Fact Hub Myanmar

"ဆယ်လမွန်ငါးတို့အပြန်"
―――――――

ဆယ်လမွန်ငါးတွေက ရေချိုမှာရော ရေငန်မှာပါ ရှင်သန်နိုင်တဲ့ ငါးမျိုးစိတ်တွေပါ။ ဥဘ၀ကနေ အကောင်ငယ်ဘ၀ထိ ရေချိုဖြစ်တဲ့ မြစ်၊ ချောင်း၊ ကန်တွေမှာ ကျင်လည်ကြပြီး သက်ကြီးကောင်ဘ၀ကိုတော့ ပင်လယ်ရေငန်မှာ ကုန်ဆုံးကြီးပြင်းလေ့ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ မျိုးဆက်ပြန့်ပွားတဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်ကိုတော့ မွေးရပ်မြေ ရေချိုဒေသတွေမှာပဲ ပြန်လည်လုပ်ဆောင်ကြတာပါ။ ဒါကြောင့်ပဲ ဆယ်လမွန်ငါးတွေရဲ့ အိမ်ပြန်ခရီးဟာ မျိုးဆက်ပြန့်ပွားဖို့၊ မျိုးစိတ်ဆက်လက်တည်ရှိနေဖို့ အရေးပါတဲ့ ခရီးတစ်ခုဖြစ်နေရတာပေါ့။

ဒါပေမဲ့ သူတို့ရဲ့ အိမ်ပြန်ခရီးဟာ လွယ်ကူနေတာတော့ မဟုတ်ပါဘူး။ အနိမ့်ပိုင်းဖြစ်တဲ့ ပင်လယ်ကနေ အမြင့်ပိုင်းဖြစ်တဲ့ ‌မြစ်၊ ချောင်းတွေဆီ ကူးခတ်ရတာဖြစ်ပြီး ကြမ်းတမ်းတဲ့ မိုင်ထောင်ချီရှည် ရေဆန်ခရီး ဖြစ်နေတာပါ။ ဒါ့အပြင် လမ်းတစ်‌လျှောက် ရေတံခွန်တွေ၊ တာတမံတွေ နဲ့ သူတို့ရဲ့ အိမ်ပြန်ချိန်ကို စောင့်ကြိုပြီး ဖမ်းယူစားသုံးတတ်တဲ့ ၀က်ဝံလို သားရဲတွေကလဲ ရှိနေပြန်တော့ လမ်းခုလတ်မှာတင် အသက်ဆုံးရှုံးနိုင်ခြေ အတော်များတယ်လို့ ဆိုရမှာပါ။ ဒီလို ခရီးကြမ်းရှည်ကို ကူးခတ်ရမဲ့ ဆယ်လမွန်ငါးတွေဟာ လမ်းတစ်လျှောက်မှာ ဘာအစာမှ စားလေ့ မရှိပါဘူး။ ခရီးစဉ်တစ်လျှောက် လိုအပ်မဲ့ အစာအာဟာရကို ပင်လယ်ထဲမှာ ကျင်လည်ခဲ့တုန်းက ဖြည့်တင်းခဲ့ပြီး တချို့ဆို ခန္ဓာကိုယ်အစိတ်အပိုင်းတွေကိုပါ စတေးပြီး အသက်ဆက်လေ့ ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဘယ်အခြေအနေမှာ ဖြစ်ဖြစ် အဓိကတာ၀န်ကို ထိခိုက်စေမဲ့ မျိုးပွားခြင်းနဲ့ ဆိုင်တဲ့ အင်္ဂါအစိတ်အပိုင်းတွေကိုတော့ စတေးပစ်လေ့ မရှိပါဘူး။

ခရီးတစ်လျှောက် စိန်ခေါ်မှုတွေကို တွန်းလှန်အနိုင်ယူခဲ့တဲ့ ဆယ်လမွန်တွေက မွေးရပ်မြေ ရေချိုဒေသကို ပြန်ရောက်တာနဲ့ မျိုးပွားခြင်းတာ၀န်ကို စတင်ဆောင်ရွက်ကြပါတော့တယ်။ အမတွေက ရေအောက်ကြမ်းပြင်က ကျောက်စရစ်တွေကြားမှာ ခန္ဓာကိုယ်တွေကို တွန့်လူးပြီး ကျောက်ခင်းအသိုက်တွေ ဖန်တီးကြပါတယ်။ ဒီလို ကျောက်အခင်းမှာ အသိုက်လုပ်မှလဲ သားရဲအန္တရာယ်နဲ့ ရေစီးကြမ်းရဲ့ ဒဏ်တွေက‌နေ ဥတွေကို ကာကွယ်နိုင်မှာပါ။ အထီးတွေကတော့ မိတ်ဖက်ရရှိဖို့ အချင်းချင်း ယှဉ်ပြိုင်မှုတွေ လုပ်ကြပြီး အနိုင်ရသူက မိတ်ဖက်အမနဲ့ မျိုးပွားခွင့်ကို ရရှိသွားပါတယ်။ နှစ်ဖက်အသင့်ဖြစ်ပြီဆိုတာနဲ့ အမက နဂိုရှိပြီးသား ကျောက်ခင်းအသိုက်မှာ ဥတွေကို ဥချလိုက်ပြီး အထီးက အဲဒီဥတွေပေါ်မှာ သုက်ရည်တွေကို သုတ်လူးပေးလိုက်ပြီး သန္ဓေအောင်စေပါတယ်။ အများအားဖြင့်တော့ မျိုးပွားတဲ့တာ၀န်ကို ထမ်းဆောင်ပြီးတာနဲ့ အထီးရော၊ အမပါ အသက်ဆုံးရှုံးသွားကြပါတယ်။

ဥဘ၀ကနေ အကောင်ပေါက်လာတဲ့ ဆယ်လမွန်တွေက အသိုက်တွင်းကနေ တစ်ဖဝါးမှ မခွာသေးဘဲ သူတို့ရဲ့ ခန္ဓာကိုယ်မှာ တွဲကပ်ပါလာတဲ့ အာဟာရအိတ် (Yolk Sac) ထဲက အာဟာရတွေကို ထုတ်ယူစားသုံးပြီး လိုအပ်တဲ့ ခန္ဓာကိုယ်အစိတ်အပိုင်းတချို့ကို ဖွံ့ဖြိုးစေပါတယ်။ သေဆုံးသွားတဲ့ သူတို့မိဘတွေရဲ့ ရုပ်အကြွင်းအကျန် အာဟာရတွေကိုလဲ စားသုံးကြပါသေးတယ်။ အာဟာရအိတ်ကိုလဲ ကုန်စင်အောင် စုပ်ယူပြီး လိုအပ်တဲ့ အင်္ဂါအစိတ်အပိုင်းတွေလဲ ဖွံ့ဖြိုးပြီးတဲ့ နောက်မှာတော့ အသိုက်ကနေ ထွက်၊ ရေချိုကမ္ဘာကြီးထဲ ကူးခတ်စူးစမ်းပါတော့တယ်။ ‌ဒီကာလမှာ ကျက်စားရာ မြစ်၊ ချောင်း၊ ကန်ရဲ့ ရေအနံ့၊ ပတ်၀န်းကျင်က အပင်တွေရဲ့ အနံ့ အပါအ၀င် မွေးရပ်မြေကို မမေ့စေနိုင်မဲ့ အမှတ်သညာတွေကို ရှာဖွေ မှတ်ယူကြပါတယ်။ ဒီလိုမှတ်သားထားမှပဲ ပင်လယ်ကနေ စရမဲ့ အိမ်ပြန်ခရီးမှာ လမ်းမပျောက်ဘဲ မွေးရပ်မြေကို ဆိုက်ဆိုက်မြိုက်မြိုက် ခရီးစိုက်နိုင်မှာပါ။

တစ်ဆက်တည်းမှာပဲ အပြောကျယ်တဲ့ ပင်လယ်ကြီးမှာ ကျင်လည်ရှင်သန်ဖို့ လိုအပ်တဲ့ ခန္ဓာကိုယ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အပြောင်းအလဲတွေကိုလဲ လုပ်ဆောင်နေရပါတယ်။ မျိုးစိတ်အလိုက် မတူညီတဲ့ ပြောင်းလဲမှုတွေ လုပ်အပြီး အန္တရာယ်များတဲ့ ပင်လယ်ကြီးကို ရင်ဆိုင်ဖို့ အသင့်ဖြစ်ပြီဆိုတာနဲ့ မွေးရပ်မြေကို စွန့်ခွာပြီး အုပ်စုအလိုက် ပင်လယ်ကြီးဆီ ကူးခတ်ခရီးနှင်ပါတော့တယ်။ သူတို့ကို စားသုံးမဲ့ မုဆိုးတွေ အတော်များတဲ့ ပင်လယ်ကြီးမှာ အသက်ရှင်သန်ဖို့ ရုန်းကန်ရင်း မျိုးပွားနိုင်လောက်တဲ့ထိ လုံလောက်တဲ့ ဖွံ့ဖြိုးမှုတွေ ရှိအပြီးမှာတော့ အမိမြေကို တစ်ဖန်ပြန်လာကာ မျိုးစိတ်ဆက်လက်တည်ရှိဖို့ ကြိုးပမ်းရပြန်ပါတယ်။

ဒီလို မျိုးဆက်အဆင့်ဆင့် အသက်နဲ့ရင်း ပေးဆပ်တာ၀န်ကျေမှုတွေကြောင့်ပဲ မျိုးဆက်သစ်တွေ ပေါက်ဖွားတည်ရှိနေနိုင်တာ၊ မျိုးစိတ်တစ်ခု ဆက်လက်တည်ရှိနေနိုင်တာ မဟုတ်လား။ ။

References:

- Earthhow. (2024, May 19). The Salmon Lifecycle: an Epic migration. Earth How.
- Salmon. (n.d.). Animals.
- The salmon life Cycle - Olympic National Park (U.S. National Park Service). (n.d.-b).

Written by - Shin Mon Thant
Fact-checked by - Mon Myat Kyaw
Revise-edited by - Nyan Win Htet

©️ 𝟮𝟬𝟮𝟰-𝟮𝟬𝟮𝟱 | 𝗙𝗮𝗰𝘁 𝗛𝘂𝗯 𝗠𝘆𝗮𝗻𝗺𝗮𝗿
#Fact_Hub #Animals #Short_Fact #Salmon_Lifecycle #Migration

Epistasis ဆိုတဲ့ ဝေါဟာရကို သိပါသလား…..?
―――――――

Epistasis (အပ်ပစ်စတစ်စစ်) ဆိုတာက မတူညီတဲ့ မျိုးရိုးဗီဇပိုင်း (Gene) တွေကြားက ဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ ဆက်နွှယ်မှုတစ်ခုပါ။ ဒီဆက်နွှယ်မှုမှာဆိုရင် ဗီဇပိုင်းတစ်ခုက ဖော်ပြပေးတဲ့ လက္ခဏာဟာ တခြားဗီဇပိုင်းတစ်ခုက ဖော်ပြပေးတဲ့ လက္ခဏာတွေ (Trait) အပေါ် သက်ရောက်မှု ရှိစေပါတယ်။

မြင်သာအောင် ဥပမာတစ်ခုနဲ့ စလိုက်ကြရအောင်။ Labrador Retriever (လာဗရာဒေါ ရစ်ထရီဗာ) ခွေးတွေရဲ့ အမွေးက ဘာအရောင်လဲ ဆိုတာကို ဖော်ပြဖို့အတွက် ဗီဇပိုင်း နှစ်ခုက တာ၀န်ရှိပါတယ်။ ဗီဇပိုင်းတစ်ခုက အရောင်ထုတ်‌ဖို့ တာ၀န်ယူပြီး ကျန်တဲ့ တစ်ခုက အဲဒီထုတ်လိုက်တဲ့ အရောင်ကို ဖော်ပြ၊ မဖော်ပြ ဆိုတဲ့ တာ၀န်ကို ယူပါတယ်။ ဗီဇပိုင်း တစ်ခုဆီမှာ ဖော်ပြဗီဇမူကွဲ (Dominant Allele) နဲ့ ငုပ်လျှိုးဗီဇမူကွဲ (Recessive Allele) ဆိုပြီး ဗီဇမူကွဲ (Alleles) တွေ ရှိကြပါတယ်။ ဖော်ပြဗီဇမူကွဲ ရှိနေတဲ့ အခြေအနေမှာ ငုပ်သျှိုးဗီဇမူကွဲရဲ့ လက္ခဏာကို မဖော်ပြနိုင်ပါဘူး။ ဒါကြောင့် အရောင်ကို ဖော်ပြပေးဖို့ တာ၀န်ရှိတဲ့ ဗီဇပိုင်းထဲမှာ အရောင်ဖော်ပြပေးမဲ့ ဖော်ပြဗီဇမူကွဲ မပါလာဘူးဆိုရင် ဘာအရောင်ပဲ ထုတ်ထုတ် အဲဒီထုတ်ပေးတဲ့ အရောင်ကို မဖော်ပြနိုင်ပါဘူး။ တစ်နည်းပြောရင် အရောင်ဖော်ပြတဲ့ ဗီဇပိုင်းရဲ့ လက္ခဏာ (အရောင်မဖော်ပြမှု) က အရောင်ထုတ်တဲ့ ဗီဇပိုင်းက ဖော်ပြလာမဲ့ လက္ခဏာ (အရောင်) ကို သွားပြီးတော့ ဟန့်တား ပိတ်ပင်လိုက်တာမျိုးပေါ့။ ဒီလိုမျိုး ဗီဇပိုင်းတစ်ခုရဲ့ ‌ငုပ်သျှိုးဗီဇမူကွဲက တခြားဗီဇပိုင်းက ဖော်ပြပေးတဲ့ လက္ခဏာတွေအပေါ် သက်ရောက်မှု ရှိစေတာမျိုးကို ငုပ်လျှိုးနေတဲ့ မျိုးရိုးဗီဇဆိုင်ရာ ဆက်နွယ်မှု (Recessive Epistasis) လို့ ခေါ်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင်ကိုမှ လွှမ်းမိုးသော မျိုးရိုးဗီဇဆိုင်ရာ ဆက်နွယ်မှု (Dominant Epistasis)၊ ပေါင်းစပ် မျိုးရိုးဗီဇဆိုင်ရာ ဆက်နွယ်မှု (Complementary Epistasis) စသဖြင့် အမျိုးအစားများစွာ ရှိပါသေးတယ်။

ဒီတော့ အပ်ပစ်စတစ်စစ် က မျိုးရိုးဗီဇဆိုင်ရာ မူမမှန်မှုတွေ၊ မျိုးရိုးဗီဇ အမွေဆက်ခံမှုတွေ၊ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲမှုနဲ့ ရောဂါဖွံ့ဖြိုးမှုတို့ကို လေ့လာရာမှာ အရေးပါတဲ့ ဖြစ်စဉ်တစ်ခုလို့ ဆိုနိုင်ပါတယ် ။ ဒါ့အပြင် စိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍမှာလဲ လိုချင်တဲ့ လက္ခဏာရဖို့ မတူညီတဲ့ မျိုးရိုးဗီဇဆိုင်ရာ ဆက်နွယ်မှု (Epistasis) သဘောတရား အသိပညာတွေကို အသုံးချလေ့ ရှိကြပါတယ်။

Written by - Shin Mon Thant
Copy-edited by - Maw Byar Myar

Scientific Terms Explanation Program ဆိုတာ လူသိနည်းပြီး ရင်းနှီးကျွမ်းဝင်မှု သိပ်မရှိကြတဲ့ သိပ္ပံဆိုင်ရာ ဝေါဟာရတွေအကြောင်း Fact Hub ကနေ နေ့စဉ် ရှင်းပြတင်ဆက်ပေးသွားမဲ့ ပရိုဂရမ်အသစ်တစ်ခုပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

©2024-2025 Fact Hub Myanmar
#Do_you_know #Epistasis #gene #trait #genetic #Scientific_Terms #SciTerm #Facthub #Fact_Hub #FactHub

“ကမ္ဘာ့ပထမဆုံး သစ်သားဂြိုဟ်တု အာကာသထဲ ရောက်ပြီ”
―――――――

LignoSat အမည်ရတဲ့ ကမ္ဘာ့ပထမဆုံး သစ်သားဂြိုဟ်တုကို ပြီးခဲ့တဲ့ နိုဝင်ဘာလ ၅ ရက်နေ့ကပဲ အာကာသထဲ လွှတ်တင်လိုက်နိုင်ပြီလို့ သိရပါတယ်။ SpaceX ရဲ့ ဒရာဂွန်ယာဉ်ငယ် (Dragon Capsule) က တစ်ဆင့် နိုင်ငံတကာအာကာသစခန်းဆီ ပို့ဆောင်ခဲ့တာပါ။

LignoSat က လေးလက်မပတ်လည် အရွယ်အစားရှိတဲ့ သစ်သားဂြိုဟ်တုပုံးငယ်လေး ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အာကာသစူးစမ်းလေ့လာရေးနယ်ပယ်ကိုတော့ အကြီးအကျယ်သက်ရောက်မှု ရှိနိုင်တယ်လို့ သိရတာပါ။

ဂျပန်နိုင်ငံ၊ ကျိုတိုတက္ကသိုလ်က သုတေသနပညာရှင်တွေကတော့ သစ်သားနဲ့ လုပ်ထားတဲ့ ဒီ LignoSat ဂြိုဟ်တုငယ်ဟာ ရုတ်တရက်ကြည့်ရင် ထူးဆန်းပေမဲ့ သမရိုးကျဂြိုဟ်တုတွေထက် ရေရှည်ခံနိုင်ရည်ရှိသလို ပတ်ဝန်းကျင်အတွက်လဲ အမှိုက်မဖြစ်စေဘူး ဆိုပါတယ်။

သမရိုးကျဂြိုဟ်တုအများစုက အလူမီနီယမ်သုံးပြီး တည်ဆောက်ထားကြတာပါ။ ဒီဂြိုဟ်တုတွေ သက်တမ်းကုန်လို့ ကမ္ဘာ့လေထုထဲ ပျက်ကျရင်း လောင်ကျွမ်းချိန်ဆိုရင် အလူမီနီယမ်ကနေ အလူမီနီယမ်အောက်ဆိုဒ် ထွက်လာပါတယ်။ အလူမီနီယမ်အောက်ဆိုဒ်က ကမ္ဘာ့ရဲ့ အပူချိန်မျှခြေကို ယိုယွင်းစေပြီး အိုဇုန်းလွှာကိုလဲ ထိခိုက်ပျက်စီးစေတာပါ။

စက်မှုအာကာသနည်းပညာ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာပြီးချိန်ကစလို့ ကမ္ဘာ့ပတ်လမ်းအနိမ့်ဆီ လုပ်ငန်းသုံးနဲ့ သုတေသန အရင်းခံပြီး လူလုပ်ဂြိုဟ်တုတွေ လွှတ်တင်လာတာ အလုံးရေတစ်သောင်းကို ကျော်လွန်သွားပြီလို့ Look Up Space အမည်ရ အာကာသစူးစမ်းလေ့လာရေးကုမ္ပဏီရဲ့ အစီရင်ခံစာအရ သိရပါတယ်။

ဒီလို ကမ္ဘာကို လှည့်ပတ်နေတဲ့ ဂြိုဟ်တုအလုံးရေ များပြားလာတာနဲ့အမျှ အာကာသအမှိုက်ပြဿနာကလဲ တစ်စတစ်စ ဆိုးရွားလာပြီး ကမ္ဘာ့ပတ်လမ်းကို အဆိပ်သင့်/အန္တရာယ်များစေလာနေတာပါ။

ဒါပေမဲ့ အခု ဂျပန်နိုင်ငံက စမ်းသပ်လွှတ်တင်ထားတဲ့ သစ်သားဂြိုဟ်တုငယ်ကတော့ ကမ္ဘာဆီ ပြန်ပျက်ကျချိန်မှာလဲ လေထုကို ထွေထွေထူးထူး မထိခိုက်စေဘူးလို့ ဆိုပါတယ်။

"သတ္ထုဂြိုဟ်တုတွေကို နောက်ပိုင်းကျရင် သုံးဖြစ်တော့မယ်တောင် မထင်ဘူး။" လို့ ယခင် ဂျပန်အာကာသယာဉ်မှူးနဲ့ လက်ရှိ ကျိုတိုတက္ကသိုလ်က ပရော်ဖက်ဆာ တာကာအို ဒွိုင်းက ပြောပါတယ်။

"ဒီသစ်သားဂြိုဟ်တုကလေးသာ အလုပ်ဖြစ်ခဲ့မယ်ဆိုရင် SpaceX ရဲ့ အီလွန်မက်စ်ခ်ကို ကျွန်တော်တို့ ဒီအကြောင်း လှမ်းပြောရလိမ့်မယ်' လို့လဲ သူက ဆက်ပြောတာပါ။

လက်ရှိ ကမ္ဘာကို ပတ်နေတဲ့ ဂြိုဟ်တုအလုံးရေ တစ်သောင်းကျော်မှာ ထက်ဝက်ခန့်က SpaceX က လွှတ်တင်ထားတဲ့ စတားလင့်ခ် (Starlink) ဂြိုဟ်တုတွေ ဖြစ်ပါတယ်။
===========

ဒီအကြောင်းအရာကို Fact Hub က သတင်းတိုပုံစံ ရည်ရွယ်တင်ဆက်ထားတာ ဖြစ်ပြီး LignoSat သစ်သားဂြိုဟ်တု အာကာသထဲမှာ လုပ်ဆောင်သွားမဲ့ မစ်ရှင်တွေနဲ့ အခြားအသေးစိတ်အချက်အလက်တွေကို ချန်လှပ်ထားခဲ့ပါတယ်။ စုံစုံလင်လင် ဆက်လက်လေ့လာနိုင်ဖို့ ရင်းမြစ်တွေကို အောက်မှာ ဖော်ပြပေးထားပါမယ်။

Reference: Wall, M. (2024, November 5). World’s 1st wooden satellite arrives at ISS for key orbital test. Space. com.
- Komiya, K., & Wang, I. (2024, November 5). World’s first wooden satellite, developed in Japan, heads to space. Reuters.

Written by - A Columnist
Edited by - Min Z
©️ 𝟮𝟬𝟮𝟰-𝟮𝟬𝟮𝟱 | 𝗙𝗮𝗰𝘁 𝗛𝘂𝗯 𝗠𝘆𝗮𝗻𝗺𝗮𝗿

#Fact_Hub #News #Science_Update #Space #Short_News #Satellite #Wooden

❝သိပ္ပံပညာရှင်ဆိုတာ အဖြေမှန်တွေကို ပြောပြပေးနေတဲ့ သူ မဟုတ်ဘူး။ သိပ္ပံပညာရှင်ဆိုတာ မေးခွန်းအမှန်တွေကို မေးတဲ့ သူပဲ။❞

– ကလော့ဒ်လီဗီစတော့စ်စ် –

#Fact_Hub #Quote #Nov_20 #ClaudeLevi-Strauss

နေ့လယ်က တင်ပေးထားတဲ့ မေးခွန်းအတွက် အဖြေသိကြပြီလား . . . ?

အဖြေမှန်ကတော့ C. Saturn ဖြစ်ပါတယ်။

စေတန်ဂြိုဟ်ဟာ ဂြိုဟ်ရံလ ၁၄၆ လုံး ရှိပြီး နေအဖွဲ့အစည်းထဲမှာ ဂြိုလ်ရံလ အများဆုံး ဖြစ်ပါတယ်။ သူ့မှာ အားကစားကွင်းအရွယ်လောက် သေးငယ်တဲ့ အရွယ်အစားကနေ မာကျူရီဂြိုဟ်ထက် ပိုကြီးတဲ့ တိုက်တန် (Titan) ဂြိုဟ်ရံလအထိ အရွယ်အစားမျိုးစုံ ရှိပါတယ်။ နိုင်ငံတကာ နက္ခတ္တဗေဒအသင်း (International Astronomical Union) ရဲ့ တရားဝင်အသိအမှတ်ပြုချက်အရ ဂျူပီတာဂြိုဟ်မှာ ဂြိုဟ်ရံလ ၉၅ လုံး ရှိပြီး နတ်ပကျွန်းဂြိုဟ်မှာလဲ လေ့လာတွေ့ရှိချက်တွေအရ  ဂြိုဟ်ရံလ ၁၆ လုံး ရှိတယ်လို့ သိရပါတယ်။

#Fact_Hub #WeeklyQuiz #Q&A #Answer #Nov_19 #Universe #Sun

Apoptosis ဆိုတာ ဘာကို ပြောတာလဲ . . . ?
―――――――

Apoptosis (အပိုတိုစစ်) ဆိုတာက ခန္ဓာကိုယ်ထဲမှာ မလိုအပ်ဘဲ ပျက်စီးနေတဲ့ ဆဲလ်တွေကို သဘာဝအတိုင်း ပျက်စီးစေတဲ့ ဖြစ်စဉ်ကို‌ ခေါ်တာ ဖြစ်ပါတယ်။

Apoptosis (ပျက်စီးနေသည့် ဆဲလ်များကို သဘာ၀အတိုင်း ပျက်စီးစေခြင်း)

ဆဲလ်ရဲ့ ဒီအန်န်အေ (DNA) မှာ ဖြစ်တဲ့ ဗီဇပြောင်းလဲမှု (Mutation) တွေက တစ်နေ့ကို အကြိမ်ရေ သိန်းချီ ရှိပါတယ်။ အဲဒီထဲက ဗီဇဆိုင်ရာပြောင်းလဲမှု အများစုကို ဆဲလ်က သူ့အလိုအလျောက် ပြန်ပြင်နိုင်ပေမဲ့ ဆဲလ်ကွဲပွားမှုတွေ ဖြစ်ရင်း ဗီဇဆိုင်ရာ ချို့ယွင်းထိခိုက်မှုတွေ စုပုံလာရင်တော့ ကင်ဆာလို ဗီဇပြောင်းလဲမှုက ဖြစ်တဲ့ ရောဂါတွေ ပေါ်လာပါတော့တယ်။ ဒါပေမဲ့ ပုံမှန်အခြေအနေမှာ မရှိတော့တဲ့ ဆဲလ်အများစုက ဆိုးဆိုးရွားရွား အခြေအနေကို မပြောင်းခင်မှာ သူ့ရဲ့ စနစ်ထဲ ချို့ယွင်းချက်တွေ တအားပုံလာတာကို အချိန်မီ သိလေ့ရှိပြီး ပြင်လို့ မရတော့တဲ့ အခြေအနေဆိုရင် ဆဲလ်ကို အလိုအလျောက် ဖျက်စီးပေးစေမဲ့ ဗီဇ (Gene) ကို ဖွင့်လိုက်ပါတယ်။ အဲဒီလို လုပ်ပြီး ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် သတ်သေတဲ့ ဖြစ်စဉ်ကို Apoptosis လို့ ခေါ်တာပါ။ ဒါကို Programmed Cell Death လို့လဲ ခေါ်ကြပြီးတော့ ခန္ဓာကိုယ်တစ်ခုရဲ့ ကျန်းမာရေးနဲ့ ဆဲလ်ပြုပြင်ထိန်းသိမ်းရေးမှာ အရေးပါတဲ့ အခန်းကဏ္ဍတစ်ခုအနေနဲ့ ပါဝင်ပါတယ်။

Written by - Khant Zaw Aung
Copy edited by - Mon Myat Kyaw

©️ 𝟮𝟬𝟮𝟰-𝟮𝟬𝟮𝟱 | 𝗙𝗮𝗰𝘁 𝗛𝘂𝗯 𝗠𝘆𝗮𝗻𝗺𝗮𝗿
#Do_you_know #Apoptosis #Biology #Cells #Fact_Hub #FactHub #Facthub

ဒီနေ့ Q&A ကဏ္ဍအတွက်တော့ နေအဖွဲ့အစည်းနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ မေးခွန်းလေး ပြင်ဆင်ထားပါတယ်။

နေအဖွဲ့အစည်းအတွင်းက ဂြိုလ်ကြီးတွေဟာ နေကိုဗဟိုပြုပြီး ပတ်လမ်းကိုယ်စိမှာ လည်ပတ်နေကြတယ်ဆိုတာ အားလုံးလဲ သိကြမှာပါ။ ဒီဂြိုလ်ကြီးတွေမှာ အရံဂြိုလ်ငယ်တွေလဲ ရှိပါသေးတယ်။ ဒီလိုဆို ဂြိုဟ်ရံလ အများဆုံး ဂြိုဟ်ဟာ ဘယ်ဂြိုဟ် ဖြစ်မယ်လို့ ထင်ပါသလဲ . . . ?

အဖြေမှန်တစ်ခုကို ရွေးပြီး ထုံးစံအတိုင်း ကောမန့် မန့်ပေးခဲ့လို့ ရပါတယ်။ ညကိုးနာရီမှာတော့ အဖြေမှန်နဲ့အတူ ပြန်လာခဲ့ပါမယ်။

#Fact_Hub #WeeklyQuiz #Q&A #Quiz #Nov_19 #Universe #Sun

ဒီအာကာသလမ်းလျှောက်မှုမှာ SpaceX က ပူပူနွေးနွေးထွက်ရှိထားတဲ့ အာကာသဝတ်စုံ (EVA Suit - Extra-Vehivular Activity Suit) တွေနဲ့ အဆင့်မြှင့်မွမ်းမံထားတဲ့ အာကာသလွန်းပျံယာဉ်ကို လက်တွေ့စမ်းသပ်ဖို့အပြင် အခြားသုတေသနရည်ရွယ်ချက်တွေလဲ ပါဝင်ခဲ့ပါတယ်။ ဂျာရက်နဲ့ ဆာရာတို့က SpaceX က နောက်ဆုံးပေါ်ဒီဇိုင်းနဲ့ ထုတ်လုပ်ထားတဲ့ အာကာသဝတ်စုံသစ်ကို ဝတ်ဆင်ရင်း အချုပ်အနှောင်ကင်းမဲ့တဲ့ အာကာသထဲ ၁ နာရီနဲ့ ၄၆ မိနစ်ကြာအောင် လမ်းလျှောက်ကြခဲ့ကြတာပါ။ သမရိုးကျအာကာသဝတ်စုံတွေထက် ပေါ့ပါးပြီး ကြံ့ခိုင်တဲ့ ဒီအာကာသဝတ်စုံတွေက SpaceX ရဲ့ အနာဂတ် မားစ်ဂြိုဟ်လေ့လာရေးအတွက်လဲ အသုံးဝင်လာနိုင်တာပေါ့။ လမ်းလျှောက်တဲ့ တစ်ချိန်လုံးကို Live လွှင့်ခဲ့ပြီး ဝတ်စုံသစ်နဲ့အတူ မြေမဲ့ဒေသမှာ ခြေတွေလက်တွေ ရွေ့လျားတာနဲ့ ကိုယ်ခန္ဓာလှုပ်ရှားနိုင်မှုကို စမ်းသပ်ခဲ့ကြတာပါ။ ခရီးစဉ်အစအဆုံး ၅ ရက် ကြာမြင့်ခဲ့ပြီး အာကာသရောင်ခြည်တွေရဲ့ သက်ရောက်မှု၊ အာကာသထဲမှာ ကြာရှည်နေရာက ဖြစ်လာနိုင်တဲ့ ကျန်းမာရေးအန္တရာယ်တွေနဲ့ ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ သုတေသနတွေ ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး သိပ္ပံစမ်းသပ်ချက် ၄၀ နီးပါးအတွက် အချက်အလက်တွေ စုဆောင်းရယူနိုင်ခဲ့ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် SpaceX ရဲ့ Starlink (စတားလင့်ခ်) ဂြိုဟ်တုတွေ သုံးပြီး အာကာသထဲ ဆက်သွယ်ရေးကွန်ယက်စနစ်ပါ စမ်းသပ်ချိတ်ဆက်နိုင်ခဲ့တာပါ။ ရရှိလာတဲ့ အချက်အလက်တွေကိုလဲ အာကာသသိပ္ပံနဲ့ သုတေသနဆိုင်ရာအတွက် တခြားအဖွဲ့အစည်းတွေနဲ့ ပြန်လည်မျှဝေသွားဖို့ ရှိတယ်လို့ သိရပါတယ်။

အာကာသမစ်ရှင်တွေထဲမှာ အာကာသဟင်းလင်းပြင်ထဲ လမ်းဆင်းလျှောက်ရတဲ့ မစ်ရှင်မျိုးက အင်မတန်ခက်ခဲကြမ်းတမ်းပြီး အန္တရာယ်လဲ အတော်များပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒီလို မစ်ရှင်မျိုးကို အစိုးရရဲ့ ထောက်ပံ့မှု မပါဝင်ဘဲ ပုဂ္ဂလိကဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့တာက ကမ္ဘာ့ပထမဆုံး ဖြစ်သလို လမ်းလျှောက်တဲ့ ကမ္ဘာ့မြေပြင်အထက် ၄၅၈ မိုင်ဆိုတာလဲ အာကာသလမ်းလျှောက်မှုတွေ လုပ်ခဲ့သမျှထဲ ကမ္ဘာနဲ့အဝေးဆုံးအဖြစ် စံချိန်တင်ခဲ့တာပါ။ အစိုးရရဲ့ အထောက်အပံ့နဲ့တင်မကဘဲ အခုလိုမျိုး ပုဂ္ဂလိကကုမ္ပဏီတွေကနေ မှတ်တမ်းဝင် အဖြစ်အပျက်တွေကို လုပ်ဆောင်လာနိုင်တာဟာ ကမ္ဘာတဝှမ်း နည်းပညာတိုးတက်ထွန်းကားလာမှုရဲ့ ပြယုဂ်တစ်ခုပါ။ ဒါ့အပြင် အစိုးရနဲ့ ပုဂ္ဂလိကအဖွဲ့အစည်းတွေကြား ချိတ်ဆက်ဆောင်ရွက်မှုတွေလဲ ရှိလာမှာမို့ အမွေးတုံးမျောက်တွေရဲ့ အာကာသကိုလိုနီပြုမှု ဘယ်လောက်အတိုင်းအတာထိ ရောက်နိုင်မလဲဆိုတာ စိတ်ဝင်တစား စောင့်ကြည့်ကြရပါလိမ့်မယ်။ ကျယ်ပြောလှတဲ့ စကြဝဠာကြီးထဲ အမှုန်အမွှားတည်ရှိမှုထက် မပိုတဲ့ ဒီလူသားတွေ ဘယ်လောက်ခြေလှမ်းကျယ်နိုင်အုံးမှာပါလဲ . . .?။

"အိမ်ပြန်ရောက်ရင်တော့ လုပ်စရာတွေ တစ်ပုံတစ်ပင် ပြန်ရှိလာမှာပေမဲ့ ဒီကနေ ကြည့်တော့လဲ ကမ္ဘာကြီးက တယ်ပြီးပြည့်စုံလှပါလား . . ."
- ဂျာရက် အိုင်ဇက်မန်း
စက်တင်ဘာ ၁၂ ရက်နေ့၊ ဓူဝံဆည်းဆာမစ်ရှင်။

References: BBC News မြန်မာ. (2024, September 12). “ဘယ်လောက် ပြီးပြည့်စုံတဲ့ ကမ္ဘာကြီးလဲ” - ဘီလျံနာသူဌေး ဂျာရက် အိုင်ဇက်မင် အာကာသထဲ လမ်းလျှောက်မှု အောင်မြင်ပြီ.
- Z, M. (2024, September 15). သမိုင်းဝင် အာကာသလမ်းလျှောက်မှုကို ဘီလျံနာသူဌေး အိုင်ဇက်မန်းနဲ့ SpaceX အာကာသယာဉ်မှူးတို့ ဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့. Build Myanmar - Media.
- Polaris Program. (2024, September 26). Polaris Dawn.
- Wattles, J. (2024, September 15). SpaceX Polaris Dawn crew returns home after history-making mission. CNN; CNN.

Written by - Hnin Shwe Yee San
Fact-checked by - Min Z
Final-edited by - Nyan Win Htet

©️ 𝟮𝟬𝟮𝟰-𝟮𝟬𝟮𝟱 | 𝗙𝗮𝗰𝘁 𝗛𝘂𝗯 𝗠𝘆𝗮𝗻𝗺𝗮𝗿
#Fact_Hub #News #Science_Update #Astronomy #Eath_And_Space #Polaris_Dawn #SpaceX #Space_Mission

“အမွေးတုံးမျောက်ဝံတို့၏ မှတ်ကျောက်တင်သည့် နယ်ချဲ့ခရီး - ၂”
―――――――

စူးစမ်းရှာဖွေရတာကို နှစ်သက်တဲ့ မျိုးစိတ်တစ်ခုဟာ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲရှင်သန်လာကြရင်း နေရာဒေသအရပ်ရပ်ကို လှည့်လည်ပြီး အသစ်အသစ်သော အရာတွေအတွက် မမောမပန်း ခြေဆန့်ခဲ့ကြတယ်။ ကုန်းလမ်းခရီးသက်သက်က စလို့ ရေကြောင်းနဲ့ လေကြောင်းခရီးတွေအထိ အချိန်တိုတိုလေးအတွင်းမှာ ထိထိရောက်ရောက် သွားလာနိုင်ဖို့ နည်းလမ်းတွေ စဉ်းစားတွေးတော ဖန်တီးနိုင်လာတာတွေကလဲ လျင်မြန်တဲ့ အရွေ့ရဲ့ ပြယုဂ်ပေါ့။ အမွေးတုံး‌မျောက်တွေ . . . တစ်နည်း လူသားမျိုးစိတ်တွေ ရှင်သန်ကျက်စားရာ ကမ္ဘာမြေမှာ လေ့လာစရာတွေ မကုန်နိုင်သေးသလို ပဉ္စလက်ဆန်နေဆဲ တည်ရှိမှုတွေကလဲ စကြ၀ဠာထဲ အများအပြားပါ။ ၁၉ ရာစု၊ သိပ္ပံပညာ သိသိသာသာထွန်းကားလာချိန်ကစလို့ ဒီတည်ရှိမှုတွေကို စူးစမ်းလေ့လာခဲ့ကြတာ မာရီယာနာချောက်နက်ကနေ လကမ္ဘာအထိပါပဲ။

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အပြီး စစ်အေးကာလရောက်တော့ ကမ္ဘာ့အင်အားကြီး နှစ်နိုင်ငံဖြစ်တဲ့ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုနဲ့ ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုကြား အာကာသအခြေပြု အားပြိုင်မှုတွေ ရှိလာခဲ့ပါတယ်။ အာကာသထဲ ပထမဆုံးရောက်သွားတဲ့ ဆိုဗီယက်ဂြိုဟ်တုကနေ လကမ္ဘာပေါ် ဦးဆုံး ခြေချနိုင်ခဲ့တဲ့ လူဖြူအမေရိကန်တွေအထိ . . . တစ်နိုင်ငံနဲ့ တစ်နိုင်ငံ ယှဉ်ပြိုင်အနိုင်ပိုင်းကြရင်း အာကာသကို အပိုင်ရဖို့ ကြိုးစားခဲ့ကြတာပေါ့။ နောက်ပိုင်းတော့ အစိုးရအေဂျင်စီတွေက တစ်ဆင့် အာကာသထဲ ဂြိုဟ်တုတွေ လွှတ်တင်တာ၊ နိုင်ငံတကာ အာကာသစခန်း တည်ဆောက်တာနဲ့ အာကာသယာဉ်မှူးတွေ နိုင်ငံအသီးသီးက ပို့လွှတ်လာကြပြီး အာကာသစူးစမ်းလေ့လာရေးတွေကို ပူးပေါင်းလုပ်ဆောင်လာခဲ့ကြပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ၂၀၀၀ ခုနှစ်အစောပိုင်းက စလို့ ပုဂ္ဂလိကအေဂျင်စီတွေဟာလဲ အာကာသစီမံကိန်းတွေမှာ ပါဝင်ယှက်နွှယ်လာလေရဲ့။ သာမန်အာကာသလေ့လာရေးမစ်ရှင်တွေကနေ သုတေသနပိုင်း၊ နည်းပညာပိုင်း အဆင့်မြှင့်တင်လာကြရင်း ၂၀၂၄ ခုနှစ် အရောက်မှာတော့ ပုဂ္ဂလိကအေဂျင်စီတွေဟာ အာကာသနယ်ချဲ့မှုရဲ့ သိသာထင်ရှားတဲ့ အရွေ့တစ်ရပ်ကို ဖော်ဆောင်နိုင်လာပါတော့တယ်။

ပြီးခဲ့တဲ့ စက်တင်ဘာလ ၁၂ ရက်နေ့က ပြုလုပ်တဲ့ ပုဂ္ဂလိကအာကာသစီမံကိန်း ဓူဝံဆည်းဆာ (Polaris Dawn) ကလဲ ဒီအရွေ့တွေထဲက တစ်ရပ်ပါပဲ။ အစိုးရအထောက်အပံ့မပါဘဲ အာကာသယာဉ်မှူးမဟုတ်တဲ့ အရပ်သားတွေက ပုဂ္ဂလိကအစီအစဉ်နဲ့ အာကာသထဲ ခြေချလမ်းလျှောက်နိုင်ခဲ့တာပါ။ ဒီခရီးစဉ်က ကမ္ဘာ့ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အထက် မိုင်ပေါင်း ၈၇၀ အထိ ရောက်ခဲ့လို့ လကမ္ဘာအပိုလိုမစ်ရှင်တွေပြီးရင် လူသားတွေ လိုက်ပါစီးနင်းလာတဲ့ မစ်ရှင်တွေထဲ ကမ္ဘာနဲ့အဝေးဆုံးအဖြစ် စံချိန်တင်ခဲ့ပါတယ်။ ဘယ်အစိုးရရဲ့ ပရိုဂရမ်မှ မဟုတ်၊ နာရီထောင်ချီပြီး မြေမဲ့ဇုန်တွေမှာ လေ့ကျင့်ထားတဲ့ အာကာသယာဉ်မှူးတွေလဲ မဟုတ်ဘဲ ကိုယ့်ပိုက်ဆံနဲ့ ကိုယ် အိတ်စိုက်ပြီး အာကာသထဲ လမ်းလျှောက်ဖို့ဆိုတာ အိပ်မက်တစ်ခုထက် မပိုခဲ့ပါဘူး။ ဒါပေမဲ့ ဒီမစ်ရှင်ကို ဦးဆောင်တဲ့ ဘီလျံနာ ဂျဲရက်ဒ် အိုင်ဆက်မန်း (Jared Issacman) အတွက်တော့ ဓူဝံဆည်းဆာမစ်ရှင်ဟာ အာကာသစူးစမ်းလေ့လာမှုနယ်ပယ်ရဲ့ ပိတ်နေဆဲ တံခါးတစ်ချပ်ကို ဖွင့်ဟလိုက်ရတာနဲ့ တူပါလိမ့်မယ်။

ဓူဝံဆည်းဆာအကြောင်း ဆက်ရင် ဘီလျံနာတစ်ဦးဖြစ်တဲ့ ဂျဲရက်ဒ် အိုင်ဆက်မန်းက ငွေကြေး မ,တည်ပြီး အာကာသယာဉ်၊ ဝတ်စုံနဲ့ ခရီးစဉ်ဖြစ်မြောက်ရေးကို ပုဂ္ဂလိက အာကာသကုမ္ပဏီ SpaceX က ပူးပေါင်းတာဝန်ယူထားတဲ့ လေ့လာရေးပရိုဂရမ်တစ်ရပ်ပါ။ ဒီပရိုဂရမ်ကို အိုင်ဆက်မန်းက ဦးဆောင်ပြီး SpaceX က အာကာသယာဉ်မှူးတွေနဲ့ ကျွမ်းကျင်ပညာရှင်တွေ ပါဝင်ထားပါတယ်။ အမေရိကန်လေတပ်ဗိုလ်မှူးဟောင်း စကော့တ်ပို့တီးထ် (Scott Poteet)၊ SpaceX ရဲ့ အကြီးတန်း အာကာသမစ်ရှင်အင်ဂျင်နီယာ ဆာရာဂီလီစ် (Sarah Gillis) နဲ့ ခရီးစဥ်ရဲ့ ဆေးဘက်ဆိုင်ရာအရာရှိအဖြစ် SpaceX အင်ဂျင်နီယာ အန်နာမန်နွန်းန် (Anna Menon) တို့က ခရီးစဉ်မှာ လိုက်ပါလာတာပါ။ ဒီထဲကမှ အိုင်ဆက်မန်းနဲ့ ဆာရာတို့က အာကာသလမ်းလျှောက်တာကို တစ်လှည့်စီ ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အစိုးရမစ်ရှင်မဟုတ်ဘဲ ပုဂ္ဂလိက,က အိတ်စိုက်ပြီး အာကာသထဲ လှည့်ပတ်လေ့လာတဲ့ အစီအစဉ်တွေဟာ ဟိုးအရင်ကတည်းက ရှိခဲ့တာပေမဲ့ ခရီးစဉ်တစ်လျှောက် လိုက်ပါလာတဲ့ ယာဉ်ထဲကနေပဲ ကြည့်ရှုလေ့လာခဲ့ရတာမျိုးပါ။ ဒါပေမဲ့ ဒီတစ်ခေါက် ဓူဝံဆည်းဆာမစ်ရှင်မှာလို အာကာသယာဉ်ငယ်ရဲ့ ထိပ်ဖုံးကို လှစ်ဟလိုက်တာနဲ့ အကာအကွယ်မရှိဘဲ အာကာသဟင်းလင်းပြင်နဲ့ တိုက်ရိုက်ထိတွေ့ခွင့်ရတာမျိုးကတော့ ပထမဆုံးပါပဲ။

သင်သိပါသလား၊ ဇီဝဗေဒနည်းအရ ထာဝရရှင်သန်နိုင်တဲ့ သက်ရှိတွေ ရှိတယ်ဆိုတာ . . .
―――――――

လက်သည်းခွံအရွယ်လောက်ပဲ ရှိတဲ့ Turritopsis dohrnii မျိုးစိတ်ဝင် ဂျယ်လီငါးတစ်မျိုးကို သိပ္ပံပညာရှင်တွေက 'မသတ်ရင် မသေနိုင်တဲ့ သက်ရှိ' တွေအဖြစ် သတ်မှတ်ထားကြပါတယ်။ ပြင်ပ,ပယောဂ မဝင်ရင် ဒီဂျယ်လီငါးမျိုးတွေဟာ ဇီဝဗေဒနည်းအရ ထာဝရရှင်သန်နိုင်ကြတာပါ။

သက်ရှိမျိုးစိတ်တွေ အားလုံးလိုလို လိုက်နာရတဲ့ လောကနိယာမတစ်ရပ် ရှိပါတယ်။ အို၊ နာ၊ သေပါ။ မွေးဖွားမယ်၊ ကြီးထွားမယ်၊ ရှင်သန်မယ်၊ သေဆုံးမယ် . . . ဒါက အသက်ဇီဝိန်နဲ့ ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်ထားမျှ သက်ရှိတိုင်းအတွက် မှန်သယောင်ထင်ရပေမဲ့ ဒီဗဟိုမှန်ကန်ချက်ကို မထီမဲ့မြင်ပြုနေတဲ့ သက်ရှိတွေလဲ ရှိပါတယ်။

အခု ဂျယ်လီငါးမျိုးကတော့ သူ့ရဲ့ ဘဝသံသရာကို ပြောင်းပြန် ပြန်လှည့်နိုင်စွမ်း ရှိတာပါ။ သာမန်ဂျယ်လီငါးတွေရဲ့ ရှင်သန်မှုစက်ဝန်းက ဥအဖြစ်ကနေ ဂျယ်လီငါးပေါက်ကလေးတွေ ဖြစ်မယ်၊ နောက် အရွယ်ရောက်မယ်၊ အချိန်တန်ရင် သေဆုံးပါမယ်။ ဒါပေမဲ့ Dohrnii မျိုးစိတ်ဝင် ဂျယ်လီငါးတွေကတော့ ဥ၊ သားပေါက်၊ အရွယ်ရောက်ရာကနေ သူတို့ဆီ အန္တရာယ်တစ်စုံတစ်ရာ ကျရောက်တော့မယ်၊ အသက်ရှင်နိုင်စွမ်း မရှိတော့ဘူးလို့ ခံစားရပြီဆိုတာနဲ့ ဂျယ်လီငါးပေါက်လေးဘဝကို ပြန်သွားနိုင်ပါတယ်။ တစ်နည်းပြောရရင်တော့ ရင့်မာပြီးသား ဆဲလ်အကုန်လုံးကို ဆဲလ်နုလေးတွေအဖြစ် ပြောင်းလဲနိုင်တာပါ။ အဲဒီကနေ တစ်ခါ ပြန်အရွယ်ရောက်လာမယ်၊ နောက် လိုအပ်ရင် တစ်ဖန် ပြန်ငယ်ရွယ်နိုင်မယ် . . . စသဖြင့် ဘယ်တော့မှ မဆုံးတဲ့ ဘဝသံသရာတစ်ရပ် တည်ရှိပါတယ်။

ပတ်ဝန်းကျင်က ပေးတဲ့ ဖိအားတွေ၊ ထိခိုက်ဒဏ်ရာရတာတွေ၊ ဆာလောင်တာတွေနဲ့ တခြားဘေးဒုက္ခတစ်ခုခု ကြုံရပြီဆိုရင် ဒီလို Reverse-age လုပ် . . . ငယ်ရွယ်တဲ့ဘဝဆီ ပြန်သွားကြတယ်လို့ သိရတာပါ။ ဒါကြောင့် သီအိုရီနည်းကျ ပြောရရင် ထာဝရရှင်သန်နိုင်စွမ်း ရှိနေတာပေါ့။ ဒါပေမဲ့ တကယ်တမ်းမှာတော့ အမဲလိုက်ခံရတာနဲ့ ရောဂါဘယဒဏ်တွေကြောင့် အရင်သေဆုံးသွားကြတာ များပါတယ်။

Turritopsis dohrnii ဂျယ်လီငါးလိုပဲ ဇီဝဗေဒနည်းအရ ထာဝရရှင်သန်နိုင်တဲ့ သက်ရှိတွေ ရှိပါသေးတယ်။ Lobsters လို့ သိကြတဲ့ ကင်းပုစွန်တွေ၊ ရေချိုနေသက်ရှိဖြစ်တဲ့ ဟိုက်ဒရာ (Hydra) တွေ၊ ပလန်နားရီးယန်း တုပ်ပြားကောင်တွေ (Planarian Flatworms) နဲ့ ရေဝက်ဝံလို့ ခေါ်တဲ့ တာဒီဂရိတ် (Tardigrade) တွေပါ။

ဇီဝဗေဒနည်းအရ ထာဝရရှင်သန်နိုင်တယ်၊ မသေဆုံးနိုင်ဘူးလို့ ပြောတိုင်း အဲဒီသက်ရှိက လုံးလုံးကြီး မသေတာတော့ မဟုတ်ပါဘူး။ အပေါ်မှာ ပြောခဲ့သလို ရောဂါဘယဒဏ်တွေ၊ အမဲလိုက်ခံရတာတွေနဲ့ တခြားပယောဂအသီးသီးကြောင့် သေဆုံးနိုင်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ သက်ရှိအများစုလိုတော့ အချိန်တစ်ခုထိပဲ နေရမယ်ဆိုတဲ့ ကန့်သတ်ချက် သူတို့မှာ မရှိပါဘူး။

References: Everlasting life: the ‘immortal’ jellyfish. (n.d.). RSB.
- The “Immortal” jellyfish that resets when damaged | AMNH. (2015, May 4). American Museum of Natural History.

Written by - Min Z
Fact-check by - Min Z
Edited by - Min Z
©️ 𝟮𝟬𝟮𝟰-𝟮𝟬𝟮𝟱 | 𝗙𝗮𝗰𝘁 𝗛𝘂𝗯 𝗠𝘆𝗮𝗻𝗺𝗮𝗿

#Fact_Hub #Short_Fact #Immortal #Jellyfish #Science #Biology #DidYouKnow

Anhydrobiosis ဆိုတဲ့ စကားလုံးကို သိပါသလား . . . ?
―――――――

Anhydrobiosis ဆိုတာက "ရေမရှိဘဲ အသက်ရှင်ခြင်း" လို့ ခေါ်လို့ရပြီး ရေကို ဆုံးရှုံးလုနီးပါး ဖြစ်‌နေတဲ့အချိန်မှာ မလှုပ်ရှားတော့ဘဲ ငြိမ်သက်သွားတဲ့ အခြေအနေ ဖြစ်ပါတယ်။

Anhydrobiosis (ရေမရှိဘဲ အသက်ရှင်ခြင်း)

ဒီအခြေအနေမှာ သက်ရှိတွေရဲ့ ဇီဝဖြစ်စဉ် (Metabolism) က နှေးသွားတာလဲ ရှိသလို လုံးဝရပ်သွားတာမျိုးလဲ ရှိပါတယ်။ အဲဒီလိုဖြစ်တာက မျိုးစိတ်၊ အကာကွယ်ဒြပ်ပေါင်း (Protective Compound) ထုတ်လုပ်မှု၊ ရေဓာတ်ခန်း‌ခြောက်မှုအဆင့် (Dehydration Level) စတဲ့ အရာတွေအပေါ် မူတည်ပါတယ်။ ရေပြန်လည်ရရှိလာတဲ့ အချိန်မှာ နဂိုမူလအတိုင်း ဖြစ်နိုင်၊ မဖြစ်နိုင်ဆိုတာက ရေဓာတ်ခန်းခြောက်မှုအဆင့်နဲ့ ကြာချိန် စတဲ့ အချက်တွေအပေါ် မူတည်ပါတယ်။ Anhydrobiosis အနေအထားကို ပြောင်းလဲလိုက်တဲ့ အခါမှာ ဆဲလ်အစိတ်အပိုင်း (Cellular Components) တွေက ပျက်စီးမှုများရင် များသလောက် ရေရရှိမှု အခွင့်အရေး မရရှိတော့တဲ့အခါ၊ ပြန်ပြောင်းဖို့ မတိုးနိုင်တော့တဲ့အခါမျိုးမှာ မျိုးစိတ်တွေက သေဆုံးနိုင်ပါတယ်။ တကယ်လို့ နောက်ပိုင်းမှာ ရေကို လက်ခံရရှိလာရင်လဲ ပုံမှန်အတိုင်း ပြန်လည်ကောင်းမွန်လာပြီး လုပ်ဆောင်နိုင်တော့မှာ မဟုတ်ပါဘူး။

Anhydrobiosis ကိုတော့ သက်ရှိ အကောင်ကြီးကြီးမားမားတွေမှာ မတွေ့ရဘဲ အလွန်သေးငယ်တဲ့ အကောင်တွေမှာသာ တွေ့ရပါတယ်။ ဥပမာ - သံလုံးကောင် (Nematodes)၊ ရိုတီဖာ (Rotifers) နဲ့ တာဒီဂရိတ် (Tardigrades) ဆိုတဲ့ အကောင်လေးတွေမှာ တွေ့ရပါတယ်။ Anhydrobiosis ဖြစ်စဥ် ရှိတဲ့ အကြီးဆုံးအကောင်ကတော့ Polypedilum Vanderplanki ဖြစ်ပြီးတော့ အာဖရိကရဲ့ ‘Semi-arid’ ဒေသမှာရှိတဲ့ ကျင်းတွေနဲ့ ကျောက်ပေါ်က ရေက‌‌န်ငယ်တွေထဲမှာ အများဆုံး တွေ့ရပါတယ်။ ဒါ့အပြင် စိမ်းပြာရောင်ရေညှိ (Cyanobacteria)၊ တဆေးမှို (Yeast)၊ သစ်ကပ်မှော်ပင် (Lichens)၊ ရေညှိ (Mosses) နဲ့ Resurrection Plant စတဲ့ အပင်တွေကလဲ Anhydrobiosis ဖြစ်စဉ်ကို လုပ်ဆောင်ကြပါတယ်။

Written by - Khant Zaw Aung
Copy edited by - Mori

©️ 𝟮𝟬𝟮𝟰-𝟮𝟬𝟮𝟱 | 𝗙𝗮𝗰𝘁 𝗛𝘂𝗯 𝗠𝘆𝗮𝗻𝗺𝗮𝗿
#Do_you_know #Anhydrobiosis #Biology #ScienceResearch #Fact_Hub #FactHub #Facthub