismufa – хатын-кызлар турында

https://youtu.be/PlkhvqmJPpc

«— Кайт!.. — дип хатлар килделәр...
Юллар... озын иделәр...
Кайттым.
—   Бусы алкалары,
Бусы — кабере... — диделәр.» (Хәсән Туфан)

Дуслар!

Сезне Татар китап клубының чираттагы очрашуына чакырабыз. Башка очрашулардан аермалы, бу юлы без онлайнда күрешәчәкбез, шуңа күрә катнашырга теләүчеләр җирнең теләсә кайсы ноктасыннан безгә кушыла алачак.

Бүген, 30 октябрь - сәяси репрессия корбаннарын Искә алу көне. Шуңа күрә очрашуда без репрессияләнгән татар әдипләрен искә алачакбыз, аларның әсәрләрен, хатирәләрен, истәлекләрен укыячакбыз.

Әлеге чараны без Алмания татарча, Алимә академия, Истанбул китап клублары белән берлектә уздырабыз. Әгәр дә сезнең Китап клубыгызның да бу чарага кушыласы килсә, рәхим итегез🙏🏻

Чара бушлай уза, теркәлү кирәк. Теркәлү узганнан соң, сезнең электрон почталарыгызга zoom-очрашуга сылтама киләчәк.

📆 2 ноябрь

20.00 Казан вакыты
18.00 Берлин вакыты
13.00 Монреаль вакыты

#көнсүзе язмаларын дәвам итеп – йончу

ә сез "ару" сүзеннән кала тагы шундыйларын кулланасызмы? әле "алҗау" дигәне дә бар, белә идегезме?

yonçu – to get exhausted

Алматыда татар дәресләре! https://www.instagram.com/idel_almaty_tatarskyi_centre?igsh=MTczNzNhZ2cweWFoMQ==

Әлдермешкә кайтам әле

https://youtube.com/shorts/i76jxgdIa2k?si=L_GpseGB_SJa0Ie_

Биегез! Премьера!
ИДЕЛ, ТЫРТЫЛ — Бие-бие, Хәйбулла

Нейрочелтәр язды, Malsi Music аранжировкасын эшләде, Нурбәк Батулла җырлады һәм биеде. Ә хәзер бергә карыйбыз!

https://vk.com/video-86196948_456240944
https://youtu.be/5bi9sEeRdJ0?si=9rAtypOLyzMyBvFR

Xəter köne. Nərsəne xəterlibez?

на русском в комментариях
English in comments