قرآن‌پژوهی Telegram Posts

مراد قرآن از واژهٔ «الکتاب» تورات است یا قرآن؟
سجاد سرگلی

پنجشنبه، ۱۶ اسفند (۵ رمضان)، ساعت: ۲۲:۰۰
چهارشنبه، ۲۲ اسفند (۱۱ رمضان)، ساعت: ۲۲:۰۰
پنجشنبه، ۲۳ اسفند (۱۲ رمضان)، ساعت ۲۲:۰۰

🔹در این سه شب، دربارهٔ واژهٔ «الکتاب» و معنای آن در قرآن صحبت خواهم کرد. آیاتی را که این واژه در آن‌ها آمده مرور می‌کنم و برمی‌رسم که مراد قرآن از «الکتاب» در کدام یک از آن‌ها تنخ/تورات است و در کدامشان قرآن. این مرور نتایج بسیار شگفتی در پی خواهد داشت و نگاه ما را به قرآن و محتویات آن تغییر خواهد داد.

📎پیشنهاد می‌کنم اگر فرصت کردید، جلسات سال گذشته را گوش کنید تا با روش بررسی آیات آشناتر شوید:

نقش بافت و بافتار در ترجمه و تفسیر آیات قرآن؛
اعلان جلسات،
جلسهٔ اول،
جلسهٔ دوم،
جلسهٔ سوم‌.

📍این سخنرانی‌ها به‌صورت مجازی و در بستر اسکای‌روم برگزار می‌شوند. پیوند ورود به جلسه (با زدن بر روی گزینهٔ میهمان):
https://www.skyroom.online/ch/12ht/ghadir-cultural-house

@elahiatik

نیایش و استجابت از نظر ونسان برومر و مولانا

رمضان‌نوشت

در سکوت دل‌انگیز سحرهای رمضان، نغمهٔ دعا نجوای عاشقانهٔ بنده با معبود است. دل که در آن ساعتِ راز و نیاز بیدار می‌شود، زبان به دعا می‌گشاید و گوهر نیایش را پیشکش درگاه بی‌نیاز می‌کند. رسول اکرم (ص) فرمود: «دعا سِلاح مؤمن، ستون دین و نور آسمان‌ها و زمین است»​

. این سخن نشان از جایگاه والای دعا دارد؛ گویی دعا شمشیری است در کف عاشق تا با آن حجاب‌های میان خود و محبوب را بدرَد. به راستی دعا آیا صرفاً خواستن حاجات است یا راز عمیق‌تری در آن نهفته است؟ اهل عرفان، دعا را زمزمهٔ محبّ با محبوب دیده‌اند؛ نجوا‌یی که بیش از آنکه گداییِ نیاز باشد، گواهیِ عشق است. چنان‌که مولانا در حکایتی لطیف از مثنوی می‌گوید:

آن یکی الله می‌گفتی شبی
تا که شیرین می‌شد از ذکرش لبی

گفت شیطان آخر ای بسیارگو
این همه الله را لبیک کو

می‌نیاید یک جواب از پیش تخت
چند الله می‌زنی با روی سخت

او شکسته‌دل شد و بنهاد سر
دید در خواب او خضر را در خضر

گفت هین از ذکر چون وا مانده‌ای
چون پشیمانی از آن کش خوانده‌ای

گفت لبیکم نمی‌آید جواب
زان همی‌ترسم که باشم رد باب

گفت آن الله تو لبیک ماست
و آن نیاز و درد و سوزت پیک ماست

. یعنی هرگاه با سوز و گداز، نام او را می‌خوانیم، همان سوز دل، پیام پاسخ معشوق است و ذکر «یا الله»ی که بر لب داریم، در حقیقت لبیک حق به جان ماست.
اندیشمندان دین نیز از زاویه‌ای دیگر به معنا و کارکرد دعا نگریسته‌اند. ونسان برومر*، فیلسوف معاصر، در کتاب «هنگام نیایش چه می‌کنیم؟» (What Are We Doing When We Pray?) می‌نویسد که ایمان حقیقی چیزی جز یک رابطهٔ عاشقانه میان انسان و خداوند نیست​.
. او نیایش را تمرین دائمی ایمان و کلید فهم ایمان می‌داند​
. به بیان برومر، همان‌گونه که عشق با ابراز محبت زنده می‌ماند، ایمان نیز با نیایش تجلی می‌یابد و پیوند میان عاشق و معشوق را ایجاد و عمیق می‌کند​.

. در این نگاه، دعا یک رابطهٔ بیناشخصی و گفت‌وگوی دو دوست است، نه صرفاً ادای الفاظی به سوی آسمان. برومر تأکید می‌کند که غایت ایمان و نیایش محبت به خداوند است و دعا زمانی معنادار است که برخاسته از ایمان و عشق باشد​. وقتی مؤمن در دعا دل به خدا می‌سپارد، در حقیقت عشق می‌ورزد و رشتهٔ الفتی نامرئی میان خود و محبوب گره می‌زند.

فضای معنوی دعای سحر آکنده از عرفان و محبت است. این دعا به ما می‌آموزد که دعا کردن تنها خواهش نیاز نیست، بلکه پرورش روح در سایهٔ ذکر جمال محبوب است. هنگامی که روزه‌دار در دل شب این صفات را برمی‌شمارد، در حقیقت آئینهٔ قلب خود را به روی این انوار می‌گیرد تا به رنگ آنها درآید. هر ذکر، تلألو یک نور است که بر دل می‌تابد: نور جمال، نور جلال، نور رحمت و نور عظمت. کم‌کم قلب انسان از ظلمت گناه و غفلت تهی می‌شود و سپیدهٔ یقین در درونش طلوع می‌کند. در احادیث آمده است که دعا قضا و قدر را بازمی‌گرداند و رحمت را نازل می‌کند. امام علی(ع) می‌فرماید: «از اشک سحرگاهان مؤمن بر حذر باش»، که آن اشک آتش قهر را خاموش می‌کند و دشمن را نابود می‌سازد​

. چنین است تأثیر نیایش سحرگاهی که قطره‌ای اشکِ شوق می‌تواند دریایی از رحمت به همراه آورد.

---
* Vincent Brümmer
الهیات‌دان مسیحی بود که متولد افریقای جنوبی و شاغل در هلند بود. کتاب مهمی در
فلسفه نیایش دارد که نشر هرمس توسط اشکان بحرانی و مسعود رهبری و مقدمه و تعلیقات قاسم کاکایی آن را به فارسی برگردانده‌است.
@QuranPazhoohi

در کالبدشکافی دعای سحر (بهاء)
رمضان‌نوشت

دعای سحر ماه رمضان ساختاری منحصربه‌فرد دارد: در ۲۳ فراز پیاپی، ۲۳ صفت الهی را می‌خوانیم و خداوند را به حقِّ آن اسماء جلال و جمالش می‌خوانیم. هر فراز با عبارت «اللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ...» آغاز می‌شود و یکی از کمالات بی‌پایان الهی را به زبان می‌آورد. این ۲۳ صفت الهی که در دعای سحر آمده، عبارت‌اند از​:
زیبایی (بهاء الهی)
جمال
جلال
عظمت
نور
رحمت
کلمات (سخنان خداوند)
کمال
اسماء (نام‌های مقدس الهی)
عزّت
مشیّت (اراده و خواست الهی)
قدرت
علم
قول (سخن و وعده‌ٔ راستین الهی)
خواسته‌ها (مرادها و مطالبات محبوب خداوند)
مراتب شرف (شرافت و بزرگواری)
سلطنت (حاکمیت پایدار)
فرمانروایی (مُلک و پادشاهی الهی)
مقام بلند (عُلوّ و رفعت شأن ربوبی)
احسان قدیم (بخشش و نعمت ازلی خداوند)
آیات (نشانه‌ها و آیات گرامی حق)
شأن (شوکت و شأن ربوبی)
جبروت (قدرت مطلق و عظمت قهّاریه)
در هر یک از این فرازها، خداوند را به برترین مرتبهٔ آن صفت قسم می‌دهیم و سپس اقرار می‌کنیم که «وَ کُلُّ [آن صفت] کَذا وَ کَذا…»؛ یعنی همهٔ مراتب زیبایی‌های تو زیباست، همهٔ مراتب عظمت تو عظیم است و الی آخر. این تکرار موزون، آهنگی ملکوتی به دعا بخشیده که دل را از فرش زمین برمی‌کند و به عرش ملکوت می‌برد. عدد ۲۳ در این دعا بی‌حکمت نیست. شب قدر را شب نزول قرآن گفته‌اند و پیامبر(ص) در مدت ۲۳ سال پیام وحی را بر قلوب تشنه نازل فرمود. بسیاری از بزرگان احتمال قوی لیلة‌القدر را شب بیست‌وسوم ماه رمضان دانسته‌اند. گویی این ۲۳ نجوای سحرگاهی، رمزی از همان ۲۳ سال نزول نور است؛ هر فراز پرده‌ای از اسماء حق را کنار می‌زند و سالی از سال‌های بعثت را تداعی می‌کند. تکرار عدد ۲۳ شاید یادآور این حقیقت باشد که تمامی قرآن چیزی جز اسماء و صفات الهی نیست و در دل هر آیه‌ای، نامی از نام‌های او نهفته است. پس چه شایسته که در شب قدر، توشه‌‌ی خود را از این معرفت‌ الهی بچینیم و پیوند خود را با قرآن در تمامی دوران رسالت تجدید کنیم. در واقع، این دعا می‌تواند تمرینی برای شب قدر باشد تا هر روز، یک صفت را خوب بشناسیم و قدر خود و خدا را در نسبت با آن بدانیم. شب قدری کامل است، و قرآن در آن نازل می‌شود که شناخت همه صفات را در طول ماه رمضان در خود پرورانده باشیم. دعای سحر، چون یادآور این تمرین معرفتی و معنوی، عمل می‌کند.

@QuranPazhoohi

قرآن‌پژوهی pinned «فرزندان اسماعیل در تاریخ پیش از اسلام: شواهد کتیبه‌ای کتیبه‌های صفائی، که به اعراب بادیه‌نشین شمال شبه‌جزیره عربستان در دوره پیش از اسلام تعلق دارند، اسناد ارزشمندی دربارهٔ هویت قومی و فرهنگی این جوامع ارائه می‌دهند. یکی از جالب‌ترین این کتیبه‌ها، KRS 294،…»

فرزندان اسماعیل در تاریخ پیش از اسلام: شواهد کتیبه‌ای

کتیبه‌های صفائی، که به اعراب بادیه‌نشین شمال شبه‌جزیره عربستان در دوره پیش از اسلام تعلق دارند، اسناد ارزشمندی دربارهٔ هویت قومی و فرهنگی این جوامع ارائه می‌دهند. یکی از جالب‌ترین این کتیبه‌ها، KRS 294، اخیراً مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. این کتیبه، که در شمال شرقی اردن کشف شده، متعلق به فردی است که خود را “بندهٔ اسماعیلیان” معرفی کرده و در آن برای پدرش سوگواری کرده است.

این یافته از دو جنبه تاریخی و زبان‌شناختی بسیار مهم است:

1️⃣ هویت قومی: این کتیبه تأیید می‌کند که برخی از اعراب پیش از ظهور اسلام، خود را با اسماعیل، پسر ابراهیم، مرتبط می‌دانستند. این مسئله، که پیش‌تر در متون اسلامی و روایات تاریخی به آن اشاره شده بود، اکنون با شواهد باستان‌شناسی نیز تقویت شده است.

2️⃣ ابعاد زبانی و فرهنگی: استفاده از اصطلاح “اسماعیلی” در یک متن کهن صفائی، ما را به بازاندیشی دربارهٔ مفهوم این اصطلاح در دوران جاهلی وامی‌دارد. آیا این واژه صرفاً یک تعبیر قومی بوده، یا حامل معانی دینی و اعتقادی نیز بوده است؟ این پرسش، که نیاز به بررسی‌های بیشتری دارد، می‌تواند درک ما را از شکل‌گیری هویت عربی و مذهبی پیش از اسلام دگرگون کند.

به‌طور خاص، تحلیل زبان‌شناسی این کتیبه نشان می‌دهد که نام “اسماعیل” (ʾs¹mʿl) در این متن احتمالاً نه به عنوان نام فردی، بلکه به عنوان یک گروه اجتماعی (قوم اسماعیلیان) به کار رفته است. این امر، ارتباطات فرهنگی و زبانی گسترده‌تر اعراب با تمدن‌های همسایه، از جمله دیالوگ با فرهنگ‌های یهودی و مسیحی، را نشان می‌دهد.

📜 برای اطلاعات بیشتر:
🔹 منبع اصلی کتیبه: OCIANA - KRS 294
🔹 تحلیل زبان‌شناسی و اهمیت تاریخی: توییت OCIANA
🔹 بررسی تطبیقی با منابع اسلامی و تاریخی: توییت فرهاد قدوسی

📌 برای پژوهش‌های بیشتر دربارهٔ تاریخ و تفسیر قرآن، ما را در تلگرام دنبال کنید:
📢 @QuranPazhoohi

📔لسان صدق؛
خوانشی در کوشش قرآنی استاد محمدعلی لسانی فشارکی(ره)

سخنرانان:
#دکتر_ابوالفضل_خوشمنش
#دکتر_خلیل_پروینی
#آقای_رضا_سلامت_پناه
#دکتر_محمدرضا_عسکری

مجری
#دکتر_آزاده_عباسی

🗓 دوشنبه 29 بهمن 1403 ساعت 17/30

🏡سالن حافظ

🔹برنامه به صورت حضوری برگزار می گردد.

🔹ورود برای عموم آزاد و رایگان است.

💢خانه اندیشمندان علوم انسانی💢

🆔 @iranianhht

🔹️ IQP Series of Meetings (18th):


🔰 *The Camel Passing through the Eye of the Needle:*
A Comparison between the Qur’an, the Greek Gospels, and Tatian’s Syriac Diatessaron

❇ By: *Dr. Abdulla Galadari*
Khalifa University, Abu Dhabi, UAE

📆 *Wednesday Feb. 5, 2025*
🕒 15:00_16:00 (Tehran Time)


🔻 _For Registration and to receive the meeting link, send your name and affiliate to:_
[email protected]

___

🔸️ _المجلس الدولي المستقل للقرآن الکریم_
🔹Ind. Int. Quranic Parliament (IQP)
zabanshenasitarikhi.ir
🆔@IQP2024

🍀🍀
@ihcsir

بعثت رحمةٌ للعالمین در زمانه‌ی ظلم‌ها و تاریکی‌ها

در قرآنش آمده:

هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُـولًا مِّنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُوا مِن قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ

او‌ کسی است كه در ميان مردم‌زدگان، رسولی را از خودشان برانگیخت تا آياتش را بر آنها برخوانده و پاكشان سازد و به آنها کتاب و حكمت بياموزد، هر چند پيش از اين در گمراهیِ آشکاری بوده‌اند.


اُمّی را به مردم‌زده برگرداندم تا نشان دهم علت اصلیِ «ضلالت» ما مخاطبان رسول، مردم‌زدگی است، نه تحصیلات مرسوم دانشگاهی و سواد نوشتن و خواندن. همان است که مردم عموما -به خاطر مردم بودنشان-ندارند و نداشتند و کسی لازم بود از جانب خدا -بالاترین «غیرمردم»-بیاید و راه را نشان دهد. ما تا زمانی که به رسول نیاز داریم، اُمّی مانده‌ایم و کسانی نیز که او را اُمّی تلقی کردند، راه را نیافته‌اند. ما همچنان و همیشه به بعثت و قرآنش نیاز داریم.

باری؛ بعثت او، سالروز انتشار نوری است که بشریت اُمّی را تا ابد با رحمت و خُلُق عظیم خود، راهنمایی و راهبری می‌کند.

مبعث پیامبری که هرگز برای شناختش و ‌ ایمان به راهش دیر نیست، مبعث رسولی که دین و آیین پرمهرش با کهنگی غریبه است، خجسته باد.

@QuranPazhoohi

زن در قرآن از نگاه مرحوم استاد منیر گرجی

خبروفاتِ استاد منیر گرجی در ۲۳ دی‌ماه ۱۴۰۳ پس از ۹۵ سال حیات و‌ انس با قرآن، بهانه‌ای برای نوشتن این یادداشت شد.
منیر گرجی، مفسر برجسته و تنها زن عضو مجلس خبرگان قانون اساسی در سال ۱۳۵۸، با تفسیری زن‌محور، جایگاه زن در قرآن را بازخوانی کرده است. او معتقد است که قرآن، برخلاف برداشت‌های سنتی و مردسالارانه، زن را در مقام معنوی و انسانی بسیار والایی قرار می‌دهد.

✨ زن، ظرف آفرینش روح الهی
🔹 گرجی با استناد به آیه «ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ» (مؤمنون: ۱۴) بیان می‌کند که خداوند هنگام دمیدن روح در جنین در رحم مادر، خود را ستوده است، ستایشی که برای خلق آسمان‌ها و زمین ذکر نشده است.
🔹 او می‌گوید: «بدون پدر ممکن است، اما بدون مادر هرگز.»

این نگاه زن را به‌عنوان واسطه‌ای برای انتقال روح الهی معرفی می‌کند و اهمیت او را در آفرینش و معنویت نشان می‌دهد.

📖 قصص قرآنی؛ الگوهای زنان در قرآن
منیر گرجی، شخصیت‌های زن در قرآن را الگوهایی از خردمندی، ایمان و شایستگی می‌داند:

🌟 آسیه، زن فرعون:
آسیه، در اوج قدرت و ثروت کاخ فرعون، از تمامی زرق‌وبرق دنیوی چشم می‌پوشد و به خداوند پناه می‌آورد:
«رَبِّ ابنِْ لِی عِندَکَ بَیتْاً فِی الجَْنَّةِ» (تحریم: ۱۱).
او الگویی برای مقاومت در برابر ظلم و بندگی خالصانه است.

🌟 مریم مقدس:
مریم، نمونه‌ای از پاکدامنی و انسانیت است. او بدون دخالت مرد، عیسی را به دنیا می‌آورد:
«وَمَرْیمَ ابنَْتَ عِمْرَانَ الَّتِی أحَْصَنَتْ فرَجَْهَا فَنَفَخْنَا فِیهِ مِنْ رُوحِنَا» (تحریم: ۱۲).
گرجی تأکید می‌کند: «انسان بدون پدر ممکن است، اما بدون مادر هرگز.»

🌟 ملکه سبا:
در داستان ملکه سبا (نمل: ۳۱-۴۴)، رفتارهای خردمندانه و احترام‌آمیز او در برابر عجله و آمرانه‌بودن رفتارهای سلیمان نبی، برتری اخلاقی او را نشان می‌دهد. ملکه سبا نمونه‌ای از شایستگی و قدرت تصمیم‌گیری زنانه است.

⚖️ بحث‌های فقهی؛ چهارهمسری و آیه “واضربوهن”
💡 درباره آیه چهارهمسری (نساء: ۳)، گرجی معتقد است این حکم تنها در شرایط خاص و برای حمایت از زنان بی‌سرپرست و یتیمان مطرح شده است.
✨ آیه «لَن تَستَطیعوا أن تَعدِلوا بَینَ النِّساءِ» (نساء: ۱۲۹) نشان می‌دهد که تحقق عدالت میان همسران غیرممکن است و این شرط عملاً چندهمسری را محدود می‌کند.

💡 در مورد آیه ۳۴ سوره نساء، که برخی آن را به زدن زنان تعبیر کرده‌اند، گرجی معتقد است که واژه “ضرب” به معنای پیمان بستن یا اتخاذ تدابیر صلح‌آمیز است.
✨ او با استناد به کاربردهای دیگر این واژه در قرآن، مانند «واضرب لهم مثلاً» (کهف: ۳۲)، بیان می‌کند که این آیه نمی‌تواند مجوزی برای خشونت فیزیکی باشد.

📚 معرفی مصاحبه‌کننده
این مصاحبه توسط دکتر سیده زهرا مبلغ، استاد مهمان در دانشکده الهیات دانشگاه هاروارد، انجام شده است. او پژوهشگر قرآن و جنسیت است و دوره‌هایی با موضوع نقش زنان در قصص قرآنی در دانشگاه هاروارد ارائه کرده است.

❗ توضیح مهم
🔸 نظرات مرحوم منیر گرجی در این مصاحبه لزوماً مورد تأیید این کانال نیست و صرفاً جهت آشنایی با دیدگاه‌های نوگرا در تفسیر قرآن ارائه شده است.

📖 این مصاحبه به‌صورت کامل در شماره ۱۹ مجله زنان امروز (دی ۱۳۹۵) پیوست شده است. مطالعه آن -به همراه تنها کتاب ایشان- که در اینجا هم کل متن آن موجود است- دریچه‌ای تازه به تفاسیر قرآنی باز می‌کند
@QuranPazhoohi

👆👆👆دوره‌ی بسیار مفید با مدرسی بسیار عالی!