میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی

ایستگاه مؤلف در زبانیک*، منطق ریاضی و فرسختی صوری، و در عمل آناکاوی منطقی و ضابطه‌بندی منطقی زبان است: برای دستیابی به روشنی و قطعیت در دستور زبان فارسی، باید منطق ریاضی را بکار بست. به هر سان، برروی هم کوشش شده است بویژه بر جنبه‌های آکادمیک و تحققی و تحصلی زبانیک، مانند ریشه‌شناسی و آوائیک* [= فونتیک] تکیه شود. – ممکن است این توجه به زبان تا حدی جنبه‌ی ذهنی یا درون‌آختی داشته باشد. با اینحال هنگامی که به بررسی فرهنگ در ایران‌زمین می‌پردازیم، ملاحظه می‌کنیم که زبان و پرسمانهای آن همواره از دلمشغولیهای اندیشه‌کاران ایرانی بوده است، چه در دورانهای باستان، چه در دورانهای تازه‌تر. در دهه‌های اخیر نیز ایرانیان در واژه‌شناسی و اصطلاح‌شناسی – و در نثر علمی و هنری و شعر – بسیار کار کرده‌اند و کار می‌کنند و این رشته‌ها در زمره‌ی ثمربخشترین پویشهای فکری ایشان است...
بنابراین، در اینجا ذهنیت یا درون‌آختیگیِ تک‌تک اندیشه‌کاران، در برابر ما خود چونان یک برابرایستا: یک برون‌آخته یا ابژه پدید می‌شود و عینیت یا برون‌آختیگی می‌یابد: در حال کنونی نمی‌توان در ایران درباره‌ی کتاب سخن گفت بدون آنکه به پرسمانهای نظری زبانیک، به دستور و تاریخ زبان فارسی و زبانهای پیشینتر ایرانی و به اصطلاحهای علمی زبانهای مهم بیگانه پرداخت‌.

ادیب‌سلطانی، پیشگفتار ویراست نخست راهنمای آماده ساختن کتاب، ۱۳۶۵.

پی‌افزود:
*برای آگاهی از ساختار واژه‌هایی همچون زبانیک و آوائیک یادداشت زیر را بنگرید:
https://t.me/adibsoltanik/58

فلسفه‌ی بنیادین تصنیف این اثر گونه‌ای فلسفه‌ی مستقل آشتی‌گروی و میانه‌روی است که در اثرهای دیگر مؤلف نیز بازتابیده است. خطهای اساسی این فلسفه بکوتاهی عبارت‌اند از: آشتی یک با چند؛ آشتی خرد و تعقل و منطق و نقد و سنجش با تجربه و آروین؛ آشتی قیاس با استقراء؛ آشتی شیء فی نفسه با پدیدار؛ آشتی پرتومی با افدومی؛ آشتی شناخت با نمیدانمکیشی؛ آشتی نظم با درگاشت [= آنتروپی]؛ آشتی «سیستم» با راه‌حل «آدهوک»؛ آشتی ارزش (آنچه می‌باید باشد) با بودش (آنچه هست)؛ آشتی نظریه و نظاره و نگرش [= ثئوریا = θεωρία] با عمل و ورزش [= پراکسیس = πράξισ]؛ و سرانجام، حتا آشتی میانه‌روی و اعتدال با فربود و افراط، بدینسان که: دوست نداشتن هیچ‌چیز بافراط، مگر اعتدال.

ادیب‌سلطانی، راهنمای آماده ساختن کتاب، ۱۳۶۵.
@adibsoltanik

دستنوشت استاد ادیب‌سلطانی برای سخنرانی در نشست سنجش کتاب «فرهنگنامه‌ی تاریخی مفاهیم فلسفه» در سال ۱۳۸۹.
@adibsoltanik

دستنوشت استاد ادیب‌سلطانی برای سخنرانی در نشست سنجش کتاب «فرهنگنامه‌ی تاریخی مفاهیم فلسفه» در سال ۱۳۸۹.
@adibsoltanik

دستنوشت استاد ادیب‌سلطانی برای سخنرانی در نشست سنجش کتاب «فرهنگنامه‌ی تاریخی مفاهیم فلسفه» در سال ۱۳۸۹.
@adibsoltanik

سنجشگران ادبی توانمندی شیکسپیر را در توصیف فردهای طبقه‌ی بالای جامعه می‌دانند، و توانمندی چارلز دیکنز (Charles Dickens) را در توصیف فردهای طبقه‌ی متوسّط. و آنگاه هملت، شاهپور دانمارک، فردی از بالاترین طبقه‌ی اجتماعی، در این قطعه مانند فردی از طبقه‌ی متوسط سخن می‌راند، نه چونان فردی از طبقه‌ی بالا. آن بلاها و مصیبتهای زندگی که هملت در این قطعه برمی‌شمارد، چیزهایی‌اند که هرکس، و بویژه هر فرد طبقه‌ی متوسّط، در هر سرزمین و در هر زمان با آنها دست به گریبان است. حتّا در این قطعه واکنش در برابر آنها نیز به سان عمده از آنِ اندیشه‌کارِ طبقه‌ی متوسّط است: هر خواننده‌ای از هر طبقه و بویژه از طبقه‌ی متوسّط می‌تواند این قطعه را حسّ کند. آیا یکی از دلیلهای جهانگیر بودن شیکسپیر، تنها همین قطعه نیست؟

ادیب‌سلطانی، بودن یا نبودن: تک‌گفتار هملت در سوگنامه‌ی هملت شاهپور دانمارک سروده‌ی ؤیلیام شِیْکسپیر؛ نشر نی، ۱۳۷۵.
@adibsoltanik

اِپیگراف یا سرلوحه یا اَپی‌نگاشت معمولاً عبارت است از گفتاره‌ای کوتاه و اندیشه‌انگیز که به نحوی به مضمون متن مربوط می‌شود. گاه ممکن است یک مصرع، یا یک یا چند بیت شعر به عنوان اپی‌نگاشت برگزیده شود. اپی‌نگاشت ممکن است در آغاز کتاب در «صفحه‌ی اپی‌نگاشت» قرار گیرد، یا ممکن است بخشها و فصلهای کتاب خود دارای اپی‌نگاشتهای مستقل باشند‌. (ادیب‌سلطانی، راهنمای آماده ساختن کتاب).
نکته‌ی اَندراَستیک/جالب‌توجّه این است که بیشتر اپی‌نگاشتهای کارنوشته‌ها و پارسیگردانیهای استاد ادیب‌سلطانی از کتابهای گوناگون ارسطو برگرفته شده‌اند. همچنین بیشتر اثرهای ایشان بویژه آنها که اپی‌نگاشت ندارند(مانند ترجمه‌ی رساله‌ی منطقی-فلسفی) پیش از آغاز پیشگفتار، بیت آغازین شاهنامه: «به نام خداوند جان و خرد/کزین برتر اندیشه برنگذرد» را در خود جای داده‌اند. در زیر فهرست خاستگاه این اپی‌نگاشتها را می‌بینید:

درآمدی بر چگونگی‌ی شیوه‌ی خطّ فارسی(۱۳۵۴):
در پیرامون گزارش [= پری هرمِینیاس] از ارسطو

رساله‌ی وین(۱۳۵۹):
آناکاویک پسین [= آنالوطیقای دوم] از ارسطو

سنجش خرد ناب(ویراست نخست، ۱۳۶۳):
اَپی‌نگاشت ندارد؛ اما پیشگفتار آن با جمله‌ی نامبردار مَتاگیتیک ارسطو آغاز می‌شود: آدمیان همگی طبیعتاً خواستار دانش‌اند. (در چاپهای سپسین: «آدمیان همگی به‌گوهر خواستار دانستن‌اند».)

سنجش خرد ناب(ویراست دوم، ۱۳۸۳):
متاگیتیک از ارسطو

جستارهای فلسفی(۱۳۶۳):
اَپی‌نگاشت ندارد اما در سطرهای آغازین پیشگفتار  سخنی از آناکاویک دوم ارسطو آورده شده است.

راهنمای آماده ساختن کتاب(۱۳۶۵):
اخلاق-آیینیک نیکوماخوسی از ارسطو

پژوهشی در پیرامونِ مسئله‌ی تصمیم در منطق، طرح چند خوارزمیکِ تحلیلی-معنایی(۱۳۷۳):
جایگاههای بحث [=طوبیقا] از ارسطو؛ همچنین در بخش پایانی‌ی کتاب (جُستار فلسفی) جمله‌ای از فیلبوس افلاطون، یک مثل کلاسیک و سخنی از آلفرد تارسکی آورده شده است‌.

منطق ارسطو(۱۳۷۸):
مَتاگیتیک از ارسطو

سوگنمایش شاه ریچارد سوم(۱۳۷۹):
در پیرامون شعر [= بوطیقا] از ارسطو

بنیادهای منطق نگریک(۱۳۸۰):
آناکاویک نخست از ارسطو

سوگنمایش هملت شاهپور دانمارک(۱۳۸۵):
اخلاق-آیینیک نیکوماخوسی و هنر سخنوریک از ارسطو و همچنین سخنی از انجیل متّی.

مسئله‌ی چپ و آینده‌ی آن، یادداشتهای یک ناظر [The Question of the Left and Its Future: Notes of an Onlooker] (۱۳۸۹):
اخلاق-آیینیک نیکوماخوسی از ارسطو، همچنین شعری از گوته.

سخن‌-گاههایی در مسئله‌ی تصمیم [Topics in Decision Problem] (۱۳۹۱):
مَتاگیتیک از ارسطو، همچنین سخنی از آلن تورینگ.

پیرامون نسبی‌گروی، یک دفاعیه {۶۴ صفحه؛ تهران، ۱۳۹۳} [On Relativism: An Apologia] (۱۴۰۳):
هملت از شیکسپیر.
@adibsoltanik

یادداشت دکتر ممتاز ادیب‌سلطانی؛ شعری از زنده‌یاد بتول ادیب‌سلطانی آورده‌اند که چنین آغاز شده است: ماییم و فراغتی و توفیق کتاب؛ یادآور این بیت خواجه شمس‌الدین:
دو یار زیرک و از باده‌ی کهن دو منی
فراغتیّ و کتابیّ و گوشه‌ی چمنی.
ایشان را سپاس می‌گویم و آرزوی تندرستی برایشان دارم.
@adibsoltanik

چاپ‌شده در نقد اندیشه، شماره‌ی دوم و سوم، بهار ۱۴۰۳
@adibsoltanik

چاپ‌شده در نقد اندیشه، شماره‌ی دوم و سوم، بهار ۱۴۰۳
@adibsoltanik

ما بنیرو برآنیم که ساختارهای واژگانی و نحوی زبان فارسی به میزانی توجّه‌پذیر با ساختارهای واژگانی و نحوی یونانی هماهنگ‌اند. از اینرو تا آنجا که برای مترجم توانستنی بوده، از واژگان فارسی بهره‌گیری شده است.

ادیب‌سلطانی، پیشگفتار منطق ارسطو.
@adibsoltanik

راستی اگر معلمِ اول، که مترجم اُرگانون آن‌قدر سنگِ سَبْکش را به سینه می‌زند، به ترتیبی، شخصاً می‌آمد و با آن بصیرتِ بی‌بدیلش یکایکِ چیستان‌هایِ مترجم را «آنا می‌کاوید [= تحلیل می‌کرد]» و عباراتِ او را سبک‌سنگین می‌کرد، «کدامین‌ها» را با فحوایِ کلامِ خود متناسب‌تر می‌یافت؟ آیا می‌گفت «استدلال» را بیندازید دور و به جای آن «چم بورزید»؟ یا به جایِ «قیاس»، طوقِ «آناگویانگی» به گردن بیندازید؟ حاشا! حاشا! هیچکدام!

منوچهر انور، زبان زنده.

#منتقدان_ادیب‌سلطانی
@adibsoltanik

بررسی سبکیِ نوشته‌های بازمانده‌ی ارسطو خود یک کار زبانیک جالب است. - به گفته‌ی جاناثان بارنز(Jonathan Barnes) در پیشگفتار خود بر ویراست نوینِ ترجمه‌ی انگلیسی آکسفورد: «در بیشتر موردها، ارسطو موجز، بهم فشرده، تُندجنب است، چِم‌ورزی[=استدلال]اش چکیده‌وار است، اندیشه‌اش چگال است».
For the most part, Aristotle is terse, compact, abrupt, his argument condensed, his thought dense.)

برروی هم از آن حالت نثر زیبای افلاطونی در این نوشته‌های دانشیِ آموزشی خبری نیست: اگر افلاطون و ارسطو تنها با نوشته‌های بازمانده‌ی خود در دوران ما می‌زیستند، به شاید-شَوشِ[=احتمالِ] نیرومند افلاطون جایزه‌ی ادبی نوبل را می‌بُرد، ولی ارسطو آن جایزه را نمی‌بُرد.(همچنین←ارسطو و فنّ شعر، مؤلف و مترجم: عبدالحسین زرین‌کوب، ص ۱۸-۱۷.) - با اینهمه در اینجا توضیحی بایسته است: ارسطو یک معلّم، یک استادِ par excellence است(بیهوده نیست که او را Magister لقب داده‌اند، و Magister dixit: «استاد گفته است» را چونان حجّت دانسته‌اند و «راستیِ ارسطویی» Veritas Aristotelica را با «راستیِ مطلق» همرده دانسته‌اند). از اینرو نثر ارسطو نثر کتاب درسی است. براستی می‌توان ارسطو را پایه‌گذار نثر کتاب درسی به شمار آورد؛ و در این رابطه نثر او بسیار نیرومند از کار بیرون می‌آید و دارای گونه‌ای زیباییِ سردِ دانشی است؛ و همانند نثرِ ایمانوئل کانت، از «عینیّت فسادناپذیر» برخوردار است.


میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی، پیشگفتارِ ترجمه‌ی منطق ارسطو، تهران ۱۳۷۸.

@adibsoltanik

در کنار تصوّر برخی از قدیمیان که منطق ارسطو را کامل و فرساخته می‌دانند یا می‌دانسته‌اند، برخی از نواندیشان که نه در منطق صوری ارسطو و نه در منطق مَزْداهی نوین ممارستی دارند، گمان می‌کنند که «منطق ارسطو ردّ شده است». –چنین نیست. ارسطو پایه‌گذار دانش منطق است. از اینرو طبیعی است که منطق ارسطو اکنون تنها بخش کوچکی از دانش گسترده و با مَزْداهیکْ عجین شده‌ی منطق را تشکیل می‌دهد. ولی آنچه ارسطو آورده، بویژه دستگاه باهمشماریک او که در فرگردهای آغازین دفتر نخست آناکاویک نخست مطرح می‌شود، در بُن با هنجارهای مَزْداهی [= ریاضی] نوین نیرومند است. به گمان این مترجم به ارسطو مطلقانه ایرادی نمی‌توان گرفت: او دانش منطق را آغاز کرده است، و هر آغازی تنها یک آغاز است. دانش پیش می‌رود و این بر دیگران و آیندگان است که به نوبه‌ی خود راه دانش را همچنان بپویند. چونان یک آناگویی، ما نمی‌توانیم بقراط (هیپّوکراتس 370-460 ,Hippocrates) را سرزنش کنیم که چرا از آخرین نتیجه‌های پژوهشی کنونی در زمینه‌ی «زیستشناسی ملکولی» و «هَنداختاری [= مهندسی] ژنتیک» ناآگاه بوده است. ولی همینجا هم جداسانی‌ای برجا است: ناگفته‌های این دو تن را کنار می‌گذاریم. اگر به گفته‌های این دو بپردازیم، دستگاه باهمشماریک ارسطو بر روی هم درست است، به همان معنایی که مخروطیک [= مخروطات] ائودوکسوس (Eudoxos) درست است، ولی بقراط در آنچه گفته با دانسته‌های امروزین پزشکی گاه بسی فاصله دارد.

م. ش. ادیب‌سلطانی، پیشگفتار منطق ارسطو.
@adibsoltanik

منطق ارسطو در فرهنگ بشری به اسطوره‌ای تَرادیسید و این پندار را در ذهن برخی از فیلسوفان هست کرد که فرساخته و دربسته است، و از اینرو نه می‌توان چیزی بدان افزود و نه می‌توان چیزی از آن کاست. –با اینهمه اکنون همگان می‌پذیرند که این پندار نادرست است: منطق اکنون حیطه‌ای است بسیار گسترده که چونان یک رشته‌ی دانشیِ جدایی‌ناپذیر از مَزْداهیک و مُدِلهای مَزْداهی، خود را برقرار کرده است. منطق ارسطو تنها جزئی از دانشِ کنونیِ منطق را تشکیل می‌دهد.

م. ش. ادیب‌سلطانی، پیشگفتار منطق ارسطو.
@adibsoltanik

نقش استاد در آینده، جدا از آموزانش بازیافت اَزْداها و آمایش آنها، پژوهش و آموزانش روشها و شیوه‌های پژوهش خواهد بود. «تدریس کلاسیک» اندک اندک کم‌سود و کم‌بازده [= کم‌راندمان] می‌شود، زیرا در سپهر تَشنیک‌شناسیهای نوین، به هدر دادن وقت آموزاننده و آموزنده است. –اگر در آینده امتحان و آزمون، و «ورقه تصحیح کردن» در فتادی بایسته باشد، چرا نرم‌افزارها نتوانند این کارها را انجام دهند؟ کوتاه: بگذارید استاد آزاد باشد و بیاندیشد و بیافریند. (در ضمن، آینشتاین در پرینستون تنها به پژوهش مشغول بود: – درس ندادن شرط او بود برای رفتن به Institute for Advanced Study.)

ادیب‌سلطانی، پیشگفتار بر ویراست دوم ترجمه‌ی فارسی‌ی سنجش خرد ناب، فروردین‌ماه ۱۳۸۱، بازبینی‌ی فرجامین دی‌ماه ۱۳۸۲.

@adibsoltanik

مهمترین سهم ویتگنشتاین در منطق و فلسفه، توجه دادن مجدد فلسفه به منطق است. ویتگنشتاین با روح پیامبرانه‌ی عهد عتیقی، و با گونه‌ای مأموریت فرهی، اندیشندگان و فیلسوفان را به سوی منطق فرامی‌خواند.
حلقه‌ی وین، از صمیم قلب این دعوت را پذیرا شد، چنانکه حتا در نامگذاری خود نیز واژه‌ی «لوژیک» را وارد کرد.

ادیب‌سلطانی، رساله‌ی وین.
@adibsoltanik

هنگامی که کتابخانه‌ها را درمی‌نوردیم، با متقاعد بودن به این اصلها، چه ویرانی می‌باید به راه اندازیم؟ اگر هر مجلدی را مثلاً از الهیات یا متاگیتیک مدرسی برگیریم، بگذارید بپرسیم: آیا گونه‌ای استدلال آهنجیده (=مجرد) را درباره‌ی چندی یا عدد در خود می‌گنجاند؟ نه‌. آیا گونه‌ای استدلال آزمایشی را درباره‌ی امور واقع و وجود در خود می‌گنجاند؟ نه. پس آن را به شعله‌ها بسپارید؛ زیرا هیچ‌چیز در بر نتواند داشت مگر سفسطه و پندار باطل.

هیوم، تحقیق درباره‌ی فهم انسانی، ترجمه‌ی میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی، برگرفته از رساله‌ی وین، ۱۳۵۹.

وقتی بر کتابخانه‌ها گذر می‌کنیم، و این اصول مجاب‌مان کرده باشند، چه آسیبی باید وارد کنیم؟ اگر مجلّدی را به دست بگیریم؛ برای نمونه، در الهیات یا مابعدالطبیعه‌ی مدرسی؛ بیایید بپرسیم، آیا حاوی هیچ استدلال مجردی در خصوص کمیّت یا عدد هست؟ نه. آیا حاوی هیچ استدلال تجربی‌ای در خصوص وجود یا امر واقع هست؟ نه. پس به شعله‌ها بسپاریدش: چرا که حاوی چیزی نمی‌تواند باشد جز سفسطه و توّهم.

هیوم، کاوشی در خصوص فهم بشری، ترجمه‌ی کاوه لاجوردی، ۱۳۹۵.

@adibsoltanik

ریاضیدان و فیلسوف درخشان کیمبریج، رمزی، که تسلطی شگفت بر زبان آلمانی داشت و در نخستین ترجمه‌ی انگلیسی رساله‌ی منطقی-فلسفی ویتگنشتاین با آگدن همکاری کرده بود، جوان صاحب‌ دهائی که در ۲۷ سالگی اجل فرایش خواند، از هواداران حلقه‌ی وین بود؛ هرچند بتدریج راه مستقلی در پیش می‌گرفت.

ادیب‌سلطانی، رساله‌ی وین.
@adibsoltanik

[ادیب‌سلطانی، تهران، پاییز ۱۳۶۵، سپاسگزاری و قدردانی‌ی ویراست نخست راهنمای آماده ساختن کتاب]: آقای هرمز وحید، مهندس کتاب، رئیس بخش تولید سازمان( ِانتشارات و آموزش انقلاب اسلامی)، – که در دیرند تجربه و آروین چنددهه‌ای خود در کار کتاب، بسی از مفهومهای نوین دانش و تشنیکِ [= تکنیک] فرآورش کتاب را برای نخستین‌بار در ایران پیش نهاده‌اند...

[ادیب‌سلطانی، تهران، ۱۳۸۱، ویراست سوم راهنمای آماده ساختن کتاب، چند بازنگری در ویراست دوم]:
فرگرد 15 «تولید/فرآورش کتاب»:
در 15.0.0§، ص ۷۸۳، گفته می‌شود: «تولید کتاب در حقیقت عبارت است از مهندسی و معماری‌ی کتاب.» –این برنهاده نادرست نیست، ولی اگر بخواهیم دقیقتر مفهوم‌سازی کنیم باید بگوییم که:
ویرایش به مفهوم گسترده، مهرازی/معماری‌ی کتاب است؛ و فرآورش/تولید، هنداختاری/مهندسی‌ی کتاب. هرآینه به بودش برخی از ویراستاران، و برخی از فرآورندگان کتاب، هم مهراز/معمار کتاب‌اند، و هم هنداختار/مهندس کتاب.
بجا است در اینجا لختی درنگ کنیم و با حسّ ارج و جدّیت والا به یک مهندس/هنداختارِ کتاب بیاندیشیم.
هرمز وحید، مهندس/هنداختارِ کتاب، در ۴ آذر ۱۳۷۸ در تهران درگذشت. طرح، صفحه‌آرایی، گرافیک، و فرآورش کتاب به شیوه‌ی مدرن در ایرانزمین، با هرمز وحید برمی‌آغازد. نام او در تاریخ فرهنگ بُرزِشْمَنْدِ ایران همواره پاس داشته خواهد شد. روانش شاد باد.
@adibsoltanik

هرمز وحید (۱۳۷۸-۱۳۰۷)

معماری شگفت‌انگیز گوتیک و باروک و کلاسیک وین، بیننده‌ی دوستدار این شهر را مسحور می‌کند، او را به پویش منطقه‌ی نخستین شهر وامی‌دارد و وی را به کلیسای جامع استفانوس قدیس واقع در مرکز منطقه‌ی نخستین، رهنمون می‌شود. و آنگاه که بیننده به درون این کلیسای جامع پای می‌گذارد، در حیرتی خاموش غرقه می‌گردد: چونان یک نمونه، او بر گرداگرد یک سکوی وعظ، پیکره‌های چهار تن از آباء کلیسا، از جمله پیکره‌ی آؤگوستینوس قدیس را با حالتهای دقیق و سخت و سنگین و فخیم گوتیک، و «خودپیکره‌ی» حجار آنها آنتون پیلگرام (۱۵۱۵) را در مقابل خود می‌یابد.

ادیب‌سلطانی، رساله‌ی وین.
@adibsoltanik

گفتار کیانا صفایی، نوه‌ی دکتر ممتاز ادیب‌سلطانی، در سالگرد درگذشت استاد میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی.
@adibsoltanik

https://youtu.be/nY0kvdZmuFw?si=VFN8OOxpsXbZO720

@adibsoltanik

سخنرانی‌ی استاد مصطفا ملکیان در آیین نخستین سالگرد درگذشت زنده‌یاد میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی و رونمایی از کارنوشته‌ی ایشان با ورنام:
On Relativism An Apologia

@adibsoltanik

نشست رونمایی از کتاب تازه‌ چاپ-پخش‌شده‌ی استاد ادیب‌سلطانی با ورنام On Relativism An Apologia و سالگرد درگذشت ایشان.
سخنرانیها را جداگانه در زیر می‌آوریم.
@adibsoltanik

در روزگاری که تازی‌­گرایی بار دیگر می‌­رود که تازیانه‌ی ناروای دیگری بر پیکر زبان پارسی زند، او دل‌­آگاهانه و سرکشانه راهی دشوار با دستاوردی شگفت و شگرف را برمی‌­گزیند: برنمودن توانایی زبان پارسی در اندریافتِ گران‌­سنگ­‌­ترین و تاریخ‌­سازترین نوشته‌­های معرفت‌­شناختی.
و برای دستیابی به این مهم به سه نگاشته‌ی سترگ فلسفی از روزگار کلاسیک و سده‌­های هجدهم و بیستم میلادی می‌­پردازد؛ و در این کار، نه تنها از دانش زبانی ژرف و شورانگیز خود بهره می‌­گيرد، بلکه به دستامد پیشگامانش نیز نگاهی بایسته و شایسته دارد؛ پس جای شگفتی نیست اگر که در پیشگفتار کتاب حلقه‌ی وین، از «عینیّت بیهقی‌­وار» سخن می‌­گوید و  در اصطلاح‌­گزینی‌­هایش از دانشنامه‌ی علایی و اساس الاقتباس خواجه نصیر بهره می‌­جوید.
و این درنگ را تا بدان پایه پیش می‌­برد که در آغاز ویراست دوّم سنجش خِرَد ناب، دیگربار از دانشنامه‌ی علایی و درنگ‌­های منطقی ابن­‌سینا یاد کند.
در واقع، ادیب بر آن است که از تهمت‌­های ناروا به زبان پارسی اندر نابسندگی‌­اش در دریافت اندیشه‌‌های روزگار نو، آواربرداری کند؛ و هم از این روست که باریک‌­بینانه در سرشت و سرنوشت زبان پارسی می‌­نگرد و آن را وامی‌­کاود و در جلوه‌­گری‌‌­های گونه‌­گون این زبان درنگ می‌­کند و هم‌­هنگامِ واژه‌­گزینی و واژه‌­سازی و ترجمه، به شیوه‌ی خط پارسی و روشِ ویرایش ره می‌­سپارد و برای بسامان‌­کردن آن از روش ریاضی بهره می­‌جوید تا عیّاری باشد که عیار زبان پارسی را فراز بُرد و فراز می‌­بَرَد.
در سده‌ی ششم هجری، مترجم فضایل بلخ، فارسی را زبان فرشتگانی خواند که گرد عرش الاهی می‌­گردند. و از پس این سده‌­ها، ادیب‌سلطانی، به کار سَخته و سُفته‌ی خویش برنمود که این زبان یارا و پروای آن دارد و تواند بود که دیگر بار، زبان اندیشمندانی باشد که جهان به گرد ایشان تواند گشت...
اینکه ادیب‌سلطانی بیرون از رخدادها و هنگامه‌ی شهریور تا اسفند ۵۷، همچون ویتگنشتاین، امّا این بار در سنگر خانه، رساله‌ی منطقی-فلسفی را ترجمه و یک دهه بعد بر آن تاریخ تأکید می‌­کند، آیا نشان از چیزی جز سرکشی روح آزاده‌­ای دارد که به درستی دریافته است که راه گریز از فریبکارانِ زبان‌­باز و زیان‌­بار نیست مگر درنگ در منش زبان و برانگیختن نگاه و نگر من و شما به فریبندگی سطحی و پوچ زبان آنانی که شعار و شعور کویری‌­شان جز ناسزاگویی به تاریخ و گزافه‌­گویی درباره‌ی تاریخ‌­سازان برجسته‌ی ایران معاصر نيست.

محمد کریمی زنجانی، برگرفته از سخنرانی‌ی ایشان در نشست رونمایی از کتاب On Relativism An Apologia نوشته‌ی استاد ادیب‌سلطانی.
بخشهای دیگر این سخنرانی را اینجا بخوانید.

@adibsoltanik

محمد کریمی زنجانی: ادیب بر آن است که از تهمت‌های ناروا به زبان پارسی اندر نابسندگی‌اش در دریافت اندیشه‌های روزگار نو، آواربرداری کند. من او را شرف اندیشه و زبان پارسی می‌دانم.

@adibsoltanik

چند فرتور و نگاره از استاد ادیب‌سلطانی به‌همراه سخنانی از استادان ملکیان، بهشتی و ... در نشستهای پیشین بزرگداشت ایشان، گردآورده‌ی نشر هرمس؛ پخش‌‌شده در آیین رونمایی از کتاب تازه‌ چاپ-پخش‌شده‌ی استاد ادیب‌سلطانی با ورنام On Relativism An Apologia.
@adibsoltanik