قرآن‌پژوهی टेलीग्राम पोस्ट

گروه «مطالعات زبان‌شناسی قرآن» پژوهشکده مطالعات قرآنی برگزار می‌کند:

نشست تخصصی در حوزه مسائل معناشناختی قرآن کریم

سخنرانان:

🔰 دکتر احمد پاکتچی (آنلاین)
(پژوهشکده مطالعات قرآنی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
افعال مقاربه در قرآن کریم، از ریشه‌شناسی تا کاربرد

🔰 دکتر آزیتا افراشی
(پژوهشکده زبان‌شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
رویکرد شناختی به چندمعنایی فعل‌های حرکتی در قرآن کریم

🔰 دبیر نشست:
 دکتر هادی رهنما
(پژوهشکده مطالعات قرآنی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)

یکشنبه: ۱۸ آذر ۱۴۰۳
ساعت ۱۰ تا ۱۲

این نشست ((بصورت حضوری)) در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سالن ادب برگزار خواهد شد.

همچنین می توانید از طریق لینک زیر بصورت مجازی در این نشست شرکت فرمایید:

https://webinar.ihcs.ac.ir/rooms/dml-ipk-1fp-5wp/join

🍀🍀
@ihcsir

جلسه بعدی، فردا نیست؛ هفته دیگر است.

جلسه دوم تا ساعاتی دیگر

سخنرانی ویژه‌ی دکتر فرهاد قدوسی
موضوع: مریم در قرآن
۸ جلسه، یکشنبه‌ها ساعت ۷ عصر به وقت ساحل شرقی امریکای شمالی
از همین یکشنبه

معادل ۲:۳۰ تا ۴:۳۰ صبح دوشنبه‌ها به وقت تهران (از همین دوشنبه).


🌐 Special Topic Lecture Serie

Title: "Mary in the Qur'an", 8 Sessions
Speaker: Farhad Ghoddoussi
Time: Sundays, 7:00-9:00 pm ET, (starting November 3rd, 2024)

لینک شرکت در جلسات:
https://mit.zoom.us/j/92377466698
Meeting ID: 923 7746 6698


@zekrMIT
@QuranPazhoohi

قرآن‌پژوهی pinned «اختلاف در فهم معنای انزال و تنزیل 👆👆 چهار پست مهم که در قالب داستان و خاطره از آقای سیدعطاءالله مهاجرانی نقل شده است. در این میان اسامی مهمی در تاریخ قرآن‌پژوهی معاصر ایرانی دیده می‌شود: محمدحسین طباطبایی، محمدهادی معرفت، نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی، یدالله…»

اختلاف در فهم معنای انزال و تنزیل

👆👆
چهار پست مهم که در قالب داستان و خاطره از آقای سیدعطاءالله مهاجرانی نقل شده است. در این میان اسامی مهمی در تاریخ قرآن‌پژوهی معاصر ایرانی دیده می‌شود:
محمدحسین طباطبایی، محمدهادی معرفت، نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی، یدالله دوزدوزانی، خلیل رفاهی، کمال موسوی، کمال فقیه‌ایمانی، عبدالرضا شهرستانی، و سیدمحمدجواد غروی

نهایتا نویسنده این اختلاف تفسیری و روایی را (که در علوم قرآنی بسیار مبنایی است)
که بین فقها و حکمای معاصر رایج بوده را به قرون پیشین از ملاصدرا تا شیخ مفید و شیخ صدوق برمی‌گرداند. نظریات قرآن‌پژوهان غربی تماما در رد نزول دفعی است، البته نه تنها با شواهدی در آیات (مثل اینها که قبلا به آن‌ها پرداخته بودیم) بلکه عمدتا به دلایلی مثل عادی و انسانی‌کردن فرآیند تدوین قرآن. البته محققان پا را از این فراتر نهاده با روش‌های متعددی سعی در‌استخراج و اجتهاد در ترتیب نزول تدریجی هم داشته‌اند که فهرست‌های مختلفی امروزه از این ترتیب در دست است (و این پروژه هنوز می‌تواند بهبود یابد و تکمیل شود). نمونه‌ی این فهرست‌ها را از اینجا یا اینجا (که کامل‌تر و به روزتر است) می‌توانید ببینید.


قلم داستانی و رواییِ مهاجرانی در انتقال مطالبی از این دست آمیزه‌ای موزون است از مطالب علمی و جذابیت‌های داستانی و تاریخی.

@QuranPazhoohi

یکی از مهمترین نظریه هایی که در باره وحی توسط علامه سیّد محمد حسین طباطبایی تبیین شده است؛ نظریه نزول دفعی یا یک باره و نزول تدریجی قرآن مجید در طول بیست و سه سال در مدت رسالت رسول اکرم صلوات الله علیه می باشد. این نظریه از مهمترین نظریه های قرآن شناسی است. همانگونه که نظریه « غُرَر آیات » علامه طباطبایی نظریه ای راهگشا و مبارک است؛ نظریه «نزول دفعی و تدریجی» نیز افق شناسایی نوینی را به روی ما می گشاید. این نظریه توسط برخی قرآن پژوهان از جمله ابن عاشور در تفسیر التحریر و آیت الله محمد هادی معرفت در کتاب التمهید فی علوم القرآن و نیز آیت الله صالحی نجف آبادی و ایت الله یدالله دوزدوزانی نقد شده است. به نقد آن نقد ها نیز می پردازم. همانگونه که قرآن مجید به تعبیر امیر مؤمنان امام علی علیه السلام از فزونی ردیه ها و نقد ها کم اعتبار و کهنه و فرسوده نمی شود. نظریات علامه طباطبایی و تفسیر المیزان نیز چنان است. این نقد ها حتی همان نقدهایی که زبانی تند و طعنه آمیز دارندو به روشنایی بیشتر نظریه علامه طباطبایی کمک می کنند.
برای روشنایی بیشتر در این بحث بسیار مهم می توان از این تمثیل استفاده کرد. ما به عنوان انسان وقتی در باره خودمان می اندیشیم. به مفهوم « من» توجه می کنیم. به عبارت دیگر از روح و روان خویش سخن می گوییم. حقیقتی بر ما مشهود است که فراتر از اندام و جوارح است. تمامی اعضا و جوارح انسان در سایه روح او معنا پیدا می کنند. روح است که به زیست و پویایی و نشاط ذهن و چشم و سرانگشتان ما امکان تکاپو و نشاط و زندگی می بخشد. من اکنون می اندیشم. نگاه می کنم و بر صفحه رایانه ام می نویسم و شما هم اکنون دارید متن را می خوانید. بارها شنیده ایم که حقوقدانان گاه از روح قانون اساسی سخن می گویند. یا وقتی از اسلام سخن می گوییم. احکام دین اسلام قدر مشترکی دارند که همانند روح می بایست در تمامی احکام جاری باشد. «عدالت» چنین خصوصیتی دارد. یا آنچه به همه ارکان و احکام اسلام معنا می بخشد و اندیشه و ایده و باور «توحید» است. همه در دریای هستی توحیدی شناورند. تمام واژگان قرآن مجید همانند ماهیانی هستند که در بحر توحید زندگی می کنند. توحید به هستی و طبیعت و انسان و نبوت و معاد و آفرینش معنی می دهد.
دریغ است که این تمثیل سوم را روایت نکنم. درست پنجاه سال پیش! در درس ادبیات عرب زنده یاد ایت الله دکتر خلیل رفاهی ( ۱۳۹۷-۱۳۰۳ )در کلاس های شبانه دانشگاه اصفهان بحث تفاوت انزال و تنزیل مطرح شد. ايشان شعر بسیار معروف امام شافعی ( ۲۰۴-۱۵۰ ق) در باره اهل بیت رسول اکرم صلوات الله علیهم را خواندند:
يا آلَ بَيتِ رَسولِ اللَهِ حُبَّكُمُ
فَرضٌ مِنَ اللَهِ في القُرآنِ أَنزَلَهُ
يَكفيكُمُ مِن عَظيمِ الفَخرِ أَنَّكُمُ
مَن لَم يُصَلِّ عَلَيكُم لا صَلاةَ لَهُ (۱)
ای اهل بیت رسول خدا محبت نسبت به شما، در قرآنی که خداوند فرو فرستاده است؛ همین عظمت شکوه افتخار برای شما بسنده است؛ کسی که بر ما درود نفرستد؛ نمازش نماز نیست!
دکتر رفاهی پرسید ایا در این شعر در مصراع دوم بیت اول امام شافعی می توانست بگوید: «فَرضٌ مِنَ اللَهِ في القُرآنِ نزَلَّهُ » اَنْزَلَ با نَزَّلَ چه تفاوتی دارد؟ من تفاوت را نمی گویم تا شما تا جلسه آینده خودتان جستجو کنید. بپرسید تا با هم گفتگو کنیم. من در کتابخانه دانشکده ادبیات فرهنگ های لغت عربی مثل المنجد و لسان العرب و قاموس المحیط را دیدم. معنی روشنی در تفاوت دو واژه دستگیرم نشد. استاد دکتر سید کمال موسوی ( ۱۴۰۲- ۱۳۰۵ ) از اساتید بخش زبان و ادبیات عربی را که با اشنا بپدم. یک بار هم ایشان را در خانه صمصام دیده بودم، توی راهرو دانشکده دیدم. پرسیدم. مکث کرد. گفت برویم در دفتر من کتاب فروق اللغة را نگاه کنم. کتاب را ورق زد و جستجو کرد. فروق اللغة از ابوهلال العسکری( وفات ۳۹۵ ق) گفت شماره ۳۱۳ تفاوت انزال و تنزیل را بیان کرده. خواند:
« الفرق بین الانزال و التنزیل، قال بعض المفسرین الانزال دفعی و التنزیل للتدریج.» (۲) این آیه را به عنوان شاهد ذکر کرده بود:
نَزَّلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَأَنزَلَ التَّوْرَاةَ وَالْإِنجِيلَ ﴿آل عمران: ٣﴾ این کتاب را در حالی که مؤیّد آنچه [از کتابهای آسمانی‌] پیش از خود می‌باشد، به حق [و به تدریج‌] بر تو نازل کرد، و تورات و انجیل را...

تصویری از تفاوت را دریافته بودم. اما برایم کاملا روشن نبود. صبح جمعه ای در خرداد ماه سال ۱۳۵۳ رفتم منزل آیت الله حاج آقا کمال فقیه ایمانی ( خانه شان در کوچه اریبی نزدیک دروازه دولت اصفهان بود. حدود ساعت نه صبح رسیدم. به نظرم وقت مناسبی بود. در آن روزگار بر در خانه علما گاه و بیگاه رفتن و پرسشی را توی در خانه و یا اگر مجالی و دعوتی فراهم می شد در خانه مطرح کردن غیر معمول نبود. پسر جوانی در را باز کرد. گفتم پرسشی دارم. رفت و برگشت و مرا به اتاق پذیرایی راهنمایی کرد. شش هفت نفر روحانی برخی با عمامه و برخی با پیراهن های بلند سپیدرنگ صبحانه می خوردند. سیگار ونیستون طلایی توی بشقاب چینی نازک مستطیل شکلی توی سفره توجهم را جلب کرد. من همیشه ونیستون را قرمز دیده بودم! آقای فقیه ایمانی با خوشرویی تمام گفت: «اول صبحانه! بعد خدمت شما هستم.» من در هتل کوروش صبحانه خورده بودم. مسئول شیفت شب مهمانپذیر (رسپشن) هتل بودم. اما حرفی نزدم. نمی شد از چنان کره و عسل و مربای معطر بالنگ و مربای گیلاس و نان سنگگ تازه هر دو رو کنجدی صرف نظر کرد. یکی از مهمانان آیت الله سید عبدالرضا شهرستانی ( ۱۳۷۶- ۱۲۹۸) ( پدر حجت الاسلام و المسلمین سید جواد شهرستانی) بود. بعد از صبحانه پرسشم را مطرح کردم. روایت فروق اللغه را گفتم. متوجه نگاه محبت آمیز آقایان شده بودم. اقای فقیه ایمانی با تبسم و تحسین گفت:
«به به عجب سئوالی!»
ناگاه آیت الله شهرستانی به من گفت:
«پسرم شما چند سالته؟»
« بیست سال»
« تا حالا عاشق شدی؟!
چه جوابی می توانستم بدهم؟! یا حالا بتوانم یا بشود بدون حرف و حدیث همان جواب را روایت کنم! سکوت کردم. آقای شهرستانی گفت: « عشق یک چیز است و معشوقه چیز دیگری است. عشق مانند روح است و معشوقه همانند جسم. عشق مثل معناست و معشوقه مثل لفظ. قرآن روحی دارد و معنایی و جسمی و الفاظی. انزال متوجه روح قرآن است و تنزیل متوجه صورت و الفاظ قرآن مجید.»
ظهر برای نماز جمعه رفتم کارخانه چوب بری در جاده اصفهان- تهران، بعد از پلیس راه. موضوع را بعد از نماز جمعه با آیت الله سید محمد جواد غروی ( ۱۳۸۴- ۱۲۸۲ ش) مطرح کردم. ایشان راهنمایی بسیار مهمی کردند. گفتند اگر کتاب اسرارالایات صدرالمتالهین شیرازی را پیدا کنید، جواب پرسش شما در آن کتاب است. چنین بود. خوشبختانه کتابخانه بسیار غنی دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان کتاب را داشت. کتاب چاپ عراق بود. به نظر می رسد علامه سید محمد حسین طباطبایی با اشرافی که بر متون قرآنی ، عرفانی و فلسفی صدرالمتالهین داشتند؛ این ایده بسیار مهم را از صدرالمتالهین اقتباس کرده است. صدرالمتالهین بین «کلام الله» و «کتاب» بین «قرآن» و «فرقان» و بین « انزال» و «تنزیل»‌تفاوت قائل شده است. نکته مهم این است که از این تفاوت ها یک ایده روشن استباط کرده است. از همان آغازِ بحث در باره قرآن مجید، صدرالمتالهین به این نکته به ظاهر ساده اما بسیار عمیق و راه گشا توجه کرده است:
« قرآن به معنای جمع و فرقان به معنای فرق و تفصیل است.» (۳) نکته بسیار لطیفی در قرآن مجید از واژه « وصل» و « فصل» نیز استفاده شده است. البته صدرالمتالهین به این تکته اشاره ندارند. اما ایده جمع و یا روح قرآنی و تفصیل و یا اجزای فرقان که در صورتنبندی و ساختار سوره ها ب شکل آیات بیان شده است؛ همین وصل و فصل است.

پی نوشت ها:
*
(۱) امام شافعی دیوان، قصیده ۱۴۳
Aldiwan.net
(۲) ابوهلال العسکری، الفروق اللغویة، ص ۷۹ ( مکتبة الشاملة)
(۳) صدرالمتالّهین الشیرازی، اسرارآلایات و انوار البیّنات، تحقیق محمد خواجوی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۸۰ ص ۱۲
*
روزنامه اطلاعات، شنبه ۲۸ مهرماه ۱۴۰۳
Https://t.me/maktuob

میناگری قرآنی
(۲۴)
مقدمه نهم:
(۲)
انزال و تنزیل
سید عطاء الله مهاجرانی

نظریه شیخ صدوق:
می توان برای تبیین نظریه نزول دفعی و تدریجی قرآن مجید. به دیدگاه دو تن از مهمترین شخصیت های علمی و فقهی شیعه که در باره برخی مسائل اختلاف نظر داشته اند و این اختلاف گاه صورت تند طعنه آمیزی یافته است؛ توجه کرد. ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق( ۳۸۱-۳۰۶ ق) از جمله مهمترین فقیهان و محدثان و عالمان شیعه در قرن چهارم هجری است. او مؤلف کتاب ارجمند: « من لا یحضره الفقیه » است که از جمله کتب اربعه شیعه محسوب می شود. شیخ طوسی در کتاب« استبصار» با تحسین شیخ صدوق از او با عنوان « عمادالدین» یاد کرده است. شیخ مفید و شریف مرتضی از جمله شاگردان شیخ صدوق بوده اند. به همین دلیل تندی های شیخ مفید در نقد شیخ صدوق هر چند بر سر غیرت دینی بوده باشد، قابل تآمل است! حتی عنوان کتاب شیخ مفید نیز خالی از تعریض و بلکه تعرّض نیست. شیخ صدوق برای نخستین بار در تاریخ اندیشه شیعه به این ابتکار دست زد و کتاب « اعتقادات » را نوشت. تا پیش از شیخ صدوق شاهد چنین مجموعه سنجیده و نظام مندی از اعتقادات شیعه نبوده ایم. شیخ مفید بر کتاب استاد خود نقدی با عنوان « تصحیح اعتقادات الامامیة » نوشته است. شیخ صدوق در باره نزول دفعی و تدریجی در بخش ۳۱ اعتقادات، بابی با عنوان: « باب الاعتقاد في نزول القرآن في ليلة القدر» نوشته اند:
«اعتقادنا في ذلك أن القرآن نزل في شهر رمضان في ليلة القدر جملة واحدة إلى البيت المعمور ، ثم نزل من البيت المعمور في مدة عشرين سنة ، و انّ الله عز وجل أعطى نبيه صلى الله عليه وآله وسلم العلم جملة
وقال له:
فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ وَلَا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِن قَبْلِ أَن يُقْضَىٰ إِلَيْكَ وَحْيُهُ وَقُل رَّبِّ زِدْنِي عِلْمًا ﴿طه: ١١٤﴾
پس بلندمرتبه است خدا، فرمانروای بر حق، و در [خواندن‌] قرآن، پیش از آنکه وحی آن بر تو پایان یابد، شتاب مکن، و بگو: «پروردگارا، بر دانشم بیفزای.»

وقال تعالى:
لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ ﴿١٦﴾ إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ ﴿١٧﴾ فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ ﴿١٨﴾ ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا بَيَانَهُ ﴿سورة القیامة ١٩﴾
زبانت را بخاطر عجله برای خواندن آن [= قرآن‌] حرکت مده، * چرا که جمع‌کردن و خواندن آن بر عهده ماست! * پس هر گاه آن را خواندیم، از خواندن آن پیروی کن! * سپس بیان (و توضیح) آن (نیز) بر عهده ماست!
شیخ صدوق با پذیرش نزول دفعی و تدریجی قرآن مجید در واقع با بهره گرفتن از «بیت المعمور» این دو شیوه انزال و تنزیل را تفکیک کرده است. نکته قابل توجه این است که در سخن ایشان قران مجید به یکبارگی و دفعی به بیت معمور نازل شده است. سپس در مدت بیست سال به روایت ایشان یا بیست و سه سال بر پیامبر نازل شده است. آیاتی که ایشان به عنوان شاهد ذکر کرده است. بیان آگاهی پیامبر اسلام از نزول یکباره و یکپارچه قرآن مجید است. زیرا پیش از نزول آیات به نحو تدریجی به روایت قرآن مجید که توصیه می کند: « در تلاوت آیات قرآن شتاب مکن!» یا « زبانت را نگهدار!» هر دو تعبیر نشانه نزول دفعی مرحله اول است. مانند کسی که جدول ضرب را از حفظ است. او هرگاه با ضرب اعداد از یک تا ده مواجه شود بی درنگ ذهنش پاسخ را آماده دارد. البته این تعبیر نزول قرآن در شب قدر که در سوره قدر آمده است؛ در روایات نیز اشاره شده است.
شیخ صدوق مضمون سخن خود را از روایت هایی که از امام باقر و امام صادق و امام کاظم علیهم السلام نقل شده است؛اقتباس کرده است. در اصول کافی و نیز وافی و برخی تفاسیر قرآن مجید از امام صادق علیه السلام این روایت نقل شده است:

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ دَاوُدَ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِيَاثٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: « شَهْرُ رَمَضٰانَ اَلَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ اَلْقُرْآنُ » وَ إِنَّمَا أُنْزِلَ فِي عِشْرِينَ سَنَةً بَيْنَ أَوَّلِهِ وَ آخِرِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ نَزَلَ اَلْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً فِي شَهْرِ رَمَضَانَ إِلَى اَلْبَيْتِ اَلْمَعْمُورِ ثُمَّ نَزَلَ فِي طُولِ عِشْرِينَ سَنَةً

علی بن ابراهیم از پدرش و محمد بن قاسم از محمد بن سلیمان از داود بن حفص بن غیاث از امام صادق علیه السلام روایت کرده است: گفت. از او پرسیدم در باره سخن خداوند عزو جلّ: «ماه رمضان ماهی است که در آن قرآن نازل شده است.» و آن در بیست سال از اغاز تا پایانش نازل شد. امام صادق علیه السلام گفت: قرآن به صورت یکپارچه و یکباره در ماه رمضان به بیت المعمور نازل شد. سپس در طول بیست سال بر پیامبر نازل شد. (۲)
توجه به این نکته ضرورت دارد. در روایاتی که مدت نزول وحی را بیست سال بیان کرده اند، به دوره انقطاع وحی که تا حدود سه سال به طول انجامید، عنایت داشته اند.

در سخن ابن عباس در همین باره تعبیر « سماء الدنیا» آمده است. از جمله روایتی که ابن عباس بیان کرده است و مراد از انزال در شب قدر را همانند روایت ائمه معصومین انزال تمامی قرآن تفسیر کرده است. (۳)
نکات قابل تآملی در سخن ابن عباس وجود دارد:
١- قرآن در شب قدر به صورت جمله واحده به آسمان دنیا نازل شده است.
۲- وقتی خداوند خواسته است بخشی از آن را وحی کند. به پیامبرش وحی کرده است. (۴)

نظریه شیخ مفید
ابوعبدالله محمد بن محمد بن النعمان الحارثی مشهپر به شیخ مفید (۴۱۳-۳۳۶ قمری) که سی سال از شیخ صدوق کوجکتر بوده است و از جمله شاگردان ممتاز شیخ صدوق است و ابن کثیر از او به عنوان «شیخ الاسلام » زمانه اش یاد کرده است. شیخ مفید در رساله یا کتاب: « تصحیح اعتقادات الامامیة » به نقد و رد نظریه شیخ صدوق پرداخته است. نزول دفعی یا یکباره قرآن را رد کرده است. استدلال های شیخ مفید را می توان این گونه صورت بندی کرد:
۱- استناد شیخ صدوق در نزول دفعی به خبر واحد است.
۲- قرآن بر اساس موقعیت ها و حالت های مختلف نازل شده است. مثلا برخی حوادث در مدینه بعد از هجرت پیامبر اتفاق افتاده است. به عنوان نمونه شیخ مفید به آیه نخست سوره مجادله اشاره می کند. که موضع این مجادله و بگو مگو در باره ظهار در مدینه اتفاق افتاد. حال چگونه این آیه در مکه نازل شده است؟
۳- سیاق ایات قرآنی به گونه ای است که آیات در شرایط متغیر و متفاوت و نیز متناسب با پرسش ها و وقایع اتفاقیه نازل شده است.
۴- نزول فقط به شکل تدریجی معنای محصلی دارد و نزول به صورت جمله واحده یا یکپارجه به گونه ای تاویلی نابه جاست.
۵- واژه قرآن می تواند به بخشی از قرآن نیز ناظر باشد. در سوره قدر نیز وقتی از نزول قرآن سخن گفته شده است؛ مراد بخشی از قرآن است. (۵)
استدلال های شیخ مفید، در روزگار ما توسط قران پژوهان مورد توجه قرار گرفته و شرح و بسط داده شده است. به کمانم می توان از نقد و رد شیخ مفید؛ هندسه بحث را سامان داد و به پرسش های ذیل پاسخ گفت:
۱- قرآن مجید نزول دفعی و تدریجی را چگونه روایت می کند؟
۲- مفسرآن قرآن مجید چه تلقی از نزول دفعی و تدریجی داشته اند؟
۳- آیا نزول تدریجی متکی بر خبر واحد است. خبری که وثاقت ندارد؟
۴- اگر به نظریه نزول تدریجی اکتفاء کنیم، آیا واژه های کلام و کتاب، وصل و فصل، انزال و تنزیل، قرآن و فرقان همگی مشابهند و اختلافی در میان آین واژگان قرانی وجود ندارد؟ آیا نظریه صدرالمتالّهین شیرازی در جلد هفتم اسفار در بحث کلام الله و نیز در کتاب اسرار الآیات نمی تواند راهگشا و گره گشا باشد؟ طرفداران نظریه نزول تدریجی به نظریه صدرالمتالهین و استدلال های او نپرداخته اند.
۵- کدام یک از دو نظریه الف: نزول دفعی و تدریجی و ب: نزول تدریجی با سیاق قرآن مجید جامعیت و تناسب بیشتری دارد؟
در واقع موضوع نزول دفعی و یا تدریجی و یا تلفیق دو نظریه را می توان از زاویه پژوهش قرانی-تفسیری، روایی، تآویلی و کلامی بررسی کرد. در این بررسی بایست توجه کنیم که کدام نظریه از برهان و استدلالی قویتر و جامعیت برخوردار است. و یا به تکافؤ دلایل هر دو نظریه می رسیم.

پی نوشت:
(۱) شیخ الصدوق الاعتقادات ، تحقیق مؤسسة الامام الهادی ص ۲۳۹ تا ۲۴۱
(۲) الکافي  الجزء الثاني كِتَابُ فَضْلِ اَلْقُرْآنِ بَابُ اَلنَّوَادِرِ ج۲ ص۶۲۸
تفسير الصافي  ج۱ ص۶۴. و. تفسیر البرهان  ج۱ ص۳۸۹. و. تفسير نور الثقلين  ج۱ ص۱۶۶ و ص ۳۱۱
تفسير كنز الدقائق  ج۲ ص۲۴۴ و ج۳ ص د۲۷
(۳) تفسیر القمی، ج۲ ص ۲۹۰
بحارالانوار ج ۹ ص ۲۳۷. و. الوافي  ج۹ ص۱۷۶۷. و
(۴) ابو عبدالله الحاكم النيشابوري مستدرك. روایت شماده ١١٨٩ و شماره ٢٩٣٢
(۵) شیخ مفید، تصحیح الاعتقاد، محقق حسین درگاهی، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید ۱۳۷۱ ص ۱۲۳ تا ۱۲۷
*
روزنامه اطلاعات شنبه ۵ آبان ماه ۱۴۰۳
https://t.me/maktuob