چشم‌و‌چراغ

🎤#محمود_ظریف، پژوهشگر ارشد گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی

📺 واژه‌گزینی در فرهنگستان چگونه انجام می‌شود؟

پوشۀ توضیحات
#تکه_فیلم
#آگاه_سازی
#صبح_به_خیر_ایران
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

تکه‌فیلم مرتبط
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

‍ 🔮در شانۀ گوسفند گردون
من حکم به از شبان ببینم «خاقانی»

🐑«شانه‌بینی»، «علم شانه»، «علم‌الأکتاف» یا «معرفةالأکتاف» نوعی استخوان‌شناسی آمیخته به خرافات است. شانه‌بین‌ها، که غالباً شیادان بودند، با نگریستن به استخوان کتف گوسفند (یا بز) کشته‌شده، به‌قول خود، از وقایع آینده مطلع می‌شده‌اند. البته منظور خاقانی از ترکیب «گوسفند گردون» برج حَمَل است، و از این رهگذر به دانش خود در علم نجوم می‌بالد و از سوی دیگر اشاره به شانه‌بینی دارد. دربارۀ شانه‌بینی در برخی رسالات مطالبی آمده که از همۀ آن‌ها جالب‌تر بخشی از کتاب فرخ‌نامۀ جمالی است. در اینجا، در قسمت شانه‌بینی، نگرانی شبان از وضعیت رمه، بیماری‌های گوسفندان و وضعیت تغذیه‌ای آن‌ها مطرح است که می‌رسانَد در ابتدا موضوع پرسش چوپانان جوان از شبانان پیر بوده‌است. شاید پیرشبان برای تمرکز حواس بر استخوان شانۀ گوسفند، که در دسترس او بود، نگاه می‌کرد و دانسته‌های خود را درمورد پرورش و بیماری‌های دام‌ها می‌گفت. بعداً این مطالب به‌عنوان غیب‌گویی تلقی شد... .
برخی شاعران در شعر خود شانه‌بینی و شانۀ سر را دستمایۀ ایهام قرار داده‌اند:
خاطرش چون از غبار لشکر خط جمع نیست
هردم آن زلف پریشان شانه‌بینی می‌کند «غنی کشمیری»
یکی از کاربردهای شانه‌بینی تفأل زدن با آن در هنگام جنگ و لشکرکشی بود؛ شاعر این بیت را با نظر به این نکته، در اشاره به زلف معشوق و شانۀ مو، سروده‌است.

✍🏻 سمانه ملک‌خانی

منابع: دکتر علی‌اکبر دارانی، مقالۀ «فواید ادبی کتاب تاریخ دامپزشکی و پزشکی ایران»، در: رهروی کوی دانش؛ مجموعه‌مقالات به‌مناسبت بزرگداشت مقام علمی دانشمند فرهیخته استاد دکتر حسن تاجبخش، ص ۱۱۲؛ دکتر #حسن_تاجبخش، تاریخ پزشکی و دامپزشکی ایران، جلد ۱: ایران باستان، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۷۲، ص ۱۷۴؛ فرخ‌نامه (ابوبکر مطهر جمالی یزدی)، به کوشش #ایرج_افشار، تهران: امیرکبیر، ۱۳۸۶؛ فرهنگ بزرگ سخن؛ لغت‌نامه (دهخدا و همکاران)؛ وبگاه دایرةالمعارف بزرگ اسلامی؛ پیکرۀ دادگان فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

#یک_نکته_ات_بگویم
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

هزارواژهٔ #علوم_زمین (جلدهای ۱-۳)
دربردارندۀ واژه‌های مصوب #زمین_شناسی، #ژئوفیزیک و #علوم_جو

معرفی هزارواژه‌ها:
https://t.me/cheshmocheragh/4684
#کتاب
#هزارواژه
#واژه_های_مصوب_فرهنگستان
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

📚 چند واژه از حدیقةالحقیقه و شریعةالطریقه، سرودۀ حکیم #سنایی_غزنوی
🖋#محمدتقی_مدرس_رضوی (۲۸ اسفند ۱۲۷۴ـ۲۸ آبان ۱۳۶۵)
#واژه
گروه‌های واژه‌گزینی #اقیانوس_شناسی و #جانورشناسی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

👨🏻‍🏫 تکیه‌کلام یا تکه‌کلام؟

این روزها برخی «تکیه‌کلام» را «تکه‌کلام» (یا تیکه‌کلام) می‌نویسند و می‌گویند، که شاید به دلیل اشتباه گرفتن آن با اصطلاح «تکه انداختن» (کنایه زدن) باشد. براساس فرهنگ بزرگ سخن، تکیه‌کلام یعنی «کلمه، جمله، یا عبارتی که پیوسته و گاه‌ نابه‌جا در میان صحبت کسی تکرار می‌شود: تکیه‌کلام خیلی‌ها "به‌قول معروف" است. تکیه‌کلامش این بود: آقایان! اینجا مدرسه است نه اداره ...؛ تکیه‌کلام مرحوم شریعت‌مدار "همین‌طورها و همان‌طورها" بود...»؛ و به نقل از لغت‌نامه «... گویند تکیۀ کلام فلان کس "چیز" است؛ یعنی فلان در گفتار خود بی‌اراده و نظر به معنی خاصی کلمۀ "چیز" را به‌کرات به‌کار بَرَد». یکی از نمونه‌های جالب تکیه‌کلام، مثال‌هایی است که دانشجویان دانشگاه تهران از گفتار استادان گردآوری کردند و در نشریۀ آئین دانشجویان به‌چاپ رساندند. این نشریه از سال ۱۳۲۳ تا ۱۳۲۴ چاپ می‌شد و در سال ۱۳۹۵ در کتابی به همین نام، به‌کوشش محمد توکلی طرقی، یک‌جا به‌چاپ رسید. در تصویر این نمونه‌ها را می‌بینیم.

✅تکیه‌کلام
❌تکه‌کلام

✍🏻 سمانه ملک‌خانی

#درست_نویسی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

🎤دکتر #علی_شیوا، عضو هیئت‌علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی
📺 بازبینه (چک‌لیست) و پیرابین (پریسکوپ)

#تکه_فیلم
#صبح_به_خیر_ایران
گروه‌های واژه‌گزینی #عمومی و #فیزیک
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

📚 ۲۴ آبان، روز #کتاب_و_کتابخوانی، گرامی باد!
برای کودکانمان کتاب بخوانیم، برای دوستانمان کتاب بخریم، و برای خاطر خودمان کتاب بخریم و بخوانیم.

#شعر
#عباس_یمینی_شریف
@cheshmocheragh

‍ 🏢 به مناسبت سالگرد تأسیس بیمۀ ایران (۱۵ آبان ۱۳۱۴)

از تاریخ ۱۹ شوال ۱۲۹۵ (۲۴ مهر ۱۲۵۷) که دولت ایران به اتحادیۀ عمومی پست بین‌المللی پیوست، واژۀ بیمه در برابر assurance فرانسوی به‌کار رفت که این واژه نیز از assecuratio، به‌معنی تأمین و اطمینان، مشتق شده‌است. نخستین اقدام در زمینۀ بیمۀ اجتماعی، بیمه کردن کارگران راه آهن سراسری بود و در ۳۰ اسفند ۱۳۰۹ طرح تشکیل صندوق احتیاط کارگران طرق و شوارع را تصویب شد.
ریشۀ واژۀ «بیمه» روشن نیست. برخی، مانند فرهنگ نظام و فرهنگ فارسی معین، آن را از «بیما»ی اردو و هندی دانسته‌اند؛ اما، بنابر فرهنگ ریشه‌شناختی فارسی، این واژه در هندی نیز بیگانه به‌شمار می‌آید. دکتر #حسین_محبوبی_اردکانی چنین می‌نویسد: «کلمۀ بیمه هندی است و گویا نخستین ایرانی‌ای که آن را در کتاب و نوشتۀ خود آورده‌است عبداللطیف شوشتری است که در کتاب تحفةالعالم آن را ذکر کرده‌است... . نخستین اقدام عملی درمورد برقراری این عمل در سال ۱۳۰۸ ه‍.ق صورت گرفته‌است؛ چه‌آنکه #اعتمادالسلطنه در یادداشت روز دوم جمادی‌الاولای ۱۳۰۸ نوشته‌است که...: شنیدم دولت ایران به کمپانی روس امتیاز اطمینان جان و مال داده‌است که در فرانسه «آسورانس» [assurance] می‌گویند. اعتمادالسلطنه نام کمپانی را ذکر ننموده‌است، و اساساً معلوم نیست که آیا واقعاً این امتیاز صادر شده یا نه، و آیا به مورد اجرا درآمده یا خیر، لکن در حدود ۶۲ سال پیش معاملات بیمه در ایران توسط دو مؤسسۀ روسی معروف به تادژدا و کافکاز مرکوری، یعنی مریخ قفقاز، شروع شده‌است» (جلد ۲، ص ۱۸۱). این واژه در تحفةالعالم (نگارش: ۱۲۱۶ ه‍.ق) چنین آمده‌است: «... و هرگاه آفتی رسد، بعد از انقضای شش ماه از رسیدن خبر به اینجا، ما آن زر را با زری که در بهای بیمه از او گرفته‌ایم، صد را پنج از همگی به‌جهت اخراجات برداشته...»، که از این متن به‌نظر می‌رسد لفظ بیمه و کارکرد آن در آن زمان کاملاً رایج و آشنا بوده‌است.
هرچه هست، فرهنگستان ایران (۱۳۱۴–۱۳۲۰) این واژه را پذیرفت و چنین تعریف کرد: «عملی است که اشخاصی، با پرداخت پولی، مسئولیت کالا یا سرمایه یا جان خود را به عهدۀ دیگری گذارند، و بیمه‌کننده در هنگام زیان باید مقدار زیان را بپردازد». واژه‌های بیمه‌گزار و بیمه‌گذار نیز هردو به‌کار می‌روند، اما ترجیح فرهنگستان زبان و ادب فارسی بر نگارش «بیمه‌گذار» است که در آن فرد (مشتری) ضمانت چیزی یا امری را به بیمه‌کننده یا «بیمه‌گر» می‌سپارد و برعهدۀ او می‌گذارد. «گذاردن»/ «گذاشتن» در فرهنگ فارسی معین و لغت‌نامه، علاوه بر «گذاشتن» و «نهادن»، به‌معنی «محول کردن» و «موکول کردن»، «منعقد کردن»، «برقرار کردن»، و «برپا داشتن» هم آمده‌است.

با استفاده از: فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی (دکتر محمد حسن‌دوست)؛ فرهنگ فارسی معین؛ لغت‌نامه (دهخدا و دیگران)؛ فرهنگ نظام؛ تحفةالعالم (عبداللطیف شوشتری)؛ پیکرۀ دادگان فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ تاریخ مؤسسات تمدنیِ جدید در ایران (دکتر حسین محبوبی اردکانی)؛ فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ وبگاه دانشنامۀ جهان اسلام.

✍🏻 سمانه ملک‌خانی

📚 دکتر حسین محبوبی اردکانی (۱۰ مهر ۱۲۹۴ -۲۳ آبان ۱۳۵۶)

#واژه_شناسی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

#نیما_یوشیج (۲۱ آبان ۱۲۷۶–۱۳ دی ۱۳۳۸)
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

‍ 📜 ... در نظر، نقش رخ خوب تو تصویر کنم «حافظ»

🖥 اندر حکایت تصدانه!

بار دیگر فرهنگستان واژه‌ای اعلام کرد و در پی آن سیل تمسخر و توهین بعضی هم‌وطنان سرازیر شد؛ فرایندی که از دورۀ نخستین فرهنگستان ایران (۱۳۱۴) تا کنون ادامه دارد، و البته این نگرش و برخوردِ ایستای نودساله با این نهاد فرهنگی و ندیده گرفتن خدمات آن جای پرسش و پژوهش و یافتن شیوه‌های مناسب و گسترش همکاری‌ها دارد. به‌هرروی، هدف از این نوشته دفاع از تصدانه نیست.
در زبان انگلیسی واژه‌های آمیخته یا ادغام‌شده (blended words) کاربرد فراوان دارند و از نقاط قوت این زبان در واژه‌سازی و کوتاه‌سازی واژه‌ها هستند؛ نمونه‌هایی مانند برانچ (brunch: breakfast+lunch) یا چاشت*، که آن را «صبناهار» نیز می‌گویند، مُتل (motel: motor+hotel) یا راه‌سرا* و (smog: smoke+fog) مِه‌دود یا دودمِه*. در زبان فارسی هم، چه در گذشته و چه اکنون، واژه‌هایی از این دست داشته‌ایم؛ مثلاً پاسخ (پاد+سخن) و رزمایش (رزم+آزمایش). متخصصان کارگروه واژه‌گزینی #بینایی_ماشین، وابسته به «انجمن بینایی ماشین و پردازش تصویر ایران»، با نظر فرهنگستان زبان و ادب فارسی، برای سنجش این شیوه در واژه‌گزینی مربوط به این حوزه، در کنار «تصویردانه»، «تصدانه» را هم برای «پیکسل» به تصویب رسانده‌اند. این کارگروه از سال ۱۴۰۰ همکاری خود را با فرهنگستان و با حضور این اعضا آغاز کرده‌‌است: خانم دکتر شهره کسایی، آقایان دکتر حمید ابریشمی مقدم، دکتر مهدی ازوجی، دکتر رضا صفابخش، و دکتر احسان‌الله کبیر.
گذشته از ساختن طنزهای اغراق‌آمیز با تصدانه، برخی این ایراد همیشگی را گرفته‌اند که «تصویر» عربی است. سال‌هاست که واژه‌هایی همچون تصویرسازی، تصویرنگاری، تصویرنگاشت، تصویر ذهنی، تصویربرداری، تصویرگر و غیره را داریم و متخصصان در حوزه‌های گوناگون، در کتاب‌ها و مقاله‌ها و آموزش‌ها و سخنرانی‌های خود، آن‌ها را به‌کار می‌برند. از لحاظ آمیزه‌سازی عربی با فارسی نیز، علاوه بر صبناهار که اشاره شد و از نوساخته‌های خود مردم است، نمونه‌هایی همچون «میرزا» (کوتاه‌شدۀ امیرزاده) و «بی‌تا» (به‌معنی «بی‌تاریخ»، برای کتاب‌هایی که تاریخ چاپ‌ ندارند) را از قدیم داشته‌ایم. بیشتر بودن شمار هجاهای تصدانه نسبت به پیکسل نیز دلیل محکمی بر شکست این واژه نیست؛ رواج نمونه‌هایی مانند دروازه و دروازه‌بان برای گل و گلر، دستمال‌کاغذی به‌جای کلینکس، مخلوط‌کن برای میکسر، یارانه برای سوبسید، و پویانمایی دربرابر انیمیشن، این را به‌خوبی نشان داده‌است.

فرهنگستان زبان و ادب فارسی پذیرای پیشنهادهای بهتر شما گرامیان برای این واژه هست؛ اما، به‌راستی اگر نام فرهنگستان در میان نبود، آیا بازهم تصدانه با این واکنش‌های تند و منفی روبه‌رو می‌شد؟


* هرسه مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی

✍🏻 سمانه ملک‌خانی

#تکه_فیلم
#نسرین_پرویزی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

#امثال_و_حکم
بز اخفش
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

🎤#محمود_ظریف، پژوهشگر ارشد گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی

📺 «پیامک» در شعر #فخرالدین_عراقی (شاعر و عارف قرن هفتم)

#تکه_فیلم
#آگاه_سازی
#صبح_به_خیر_ایران
گروه واژه‌گزینی #مهندسی_مخابرات
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

نخستین گام استوار در ترجمۀ متون اروپایی توسط خود ایرانیان و بی واسطه‌ای از آن زبان‌ها، به‌دست دو گروه از تحصیل‌کردگان اعزام‌شده به انگلستان به‌دستور عباس‌میرزا، برداشته شد؛ بار اول دو نفر در ۱۸۱۱ م/ ۱۱۹۰ ه‍.خ، بار دوم پنج نفر در ۱۸۱۵ م/ ۱۱۹۴ ه‍.خ). از آن میان، مهندسی به نام میرزا رضا تبریزی بود که در امور قلعه‌سازی و سنگربندی و دیگر مسائل نظامی درس خوانده بود و بیش از همراهان دیگر به کار ترجمه پرداخت. خلاصةالحساب میرزا جعفرخان مشیرالدوله را نیز درشمار باید درآورد؛ ازاین‌روی که آن متن به‌روش اروپایی در تألیف کتب حساب است. اعزام هفت محصلِ نخستین در عهد نایب‌السلطنه و پنج محصل در روزگار محمدشاه به ممالک اروپایی نشانۀ روشنی است از این‌که مصادر امور ایران متوجه ضرورت دستیابی به علوم جدید بودند. سفر و ترجمه همیشه دو وسیلۀ عمدۀ دانش و فکر بود. حاجی میرزا آقاسی، در نامه به سفیر ایران در پاریس، نوشته‌است: «کتب قدیمه و جدیده در صنایع حربیّه یا علوم دیگر ابتیاع کرده، بیاورید».

برگرفته از: #ایرج_افشار، مقالۀ «آغازۀ ترجمۀ کتاب‌های فرنگی به فارسی»، در نشریۀ ایران‌شناسی، سال چهاردهم، بهار ۱۳۸۱، ش پیاپی ۵۳، ص ۸۰.

#ترجمه
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
https://t.me/cheshmocheragh

خسرو انوشیروان دنبالۀ کار اصلاحات مالیاتی را گرفت و فرمان به اجرای آن داد و، به این ترتیب، نظام پیمایش (مسامحه) جایگزین نظام بهربندی (مقاسمه) شد. محصولات بخش کشاورزی به دو قسمت باغی و زراعی تقسیم گردید و طبق رسم جدید از زمین‌های کشاورزی برحسب مساحت و با توجه به نوع محصول مالیات ثابت و مشخصی از هر جریب دریافت می‌شد. بعضی منابع دریافت مالیات را در بخش باغ‌داری به‌جای سهمی از محصول یا مساحت باغ براساس نوع درختان و تعیین مبلغ ثابتی برای هر درخت (مبلغ کل حاصل سرجمع درختان باغ) نوشته‌اند؛ اما، بررسی سه منبعی که در گزارش خود جزئیاتی از ترتیبات جدید مالیاتی ارائه کرده‌اند، نشان می‌دهد که تنها بر این اساس از باغ‌ها مالیات گرفته نمی‌شد و دست‌کم از باغ‌های انگور نیز براساس مساحت مالیات گرفته می‌شد. براساس گزارش تاریخ طبری، تجارب‌الامم، نهایةالأرب و مُروج‌الذّهَب از هر جریب تاکستان هشت درهم مالیات می‌گرفتند. ... #شاهنامه مالیات همۀ زمین‌های کشاورزی (تلویحاً غلات) را به‌ازای هر جریب یک درهم ذکر می‌کند؛ بی‌گمان، در مصرع نخست بیت ۸۷ گزیت در اصل گریب (معرّب: جریب) بوده، اما بعد به گزیت (معرب: جزیة، جزیه) گشتگی یافته‌است. املای کلی هر دو واژه یکسان است و تنها تفاوت در نقطه‌هاست. ... چند بیت بعد گزیت نیز در گزارش شاهنامه دربارۀ اصلاحات مالیاتی خسرو انوشیروان در جای درست خود و برای اشاره به مالیات سرانه به‌کار رفته‌است (بیت‌های ۱۰۰ و ۱۰۳)؛ اما نسخه‌برداران سهل‌انگار همه جا گریب را به‌صورت معروف‌ترِ گزیت تبدیل و یکدست کرده‌اند. شایان ذکر است که بُنداری در ترجمۀ این بیت‌های شاهنامه درست عمل کرده و گریب را به معرّبِ آن، جریب، ترجمه نموده‌است.

غفوری، فرزین، سنجش منابع تاریخی شاهنامه در پادشاهی خسرو انوشیروان، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، ۱۳۹۷، ص ۶۷ و ۶۸.

معرفی کتاب سنجش منابع تاریخی شاهنامه در پادشاهی خسرو انوشیروان
#پرسه_در_متون
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
https://t.me/cheshmocheragh

‍ ⚫️ به یاد دوست و همکارمان دکتر #فرزین_غفوری

📗غفوری، فرزین، سنجش منابع تاریخی شاهنامه در پادشاهی خسرو انوشیروان، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، ۱۳۹۷.

«دشواری کار در این زمانۀ وانفساه و زندگی فرسایشی نیازی به شرح و توضیح ندارد؛ بااین‌حال، تا آنجا که زمان و ظرفیت زندگی اجازه می‌داد، در کار پژوهش تأمل نمودم و از شتابزدگی پرهیختم تا شاید کاری شایستۀ شأن شکوهمند #شاهنامه ارائه دهم» (مؤلف).

«از آنجا که از ادبیات نسبتاً غنی زبان پارسی و میانۀ پهلوی و مانوی، و حتی ترجمه‌های عربی و فارسی آن‌ها، جز رسالاتی اندک‌ و کم‌برگ و غالباً دینی-اخلاقی، بقیه دستخوش تاراج زمانه شده‌است، شاهنامۀ فردوسی... ناچار یکی از منابع بسیار مهم ما در پژوهش تاریخ و فرهنگ ایران باستان است... جای بسی خوش‌وقتی است که آقای دکتر فرزین غفوری... باموشکافی و دقت علمی، در یک مقایسۀ تطبیقی، بار دیگر اهمیت و اعتبار متن شاهنامه را به‌ثبوت رسانیده‌اند» (دکتر #جلال_خالقی_مطلق).
نمود پادشاهی خسرو انوشیروان در شاهنامۀ #فردوسی بسیار بارز است، به‌گونه‌ای که، با بیش از ۴۵۰۰ بیت، یک‌یازدهم کل شاهنامه را به خود اختصاص می‌دهد. نگارنده، با توجه به تحصیلات خود که در مقطع‌های کارشناسی ارشد و دکتری در رشتۀ تاریخ ایران باستان بوده‌است، مطالعۀ شاهنامه را از دید پیوند آن با تاریخ در نظر گرفته و در این کتاب بیشتر به منابع و شواهد تاریخی پرداخته‌است که حکیم فردوسی از آن‌ها، به‌ویژه برای سرودن ابیات مربوط به پادشاهی خسرو انوشیروان، بهره برده‌است. فرضیۀ اصلی، که پایۀ آن از دوران کارشناسی ارشد وی و در قالب پایان‌نامه گذارده شد و در رسالۀ دکتری ادامه یافت و تکمیل شد، این بوده‌ که احتمالاً حکیم توس، در سرودن اثر گران‌سنگ خود، علاوه بر آثار شناخته‌شده، از اثر منحصربه‌فرد دیگری به نام الکارنامج فی سیرة أنوشَروان استفاده کرده‌است.
این کتاب پانزده فصل دارد که عنوان‌ آن‌ها از این قرار است: مطالعۀ تطبیقی منابع؛ اصلاحات مالیاتی خسرو انوشیروان؛ اصلاحات نظامی خسرو انوشیروان؛ ارزش شاهنامه در گزارش نبرد انطاکیه؛ ارزش شاهنامه در گزارش سرگذشت انوشزاد؛ رام‌برزین و مقام بیدخش در عصر ساسانی؛ زیب‌خسرو و دو گزارش هماهنگ در شاهنامه؛ خسرو انوشیروان و جبهۀ شرق؛ ایرانیان در یمن؛ نبرد خسرو انوشیروان با دومین امپراتور هم‌عصرش؛ مطالعۀ انتقادی منابع؛ سنجش اولیۀ منابع؛ غرر السّیَر ثَعالِبی و شاهنامۀ فردوسی؛ نهایة الأرَب و أخبار الطّوال؛ ابوعلی مسکویه و تاریخ پادشاهی خسرو انوشیروان؛ مراحل تدوین شاهنامۀ فردوسی؛ نتایج و دستاوردهای پژوهش، که هریک دسته‌بندی‌ها و پژوهش‌ها و شرح مفصلی را دربرمی‌گیرد. نویسنده در مقدمۀ کتاب، برای آشنایی و ارائۀ نمای کلی از مطالب، به‌اختصار به محتوای هر فصل اشاره می‌کند.

در فرستۀ آینده بخشی از این کتاب را می‌خوانیم.

✍🏻 سمانه ملک‌خانی

#معرفی_کتاب
#فکر_کردن_از_کتاب_خواندن_هم_مهمتر_است
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

‍ 🍧‍ «لرزانک» را از قدیم داشته‌ایم؛ نوعی پی‌غذا* (دسر، پی‌خوراک، پس‌خوراک، یا به‌قول مرحوم #نجف_دریابندری، «پسارک») که با نشاسته و زعفران و گلاب تهیه می‌شد و شکلی ژله‌مانند داشت. دسر از فعل فرانسوی desservir، به‌معنی جمع کردن و پاک کردن روی میز و درواقع لغو خدمت (لغو خوراک دادن یا سِرو غذا) است. واژۀ «لرزانک» در کتاب‌های گوناگون، به‌ویژه آشپزی و شیرینی‌پزی، هم دربرابر ژلاتین و ژلۀ فرنگی (و گاه مارمالاد) قرار گرفته بود؛ مثلاً در سفرنامۀ استرآباد و مازندران و گیلان (از ميرزا ابراهيم‌) می‌بینیم: «یلم (yalam) سريشم ماهى است كه براى ساختن ژله يا لرزانک به‌كار مى‌رود». بعدها فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز «لرزانک» را در برابر «ژله» (gelée/jelly)، در کنار واژه‌های «شیرلرزانک» و «لرزانک گوشت»، به‌تصویب رساند.
اما، یکی از برابرهایی که شاید این روزها کمتر برای ژله شناخته‌شده باشد «مجسمه» است. دکتر میرزا علی‌خان ناصرالحکما، دانش‌آموخته و از آموزگاران علوم پزشکی #دارالفنون، در کتاب حفظ صحت، چنین نوشته‌است: «اسیدهای میوه‌جات بسیار مختلف می‌باشد، چنان‌که زردآلو و هلو و سیب و گلابی و انگورفرنگی دارای اسیدمالیک و انگور حاوی اسیدطرطریک (جوش ترش) و نارنج و لیموی ترش دارای اسیدسیتریک (جوهر آبلیمو) و بهْ شامل اسیدپِکْتیک است و از استحالۀ آن به پِکْتین ژلۀ موسوم به مجسمه یا به‌لیموی بسته می‌سازند». در کتاب مستطاب آشپزی، نوشتۀ نجف دریابندری، نیز چنین می‌خوانیم: «کدبانوهای قدیم معمولاً هنگام درست کردن مربای بهْ، در کنار آن با جوشاندن پوست و تخم بهْ، نوعی ژلۀ سفت شبیه به پاستل (pastel) فرنگی درست می‌کردند که مجسمه نامیده می‌شد. این مجسمه درواقع مخلوطی از اَنگُم و محلول قند است...»؛ و در جای دیگر: «... ژله یا مجسمه از دسرهای فرنگی است که به ایران آمده و اصلاً ریشه در تمدن پربار و غنی ما ندارد» (صدرالدین‌ الهی).
از بحث همیشگی فارسی یا عربی بودن این برابرها که بگذریم، به‌نظر می‌رسد در گذشته برابرگذاری‌ها ساده‌گیرانه‌تر انجام می‌شد و، برخلاف امروز، دستمایۀ ایراد و تمسخر نبود.

★ مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی در برابر دسر (dessert)

با استفاده از: نجف دریابندری، کتاب مستطاب آشپزی، تهران: نشر مهرگان، ۱۳۸۴، ج ۲، ص ۱۶۸۱؛ پیکرۀ دادگان فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ صدرالدین الهی، مقالۀ «پس از خواندن کتابی: زندگی باید کرد»، در نشریۀ ایران‌شناسی، سال نهم، زمستان ۱۳۷۶، شمارۀ ۴، ص ۷۶۷؛ میرزا علی‌اکبرخان ناصرالحکما، حفظ صحت، قرن ۱۳ ه‍.ق، ص ۵۶؛ بدرالملوک بامداد، طباخی ایرانی-فرنگی-ترکی، چاپ دوم، ۱۳۱۵، ص ۲۰۹؛ فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

✍🏻 سمانه ملک‌خانی
گروه‌های واژه‌گزینی تخصصی #علوم_و_فناوری_غذا و #گردشگری
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

🥀‍ روز عمر آمد به پیشین، ای دریغ
کار برنامد به‌آیین، ای دریغ...
آسمان نَطعِ مرادم برفشاند
نه شهش ماند و نه فرزین، ای دریغ
صاعقه بر بام عمر من گذشت
نه درش ماند و نه پرچین، ای دریغ!
«خاقانی»

⚫️ دکتر #فرزین_غفوری، دوست و همکار دانشور و پرمهرمان، در میانسالی در عمر، و در جوانی در هنر و پژوهش، بی‌خبر و بی‌خداحافظی، چهره در نقاب خاک کشید. فرزین فرزانۀ ایران‌زمین؛ خوشنویسی زرین‌قلم؛ فردوسی‌پژوه و شاهنامه‌پژوه؛ ایران‌پرست و تاریخ‌پژوه، که به‌گفتۀ دکتر #محمدجعفر_یاحقی، «هنوز داشت می‌بالید و به تولید انبوه نرسیده بود، هنوز داشت برای پژوهش‌های بزرگ‌تر آماده می‌شد... حسابی پای در راه پژوهش نهاده و به تاریخ ساسانیان دل داده بود. موشکافانه از لابه‌لای #شاهنامه آگاهی‌های ناب و نفیس تاریخی را به‌درمی‌کشید و بر طاقچۀ مطالعات ادبی تاریخی می‌نهاد، که جای چنین کاری خالی بود، و حالا که او هم، چه بی‌هنگام، به خیل رفتگان پیوست، چه کسی این راهِ نرفته را دنبال خواهد کرد؟ فکر نمی‌شد که به این زودی قلم را با خود به دل خاک بسپارد و همۀ تشنگان فرهنگ و ادب را به انتظار بگذارد!»
درگذشت او اندوهی بزرگ بر دل ما و نبودش اندوهی بزرگ‌تر بر دل هنر و پژوهش تاریخ و ادب ایران ما خواهد بود.
یادش جاودان و راهش پررهرو باد.

✍🏻سمانه ملک‌خانی

#تسلیت
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh