Давоми...
Бугунги кунда қарз олиб, уни ўз вақтида қайтариб беролмай юрган кишилар ҳам учраб туради. Қарз берган киши қарзини қистайвермаслиги, қарздорга имконият бериши лозим. Ҳадисда: “Ким камбағалнинг қарз узиш муддатини узайтириб қўйса ёки кечиб юборса, соя бўлмайдиган кунда (қиёматда) Аллоҳ таоло унга Арш остидан соя ато этади”.
Агар қарздор қарзини уза олишга умуман кўзи етмаса, қарз берган киши қарзидан кечиб юбориши савоби улуғ ишлардан. Аллоҳ таоло марҳамат қилади: «Агар (қарздор) қийналса, бойигунга қадар кутиш лозим. Агар билсангиз, (берган қарзингизни қарздорга) садақа қилиб юборишингиз ўзингиз учун яхшироқдир» (Бақара сураси, 280-оят).
Шундай экан, қарз олувчилар ўз ҳуқуқ ва масъулиятларини яхши билмоқлари билан бир қаторда бир-бирларига нисбатан мурувватни унутмасликлари керак.
Қарз олди-бердисини, албатта, ёзиб қўйиш шарт. Каломуллоҳдаги энг узун оятда: «Эй имон келтирганлар! Бир-бирингиздан бирор муддатга қарз олиб, қарз берсангиз, уни ёзиб қўйингиз!» (Бақара сураси, 282-оят), дейилган.
Абдуллоҳ ибн Абу Робийа розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам мендан қирқ минг (дирҳам) қарз олдилар. Кейин у зотга мол келганида уни менга қайтариб бердилар ва: “Аллоҳ молингга ва аҳлингга барака берсин. Албатта, қарзнинг мукофоти мақтов ва адо этишдир”, дедилар» (Имом Насоий ривояти).
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам зиммасида қарзи бўла туриб ўлган одамга жаноза намози ўқимас эдилар. Бир маййит олиб келинди. Бас, у зот: “Унинг зиммасида қарзи борми?” дедилар. “Ҳа, икки динор”, дейишди. “Соҳибингизга ўзингиз жаноза ўқинг”, дедилар. “Ўша иккови менинг зиммамга, эй Аллоҳнинг Расули”, деди Абу Қатода. Шунда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам ун (маййит)га жаноза ўқидилар. Аллоҳ ўз Расулига фатҳ ато қилганидан кейин: “Мен ҳар бир мўмин учун унинг ўзидан ҳам яқинман. Ким қарз қолдирса, уни адо этиш менинг зиммамда. Ким мол тарк қилса, меросхўрларига”, дедилар».
Ушбу ҳадисга амал қилиб, ҳозирда жаноза намози ўқишдан олдин имом маййитнинг қарзи бор-йўқлигини сўрайди. Унинг қарзларини яқин кишилардан бири ўз зиммасига олганидан кейингина жаноза намози ўқилади. Шариат ҳукми бўйича бирор маййитнинг қарзини ўз зиммасига оладиган киши топилмаса, унинг қарзи хазинадан узилади. Хазина бўлмаган жойларда мазкур қарз шу ерлик мусулмонларнинг закотидан адо этилиши мумкин.
Аллоҳ таоло қарздорлар қарзларини ўз вақтида адо этишларига муяссар айласин, қарз ва омонат борасидаги масъулиятни яхши биладиган омонатдор бандалардан бўлишимизни насиб қилсин.