مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامى

همایش ملی «جهانِ ایرانی: سلوکی و اشکانی» در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی

♦️دبا: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، گروه پژوهشی باستان‌کاوی تیسافرن، جامعۀ باستان‌شناسی ایران و انجمن ایران‌شناسی ایران، همایش ملی «جهانِ ایرانی: سلوکی و اشکانی» را به دبیری علمی شاهین آریامنش و هوشنگ رستمی، در مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی برگزار می‌کنند.

🔹در افتتاحیۀ این برنامه، کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی؛ محمدابراهیم زارعی، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری؛ شاهین آریامنش، رئیس گروه پژوهشی باستان‌کاوی تیسافرن؛ محمود جعفری دهقی، رئیس انجمن ایران‌شناسی؛ کوروش محمدخانی، رییس جامعۀ باستان‌شناسی ایران؛ و حکمت‌الله ملاصالحی، استاد باستان‌شناسی ایران سخنرانی خواهند کرد.

🔸همایش ملی «جهانِ ایرانی: سلوکی و اشکانی»، چهارشنبه ۱۹ دی‌، از ساعت ٩ تا ١٨ در تالار امیرالمومنینِ مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به‌نشانی میدان شهید باهنر (نیاوران)، خیابان شهید پورابتهاج (کاشانک)، نرسیده به سه‌راه آجودانیه، شمارۀ ٢١٠ برپا می‌شود.
@cgie_org_ir

@cgie_org_ir

پیام تبریک رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به رئیس جدید کتابخانۀ مرکزی، مرکز اسناد و تأمین منابع علمی دانشگاه تهران

♦️دبا: رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در پیامی انتصاب «رسول جعفریان» به ریاست کتابخانۀ مرکزی، مرکز اسناد و تأمین منابع علمی دانشگاه تهران را تبریک گفت.
کاظم موسوی بجنوردی در یادداشت خود آورده است:

▫️جناب آقای دکتر رسول جعفریان
با عرض سلام

🔸انتصاب شایستۀ جناب‌عالی به ریاست کتابخانۀ مرکزی، مرکز اسناد و تأمین منابع علمی دانشگاه تهران را تبریک می‌گویم.

🔹امیدوارم در مدت حضور شما با کوله‌باری از سال‌ها تجربۀ مدیریت فرهنگی به‌ویژه در عرصۀ کتابخانه و کتابداری، مانند دورۀ پیشین شاهد اعتلا و ارتقای آن نهاد معظم که میراث‌دار مؤسس فقید آن، استاد ایرج افشار است، باشیم.

کاظم موسوی بجنوردی
پانزدهم دی ١۴٠٣
@cgie_org_ir

گفت‌وگوی اختصاصی سخن‌گوی دولت با روابط‌عمومی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی

♦️دبا: «فاطمه مهاجرانی»، سخن‌گوی دولت در پایان دیدار روز گذشتۀ خود از مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، با روابط‌عمومی این مؤسسه گفت‌وگوی کوتاهی کرد.
@cgie_org_ir

حضور سخن‌گوی دولت در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (۲)
@cgie_org_ir

حضور سخن‌گوی دولت در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (۱)
@cgie_org_ir

حضورِ شرق‌شناسانِ قزاقستانی در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی

♦️دبا: سه شرق‌شناس اهل قزاقستان صبح چهارشنبه، چهاردهم آذر در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی حضور یافتند.

🔹«شادکام زبیده»، استاد دانشکدۀ شرق‌شناسی و مدیر مؤسّسۀ پژوهشی میراث مکتوب و معنوی دانشگاه ملّی فارابی؛ «عمور طویاقبای»، استاد دانشکدۀ شرق‌شناسی دانشگاه ملّی فارابی؛ و «سیف‌الله مولا قاناغت‌اولی»، استاد مؤسّسۀ پژوهشی تاریخ دانشگاه اُترار با حضور در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، از کتابخانه، گنجینۀ پژوهشی ایرج افشار و هم‌چنین بخش کلام و فرق این نهاد دانشنامه‌نگاری بازدید کردند.
@cgie_org_ir

@cgie_org_ir

خفتگانِ غار

♦️دبا: «اَصْحابِ كَهْف»، در قصص قرآنی نام گروهی از مؤمنان كه از ستم پادشاهی مشرك به غاری پناه بردند و سالیانی دراز به خوابی عمیق درافتادند.

▫️آن‌چه در پی می‌خوانید بخش «اصحاب كهف نزد مذاهب گوناگون اسلامی» در این مدخل در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی نوشتۀ فرامرز حاج‌منوچهری است.

🔹«در میان اخبار نقل شده دربارۀ دیدار اصحاب كهف از سوی مسلمانان، روایتی شیعی وجود دارد با این مضمون كه حضرت رسول (ص) به منظور اثبات حقانیت امام علی (ع)، آن حضرت را با برخی از سران اصحاب به سوی جایگاه اصحاب كهف گسیل داشت؛ هر یک از همراهان از سوی پیامبر (ص) مأمور بودند تا اصحاب كهف را سلام گویند، اما هیچ یک را از درون غار پاسخی نیامد؛ چون حضرت علی (ع) آنان را سلام گفت، پاسخ دررسید و همراهان با شگفتی علت را پرسان شدند و در طی گفت‌وگویی میان ایشان و اصحاب كهف، كهفیان حضرت علی (ع) را وصی پیامبر (ص) معرفی كردند.

🔸در پیوندی دیگر میان اندیشۀ شیعی و داستان اصحاب كهف، باید به آن دسته از روایات شیعی اشاره كرد كه كتمان ایمان از سوی ابوطالب را به كتمان اصحاب كهف مثل زده‌اند و در این همسان‌سازی، بر اهمیت تقیه تأكید ورزیده‌اند.

🔹اصحاب كهف در میان فرق مختلف اسلامی دارای جایگاهی ویژه‌اند؛ چنانكه برای مثال در میان اسماعیلیه، برخی از مشایخ آنان، در مسألۀ امامت و وصایت از این داستان بهره برده، و مثلاً با اصل قرار دادن روایتی كه این جوانان را ۷ تن معرفی كرده است، سعی در همسو كردن این عدد با شمار امامان هفتگانۀ اسماعیلی داشته‌اند، و نیز با تأویلی، ۳۰۹ سال در غار خفتن آنها را با ۳۰۰ ناطق و ۹ نبی و وصی اسماعیلی متناظر ساخته‌اند.

🔸همچنین جایگاه والایی برای اصحاب كهف در تصوف وجود دارد كه به ویژه در مسألۀ فتوت و جوانمردی و نیز كرامات اولیاء از این داستان بهره‌ها برده شده است. داستان این جوانان در ادب فارسی نیز بازتابی گسترده یافته، و تقریباً بیشتر شعرای پارسی‌گوی ازجمله سنایی، سعدی، مولوی و عطار یادی از ایشان در آثار خود داشته‌اند. در این میان سگ اصحاب كهف كه مظهر طلب و سلوك در مسیر حقیقت قلمداد شده، و به عنوان موجودی كه به واسطۀ یافتن گوهر حقیقت از مرتبۀ حیوانی به درجۀ راه یافتگانِ حق رسیده، بسیار حائز اهمیت است.»

▪️متن کامل این نوشتار را در صفحاتِ ١۴٠ تا ١۴۵ از جلدِ نهمِ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و هم‌چنین پیوند آن در تارنمای مرکز بخوانید:
https://www.cgie.org.ir/fa/article/239985/%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8-%DA%A9%D9%87%D9%81
@cgie_org_ir

@cgie_org_ir

عبدالمجید ارفعی به عضویت شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی درآمد

🔹عبدالمجید ارفعی ایلام‌شناس برجسته و استاد بی‌همانند فرهنگ و زبان‌های باستانی به‌ویژه اکدی، ایلامی، سومری، اوستایی و پهلوی که کتاب‌ سه‌جلدی «گل‌نبشته‌های باروی تخت‌جمشید»، با ترجمه او، در سال ١٣٨٧، از سوی انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی منتشر شد، به عضویت شورای عالی علمی این موسسه دانشنامه‌نگاری درآمد.

♦️ در متن انتصاب رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی آمده است:
«جناب آقای دکتر عبدالمجید ارفعی
بعد از عرض سلام، با توجه به مقام تحسین‌برانگیز علمی جناب‌عالی و خدمات زیادی که به فرهنگ ایران کرده‌اید، بدین‌وسیله عضویت شما در شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی) اعلام می‌شود. خداوند به جناب‌عالی طول عمر و سلامتی عنایت فرماید.

کاظم موسوی بجنوردی
٣٠ آبان ١۴٠٣»
@cgie_org_ir

دیدار مدیران چند نهاد فرهنگی با رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی

♦️دبا: مدیران چند نهاد فرهنگی با رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی دیدار کردند.

🔹در این جلسه که ظهر چهارشنبه، هفتم آذر برگزار شد، «غلام‌رضا امیرخانی»، رئیس سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران؛ «اکبر ایرانی»، مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب و «مهدی رمضانی»، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با «کاظم موسوی بجنوردی»، رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی دیدار کردند.

🔸در این برنامه که «احمد مسجدجامعی»، قائم‌مقام؛ «عنایت‌الله مجیدی»، رئیس کتابخانه؛ «سیدعلی آل‌داود»، عضو شورای عالی علمی؛ «علی موسوی بجنوردی»، معاون اجرایی؛ و «محسن موسوی بجنوردی»، معاون اقتصادی و مدیر انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی حضور داشتند، مسائل و موضوعات روز فرهنگ کشور به‌ویژه عرصۀ کتاب و کتابداری و کتابخانه‌ها مورد بحث و بررسی قرار گرفت و رؤسای این نهادهای فرهنگی، گزارشی از فعالیت‌های اخیر خود به رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی ارائه کردند.
@cgie_org_ir

@cgie_org_ir

ستارۀ آسمانِ مشروطه

♦️دبا: «ثُرَیّا»، نشریۀ سیاسی ـ خبری است که در فاصلۀ سال‌های ۱۳۱۶ تا ۱۳۲۸ق، در ۳ دورۀ انتشاراتی در شهرهای قاهره، تهران و کاشان منتشر می‎شد. در ادامه فرازی از مدخلی درباره این جریده در دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی تحریر علی میرانصاری را می‌خوانید.

🔹«استبداد ناصرالدین‌شاه و امتداد دورۀ آن، سبب شد تابسیاری از وطن‌دوستان و آزادی‌خواهان ایرانی، برای نشرافکار ترقی‎‍خواهانۀ خود، جلای وطن کنند و به کار روزنامه‍‎نگاری بپردازند. قاهره یکی از شهرهایی بود که نه‌تنها روشنفکران جهان عرب مانند عبدالرحمان کواکبی و رشید رضا بدان ‎جا جلب شده، و به روزنامه‌نگاری پرداخته بودند، که برخی از ایرانیان آزادی‌خواه مانند علی‎محمد کاشانی شیبانی، مهدی‌خان تبریزی، ملقب به زعیم‌‎الدوله، و عبدالمحمد اصفهانی، به سبب احساس امنیت از تعقیب یا استرداد بر اثر نبودن رابطۀ دو جانبۀ سیاسی و عمیق میان ایران و مصر، از محیط آزاد آن دیار سود بردند و به نشر روزنامه‎‌هایی چون: ثریا، حکمت، چهره‎نما و پرورش پرداختند. این‌گونه فعالیتهای فرهنگی و مطبوعاتی در قاهره چنان فضای مناسبی پدید آورد که این شهر توانست نقشی مهم در تکوین نهضت مشروطه بر عهده گیرد و به مرکزی برای نشر افکار آزادی ‎خواهانه در میان ایرانیان خارج از وطن مبدل گردد.

🔸در ۱۳۱۶ق/ ۱۸۹۸م، یعنی ۳سال پس از قتل ناصرالدین شاه ودر سومین سال حکومت مظفرالدین‎‍شاه، دو تن از میهن‌‎پرستان ایرانی، یعنی علی‎‌محمد شیبانی کاشانی و سیدفرج‍‎الله حسینی کاشانی در قاهره تصمیم به انتشار روزنامه‍‎ای با مشی‎ آزادی‎‍خواهانه گرفتند.
شمارۀ نخست ثریا در ۱۴ جمای‌الآخر ۱۳۱۶ق/ ۳۰ اکتبر۱۸۹۸م، در مطبعۀ عثمانیۀ قاهره چاپ و منتشر شد. این نشریه هفتگی بود و روزهای شنبه با چاپ سربی در ۱۶ صفحه طبع، و روزهای یکشنبه توزیع می‌شد. در سرمقالۀ شمارۀ نخست نیزآمده بود که برای ایرانیان طالب خدمت به وطن، «به شرط قدرتقلم و قوّت قدم»، خدمتی بهتر از نشر روزنامه وجود ندارد. در صفحۀ نخست هر شماره، این عبارت به چشم می‌خورد: روزنامه دربارۀ سیاست، علوم، فنون، ادبیات، تجارت، صنایع و غیره بحث می‌کند.

🔹دیری نپایید که ثریا در شمار پرتیراژترین و ارزشمندترین روزنامه‌های برون مرزی درآمد، و گسترۀ انتشار آن، کشورهای هند، چین، ترکیه، روسیۀ ‎تزاری، قفقاز و اروپا را دربرگرفت. البته نثر شیوا و زیبای علی‎‌محمد کاشانی در مقالاتش و اندیشه‎‌‎های بلند و مترقیانۀ وی در این امر نقشی مهم داشت.»
 
▪️متن کامل این نوشتار را در صفحاتِ ٢٨ تا ٢٩ از جلدِ هفدهمِ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و هم‌چنین پیوند آن در تارنمای مرکز بخوانید:
https://www.cgie.org.ir/fa/article/223596/%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%8C-%D9%86%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%87
@cgie_org_ir

@cgie_org_ir

شهرِ توفان

♦️دبا: «بیرْجَنْد» شهرستان و شهری در خراسان جنوبی و مرکز آن استان است. در ادامه بخشی از مدخلی دربارۀ این شهر در دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی به‌قلم زنده‌یاد محمّدحسن گنجی را می‌خوانیم.

🔹«در اوایل‌ سدۀ ١۴ق /٢٠م‌، با رونق‌ گرفتن‌ تجارت‌ و اتصال‌ خط آهن‌ كراچی‌ به‌ زاهدان‌ كه‌ توسط انگلیس‌ و در مسیر خط ارتباطی‌ اروپا به‌ هند صورت‌ گرفته‌ بود، موقعیت‌ تجاری‌ بیرجند بیش‌ از پیش‌ رونق‌ گرفت‌ و موجب‌ تجمع‌ تجار و صنعتگران‌ در این‌ شهر شد. پس‌ از این‌ تاریخ‌ بیرجند از طرفی‌ مركز توزیع‌ كالاهای‌ هندی‌ و اروپایی‌ در منطقه‌، و از طرفی‌ دیگر به‌ محل‌ صدور محصولات‌ قائنات‌ و خراسان‌ بدل‌ گشت‌؛ در نتیجۀ این‌ تحول‌ اقتصادی‌ و گسترش‌ فعالیتهای‌ بازرگانی‌ یكی‌ از شعبه‌های‌ مهم‌ بانک‌ شاهنشاهی‌ ایران‌ در آنجا تأسیس‌ شد.

🔸توسعۀ اقتصادی‌ بیرجند بر اوضاع‌ فرهنگی‌ و اجتماعی‌ این‌ شهر نیز تأثیر مثبت‌ گذاشت‌. در ١٣٢۶ق‌ مدرسۀ شوكتیه‌ به‌ همت‌ امیر شوكت‌الملک علم‌، حاكم‌ وقت‌ بیرجند تأسیس‌ شد. این‌ مدرسه‌ یكی‌ از قدیم‌ترین‌ مدارس‌ به‌ سبک‌ نوین‌ در ایران‌ به‌ شمار می‌رود.

🔹در سالهای‌ جنگ‌ جهانی‌ اول‌، بیرجند مركز ستاد فرماندهی‌ سپاهیان‌ انگلیسی‌ ـ هندی‌ شد كه‌ در نواحی‌ شرقی‌ ایران‌ مستقر بودند. این‌ عامل‌ در تحولات‌ بعدی‌ بیرجند اثر عمیقی‌ بر جای‌ گذاشت‌، چنان‌ كه‌ پس‌ از پایان‌ جنگ‌ جهانی‌ اول‌ امیر شوكت‌ الملك‌ علم‌ از لوله‌هایی‌ كه‌ نیروهای‌ انگلیسی‌ برای‌ لوله‌كشی‌ اردوگاههای‌ نظامی‌ خود به‌ جای‌ گذاشته‌ بودند، با صرف‌ مبلغ‌ هنگفتی‌ در ١٣٠٢ش‌ مبادرت‌ به‌ لوله‌كشی‌ آب‌ در شهر بیرجند كرد. بیرجند نخستین‌ شهر ایران‌ بود كه‌ آب‌ آشامیدنی‌ مردم‌ آن‌ از طریق‌ لوله‌كشی‌ آب‌ تأمین‌ می‌شد.

🔸با احداث‌ راه‌ آهن‌ سراسری‌ و تغییر مسیر نقل‌ و انتقال‌ كالاهای‌ تجاری‌، بیرجند موقتاً رونق‌ گذشتۀ خود را از دست‌ داد؛ اما بروز جنگ‌ جهانی‌ دوم‌ و ساخت‌ راه‌ ارتباطی‌ زاهدان‌ - باجگیران‌ كه‌ در كمک‌رسانی‌ به‌ ارتش‌ شوروی‌ با راه‌ آهن‌ سراسری‌ رقابت‌ می‌كرد، باعث‌ رونق‌ اقتصادی‌ و توسعۀ شهر در سالهای‌ پس‌ از ١٣٢٠ش‌ گردید. این‌ وضع‌ كه‌ از آن‌ زمان‌ تا كنون‌ با نوساناتی‌ ادامه‌ یافته‌، بیرجند را از نظر وسعت‌، جمعیت‌، اهمیت‌ اقتصادی‌ و اجتماعی‌ و فرهنگی‌ به‌ صورت‌ بزرگ‌ترین‌ شهر و مركزِ خراسان‌ جنوبی‌ درآورده‌ است‌.»

▪️متن کامل این نوشتار را در صفحات ٣٧۴ تا ٣٧۶ از جلد سیزدهمِ دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی و هم‌چنین لینک آن در تارنمای مرکز بخوانید:
https://www.cgie.org.ir/fa/article/229262/%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D8%AC%D9%86%D8%AF
@cgie_org_ir

@cgie_org_ir

فروشِ ویژۀ انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در هفتۀ کتاب

♦️دبا: انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، به‌مناسبت هفتۀ کتاب، منشورات خود را با ٢٠ درصد تخفیف به اهالی فکر و فرهنگ تقدیم می‌کند.

🔹این فروش ویژه که از پنج‌شنبه، بیست‌وچهارم آبان آغاز می‌شود و تا چهارشنبه، سی‌اُم آبان ادامه خواهد داشت، شامل تمام کتاب‌های مرکز خواهد بود.

🔻علاقه‌مندان برای تهیۀ کتاب‌های مرکز، می‌توانند از راه‌های زیر اقدام کنند:

📍مراجعۀ حضوری به فروشگاهِ انتشارات مرکز به نشانی تهران- میدان شهید باهنر (نیاوران)، خیابان شهید پورابتهاج (کاشانک)، نرسیده به سه‌راه آجودانیه، شمارۀ ۲۱۰

📍مراجعه به فروشگاه اینترنتی انتشارات مرکز به نشانی
‏store.cgie.org.ir

📍تماس با انتشارات مرکز با شمارۀ تلفن‌های ٠٢١٢٢٢٩٧۶٧٧ و ٠٩١٢٣٩٣١٨٣۶
@cgie_org_ir

@cgie_org_ir

به‌غایت معمور و آراسته*

♦️دبا: «خُرَّمْ‌آباد»، شهرستان و شهری در استان لرستان و مرکز آن، واقع در غرب ایران است و علی‌رضا بنی‌جانی، مدخل آن در دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی را نوشته است که فرازی از آن را در ادامه می‌خوانید.

🔸«زین‌العابدین شیروانی که در زمان پادشاهی محمدشاه قاجار از خرم‌آباد بازدید کرده، آنجا را شهری با آب و هوای معتدل و مردمانی شیعه‌مذهب با حدود ۰۰۰‘۴ خانوار جمعیت وصف کرده، و افزوده است که شهر در میان کوهستانی با جنگلهای پردرخت و سخت‌گذر واقع است و چهارباغ زیبای آن سروهای بسیاری دارد. به نوشتۀ اعتمادالسلطنه، چهارباغ خرم‌آباد که از آن با نام باغ سروستان علی‌آبادِ قلعۀ خرم‌آباد یاد کرده است، آسیبهای بسیاری دیده بود و سبزی و خرمی گذشته را نداشت؛ از این رو در ۱۲۷۴ ق به دستور ناصرالدین شاه دوباره آباد و درخت‌کاری شد. همچنین در آن سالها شهر خرم‌آباد دچار کم‌آبی بوده است و به فرمان احتشام‌الدوله نهر آبی را که آثار آن در یک فرسخی شهر باقی بود، حفر و مرمت کردند و از کوههای اطراف، آب را به خرم‌آباد رساندند.

🔹رونق شهر خرم‌آباد در دورۀ قاجاریه و پهلوی اول بیشتر وابسته به آمد‌و‌شد طوایف کوچ‌رو لرستان بدانجا بود. سبک زندگی عشایری، این شهر را به صورت شهری موسمی درآورده بود که در آغاز بهار با آمدن ایل از گرمسیر به شهری پرجنب و جوش بدل می‌شد و بازارش رونق می‌گرفت؛ اما در پایان تابستان که ایل آهنگ گرمسیر می‌کرد، خرم‌آباد به دهکده‌ای خاموش بدل می‌گشت. در آن روزگاران ساکنان همیشگی خرم‌آباد را بیشتر کشاورزان، پیشه‌وران و مأموران دولتی تشکیل می‌دادند که بیشتر به تأمین نیازهای طوایف کوچ‌رو می‌پرداختند. در کنار این ساکنان همیشگی، بسیاری از افراد طوایف کوچ‌رو نیز برای نگهداری از بنه و بارهای سنگین خود خانه‌ها و زمینهایی در شهر داشتند.

🔸در ۱۳۰۲ ش رضاخان سردارسپه (بعدها رضاشاه) نیروهایی را به فرماندهی امیرلشکر (سرلشکر) امیراحمدی به سوی خرم‌آباد روانه کرد و بـه سرکـوب اشـرار و یاغیان لر پرداخت. هم‌زمان با ورود نیروهای دولت مرکزی به خرم‌آباد، شهرداری این شهر تأسیس شد؛ اما نخستین شهردار خرم‌آباد در ۱۳۰۵ ش آغاز به کار کرد و نخستین انجمن شهر نیز در ۱۳۰۶ ش متشکل از ۷ تن تشکیل شد. در ۱۳۵۲ ش با تشکیل استان لرستان، خرم‌آباد مرکز این استان شد.»

▫️متن کامل این نوشتار را در صفحاتِ ۶٧١ تا ۶٧۴ از جلدِ بیست‌ودومِ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و هم‌چنین پیوند آن در تارنمای مرکز بخوانید:
https://www.cgie.org.ir/fa/article/240724/%D8%AE%D8%B1%D9%85-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF

*توصیف حمدالله مستوفی در تاریخ گزیده دربارۀ خرم‌آباد
@cgie_org_ir

@cgie_org_ir

پیام تبریک رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به رئیس جدید سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی ایران

♦️دبا: رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در پیامی انتصاب «غلام‌‌رضا امیرخانی» به ریاست سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی ایران را تبریک گفت.
کاظم موسوی بجنوردی در یادداشت خود آورده است:

جناب آقای دکتر غلام‌رضا امیرخانی
با سلام و احترام

🔸انتصاب شایستۀ جناب‌عالی به ریاست سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی ایران را تبریک می‌گویم.

🔹رجاء واثق دارم حضور شما که از بدنۀ این نهاد معظم هستید و سال‌ها معاونت آن سازمان را برعهده داشته‌اید، گرمی‌بخش دل اهل کتاب و فرهنگ و قلم خواهد بود.

🔸توفیق روزافزون شما را از درگاه ایزد منّان مسئلت می‌کنم.

کاظم موسوی بجنوردی
١٩ آبان ١۴٠٣
@cgie_org_ir

@cgie_org_ir

پاره‌های تنِ ایران
 
کاظم موسوی بجنوردی 
 
🔹خلیج فارس یا آنگونه که در طول هزاران‌سال، «دریای پارس»(شامل خلیج فارس و دریای عمانِ امروزین) خوانده شده، طی چندسدۀ گذشته، پیوسته عرصۀ برخورد و بازیگری برخی کشورهای استعماری اروپایی، ازجمله پرتغال، هلند و به‌ویژه بریتانیا و در دورۀ بعدی، ایالات متحده بوده است. آشکار است که این حضور و تمامی این‌گونه تلاش‌ها برای دسترسی به منابع این بدنۀ ثروت‌مند آبی و کسب منافع اقتصادی-سیاسی توسط این‌گونه کشورها بوده است.

🔹دراین‌بین، چندی است، کشور امارات که عمری نه‌چندان‌دراز دارد [و شاید جوان‌تر از بسیاری از ما باشد(!)]، بار دیگر، ادعاهای واهی خود را بر سر تعلق جزایر سه‌گانه تکرار کرده، و برخی مجامع جهانی را - آشکار و پنهان- با خود همراه ساخته است. البته، این نخستین‌بار نیست که بدخواهان، اصل تعلق همیشگی جزایر سه‌گانه (ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک) به ایران را مورد تردید قرار داده، ندای جدایی پاره‌هایی از تن یکپارچۀ ایران‌زمین را سر می‌دهند. به‌واقع، هرگاه بدخواهان، بهپندار خویش، وفاق ملی ایرانیان را «خدشه‌دار» تشخیص می‌دهند، چشم طمع به پاره‌ای از تن این سرزمین دوخته، بر طبل ادعاهای واهی می‌کوبند و بعضی دیگر، ازجمله جهان‌خواران پیشین و دشمنان آشکار و پنهان یک‌پارچگی ملی ایرانیان را نیز با خود همراه می‌سازند.

🔹ریشه‌های اولیۀ ادعاهای مطرح دربارۀ «مالکیت» مجعول جزایر سه‌گانۀ ایرانی توسط کشور نوپای امارات را- به‌لحاظ تاریخی- بایستی در رخدادهای پس از فروپاشی عثمانی، کشاکش‌های بریتانیا و برخی تلاش‌ها برای همراه ساختن شیوخ ساکن در «ساحل – مجعول - دزدان دریایی» و بازیگری شیطنت‌آمیز بریتانیا در عرصۀ «کشورسازی» طی کم‌تر از یک‌صدسال اخیر در منطقه و حوزۀ خلیج فارس جست‌وجو کرد؛ حتی خروج نیروهای نظامی بریتانیا در حدود نیم‌قرن پیش، مانع از دخالت‌های آشکار و پنهان این کهنه‌پیر استعمار و نیروهای جهان‌خوار تازه‌وارد نشد! باید افزود، به‌واقع، به‌سبب بی‌لیاقتی برخی حاکمان، این جزایر سه‌گانه و نیز جزایر دیگری، ازجمله زیرکوه، در تصرف بریتانیا باقی مانده، نهایتاً در پیِ تلاش‌ها و سیاست‌های قیّم‌مآبانۀ بریتانیا، برای جلب نظر بعضی شیوخ منطقه، طی روندهای «کشورسازی» مجعول به‌عنوان پاداش هم‌گامی، به ایشان اهدا شده است!

🔹بدخواهان این مرزوبوم، با نادیدن گرفتن گذشتۀ چندین‌وچندهزارسالۀ تعلق دریای پارس و جزایر آن به ایران‌زمین، مدعای چندبارۀ خود که ریشه در ادعاهای کهنۀ استعمار فرتوت بریتانیا طی چندسدۀ پیش دارد، از نو تکرار می‌کنند. امروز، بار دیگر، از سوی کشوری که خود زاییدۀ پیوند ازهم‌گسیختۀ چندجزیره‌مانندی که عمدۀ آن، تا همین اواخر، توسط همان استعمار پیر، «ساحل – مجعول - دزدان دریایی» خوانده می‌شد، به دل‌گرمی برخی دیگر از بداندیشان، ادعای تعلق پاره‌هایی کهن از پیکرۀ تنومند این سرزمین را از نو سر داده است. البته، حمایت‌های آشکار و پنهان برخی دولت‌ها از این‌گونه ادعاها، همگی، به‌نوعی، به مطامع مدعیان و «رنگ تعلق» به موقعیت، منابع و ثروت این منطقه خلیج فارس دارد. و مباد که چشم طمع ازراه‌رسیدگان و نوکیسه‌گان دهه‌های اخیر، در جست‌وجوی «هویت‌یابی» تاریخی و در پی تاریخ‌سازی‌های بیهوده و دروغین، چشم طمع حتی به کوچک‌ترین گوشۀ این سرزمین داشته، آن را اساس ادعاهای دروغین خود قرار دهند.

🔹این‌روزها که بار دیگر، زمزمه‌های بداندیشان دراین‌باره بلند است و دریغا، سیاست‌پیشگان جهانی، بار دیگر، در پی منافع خویش، با بداندیشان هم‌آواز شده‌اند، بر همگی فرض است، که از تاریخ بیاموزیم و براساس اصل پذیرفته‌شدۀ «یک‌پارچگی ارضی»، هرچه بیش‌تر تلاش کنیم، با جلب اعتماد جمعی، راه را برای شکل‌‌پذیری و تعمیق احساس تعلق سرزمینی و استحکام هرچه بیش‌تر «دولت- ملت» بکوشیم؛ باشد تا همه، یک‌دل و یک‌سخن، به‌پاخیزیم و در دفاع از پاره‌پارۀ این بوم‌وبر، در برابر بدخواهان و بداندیشان، هراس به خویش راه ندهیم و جانانه از آب و خاک وطن خویش دفاع کنیم!
 
📍روزنامۀ اعتماد (دوشنبه، ١۴ آبان ١۴٠٣، شمارۀ ۵٨٩٨، صفحات ١ و ١١)
@cgie_org_ir

@cgie_org_ir

گویشِ پیچیده

♦️دبا: «دستور زبان گویش ابوزیدآبادی پیچیده است. تأثیر جنس دستوری و صرف تعدادی از اسامی و دستگاه فعلی گسترده، ازجمله عوامل معدودی هستند که منجر به گستردگی و پیچیدگی این گویش شده‌اند. بررسی‌هایی که تاکنون درمورد گویش‌های ایرانی ازجمله ابوزیدآبادی انجام گرفته بیشتر توسط کارشناسان فرنگی پایه‌گذاری و به عمل آمده است. ازاین‌جهت آن تحقیقات خالی از اشکال نیستند و بررسی آنها از جانب کسی که خود گویشور و ترجیحاً زبان‌شناسی یا زبان و ادبیّات فارسی خوانده باشد و قاعدتاً به زوایای این گویش‌ها اشراف بیشتری دارد پرتو روشن‌تری را بر تحوّل و دگرگونی‌های زبان‌های ایرانی خواهد افکند. تاکنون دربارۀ نکات دستوری دیگر گویش‌های ایرانی، بخصوص گویش‌های شناخته‌شده‌ای چون کردی، بلوچی، لری و گیلکی کارهای ارزنده‌ای انجام گرفته است و شباهت‌ها و تفاوت‌های دستوری این گویش‎‌ها با زبان فارسی نشان داده شده است. از میان گویش‌‎های مرکزی ایران نیز بیش از همه گویش «وَفسی» مورد بررسی قرار گرفته است اما متأسفانه آنچه دربارۀ ابوزیدآبادی نوشته و منتشر شده، هنوز کامل نیست و نظام دستوری این گویش جای بررسی بیشتری دارد. دستور زبان ابوزیدآبادی که نطفه‌اش با کار «لکوک» (۱۳۵۳ش) بسته شده و با تحقیقات مختصر دیگری کامل‌تر شده اگرچه همگی ازهرحیث به‌جای خود مصون و محفوظ و معتبرند، ولی عموماً نارسا و ناقصاند و مشتمل بر تمامی قواعد و مباحث دستوری این گویش نیستند.

🔸ابوزیدآبادی، به‌عنوان یک گویش اصیل ایرانی، باید بسیاری از ویژگی‌های دستوری زبان‌های کهن ایرانی همچون فارسی باستان، اوستایی، فارسی میانه، پارتی و.... را در خود حفظ کرده باشد. همچنین دستور این گویش، باید تفاوت‌های آشکاری با ویژگی‌های دستوری زبان فارسی (کنونی) داشته باشد؛ زیرا زبان فارسی از شاخۀ جنوب‌غربی زبان‌های ایرانی است اما گویش ابوزیدآبادی مانند دیگر گویش‌های مرکزی ایران، از شاخۀ شمال‌غربی زبان‌های ایرانی است.»

🔹آن‌چه خواندید، فرازی از بخش «دستور گویش ابوزیدآبادی» از فصل نخست کتاب «گویش ابوزیدآبادی: ویژگی‌های آوایی و دستوری (صرف و نحو) و واژگان» تألیف سیّدطیّب رزّاقی بود که در ۵۴۴ صفحه، با شمارگان ٢٠٠ نسخه و به‌بهای ٨۵٠هزار تومان منتشر شد.

🔻علاقه‌مندان برای تهیۀ این کتاب، می‌توانند از راه‌های زیر اقدام کنند:

📍مراجعۀ حضوری به فروشگاه انتشارات مرکز به نشانی تهران، نیاوران، کاشانک، شمارۀ ۲۱۰

📍مراجعه به فروشگاه اینترنتی انتشارات مرکز در تارنمای store.cgie.org.ir

📍تماس با انتشارات مرکز با شمارۀ تلفن‌های ۰۲۱۲۲۲۹۷۶۷۷ و ٠٩١٢٣٩٣١٨٣۶
@cgie_org_ir

@cgie_org_ir

فراخوان همایش ملی «جهانِ ایرانی: سلوکی و اشکانی» به میزبانی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی

♦️دبا: گروه پژوهشی باستان‌کاوی تیسافرن، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، جامعۀ باستان‌شناسی ایران و انجمن ایران‌شناسی ایران، همایش ملی «جهانِ ایرانی: سلوکی و اشکانی» را به دبیری علمی شاهین آریامنش و هوشنگ رستمی و دبیری اجرایی محمد جمالی، دوازدهم دی‌ ١۴٠٣ در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی برگزار می‌کند.

🔹گروه پژوهشی باستان‌کاوی تیسافرن در ادامۀ همایش‌های جهان ایرانی، با هدف پرداختن به جهان ایرانی در دوران پس از شاهنشاهی هخامنشی و نیز شاهنشاهی اشکانی بر آن است تا همایش ملی «جهانِ ایرانی: سلوکی و اشکانی» را با همکاری مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، جامعۀ باستان‌شناسی ایران و انجمن ایران‌شناسی ایران به دبیری علمی شاهین آریامنش و هوشنگ رستمی و دبیری اجرایی محمد جمالی در دوازدهم دی‌ ١۴٠٣ برگزار کند.

🔸ازاین‌رو از پژوهشگران گرامی دعوت می‌شود تا مقاله‌‌های پژوهشی خود را در زمینۀ محورهای همایش از وبگاه
‏ www.ncpwspp.tissaphernesarc.ac.ir
به دبیرخانۀ همایش بفرستند.

♦️مهلت ارسال چکیدۀ مقالات سی‌اُم آبان، و اصل مقالات سی‌اُم آذر ١۴٠٣ است.

🔹گفتنی است چکیده‌های پذیرفته‌شده، در کتاب چکیدۀ مقاله‌های همایش منتشر خواهد شد و در روز برگزاری همایش در دسترس همگان قرار خواهد گرفت. هم‌چنین اصل مقاله‌های همایش، پس از برگزاری همایش در مجلۀ بین‌المللی پژوهشنامۀ ایران باستان -نمایه‌شده در وبگاه اسکوپوس- منتشر خواهد شد.

🔸وبگاه همایش:
‏www.ncpwspp.tissaphernesarc.ac.ir

‏National Conference of the Persian World in Seleucid & Parthian Period
@cgie_org_ir

@cgie_org_ir

بارگاه حضرت ابوالفضل (ع) / عنایت‌الله مجیدی

🔹دبا: سید میرزا محمد نصیر الحسینی ملقب به فرصت الدوله شیرازی متخلص به فرصت و معروف به آقامیرزا(۱۲۷۱-۱۳۳۹ق) شاعر، خطاط، نقاش، موسیقی دان و از نخستین محققین ایرانی که در زمینۀ معرفی آثار باستانی سرزمین ما همت گماشته، ضمن توصیف و اندازه گیری دقیق، تصویر و نقشۀ آن ها را نیز ارائه کرده است. تردید ندارد که اهل تحقیق به ارزش آثار فرصت الدوله نیک واقف اند و در این مجال، نیازی به شرح و بیان آن نیست. اجمالاً متذکر می شود که او صاحب کتاب آثار العجم(چاپ ۱۳۱۲ بمبئی)، بحور الالحان و دیوان شعر است. اما کارهای نگارگری و نقاشی فرصت الدوله شیرازی عمدتاً در آثار العجم عرضه شده است که شمار آن به ۵۰می رسد. افزون بر این، محمدعلی کریم زادۀ تبریزی در کتاب احوال و آثار نقاشان قدیم ایران (چاپ لندن، ۱۳۷۰، ج۳، ص۱۰۹۲) نمونه های دیگری از کارهای او را معرفی کرده است که در مجموعۀ تیمسار فیروز نگهداری می شود در زیر بدان اشاره می کنم:

🔸در میان نگارگری های فرصت الدوله از آثار باستانی شیراز، نقاشی از بنای سه امامزاده مدفون در همان جا جلب توجه می کند؛ بقعۀ شاه چراغ ابن موسی بن جعفر؛ بقعۀ سید امیر محمد بن موسی بن جعفر؛ بقعۀ سید علاءالدین حسین بن موسی بن جعفر . پس از این توضیح کوتاه، آنچه اینک خواننده گرامی در این گزارش ملاحظه می کند تصویر بارگاه حضرت ابوالفضل العباس(ع) است.

🔸این دو تصویر از نمای جانب شرق و غرب بقعه، به تصریح فرصت الدوله در ۱۳۰۴ق رقم خورده است(یعنی ۱۳۵ سال پیش از این). عین دو نوشتۀ او را نقل می کنم: «حسب الخواهش یگانه دوست محترم کربلایی محمد اسمعیل عاجلاً قلمی گردید فی سنۀ ۱۳۰۴ ق» و «برحسب خواهش قبله گاهی کربلایی محمد اسمعیل عاجلاً قلمی شد فی سنۀ ۱۳۰۴» کار فرصت شیرازی.

🔸تا آن جا که جستجو کرده ام این کار ارزشمند فرصت الدوله در جایی به چاپ نرسیده است، یا این بنده از آن بی خبرم. در تأیید و صحت انتساب این نقاشی به فرصت الدوله، باید گفت که تذکره نویسان به سفر وی به بوشهر و از آن جا به عتبات عالیات در ۱۳۰۳ ق تصریح کرده اند و این دو تاریخ ۱۳۰۳ و ۱۳۰۴ ق تقارن زمانی دارد. این که او در این سفر، تنها به نقاشی از بقعۀ حضرت ابوالفضل العباس پرداخته و بسنده کرده است یا خیر، نظر قطعی نمی توان داد بعید نیست روزی در میان گنجینه های خصوصی و عمومی، آثار دیگری از این دست از فرصت الدوله شیرازی به دست آید.

🔸اکنون بسیار خشنود است اثر دیگری از کارهای این نقاش چیره دست، مربوط به مزار یکی از قهرمانان حماسه کربلا، تیمناً و تبرکاً تقدیم مشتاقان و علاقمندان می گردد.

♦️برگرفته از کتابخانۀ اهدایی عنایت‌الله مجیدی به مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
@cgie_org_ir

@cgie_org_ir

رایج‌ترین زبانِ ایران

♦️دبا: «گویش روستاییان الموت متأثّر از فارسی بازاری رایج است، به‌خصوص آنگونه که در قزوین معمول است. روستاهایی چون سیمیار، تَنوَره، بادَشت (باغِ دشت) و چند روستای کوچکتر که در تماس نزدیکتر با شهر قرار دارند تقریباً گویشهای خاص خود را ازدست‌داده‌اند. اما گویشهای روستاهایی چون چاله، زَرده وَرْزِ راه که در فاصلۀ بیشتری از قزوین – روبه‌شرق - قرار دارند، چون واسطه‌‎ای میان گویشهای مناطق مرکزی ایران و گویشهای خزری هستند و برخی خصوصیات مختص به خود را نیز حفظ کرده‌اند.

🔹گویشهای رایج در روستاهای شهرک، تُرکان و فیشان که در درۀ شاهرود الموت قرار دارند، به‌نوعی با گویش رودباری مرتبط است. اما با پیشروی به‌سمت شمال‌شرق این دره، به روستاهای هرانک، حسن‌آباد و زَوارَک و روستاهای کوچکتر دیگری می‌رسیم که در نزدیکی گرمرود قرار دارند و اهالی آنها با گویش دیگری تکلم می‌کنند. همچنین گروهی از زیرگویشهای مرتبط نزد اهالی روستاهای آتان، کلایه، ایلان، و هَنیز و گروه دیگری نیز در روستاهای گازُرخان، خشکچال و تَوان را تشکیل می‌دهند.

🔸فارسی بازاری تقریباً برای تمامی مردمان نواحی و مناطق مختلف ایران قابل فهم است، اما حدود یکصدسال پیش وضع کاملاً فرق می‌کرد. گزارش کلنل مونتیت مؤید این مطلب است که در گذشتۀ ایران، اهالی هرمنطقه‌ای تنها از گویش خاص خود استفاده می‌کرده‌اند [اما] «به نظر می‌رسد که این رایج‌ترین زبان سراسر امپراطوری ایران بوده باشد.»

🔹گویش گازرخانی الموت به‌‎وضوح دربردارندۀ بسیاری عناصر «مادی» است و ارتباط نزدیکی با گویش تجریشی (گویش اهالی بخشی از دامنه‌های جنوبی البرز واقع در شمال تهران) دارد. گویش گازرخانی همچنین با زیرگویشهای سمنانی وابسته است و این زیرگویشها به‌نوبۀ خود با گروهی از زیرگویشهای رایج در نواحی اطراف کاشان و اصفهان مرتبط می‌باشند. بنابراین این گویش چون واسطه‌ای میان گویش مازندرانی و گویشهای رایج در مناطق مرکزی و غربی ایران است.»

▫️آن‌چه خواندید، فرازی از بخش «گویش گازرخانی الموت» از کتاب «رودبارِ الموت (مجموعه‌مقاله‌ها)» اثر عنایت‌الله مجیدی و به‌کوشش زهرا سیفی بود که در ۴۶۴ صفحه، با شمارگان ٣٠٠ نسخه و به‌بهای ۴٨۵هزار تومان منتشر شده است.

🔻علاقه‌مندان برای تهیۀ این کتاب، می‌توانند از راه‌های زیر اقدام کنند:

📍مراجعۀ حضوری به فروشگاه انتشارات مرکز به‌نشانی: تهران، میدان شهید باهنر (نیاوران)، خیابان شهید پورابتهاج (کاشانک)، نرسیده به سه‌راه آجودانیه، شمارۀ ٢١٠

📍مراجعه به فروشگاه اینترنتی انتشارات مرکز در تارنمای store.cgie.org.ir

📍تماس با انتشارات مرکز با شمارۀ تلفن‌های ۰۲۱۲۲۲۹۷۶۷۷ و ٠٩١٢٣٩٣١٨٣۶
@cgie_org_ir

@cgie_org_ir

برگزاری آیین رونمایی دانشنامۀ برخط «زبان‌ها و گویش‌های ایرانی»

♦️دبا: آیین رونمایی دانشنامۀ برخط «زبان‌ها و گویش‌های ایرانی»، عصر یک‌شنبه، ششم آبان در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.

🔸در ابتدا «کاظم موسوی بجنوردی»، رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی گفت: سرزمین کهن ایران با فرهنگ و تمدنی چندهزاران‌ساله، گنجینه‌ای از تنوع زبانی و گویشی است که در جهان کم‌مانند است. زبان‌ها و گویش‌های ایرانی در سراسر جغرافیای ایران فرهنگی، نمایان‌گر تاریخ و تفکر مردمانی است که در این حوزه زیسته‌اند.

🔹موسوی بجنوردی اضافه کرد: زبان‌هایی که طی هزاران‌سال شکل گرفته‌اند، در فرازونشیب روزگار برخی از میان رفته‌اند و برخی به دست ما رسیده‌اند. بنابراین ضرورت شناخت و ثبت و ضبط زبان‌ها یکی از دغدغه‌‎های پژوهش‌گران شده است زیرا از میان رفتن یک زبان از میان رفتن دستاوردهای فرهنگی یک ملت است.

♦️او ادامه داد: اعتبار علمی و جهانی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و تجربۀ چنددهه در دانشنامه‌نگاری عاملی شد که تدوین دانشنامۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی در دستور کار قرار بگیرد. پس از بیش از یک‌دهه تلاش در جهت جمع‌آوری منابع و مقالات، مایۀ مباهات است که در این روز خجسته از این دانشنامۀ برخط رونمایی کنیم و از این امکان برای جذب بیش‌تر منابع، پژوهش‌ها و مداخل و نیز در اختیار گذاشتن این اطلاعات در دسترس همگان بهره ببریم. این انتظار وجود دارد که نتیجۀ کوشش بی‌وقفۀ بخش زبان‌شناسی ما این دانشنامه را که در ابتدای راه است به پایگاهی برای اطلاعات زبانی نه‌تنها در ایران که در جهان تبدیل کند و گامی در جهت حفظ فرهنگ و میراث کهن ایرانی برداشته باشد.

📍متن کامل گزارش را در تارنمای مرکز بخوانید:
https://www.cgie.org.ir/fa/news/273905
@cgie_org_ir

گزارش تصویری برگزاری آیین رونمایی دانشنامۀ برخط «زبان‌ها و گویش‌های ایرانی» (۴)
@cgie_org_ir

گزارش تصویری برگزاری آیین رونمایی دانشنامۀ برخط «زبان‌ها و گویش‌های ایرانی» (۳)
@cgie_org_ir

گزارش تصویری برگزاری آیین رونمایی دانشنامۀ برخط «زبان‌ها و گویش‌های ایرانی» (۲)
@cgie_org_ir

بیا که در چمنِ ما شکوفۀ بادام*

♦️دبا: «بادام» میوه‌ای با مصارف خوراکی، طبی و آیینی است که مدخلی در دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران به‌قلم پیمان متین به آن اختصاص یافته است. بخشی از آن را در پی می‌خوانید.

🔸«از آنجا که درخت بادام نزد ایرانیان از احترام فراوان برخوردار بوده است، مضامین عمیقی دربارۀ آن در باورها و نیز در قصه‌ها و مثلهای ایرانی شکل گرفته است. در ایلام درخت بادام کوهی درختی مقدس به‌شمار می‌آید که نباید آن را برید و باور بر این است که عصای خضر از چوب این درخت ساخته شده است. چوب‌دستی درخت بادام خوش‌یمن، و دودش خوشبو ست و حتی جاروی حضرت فاطمه(ع) از درخت بادام بوده است. همچنین اعتقاد بر این بوده است که اگر مسافری انگشتر عقیق یا عصای بادام تلخ با خود داشته باشد، از بلاها و حوادث گوناگون مصون ـ خواهد ماند. روی کلاه کودکان، دعا، انواع منجوقهای الوان، خرمهره، بادام‌کوهی و جز آنها می‌دوزند تا از چشم بد محفوظ بمانند. در اردکان، بادام و گردوی سفرۀ عقد را تا مدتها نگه می‌دارند، زیرا موجب برکت و پولدارشدن می‌شود. هنگام گرفتن روغن بادام خانگی برای آنکه روغن بادام زیاد شود، زنها از فراوانی سیلان مایعات می‌گویند. مثلاً می‌گویند: «سر کوچه یک‌نفر را کشتند خون آمد، به چه فراوانی؛ یا سیل آمد، به قدری آبش زیاد بود که خانه‌ها را خراب کرد» و در این ضمن هر بار آن را فشار می‌دهند. از دیرباز نیز کشاورزان دربارۀ برخی دانه‌ها ازجمله بادام، باورهای عجیبی داشته‌اند. یا اگر زن قاعده بادام تلخ را از درخت بچیند، شیرین خواهد شد. دیدن بادام در خواب، به هر شکل و در هر زمان، نشانۀ مثبتی محسوب می‌شود و دلالت بر روزیِ فراخ و عاقبت به خیری دارد. موضوع شکستن بادام و درآوردن هستۀ آن توسط زنان یا دختران در افسانه‌های ایرانی مضمون قصه‌پردازی بوده است. در این مضامین رابطۀ بادام با بهروزی و سعادتمندی کاملاً مشخص و بارز است. مثلاً در قصۀ «گل خندان» دختر گریان هنگام شکستن بادامها عبارت «بشکن بشکن بادام بشکن» را زمزمه می‌کرد و اشکهایش بر روی پوستۀ بادامها تبدیل به دانه‌های مروارید می‌شد. افزون بر اینها، در دوبیتیها و مثلهای محلی نیز انواع بادام به نشانۀ سرسبزی و چهارفصل بودن این درخت و دیگر خواص آن، محل توجه بوده است.»

🔹متن کامل این نوشتار را در صفحاتِ ٧٣۶ تا ٧۴١ از جلد نخستِ دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران و هم‌چنین پیوند آن در تارنمای مرکز بخوانید:
https://www.cgie.org.ir/fa/article/238491/%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%85

*مصراعی سرودۀ ملک‌الشعرا بهار
@cgie_org_ir

@cgie_org_ir

حضور رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی

♦️دبا: «مصطفی ده‌پهلوان»، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ضمن حضور در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، با کاظم موسوی بجنوردی، رئیس این مؤسسه دیدار کرد.

🔹در این جلسه که محمدحسن سمسار، مشاور عالی بخش هنر و معماری؛ عنایت‌الله مجیدی، رئیس کتابخانه؛ محمد جعفری قنواتی، مدیر دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران؛ مریم همایونی افشار، مدیر و فریبا افتخار، معاون بخش هنر و معماری این مرکز و هم‌چنین ذات‌الله نیکزاد، معاون پژوهشی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری حضور داشتند، موسوی بجنوردی از پیشینۀ کهن سرزمین ایران‌ و لزوم توسعه و تعمیق فعالیت‌های باستان‌شناسی برای واکاوی گذشتۀ پرافتخار وطن‌مان سخن گفت و اظهار امیدواری کرد همکاری‌های مشترک پژوهشی با پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برای نیل به این مهم صورت پذیرد.

🔸در ادامه ده‌پهلوان، باستان‌شناسی را دانش گسترده‌ای توصیف کرد و گفت: ٩٨ درصد علوم می‌توانند دانش باستان‌شناسی کمک کنند.

♦️او در ادامه بیان کرد: متأسفانه سواد میراثی مردم خیلی‌پایین است و هنوز هم خیلی‌ها میراث فرهنگی را گنج و دفینه و زیرخاکی می‌دانند درصورتی‌که باستان‌شناسی بررسی تجربۀ زیستۀ نیاکان و کاربست آن در جامعۀ امروز است که اگر از آن استفاده می‌کردیم بحران آب و برخی مشکلات دیگر را نداشتیم. اما شوربختانه حفاران قاچاق در حال زیرورو کردن گورها هستند و از هزاران گوری که از گذشته تاکنون هم توسط باستان‌شناسان کاوش شده، بقایای زیستی آرشیوی چندانی نداریم. درحالی‌که این‌ها ذخایر کهن زیستی سرزمین‌مان هستند و این یعنی جوهرۀ میراثی کشور در حال نابودی است و کشورهای عربی شده‌اند بازارهای مرزی حراج آثار تاریخی ایران، و تا میراث فرهنگی پشتوانۀ مردمی نداشته باشد نمی‌شود حفظش کرد.

🔹ده‌پهلوان در پایان پیشنهاد کرد تفاهم‌نامه‌ای برای همکاری‌های مشترک تنظیم و کارگروهی میان پژوهش‌گران دومؤسسه تشکیل شود.

🔸رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری هم‌چنین از کتابخانه، گنجینۀ پژوهشی ایرج افشار، بخش هنر و معماری و بخش فرهنگ مردم بازدید و رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی نسخه‌ای از کتاب «نیایشگاه‌های باستانی ایران جنوب‌غربی: محوطۀ مسجد سلیمان؛ از قرن هشتم ق.م. (مادها) تا قرن پنجم پ.م. (ساسانیان)» تألیف رومن گیرشمن و ترجمۀ اصغر کریمی از منشورات این مرکز را به او اهدا کرد.
@cgie_org_ir

@cgie_org_ir

آیین رونمایی دانشنامۀ برخط زبان‌ها و گویش‌های ایرانی

♦️دبا: آیین رونمایی دانشنامۀ برخط زبان‌ها و گویش‌های ایرانی در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی برگزار می‌شود.

 🔹در این برنامه، کاظم موسوی بجنوردی، عبدالمجید ارفعی، ژاله آموزگار، محمّد دبیرمقدّم و نادره نفیسی سخن خواهند گفت و پیام تصویریِ گارنیک آساطوریان، احمد پاکتچی و اسفندیار طاهری پخش خواهد شد. هم‌چنین فیلم مستندی ساختۀ سهام‌الدّین بورقانی به نمایش درخواهد آمد.

🔸این مراسم، یک‌شنبه، ششم آبان، ساعت ١۵ در تالار امیرالمؤمنینِ مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به‌نشانی میدان شهید باهنر (نیاوران)، خیابان شهید پورابتهاج (کاشانک)، نرسیده به سه‌راه آجودانیه، شمارۀ ٢١٠ برگزار می‌شود.
@cgie_org_ir

شعرِ حافظ؛ الماسِ تراش‌خورده

♦️«حافظ شیرازی اشعار تمام شاعران پیش از زمان خود را به‌طور عمیق و دقیق مطالعه کرده است، بیش از همه به مولوی و عطار علاقه داشته است، در اشعار او یکی دو مورد تأثیر از شعر فردوسی نیز به چشم می‌خورد ولی جهان شعر فردوسی با عالم شعر حافظ دو جهان متفاوت معنایی است و نمی‌توان این تأثیر را شگرف دانست. او شعرای معاصر خود را نیز مطالعه کرده است. حافظ از رودکی، مولانا، عطار و... تأثیر بسیار گرفته است. برای مثال حافظ به شاعر هم‌دورۀ خود، صوفی معروف کرمانی خیلی علاقه داشته است. هم‌چنین به شاه نعمت‌الله ولی علاقه‌مند بود و توجه بسیاری به او داشته است. حافظ به‌طور عجیبی تمام اشعار دهلوی، شاعر هندی فارسی‌گو را گرفته، تمیز کرده و باز سروده است و بیش از همه به شاعران ملامتی توجه داشته است. این شاعر بلندآوازۀ ایرانی انسان عجیبی بوده است، کلام او را می‌توان به مثال الماسی تراش‌خورده و تبدیل به جواهری زیباشده، دانست.
***
🔹کلمۀ عشق را در دیوان حافظ بررسی کنید، ببینید چه دامنۀ وسیعی دارد. همچنین «ریا» و «دروغ» مخصوصاً ریایی که اصحاب دین می‌کنند. با تأملی به این دو مفهوم در شعر حافظ متوجه خواهیم شد که حافظ با این دو موضوع بیداد کرده است. هیچ‌کدام از شعرای فارسی‌زبان، یا تا جایی که اطلاع دارم، خارج از شعرای فارسی‌زبان تا این اندازه در گسترش معنای عشق و ریا کوشش نکرده‌اند.
***
🔸شعر حافظ شعر آوازخوانی نیست، شعری است که در آن فلسفه‌ای است؛ شعر عاشقانۀ محض مثل شعر سعدی نیست. شعر حافظ حتی مضامین عاشقانه‌اش خالی از حکمت نیست. به‌همین‌روی، برای خوانندگان خیلی دلچسب نبوده. این اواخر با هنر بنان حافظ‌خوانی شروع شد و بعد از او شجریان این کار را دنبال کرد. پیش از این آوازخوانان هیچ‌کدام سراغ شعر حافظ نمی‌رفتند چراکه شعر حافظ پیچیدگی‌‌های عاطفی و حکمتی دارد و آوازخوانان برای ادای هنری درست نیازمند فهم دقیق معنا هستند و مادامی که این فهم رخ ندهد سراغ این کار نمی‌روند. ادیب خوانساری هیچ‌گاه حافظ نخواند. دلیلش را از او پرسیدم که در پاسخ گفت شعر حافظ شعر آواز نیست؛ شعر فکر است.»

▫️آن‌چه خواندید بخش‌هایی از گفت‌وگوی معصومه صبور و محسن مسجدجامعی با «سیدفتح‌الله مجتبایی»، مشاور عالی بخش ادیان و عرفان و عضو شورای عالی علمی مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی و با همراهی احمد مسجدجامعی، قائم مقام این موسسه است که در حال‌وهوای روز بزرگ‌داشت حافظ شیرازی در خبرگزاری ایکنا منتشر شده است. متن کامل این گفت‌وگو را در پیوند زیر بخوانید:
https://iqna.ir/fa/news/4241753/%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85

📸 طاهره بابایی

@cgie_org_ir

دیدار رئیس و مدیران مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی با «محمّدعلی موحّد»

♦️دبا: رئیس و برخی از مدیران مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی با «محمّدعلی موحّد»، عضو شورای عالی علمی این نهاد دانشنامه‌نگاری دیدار کردند.

🔹در این ملاقات، کاظم موسوی بجنوردی، رئیس؛ احمد مسجدجامعی، قائم‌مقام؛ عنایت‌الله مجیدی، رئیس کتاب‌خانه؛ و حمید متقی، مدیرکلّ حوزۀ ریاست مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی حضور داشتند و تازه‌ترین منشورات این مؤسّسه هم‌چون جلد نخست «دانشنامۀ حقوق ایران» و مجموعۀ دوجلدی «کتابخانه‌ها و گنجینه‌های اهدایی به مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (١٣۶٢-١۴٠١)» به این ادیب، مصحّح، مولوی‌شناس، عرفان‌پژوه، تاریخ‌نگار و حقوق‌دانِ ١٠١ ساله اهدا شد.
@cgie_org_ir