ایران‌شهر (درباره‌ی زبان و خط فارسی میانه/ پهلوی ساسانی)

📚اهمیت و ضرورت آموزش خط و زبان فارسی میانه (پهلوی ساسانی)

۱. فارسی میانه، پدر فارسی نو، هم در حوزۀ زبان و هم در حوزۀ خط است. بنابراین آموختن فارسی میانه، آموختن ریشه‌ایِ زبان و ادبیات فارسی نو است و در پرتو آن، بسیاری از مشکلات حل‌نشده و ابهامات ناگشوده در مطالعات، پژوهش و آموزش زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه و جز آن، حل و رفع می‌شود.
۲. ایران، کشوری با تاریخ کهنِ پیوسته است. در حوزۀ زبان و خط نیز این کهنسالی و پیوستگی، وجود دارد و زبان و خط فارسی نوی معاصر، بی‌آنکه زنجیره‌اش قطع شود، به فارسی میانه و از آنجا به فارسی باستان می‌رسد. بنابراین، مطالعات فارسی میانه، بخشی ضروری از شناخت حیات پیوسته و قطع‌ناشدۀ مردمان ایرانی در گسترۀ تاریخ است و دارای ارزش ملّی و هویتی است. 
۳. حامل بیش‌ترین حجم اندیشه‌های درخشان ایرانیان در گسترۀ تاریخ، زبان فارسی با سه لایۀ فارسی باستان، فارسی میانه و فارسی نو بوده‌است و از این جهت، مطالعات فارسی میانه، بخشی از مطالعه دربارۀ چگونگی تأثیرگذاری روح ایرانی بر حیات بشری است.
۴. آنچه خطوط اسلامی نامیده می‌شود و نیز بخشی از آنچه با عنوان علوم اسلامی شهرت دارد، با زبان و خط فارسی میانه ارتباط مستقیم دارد و فرهنگ، تمدن و هنر اسلامی را نمی‌توان از تأثیر خط و زبان فارسی میانه جدا کرد. از این جهت نیز مطالعات فارسی میانه، دارای اهمیت و ضرورت فراوان است.
۵. زبان و خط فارسی میانه، هم برای اعضای هیأت علمی و هم برای دانشجویان زبان، تاریخ، باستان‌شناسی و بسیاری از رشته‌های دیگر، ابزاری لازم برای درک بهتر و حل مشکلات و مبهمات حوزه‌های مطالعاتشان است. در حال حاضر، مراکز کم‌شماری به این کار می‌پردازند. در فضای تقریباً خالی آموزش فارسی میانه، برگزاری این دوره می‌تواند برای رفع نیاز اعضای هیأت علمی، دانشجویان تحصیلات تکمیلی و عموم علاقه‌مندان، بسیار مهم و دارای ضرورت باشد و صدور گواهی معتبر از مرکز تحصیلات تکمیلی (مرکز دکتری) دانشگاه پیام نور کشور نیز اعتبار و امتیاز این دوره را افزون می‌سازد.

@iranshahr1353

پس از استقبال چشمگیر از نخستین دورۀ آموزش خط و زبان فارسی میانه،
مرکز تحصیلات تکمیلی (دکتری) دانشگاه پیام نور کشور، برگزار می‌کند:

دومین دورۀ مقدماتی آموزش خط و زبان فارسی میانه (پهلوی ساسانی)

دوره به صورت برخط (آنلاین) برگزار خواهد شد و ثبت نام و شرکت در آن، برای همگان، آزاد است.

نحوۀ ثبت نام در دوره‌ی آموزشی خط و زبان فارسی میانه:
۱. ثبت نام در سامانه‌ی http://otc.pnu.ac.ir
۲. ورود به سامانه
۳. جست‌وجوی دوره با یکی از کلیدواژه‌ها (برای نمونه: فارسی میانه)
۴. انتخاب واحد: تحصیلات تکمیلی دکتری
۵. افزودن دوره به سبد خرید.

پیوند مستقیم دوره در سامانه‌ی otc:
https://otc.pnu.ac.ir/Course/Detail/3390

شماره‌ی تماس مرکز تحصیلات تکمیلی برای هماهنگی:
تلفن: 02124508400
پیام‌رسان‌ها: 09390507055

@iranshahr1353

📚 پیوند پادشاهی زاب طهماسب و اسطورۀ آرش کمانگیر
مقاله‌ی علمی‌پژوهشی، منتشرشده در مجله‌ی متن‌پژوهی ادبی دانشگاه علامه‌ی طباطبایی

چکیده
در شماری از متون ایرانی میانه می‏‌خوانیم که زاب، افرسیاب را «سپوخت» و آب و مرز را بازآورد و همین تیر انداختن به افراسیاب و سپوختن او (نه تیر انداختن به سمتی از زمین) در برخی متون ایرانی نو به آرش منسوب می‏‌شود. آیا این احتمال وجود دارد که داستان آرش و داستان پادشاهی زاب، دو اجرا از یک اسطوره باشند که با انتقال انتساب در سلسلۀ طولی علل و اسباب، گاه به آرش و گاه به زاب منسوب شده ‏باشد؟ شاهنامه ‏پژوهان دلایلی چند برای توجیه غیاب داستان آرش در شاهنامۀ فردوسی اندیشیده‏‌اند که در دو گروه قابل دسته ‏بندی‏ است: داستان آرش در متن اساس فردوسی نبوده‌است و دیگر، داستان آرش در متن اساس فردوسی بوده‌است و او در سرایش شاهنامه حذفش کرده‌است. آنچه در این مقاله بحث می‏‌شود این پرسش و پیشنهاد است که آیا ممکن است داستان آرش کمانگیر با چهره گرداندن و مطابق فرآیند «گشت اسطوره» در لایۀ زیرین و در قالب روایتی دیگر در شاهنامه حضور یافته و نقل شده ‏باشد؟ پاسخ بدین پرسش، موقوف به این است که نشان دهیم اسطورۀ زاب و اسطورۀ آرش، بیانگر یک مضمون هستند و دیگر آنکه تبدیل و تبادل میان زاب و آرش در دیگر متون هم دارای نمونه باشد. به تعبیر دیگر، چنان ‏که در نقد اسطوره ‏شناختی و نیز در روایت‏‌شناسی مرسوم است، به جای جست‏‌وجوی نام آرش، پی‏رنگ اسطورۀ وی در بخشی از شاهنامه که باید جایگاه زمانی حضورش باشد، کاویده شود. با این تغییر نگاه می‏‌توان این نظریه را مطرح ساخت که با تغییر انتساب خویش‏کاری از قهرمان به پادشاه در سلسلۀ طولی علل و اسباب، پی‏رنگِ اسطورۀ آرش کمانگیر که تلفیقی از سه خویش‏کاری آب‏‌فزایی، مرزنمایی و روشنایی است از آرش به زاب منتقل شده‏ است. به تعبیر دیگر، پادشاهی زاب طهماسب و داستان آرش، هر دو، روایت یک اسطورۀ کهن‏‌تر هندواروپایی اند که به موجب آن، ایزد روشنایی، باران می‏‌بارد و مرز می‏‌پاید. این انتقال و «گشتِ اسطوره» میان آرش و زاب به صورت‏ آشکار‏ در شماری از منابع ایرانی میانه و ایرانی نو رخ داده‏‌است و دارای پیشینه و مشابه است.

@iranshahr1353

سکه‌های عرب‌ساسانی: سکۀ حجاج یوسف ثقفی (۲)
حجاج یوسف ثقفی، فرمان‌روای قلمروهای شرقی خلافت از دست خلیفه عبدالملک مروان بود. پهلوی‌زدایی از امور دیوانی و مالی از زمان او آغاز شد، با این حال، سکه‌های حجاج یوسف، از خانوادۀ سکه‌های عرب‌ساسانی است. پیش از این، یکی از سکه‌های او شناسانده شد. این بار نیز سکۀ سیمین حجاج را بازمی‌بینیم. بر گرد سکه، شهادتین به خط کوفی نبشته‌ است. چهار بار #ماه‌وستاره که از نشان‌های کهن شاهنشاهی ایرانیان است، بر گرد سکه دیده می‌شود که یکی بر تاج خسرو است. خسرو به راست می‌نگرد که احتمالاً نگاه از پارس به خراسان است که دو ستون ایران باستان بودند یا نگاه به خانۀ روشنایی است و روشنایی، ایزد بزرگ ایرانیان و همۀ هندواروپاییان بود. در درون سکه، در پس سر خسرو، جملۀ «خُوَره اپزوت» (فره افزود) به خط پهلوی ساسانی نبشته‌است، اما نهاد جمله در پیش روی خسرو و به خط کوفی نوشته ‌است: الحجاج بن یوسف. این سکه گواهی دیگر بر دوام‌آوری خط و زبان فارسی میانه در دورۀ اسلامی است، حتی بر سکۀ فرمان‌روایی که دشمن بزرگ ایرانیان بود.

@iranshahr1353

#سربازی
#سپاهیگری
#واژه‌نامک
@iranshahr1353

#لشکری
#سپاهی
#سرباز
#واژه‌نامک
@iranshahr1353

#لشکر
#سپاه
#سرباز
#واژه‌تامک
@iranshahr1353

#گرامی‌کردن
#گرامی‌داشتن
#واژه‌نامک
@iranshahr1353

#گرامی
#واژه‌نامک
@iranshahr1353

#آریایی
#ایرانی
#آزاده
#واژه‌نامک
@iranshahr1353

بزرگ می‌داریم یاد و یادگارهای دفاع مقدس را

بزرگ می‌داریم یاد زنان و مردانی را که نه زور رستم داشتند، نه زیب سیاوش، نه دستگاه کاووس و نه فر اسفندیار، از ما بودند، با ما بودند، مانند ما بودند، در اندازه‌های ما بودند، اما با دشمنی در اندازه‌های ضحاک و افراسیاب برابر شدند و نهراسیدند. امروز اگر در خانه‌هایمان بنگریم، در هر خانه هنوز یکی از آنان هست با جراحت‌هایی که بر جان و تن دارند و با رنج‌های مدامشان.

بزرگ می‌داریم یاد زنان و مردانی را، جانبازانی را که پاره‌هایی از تن و روان خود را در میدان نبرد جا گذاشتند، مثل تکه ابری بر آسمان، مثل درختی ریشه در خاک و مثل صخره‌ای استوار بر دشت تا نشان بماند که تا این‌جا از آن ماست و دشمن را دورباش بگویند

بزرگ می‌داریم یاد بزرگانی را که اگر در حماسه‌هایمان از سپاه آزادگان می‌خواندیم و از دلیری‌هایشان به خود می‌بالیدیم، در روزگار ما نیز این دلیران، سپاه آزادگان ما شدند. آمدند، اما نه انگار از دوردست مکان، که از دوردست‌های زمان و حماسه‌های کهن را برایمان تعبیر کردند.

بزرگ می‌داریم یاد جاودان‌اثرانی را که با ما نگفتند که کجا خفتند، زیر تلی از خاک از پس انفجار؟ در آتش سوختند و بر هوا رفتند؟ زخمی و تنها و ناتوان در دهان درندگان خاک و آب افتادند؟ یا در سیاه‌چال‌های دیو صدام پوسیدند و کسی ندانست.

بزرگ می‌داریم یاد نوزادگانی را که در جنگ نبودند اما از پدران و مادران در جنگ‌بوده زادند و تن و روانشان میراث‌بر هزار آسیب جنگ شد. برخی هنوز رنج می‌کشند و نمی‌دانیم و برخی آرام گرفته‌اند تا همیشه در سینه‌ی خاک و در آغوش آسمان.

در روز بازپسین که نیاکانمان برخیزند و هر یک ببالند که من در روزگار آرش شیواتیر بودم و من در روزگار اسفندیار رویین‌تن زادم و من تاخت‌های رستم دستان را به چشم دیدم، بگویید در نامه‌ی ما هم بنویسند که ما در دوره‌ی دوران بودیم، در زمان آبشناسان، در عصر همت و در روزگار باکری.

@iranshahr1353

#راسته
#رسته
#بازار
#واژه‌نامک
@iranshahr1353

#راستی
#درستی
#برابری
#آشکاری
#واژه‌نامک
@iranshahr1353

#راست
#درست
#برابر
#آشکار
#واژه‌نامک
@iranshahr1353

سکه‌های عرب ساسانی: سکۀ حجاج یوسف ثقفی (۱)
حجاج یوسف، از خونی‌ترین دشمنان شیعیان و ایرانیان بود، اما خونی‌ترین دشمنان ایرانیان نیز نمی‌توانند خویش را از زیر سایۀ ایران، بیرون بدارند. پهلوی‌زدایی از دفترهای دیوانی و سکه‌های اسلامی، از عصر حجاح یوسف و خلیفۀ او، عبدالملک مروان آغاز شد، اما سکه‌های حجاج هنوز با همان قالب‌های ساسانی، زده می‌شد و نگاره‌ها و نبشته‌های ایرانی و ساسانی، هنوز بر این سکه‌ها چیرگی داشت. پشت سکۀ حجاج، به آیین سکه‌های ساسانی، دو بزرگ ایرانی در دو سوی آتشدان مقدس ایستاده‌اند. بیرون دایره‌ی سکه، #ماه‌وستاره که نشانی ایرانی است، دیده می‌شود. نیز ماه و ستاره، بخش شده‌است و ماه در یک سوی نوک آتشدان ایستاده است و ستاره در سوی دیگر.
روی سکۀ حجاج، نگارۀ خسرو است که بر آیین شاهان ساسانی، به سوی راست می‌نگرد و ظاهراً تفسیرش نگاه از پارس به خراسان است. پشت سر خسرو، به خط فارسی میانه، اگرچه بدخط، اما درست نوشته‌است: «خُوَره اپزوت» (فره افزود) و در پیش روی خسرو به خط اسلامی نوشته‌است: «الحجاج بن یوسف». بر گرد سکه، «بسم الله» و شهادتین به خط اسلامی نوشته‌است و ماه‌وستاره نگاشته‌است.

@iranshahr1353

#زنده‌کردن
#جان‌بخشیدن
#واژه‌نامک
@iranshahr1353

#زندگی
#واژه‌نامک
@iranshahr1353

#زیستن
#واژه‌نامک
@iranshahr1353

سکه‌های عرب‌ساسانی: سکۀ عبدالله بن زبیر

اعراب از خود سکه نداشتند و سکه‌های ایرانی و رومی را در کار می‌داشتند. در دوران دولت مدینه، بر سکه‌های ساسانی، کوته واژه‌های اسلامی افزوده شد. پس از گشوده شدن ایران، ضرابخانه‌های ساسانی به دست اعراب افتاد و آنان، قالب‌های سکه‌های خسروان را با دگرگونی‌هایی برای سکه زدن به کار گرفتند. افزودن نام امیر عرب، افزودن «بسم الله» و برخی تغییرات دیگر با حفظ اصل قالب سکه‌های ساسانی، پدیده‌ای را پیش آورد که به آن، سکه‌های عرب‌ساسانی گفته می‌شود. سکۀ عبدالله بن زبیر از این سکه‌هاست. عبدالله بن زبیر، تنها خلیفۀ خاندان زبیری بود و در مکه می‌نشست. بر سکۀ او که ضرب پارس است، در دایرۀ بیرونی، «بسم الله» دیده می‌شود. در درون سکه در دو سوی چهر خسرو، جملۀ «xwarrah apzūt Apdulā Zober» (فره افزود عبدالله زبیر) به خط و زبان پهلوی ساسانی دیده می‌شود. نقش #ماه‌وستاره نیز که از نشان‌های باستانی ایرانیان است، بر گرد این سکه دیده می‌شود. یک ویژگی املایی این سکه، املای جایگزین است که نویسۀ y به جای نویسۀ z به کار رفته‌است. به همین سبب در لایۀ حرف‌نویسی، زیر z خط کشیده می‌شود.

@iranshahr1353

📚 معرفی دستورنامۀ پهلوی، اثر هنریک ساموئل نیبرگ
دستورنامۀ پهلوی، نام کتابی است در حوزۀ پژوهش و آموزش زبان و ادبیات فارسی میانه، اثر ایران‌شناس نامور سوئدی، هنریک ساموئل نیبرگ (۱۸۸۹-۱۹۷۴م.). این کتاب، در دو جلد تألیف شده‌است. جلد نخست، گزیده‌ای از متون مهم پهلوی ساسانی، مانند کارنامۀ اردشیر بابکان، یادگار زریران و بخش‌هایی از دینکرد است، همراه با نمونه‌هایی از کتیبه‌های ایرانی میانۀ غربی (پارتی و پارسی) و برخی دیگر از مطالب مفید ضروری مانند جدول اتصال حروف پهلوی. جلد دوم دستورنامۀ پهلوی، شامل دستور زبان فارسی میانه و بیش‌تر این جلد، فرهنگ واژگان زبان پهلوی است. این فرهنگ، تنها شامل تلفظ و معنی نیست و جنبۀ ریشه‌شناختی دارد. ترتیب مدخل‌ها به مانند آنچه بعدها در فرهنگ پهلوی مکنزی رخ می‌دهد، نه بر اساس ترتیب خود واژه‌های پهلوی، بلکه بر اساس ترتیب آوانویسی واژه‌های پهلوی است. بنابراین نیبرگ پیشاپیش در جلد نخست دستورنامۀ پهلوی، واژه‌نامه‌ای دست‌نویس از واژه‌های پهلوی ارائه‌کرده‌است تا با آن، تلفظ و آوانویسی واژه‌ها کشف شود و سپس واژه در متن فرهنگ در جلد دوم یافت شود.

#معرفی‌ـ‌کتاب

@iranshahr1353