AVVAL ANGLA, SO‘NGRA SO‘YLA
Hind mutafakkiri Rabindranat Thakur bir zot tufayli tez-tez noqulay ahvolga tushib turar, xijolatpazlikdan o‘zini qayoqqa urishni bilmay qolardi.
Bu odam bobosining do‘sti edi, ularnikiga tez-tez kelib turardi. Har safar yigitga nayzasini sanchmasdan ketmasdi.
Odatdagidek yosh shoirning eshigini ochib so‘radi:
— Haliyam she’r yozyapsanmi? O‘zi, Xudoni angladingmi?
Ishq nimaligini chini bilan bilasanmi?
Kimningdir hajrida kuyib ko‘rdingmi?
Ayt-chi menga, yozgan gaplaringga aqalli o‘zing ishonasanmi? Ehtimol, shunchaki so‘zbozlik qilayotgandirsan…
Ko‘chada tentirab yurgan har qanday daydi ham muhabbat haqida, Xudo haqida, qalb haqida aljirashi mumkin.
Ko‘rib turibman, afsuski, sening ham ulardan farqing yo‘q.
Rabindranat cholga javob qaytara olmaydi.
Qariyaning dakkisida jon bor edi-da.
Bir kuni bozorda ham duch kelib qolishadi, donishmand chol yosh shoirning qo‘lidan siqqancha yana savolga tutadi:
— Ha-a, Tangrini tanidingmi? Yo hanuz hamdu sano o‘qish bilan ovoramisan?
Ko‘r-ko‘rona maddohlikdan uyalmaysanmi?
Yodingda tut:
Yaratgan haqida yozmoq bilan Uni anglamoq mutlaq boshqa-boshqa tushunchalardir.
Ommani esankiratib qo‘yish keksa donishmand uchun tabiiy hol edi, odamlarning gap-so‘ziga umuman pinagini buzmasdi.
Katta bir ijodiy uchrashuvda shoirga tag‘in duch keldi.
Endi Rabindranat xalqaro Nobel mukofoti sovrindori, hurmat-e’zozdagi mashhuri jahon edi. O‘sha izdihomda ham xaloyiq ko‘z o‘ngida Thakurning yoqasidan tutib, istehzo qila ketdi:
— Bo‘tam, ko‘pam hayajonlaverma, hali hech nima o‘zgarganicha yo‘q. Sen nega manavi pandavaqilarni laqillatib yuribsan, hayronman. Ahmoqona tomoshang kimga va nimaga kerak?
Seni olqayotganlar mayda nodonlar bo‘lsa, o‘zing esa ana shu ahmoqlarning sardori — riyokor tentaksan; bu bechoralarni hatto mamlakatda ham tanishmaydi, seni esa dunyo taniydi.
Lekin olamshumul e’tirof Xudoni anglaganingni bildirmaydi.
Sen hech kimsan!
Shoir kundaligida yozadi:
“U savollari bilan jonimdan to‘ydirib yubordi, hayot tatimay qoldi; qariyaning shunaqangi o‘tkir ko‘zi borki, aldashning hech iloji yo‘q.
Shafqatsiz nigohi tinimsiz ta’qib etadi, faqat bir gapni ta’kidlaydi:
“Gapirsang haqiqatni gapir, bo‘lmasa jim tur!”.
Farahbaxsh tongda Rabindranat sayrga chiqadi.
Ayni sahar, tuni bilan yomg‘ir yog‘ib chiqqan, quyosh ko‘tarilib kelyapti.
Ko‘chada tungi yomg‘irdan qolgan ko‘lmak.
Ko‘lmakda quyosh bor jozibasi bilan jilvalanadi, shu’lasi ko‘zni qamashtiradi.
Tabiat himmatidan hayrati oshgan shoir o‘z ruhiyatida shu kungacha hech kuzatilmagan nedir sodir bo‘lganini his etadi, yuragida uyg‘ongan ichki sasni tinglaydi:
“Axir, olam muhim va nomuhim, birlamchi va ikkilamchi degan tushunchalar asosida yaratilmagan; Dunyoni Dunyo qilib turgan hodisa BORLIQning yaxlit bir butunligidir”.
Rabindranat darhol qariyaning uyiga qarab yuguradi. Donishmandning ko‘ziga tik boqadi:
— Hozir mendan nimani so‘raysiz?
Chol undagi o‘zgarishni fahmlaydi:
— Hech bir savolga hojat yo‘q… Nihoyat ro‘y beribdi. Oq fotiham senga bo‘lsin!
Ishq ajalga o‘xshaydi. To o‘zing yuzma-yuz kelmaguningcha faqat xayolotga suyanasan, shu kunga qadar yiqqan-tergan ko‘nikmalaringga tayanasan.
Bir odam boshqa odamga ko‘ngil qo‘yganiga qarab turib, muhabbatni taniyman deb o‘ylaysanmi?
Sen nimani ko‘ryapsan?
Ha, bir-birini bag‘riga bosishyapti. Nima, qo‘llarning tutashishimi? Hey, g‘ofil do‘stim, chetdan turib muhabbatning butun zalvoriga, bor bo‘yiga fahming qanday yetsin? Nahot, kuzatib bilishing mumkin?!
Sen o‘zgalar iztirobining tomoshabinisan, xolos.
Agar yolg‘iz tomoshabin bo‘lib qolmaganingda edi, tuyg‘ular haqida bu qadar ravon va yengil gapirmasding.
Cheklangan onging bilan o‘zga taqdirni xomcho‘t etmasding. Har qancha kuzat, eshit, o‘qi, o‘yla, so‘yla, yoz, baribir suratni ko‘rasan, siyratni emas.
Sevgining mohiyatiga qachon yeta olasan?
Qachonki o‘zing shu girdobga duchor bo‘lsang, o‘zga tiynatga ipsiz bog‘lanib qolsanggina anglaysan.
ISHQ NELIGINI IDROK ETMOQCHI BO‘LSANG, XUDODAN ULUGʻ DARD SO‘RA.
©
📚 @e_kutubxona
