🇰🇿 ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТ

@qarzhylyq_sauat

Банктер арасында QR-код ортақ болады

Ол не деген сөз?

Қай банктің мобильді қосымшасын қолдансаңыз да, тауар мен қызметті сатып алу кезінде кәсіпкер ұсынған QR-мен төлей бересіз.

📎Бір банктің QR-ын екінші банктің мобильді қосымшасы оқи береді деген сөз.

📎Сосын бизнес клиенттен төлем қабылдау үшін әр банктің терминалын алып шығындалмайды. Керемет емес пе?!

❓Қашан көшеміз?

Бірыңғай (ортақ) QR-кодқа 2025 жылы көше бастайтынымызды Ұлттық банк өкілдері бүгін Алматыда өтіп жатқан Қаржыгерлер Конгресінде айтты.

Конгресте жобаны ұсынушы тарап екі банкті өзара байланыстырып, алғашқы транзакцияны да жасап көрді.

💬 P.S. Осы күндері Алматыда жүрмін. Қоғамдық тамақтандыру орындары мен қолданбайтын банктің терминалын ұсынады. Оның QR-ын мендегі мобильді қосымша оқи алмайтын болғандықтан, нөмірге аударуға тура келеді. Ол бір жағынан бизнеске салықтан жалтаруға итермелейді. Сондықтан, бүгінгі жаңалық көп нәрсені өз орнына қоятыны анық. ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТ бұл жүйе туралы алдағы уақытта көбірек ақпарат беруге тырысады. Әзірге осыны қорыта жүріңіз.

@qarzhylyq_sauat

ТЕҢГЕМІЗДІҢ ТУҒАН КҮНІ ҚҰТТЫ БОЛСЫН!

Осыдан 31 жыл бұрын ұлттық валютамыз айналымға енген болатын. Қазір дизайны жағынан әлемдегі ең әдемі ақшалардың бірі саналады. Халықаралық деңгейде мойындалған!

Ең бастысы, өз ақшамыз бар. Ұлттық валюта экономикамыздың дербестігін біліреді. Тәуелсіздігіміздің тірегі.

Былтыр осы күні «Неге таңдау «теңгеге» түсті?» деген жазба жариялаған едім.

Каналға жаңа қосылған құрметті қауымға патриоттық сезіммен бір оқып шығуға кеңес бергім келіп тұр.

Мінеки — https://t.me/qarzhylyq_sauat/292

Бүгін бір жақсы жаңалық болады. Оны осы арнада ең алғашқылардың бірі болып біле аласыздар. Күтіңіздер.

Теңге күні құтты болсын!🇰🇿

@qarzhylyq_sauat

Автодилер алдамасын, ал Сіз алданбаңыз!

Автодилер дегеніміз — кәдімгі көлік сатушы салондар. Әдетте олар қалай «ақша жасаушы» еді? Иә, сатқан көлігіне қосымша (ақылы) қызмет ұсынып, түрлі аксессуарлар мен жабдықтарды нарықтағы бағадан қымбатырақ сатады. Сосын «алған көлігің құтты болсын» деп жымия шығарып салатын. Осы дүниелерді тұтынушыға, яғни сіз бен бізге мәжбүрлі түрде таңып қоятынын қайтерсің. Қазір де солай екеніне еш күмән жоқ. Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі осы бассыздықты тоқтату үшін монополияға қарсы шаралар қабылдап жатыр екен. Өте құптарлық іс! Өйткені бағаға баға қосылғасын, көліктің құны артады, тұтынушының таңдау мүмкіндігі шектеледі. Абсурд.

Мұндай «қызықтың көкесі» 2022 жылы болыпты. Ол кезде жеңілдетілген автокредит бағдарламасы іске қосылған еді. Әрине, шарты жеңіл (пайызы төмен) кредит бар жерде сатып алушы да көп болады.

Аксессуар сату

Нарықтағы жойқын сұранысты жақсы білген автодилерлер клиентті — көліктің дабыл қағу жүйесін, дефлекторды, картер қорғағышын, тіпті коврик секілді басқа да аксессуарларды өздерінен сатып алуға мәжбүрлеген. Басқа басқа, енді, коврик сату деген тіпті ұят қой?!

Кейбір салондар клиентке: «2 млн теңгеге шығатын осындай қосымша жабдықтарды сатып алуға келіссең, көлікті тез жеткізіп береміз» деген де «қызмет» ұсынған.

Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің (бұдан әрі — Агенттік) мәліметтеріне қарап отырсам, Алматы қаласындағы ресми дилерлердің бірі — «Toyota» — автокөліктерінің 82%-ын қосымша жабдықтармен сатқан, ал олардың бағасы 3 млн теңгеге жеткен.

Сақтандыру полисін сату

Сосын автодилерлер несиеге көлік алатын клиенттерді өмірі мен денсаулығын сақтандыруға міндеттеген. Бұл да Азаматтық кодекстің нормаларына қайшы келетін әрекет деп бағалайды Агенттік.

Май ауыстыру қызметін сату

Иә, Сіз де білесіз, біз де білеміз, сервис қызметін сататын дилерлер де бар. Әдетте, олар көлікке берген «гарантиямен» «қорқытады». Сөйтеді де, май ауыстыру секілді сервистік қызметті басқа орталықтарда ауыстыруға тыйым салады.

«Осындай үшінші тараптың қызметін пайдаланған клиенттерді гарантиялық қызметтен алып тастау — жосықсыз кәсіпкерлік тәжірибе екенін еске саламыз» дейді Агенттік. Ресми органның позициясы бойынша, автодилерлердің бұл әрекеті — бәсекелестікке кедергі келтіреді әрі нарыққа теріс әсер етеді.

Автодилер ұсынатын баға қаншалықты қымбат?

Агенттік өкілдері оған да салыстырмалы талдау жүргізген. Анықтай келе, дәл сондай тауарлар мен қызметтерді ұсынатын үшінші тараптың бағалары орташа есеппен автодилер ұсынатын бағадан 20-30%-ға төмен екен.

💬Биыл жаңа көлік мінген адам ретінде бұл да маған таныс жағдай болып шықты. Салон сақтандыруды міндеттеді, автосигнализацияны өздерінде орнатуға міндеттеді, май ауыстыруды да міндеттеп қойды. Бұның үшеуін де жасап үлгердім. Яғни, салон (менің жағдайымда Terra Motors) дегенін істетті, мақсатына жетті, пайдасын көрді. Біз көне береді екенбіз. Қысқасы, «они — «диктуют», мы — «буксуем»...

@qarzhylyq_sauat

25 000 000 теңгең болса, ол ақшамен не істер едің?

Бұл жазба алдыңғы постқа «тұздық» болсын. Ұлттық банктің баспасөз хатшысы Асан Ахметжан өз парақшасында базалық ставканың қалай жұмыс істейтінін қарапайым мысалмен келтіруге тырысқан. Ойлану үшін, біліп жүру үшін өте пайдалы жазба. Оқиық:

Көп әріптес/туыс/таныс үнемі менен сұрайды: «осы сендер неге базалық ставка туралы зарлай бересіңдер, қарапайым халыққа одан келіп-кетер ештеңе жоқ қой» деген тәрізді. Баспана нарығын мысалға алып, саралап көрсек.

«Егер 25 000 000 теңгең болса, ол ақшамен не істер едің?» деп айналаңыздан сұрап көріңізші. Көбісі пәтер алып қоямын деп жауап беретініне кепіл беруге болады. Себебі көп қазақтың арманы — баспаналы болу. Ал егер үйлі болса, тағы бір пәтер алып қойып, жалға беріп, пайда тапқысы келеді.

Енді есептеп көрейік: 25 млн-ға Астанада «евродвушка» сатып алуға болады. Ондай пәтерді жалға беру құны — орташа есеппен 200 мың теңге. Яғни, төлем қабілеті тәуір, ұқыпты арендатор тапсаңыз, ай сайын еш алаңсыз 200 мың таза пайда тауып отыруға болады.

Ал, егер арендатор уақытылы төлемесе, пәтердегі сантехника/жиһаз бүлінсе, онда бәрін қалпына келтіруге шығындалу керек болады. Яғни, табыстан айырыласыз, оның үстіне ремонтқа шығындаласыз. Нерв құриды.

Ал, егер, сол 25 млн теңгені банктегі депозитке салып қойсаңыз, қалай болады екен? Ұлттық банктің базалық ставкасы — 14,25%. Сондықтан, екінші деңгейлі банктердегі депозит бойынша сыйақы ставкасының ең кемі — 14%.

Сыйақы көлемін есептеп көрейік: депозит мөлшерін 0,14-ке көбейтеміз және нәтижесін 12 айға бөлеміз.

25 000 000 * 0,14 / 12 ай = 291 667.

Яғни, банк сізге ай сайын кемінде 291 мың теңге төлеп отырады.

Енді салыстырып көріңіз:

1) Пәтер бағасы — 25 000 000 тг. Оны жалға беруден түсетін айлық табыс — 200 000 тг.

2) Депозит салымы — 25 000 000 тг. Одан түсетін ай сайынғы сыйақы — 291 667 тг.

Демек, Ұлттық банктің базалық ставкасы жоғары болғанда ақшаны банктегі депозитке салып қою әлдеқайда тиімдірек.

Әрине, бұл постты оқыған аудитория «бізде мұндай ақша жоқ, қайтеміз» деуі мүмкін. Бірақ, ондай ақшасы бар қалталы азаматтар да жоқ емес.

Бұрын олар салынып жатқан үйден ондаған пәтер алып қойып, бизнес қылатын. Демек, құрылыс компаниялары да салынған пәтерді қалай сатамын деп бас қатырмайтын, себебі тұрақты сұраныс болды.

Бірақ, қалталылар ақшаның есебін біледі. Сондықтан базалық ставка жоғарылаған кезде баспанаға инвестицияламайды. Құрылыс компаниялары енді пәтер сатудың басқа амалдарын іздейді.

Инвесторлар кетіп барады, ипотека барлығына бірдей қолжетімсіз жағдайда құрылыс компаниялары өздерінің таза пайдасын азайтып, бағасын түсіруге мәжбүр болады.

Сайып келгенде, Ұлттық банктің жоғары базалық ставкасы нарықтағы сұранысты «суытып», бағалардың өсу қарқынын әлдеқайда тежейді.

Осы жазбаға нарық шолушысы Бауыржан Мұқанов та пікір білдірген екен. Ол жазады:

«Иә, бәрінің айтатыны — кредитті арзандат. Базалық мөлшерлеме түскенде (кредит) арзандағанымен, тауар қымбаттайды. Айналып келгенде сол шығын — қымбат кредитке арзан тауар алу мен арзан кредитке қымбат тауар алу…»

@qarzhylyq_sauat

@QsauatBot-қа осындай сауал түсті. Өте жақсы әрі пайдалы сұрақ.

Иә, пәтер сатқан адамға салық салу тәртібі бар. Ол екіге бөлінеді: Пәтер өз иелегіне өткеннен кейін 1 жыл ішінде сату және 1 жылдан кейін сату.

1 жыл ішінде пәтер сатқан адамға:

Жеке тұлғаларға арналған табыс салығы салынады. Салық мөлшері — 10%. Бірақ, ол үйдің құнына емес, сіз көрген «пайдаға» есептеледі.

Мысалы, сіз пәтерді 15 млн-ға сатып алып, 20 млн-ға сатсаңыз, салық ортадағы айырмашылық — 5 млн-ға есептеледі.

5 млн-ның 10%-ы — 500 мың теңге. Бұл — сіз төлейтін салық.

1 жылдан кейін пәтер сатқан адамға:

Салық салынбайды. Иә, солай. Бұл жағдайда пәтер сатудан түскен табыс салықтан босатылады.

«ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТ» бізді ресми дерекпен сүйемелдеген ҚР ҚМ Мемлекеттік кірістер комитетіне алғыс айтады.

@qarzhylyq_sauat

Байлар табысқа қалай жетеді?

Әлемнің иен байлығын қолында ұстап отырған бай-бағландар кез келген адамның қолынан келе беретін қарапайым әдеттер мен жүріп-тұратын тәртіп болады, мейілінше соған «адал» болу керектігін айтады.

Әдет-салттың түрі көп. Миллионерлер де табысқа жету жолында белгілі бір әдеттер мен ұстанымға берік келеді екен. Дәулетті адамдар білім үшін және өзін дамыту үшін кітап кеміргенді жақсы көретінін біз бұған дейін де жазғанбыз.

Олар әдебиеттің 3 түрлі жанрын құп көреді дедік:

📌 атақты тұлғалардың биографиясы;
📌 тарихи еңбектер;
📌 өз-өзін дамытуға арналған кітаптар.

Қанша жерден шаруа бастан асып жатса да, табысты адамдар кітап оқуға уақыт табуға тырысады екен. Бұл олар үшін — №1 әдет.

Microsoft негізін қалаушылардың бірі Билл Гейтс те сүйікті дағдыларының бірі кітап оқуға — күнде кешкілік кемінде бір сағатын арнаған.

Әдебиет адамның ақыл-ой қабілетіне әсер етіп қана қоймайды, ұйықтар алдында оқу күнделікті күйзелісті жеңілдетеді. Кітап оқыған адамның психикасы күшті жүктемелерге қарсы тұра алады.

Сосын, қағаз немесе электронды кітап оқу тез ұйықтауға көмектеседі дейді. Қысқасы, сіздерді де шама келсе, кітап парақтауға шақырар едім.

Болмаса, «КІТАП ҮЗІНДІЛЕРІ» телеграм-каналы неше түрлі қызықты еңбектерден қысқа-нұсқа үзінділер ұсынып жүр. Оқып тұруға кеңес берем: @kitapuzindisi.📖

2025 жылы «7-20-25» бағдарламасына өзгеріс енгізіледі

1 қаңтардан бастап жаңа талаптар күшіне енейін деп отыр. Енді басты талаптың бірі – кейінгі 18 айда қарыз алушы мен жұбайының меншігінде үй болмауы керек.

Бұдан бөлек, мерзімді әскери қызметтегі әскери қызметшілер ипотека төлемдерін қызмет етіп жатқан кезінде және одан кейін тағы 60 күнге дейін кейінге шегере алады.

Бұл нормалар баспанаға мұқтаж азаматтарды мейілінше көбірек қамту үшін енгізіліп отыр. Сондай-ақ, заңнамадағы өзгерістер де ескерілді, деп хабарлайды Ұлттық банк.

Бірақ, кредит шартында өзгеріс жоқ.

2025 жылы да бағдарлама бюджеті 100 млрд теңге болады.

А, иә, «7-20-25» бағдарламасы 2029 жылға дейін жұмыс істейді.

@qarzhylyq_sauat

«...Көп студент стипендиясын басқара алмай жүр. 18-ге толғасын ойланбай кредит алады. Сосын оны қайтарам деп жұмыс іздеп кетеді. Оқуын да қарқ қылмай, шығып кетіп жатқандар бар...»

Бұл – Астана қаласындағы ЖОО оқытушысының маған телефонмен айтып бірген әңгімесі. Студентпен тікелей жұмыс істейтін адамнан өтірік әңгіме шықпайды. Расында да қоғамда болып жатқан жағдай бұл.

Телефон соққан адам Қазақ агротехникалық зерттеу университетінің оқытушысы екен. Телеграм-каналымды оқып тұратынын айтып, студенттерге қаржылық сауат тақырыбында дәріс өткізіп кетуге ұсыныс білдірді.

– Студенттің стипендияны бар керегіне жеткізе алмайтыны рас қой, енді – деп жалғады әңгімесін. – Бірақ, кредитке неге үйірсіңдер деп сұраймын ғой арасында. Сонда бір жігіттің айтқаны бар: «Ағай, қалай кредит алмайсың, қызбен жүргің келеді, оған 15 мыңның дұрыс гүлін алуың керек, қыдыртасың, бірге тамақтанасың, қасында жақсы киім киіп жүргің келеді. Осының бәрі ақша ғой. Кредитті 50 мың теңгеден бастап алдым. Кейін солай үсті-үстіне алып, қарызым 300 мыңға қалай шыққанын өзім де білмей қалдым». Көрдіңіз ғой, мұндай жастар көп, телеграмда жақсы дүниелер жазасыз ғой, жастармен кездесіп, кеңес беріп кеткеніңіз дұрыс еді – деп бір кесті.

Мұндай диалогтан кейін ұсыныстан бас тартуға қалай дәтің барады?!

«Созаемщик» тартқан студентке стипендиясы да табыс көзі ретінде қаралатын программалар бар екенін білесіздер ме?» деген сұрағыма жалпылай «иә» деп жауап қатқанымен, жастар жағы нақты қандай программа екенін дөп басып айта алмады.

Бұл нені білдіреді? Ізденбеген, үйге ақша жинау туралы ойланбаған деген сөз. Ол олқылықтың да орнын толтырдық. Қандай бағдарламаларға арқа сүйей алатындарын айтып бердік. Ол туралы осында да жазғанбыз — https://t.me/qarzhylyq_sauat/712.

Оқу орындарының қаржылық сауат мәселесіне көңіл бөле бастағаны шынымен де қуантады. Цифрлық гигиенаны қатты талап ететін бүгінгідей заманда сауатың жетпей жатса – қиын.

Презентация жасап алып барғанмын. Сонда:

БЕС НӘРСЕДЕН ҚАШЫҚ БОЛ:

❌ импульсивті саудадан

❌ қарыз тәуелділігінен (кредит/рассрочка)

❌ құмар ойындардан (казино/ставка/лохотрон)

❌ қаржы пирамидаларынан

❌ дроппер болудан

БЕС НӘРСЕГЕ АСЫҚ БОЛ:

✅ табысың мен шығыныңды қағазға түсіруге

✅ ақшалай қор жинап үйренуге

✅ айналаңа табысты адамды жинауға

✅ қаржылай біліміңді көтеруге/оқуға

✅ қайырымдылық жасауға

- дедік. Әр пунктке жеке тоқталдық. Айттық. Түсіндірдік. Кейін видеоға іліккен кадрларға қарап отырсақ, дәптерге түртіп алып жатқан жастар да бар екен. Көз қуанды. Бұл өзім үшін кезекті жақсы тәжірибе болды.

Бұған дейін Ақмола облысына қарайтын екі мектепте болғаным бар. Оқу орындары осы ізденістерін тоқтатпаса, біздің қоғам әлі-ақ қаржылай сауатты болады. Үмітсіз – шайтан ғана.

@qarzhylyq_sauat

«Банк жүйесінде «сбой» болады, «наличка» шығарып алыңдар» деген сарындағы жазбаны көбіңіз әлеуметтік желіден оқыған боларсыз.

Осы жайында мессенджерлерде аудио-хабарлама тарап кеткен. Онда белгісіз дауыс иесі былай баяндайды:

«Бізде банктер жағында мынадай өзгерістер болып жатыр. 11 ноябрьден бастап Қазақстанның бүкіл банкі «жаңа версияға» көшеді. ISO деген программаға. Сол кезде ақша жіберу операциялары жүрмей қалуы мүмкін. 1-2 күн сбой болады. База жұмыс істемеуі мүмкін. Сондықтан, қолдан келгенше картада ақша қалдырмай, наличка шығарып алған дұрыс...»

Ұлттық банк осы жағдайға қатысты өз позициясын білдіріп жатыр. Ресми мәліметке сүйенсек, бұл ақпарат шындыққа жанаспайды.

Ұлттық банк қазір екінші деңгейлі банктермен бірге Қазақстанның төлем жүйелеріне ISO 20022 халықаралық стандартын енгізіп жатқаны рас. Бірақ, жаңа стандартқа көшу процесі жеке тұлғалардың төлем жасауына еш кедергі келтірмейді.

«Бұл стандартты қолдану банктерде клиентке қаржы қызметін көрсету тәртібін өзгертпейді. Ол жұмыстардың карточкалармен жасалатын төлемдерге еш қатысы жоқ. Осылайша, халықтың төлем карталары, QR-кодтар, мобильді аударымдар, банкоматтардан қолма-қол ақша алу, ұялы байланыс төлемдері және басқа да төлемдер өзгеріссіз қалады» деп жазылған ресми хабарламада.

t.me/qarzhylyq_sauat

Жаңа ғана қасымда отырған адамға осындай SMS келді. Аздап шок алды. Сілтемеге баспа деп айтып үлгердім.

Мұндай SMS көп адамға келе бастауы мүмкін. Білмейтіндер бұл не займ деп немесе 0% екеніне қызығып, сілтемеге өте салуы мүмкін.

Бұл, әрине, алаяқтардың бізге құрған құрығы. Игнор жасаймыз. Болды.

@qarzhylyq_sauat

Неге Еуропаның егде жастағы қариялары бізге бай көрінеді?

Әрине, өзімізді батыспен салыстыра алмаймыз. Тұрмыс деңгейінен бұрын менталитетіміз бар. Біздегі ақсақалдар мен ақ жаулықты әжелердің өмір сүру салты қалай, британдық «бабушкалар» мен аталардың болмысы қандай? Айырмашылық – жер мен көктей.

Сөйтсек, мәселе зейнетақыда екен. Өзін тәуелсіз қаржы кеңесшісі деп таныстыратын Аман Алимбаевтың авторлық каналына көз салып тұратыным бар.

Бүгінгі жазбасында ол Еуропада балқып-шалқып өмір сүретін зейнеткерлердің зейнетақысы туралы баяндайды. Жаһандаған заманда келешекте қайда барып өмір сүретінімізді кім білсін, батыстың да жүйесін біле жүрейік деген ой ғой. Автор қызықты 3 деректі алға тартады. Соны өз каналымда тәпсірлеп берейін деп шештім.

1. Бай «пенсионерлер» туралы миф. Жалпы, қай елде болмасын, мемлекеттік зейнетақының жоғары болуы өте сирек жағдай. Бұл құбылыс Еуропаға да тән деп сендіреді автор. Мысалы, зейнетақысы жоғары саналатын Данияда оның мөлшері орташа жалақының 100%-ын емес, тек 78%-ын құрайды екен. Германияда мемлекеттік зейнетақы орташа жалақының 58%-ын, Швейцарияда 45%-ын құрайды.

Білген адамға бұлар – ең дамыған елдердің бірі! Сонда еуропалық бай «пенсионерлер» туралы миф қайдан шыққан? «Сеніңіз, бұл ешқандай да миф емес!» дейді сарапшы. Себебі:

Еуропада азаматтың мемлекеттік зейнетақысы жалпы зейнетақының үштен бір бөлігін ғана құрауы керек. Еуропаның зейнетақы жүйесі осылай жұмыс істейді. Яғни, онда азаматтардың зейнетақысы 3 бөліктен құралады:

📌 Мемлекеттік зейнетақыдан
📌 Корпоративтік зейнетақыдан
📌 Инвестициялық зейнетақыдан

2. Мемлекеттік зейнетақымен «күн көрмейді». Бір қызығы, еуропалықтардың өзі зейнетақы жүйесі туралы өте жақсы біледі дейді. Сол үшін де олар мемлекеттік зейнетақыға телміріп отырмайды екен. Яғни, жастайынан өздеріне қосымша зейнетақы жинайды (түрлі инвестициялық құралдар арқылы).

Қазір шет елде көп қыдырамыз ғой, сіз де көріп жүрсіз, батыс елдерінің жұртында әдемі қарттық бар – мейрамхана мен круиз толы қария. Солай ғой? «Ол адамдар, біз ойлағандай, өмірін мемлекеттік зейнетақымен өткізіп жатқан жоқ» деп сендіреді қаржы кеңесшісі.

3. 50 жасыңда да зейнетке шығасың. Еуропада азамат зейнет жасқа жеткенше оның мемлекеттік зейнетақысынан ақша алынбайды. Жүйе солай құрылған.

Есесіне, ол жақта зейнеткерлік жас үнемі өсіп отырады. Бүгінгі зейнеткерлер 60-67 жаста демалысқа шығады. Ал, қазір жас, 35-40 жас аралығындағы азаматтар мемлекеттік зейнетақы алу құқығына ие болу үшін 70 жасқа дейін жұмыс істеуге міндетті болады.

Өмірдің зейнетін, яғни қарттық демалысты ерте бастағысы келетіндер зейнетақы капиталын инвестиция арқылы жинауы керек. Мысалы, сіздің жеке инвестицияңызда бағалы қағаздар бар делік. «Егер капиталыңыз жетіп тұрса, онда 50 жаста да зейнетке шыға аласыз» деп ойын түйіндейді сарапшы.

💬 Қазақстанның да өзіндік зейнетақы жүйесі бар. Оны реттейтін мемлекеттік ұйым – «БЖЗҚ» АҚ (бұдан әрі – Қор). Оның зейнетақы активтерін Ұлттық банк басқарады. Яғни, қазақстандықтардың да зейнетақысына инвестициялық табыс есептеледі.

«Келешек зейнетақымызды бүгіннен жоспарлау керек» деген принципті ұстанатын Қор зейнетақысы жүріп тұрған әр азаматтың қалауына өз қаражатының 50%-ын жеке инвест-компаниялардың басқаруына ұсына алатын мүмкіндікті беріп қойғанына да біршама уақыт өтті. Ол жайында бұған дейін де жаздық. Қатарға жаңа қосылып жатқан оқырманға үлкен ілтипатпен қалдыра кетейін:

Зейнетке шыққан соң қанша зейнетақы алғың келеді? – https://t.me/qarzhylyq_sauat/715

Зейнетақы жарнасы уақытылы түспесе, еңбек өтіліңіз есептелмейді – https://t.me/qarzhylyq_sauat/717

ЕАЭО елдерінен зейнетақымызды қалай ала аламыз? – https://t.me/qarzhylyq_sauat/728

@qarzhylyq_sauat

Түнгі әуежай. Такси 8 минуттан соң келді. Жүргізуші 30 жастағы жігіт. Пысық келіншегі, төрт баласы және аздап кредиті бар екен.

- Кредитті не үшін алдың?
- Әке-шешеме “пенсия-той” + екі балама сүндет той жасағанмын.
- Той өз шығынын ақтамады ма?
- Ақтаған сияқты.
- Онда кредит неге жабылмады?
- Жұмсап қойдық қой (түскен ақшаны).
- Келін екеуің жұмыс істейді екенсіңдер. Табыстарың аз ба, несиеге жүгінетіндей не болды?
- Мен автопаркте моторшымын, жалақым - 450 мың теңге. Әйелім 500 мыңдай табады. Қолым бос кезде өстіп таксилетемін. Мысалы (бүгін сенбі), түстен бері 25 мың теңге таптым.
- Айына миллион теңгедей табады екенсің ғой. Жарайсың. Үйің бар ма?
- Жалдап тұрамыз, жеті жыл болды.
- Пәтер алуға ақша жинап жатқан шығарсыңдар?
- Жоқ. Ішеміз, жейміз, қыдырамыз, сосын той-пойға кетіп қалады көбінесе.
- Бұл дұрыс емес, бауырым. Табыс табуын табады екенсің, бірақ өйтіп шашып-төге бермеңдер. Ертең өзің ауырып қалсаң, айтқан жерден аулақ, бірдеңе болып қалсаң, әлгі төрт балаң мен келіншегің далада қалады ғой, үйсіз-күйсіз…
- Сол жағын ойламаппын…
- Пәтерге ақша жина. Қыдырысты азайт. Балаларыңды жақсы мектепте оқытуға тырыс, жақсы үйірмелерге бер (мысалы, математикаға). Ең бастысы, маңдай теріңмен тапқан-таянғаныңды ысырап қылмай отбасыңның игілігі мен балаларыңның біліміне жұмса.

Таксиші жігіт ойланып қалды. Біраз уақыт үнсіз отырды. Мен де ойланғансыдым.

Көліктен түсіп жатқанымда “сіздің айтқаныңыз дұрыс екен аға” дегендей болды. Еее… (дедім ішімнен)
Түнгі такси. Алматы.

(с) Серік Абас-шах

#ОйСалар

@qarzhylyq_sauat

Отбасы банкінің мобильді қосымшасына сіз де кіре алмай жүрсіз бе?

Соңғы кезде банктің көптеген клиенті смартфон арқылы өз кабинетіне кіре алмай әлек. Банктің не өзгертіп жатқаны белгісіз, әйтеуір, жұрт: «мобильді қосымшаны қолданудан қалдық, аша алмай жатырмыз» деп әлеуметтік желілерде көп жаза бастады.

(Себеп – суретте).

Банктің клиенті ретінде мен де мұндай жағдайға кезіктім. Бірақ алдымнан шыққан мәселе лезде шешіле қойды. Ең бастысы, телефон нөмірі мен парольді қайта енгізу арқылы кіруге әрекет ету керек. Ол кезде (суреттегі ескерту шыққанда) «Логин мен құпиясөз бойынша кіру» батырмасын басасыз.

Бұл жағынан менде еш қиындық болмады. Егер парольді ұмытып қалсаңыз, нөміріңіз қосулы ғой, телефон арқылы қайта қалпына келтіріп алыңыз.

Одан кейінгі әрекетіңіз былай болу керек:

Меню қазақша қойылғанда: қосымшаның оң жақ астында «Тағы» деген бөлім болады. Соған басып, «Баптау» деген бөлімге өтесіз. Сол жерде «Пасскод» пен «Биометриялық сәйкестендіруді» өзгертесіз. Соңғысында жадыда сақталған ескі биометрияны өшіріп, жаңадан қайта енгізу керек. Еш қиындығы жоқ.

Осы әрекеттерден кейін мобильді қосымшаны әдеттегідей қолдана бересіз. Жаңа енгізілген биометрия немесе пасскод келесі кіргенде еш қиындық туғызбайды. Мен бұл операцияны бір рет жасап, қазір күнделікті қолданып жүрмін. Қосымшаға еркін кіріп-шыға берем. Істеп көріңіз.

@qarzhylyq_sauat

Facebook-тен мына қызықты көріп қалдым.

Шынымды айтсам, ең алдымен, аккаунтқа көзім түсті. Nursultan Nazarbaev Airport деп жазылыпты. Постты оқып болып суретке қараймын. Ойымда еш күдік жоқ. Әуежайда расында да осындай «қызмет» бар екен-ау деп ойлап қоям. Адамдар осынша заттарын қалдырып, іздеп келмейтін болғаны ма деп неше түрлі ойға кетіп жатырмын.

Астындағы пікірлерді оқығанда ғана алаяқтардың ісі екеніне көзім жетті. Адамдарың аты-жөні мен пікірлер шынайы емес. «Вот, сұмырай!» дегенсің ғой.

Суретті жақсы монтаждаған екен. «Жоғалған багаж. 1060 т» деген жазуы бар «табличка» да менмұндалап тұр. Бәрі шынайы көрінеді. Посттың өзі таргетке жіберілген.

«Тапсырыс беру үшін хабарландырудағы түймені басыңыз!» Қалай қызықтырады, ә? «Заказать» түймесін бассақ, фишингтік сайтқа тап болар ек. Ол кезде алаяқтар гаджетімізге вирус кіргізіп, болмаса, жеке деректерімізді қағып алар еді.

Иә, бұның бәрі бізге қастық ойлаған адамдардың ісі. Сіздерге де ескертіп қояйын деп жазып отырмын.

@qarzhylyq_sauat

ТОП-40

Телеграмда тіркелген каналдар мен чаттардың статистикасын жүргізетін арнайы сайт бар – kaz.tgstat.com. Мұнда әр тақырыптық бағыт бойынша оқырман санына қарай рейтинг те түзіледі.

«Экономика» бағыты бойынша рейтингті бір сүзіп шыққанмын. Біз жазып, Сіз оқитын «ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТ» Қазақстандағы телеграм-каналдар арасында ТОП-40 ішінде екен. Орналасқан орны – 32. (https://kaz.tgstat.com/economics)

32-нің ішінде 28 канал – орыс тілінде немесе екі тілде жазады. Олардың арасында авторлық каналдар мен мемлекеттік мекемелердің ресми каналдары бар.

Қалған қазақша төртеуі де авторлық канал деп ұқтым. Төртіншісі – біз. Бірақ салыстырмалы түрде ұсынып отырған контенттеріміз, материалды беру стиліміз, орфографиямыз әртүрлі. Өзгелер биржаға, акция сатып алуға қатысты бір бағытты ұстанатынын байқадым. Енді бірі шығарған (бәлкім аударған) кітабынан үзінділерді өз даусымен оқып беріп отырады екен. Көбісі аудио. Қысқасы, әркім өз бетінше әрекет етіп жатыр. Оқырман өзіне керегін алады.

Бұл жерде тағы бір мән беретін нәрсе – орыс тілді каналдарда оқырманның көп болуы. Енді, әрине, қаржы, экономика, бизнес – ресми тілге жақын сала. Бірақ олай отыра беруге тағы болмайды. Қолдан келгенше жазамыз. Саланы қазақашалауға бейімдей береміз. Естіген құлақты да, көрген көзді де қазақ тіліндегі ақпараттарға үйрете беруіміз керек. Бәрі ниетке, әрекетке байланысты.

Өйткені Қазақстанда мемлекеттік тілде ақпарат тұтынатын халық саны өсіп келеді. Ол – факт. Осы ретте оқырманды бір болуға шақырғым келеді. Көпке пайдалы болады-ау деген мақсатпен материалдар жариялап келем. Шындап келгенде, авторлық канал болғандықтан, бұл алаңдағы жұмысыма ешкім ақы төлемейді. Жұмыс арасында уақыт табуға тырысам. Мақсат біреу ғана – халықтың көзін, қаржылық сауатын ашу. Соған титтей де болса үлес қосу.

Шама келсе, пайдалы ақпараттарымызды көбірек таратып жүріңіздер. «Сен жүргізетін каналды көп адам оқу керек, әлі де білмей жатыр» деп өз парақшаларында шын ниетімен жариялап, бөлісіп жүрген әріптес достарға, repost жасайтын әріптес-каналдарға, жазбамызды тұрақты оқып, реакция білдіріп отыратын көпшілікке алғыс айтам.

✅Ендігі меже – 5000. Толықтыруға сіз де атсалыса аласыз. Каналға көрсеткен құрметім болсын десеңіз, біз жайлы көбірек бөлісе жүріңіз, айта жүріңіз – https://t.me/qarzhylyq_sauat.

Жұмыс тоқтамайды, қуат берсін, жазатын дүниені жазамыз!

@qarzhylyq_sauat

1414

Бәрімізге таныс нөмір. «Электронды үкімет» порталына тиесілі екенін жақсы білеміз. Көп адамның жұмысын жеңілдеткен электрондық жүйе мемлекеттік қызметтерді қашықтан, яғни онлайн алғысы келетін халықпен осылай да байланыс орнататын.

Енді 1414 – алаяқтардың «ошағына» айналып шыға келгендей. Дұрыс түсініңіз, 1414 дейтін «Электронды үкіметтің» ресми нөмірі де бар, дәл осы сандардан тұратын абоненттен жалған SMS жіберетін алаяқтар да пайда болып жатыр. Халықтың жаппай осы қызметті қолданатынын біліп алған қаскөйлер абоненттерге (сіз бен бізге) түпнұсқаға ұқсас «ресми» SMS-тер жіберуге көшкен.

Бір мысалы былай:

«Сіздің атыңызға нұсқама бойынша айыппұл тіркелген. Осы смс алған сәттен бастап 7 тәулік ішінде жеңілдікпен айыппұл сомасы 18460.0 теңге. За Вами зарегистрирован штраф по предписанию. В течение 7 суток с момента получения данного смс сумма штрафа со скидкой 18460.0. Толығырақ/поробнее – ...»

Немесе:

«Сіздің #001056851600 құжатыңыз дайын. Сондай-ақ, қызметтерді |...| Телеграм-боты арқылы алуға болады. Ваш документ #001056851600 готов. Также, Вы можете получить услугу через Телеграм-бот» деп сілтеме ұсынады.

Қулығын көрдіңіз бе? Кәдімгі ресми порталдан келетін SMS тәрізді хабарламаны екі тілде қатар беруді білген және 7 күн ішінде төлесе, айыппұл мөлшері азаятынына да акцент беруді ұмытпаған.

Бір қарағанда, өте «сенімді» SMS. Мұны алған кез келген адам еріксіз иланып қалуы мүмкін. «Штраф» десе (келсе) үркіп қалатын халықпыз ғой, тағы не бүлдіріппін деп ойланбастан сілтемеге өте саламыз. Алаяқтарға да керегі сол еді. Өйткені ол сілтеме біздің деректерімізді онлайн ұрлауға әдейі жасалған.

Ол, тіпті, вирус-сілтеме болса, онда бізге қастық ойлағандар гаджеттерімізді сырттан басқара алатын программаларын орнатып үлгерді деген сөз. Сосын шотымызды, банктің мобильді қосымшаларын еркін басқарып, ойына келгенін істейді. Беті аулақ.

Не айтқымыз келді?

1414-тен осындай хабарламалар көп келуі мүмкін. Түсініңіз, біз қызмет алатын мұндай ресми нөмір де бар, алаяқтар жасап алған нөмір де бар.

SMS келсе не істеу керек?

Ондағы сілтемеге өтпеу керек. Тіпті, атыңызға айыппұл келген-келмегенін анықтап алғыңыз келсе, «e-Salyq Azamat» қолданбасының өзі көмекші құрал. Басқа сұрақ мазаласа, 1414-ке тіке хабарласыңыз, қандай смс келгенін айтыңыз, оператор рас-өтірігін айтып береді.

Пошта қызметімен де алдайтын алаяқтар әлі бар. Кез келген SMS-ке сенбеңіз, онда берілген «команданы» орындауға да асықпаңыз. Әр ұйымның call-орталығы болады. Ерінбей тауып алып, хабарласып, мән-жайды сұрап алыңыз. Сол арқылы ғана біз өзімізді алаяқтардан қорғай аламыз. Сақ болыңыз!

@qarzhylyq_sauat

20 000 000 000

Цифрды таныған адам бұны 20 миллиард деп ұғады. Дұрыс. Бұл не сан дейсіз ғой? Ресми дерек оны жыл басынан бері қаржы пирамидаларынан келген шығын мөлшері дейді. Біз оны қазақстандықтардың пирамидаға салып жіберген ақшасы деп ұқтық.

Иә, қаржы пирамидасына ақша салатын адамдар арамызда әлі бар екен. Осы жерде заңды сұрақ туындайды: пирамидаға ақша салған адам ақымақ па, әлде оларды алдай білген алаяқ ақылды ма?

Енді мына атауға назар аударып көріңіз: «World Business Consulting». Осы ұйым Ақтөбеде жұрттың 60 млн теңгедей ақшасын иемденіп үлгерген дейді. Өздерін Қазақстанда ресми тіркелген халықаралық инвестициялық компания өкілдері ретінде тансытырып, қалада презентациялар өткізген.

Түрлі инвестициялар ұсынып, тиімді пайызбен несие рәсімдеуге болатынын айтқан, әлемнің кез келген жерінен пәтер, көлік сатып ала алатындарын айтып қызықтырған. Жаңа салымшыларды тартып, ай сайын ақша салсаң, дивиденд түрінде сыйақы аласың деп сендірген. Ондаған миллион ақшаны қалтаға басып үлгергеніне қарағанда, жұрт оларға еріксіз сенген секілді...

ҚР ҚМА қаржы пирамидасына тән жұмыс істеп тұрған 10 мыңнан астам сайт пен сілтеме бұғаттауға жолданғанын хабарлап отыр. «WhatsApp» пен «Telegram»-да 300-ге жуық чат бұғатталған. Осының бәрі көп нәрседен хабары жоқ аңғал адамдарды алдап, ақшасын қағып алып жатыр деген сөз.

Тіпті, қандай да бір компанияға ақша салғыңыз келсе, оны осы Телеграмда арнайы боттың көмегімен тексеріп алуға болады. @BAIQApiramidaBOT сіз ұсынған компанияның қаржы пирамидасына тән белгілері бар-жоғын анықтап береді. Дұрысы – осы. Сонда ғана ақшаңызды сақтап қала аласыз.

Бұрын қаржы пирамидалары кооператив түрінде еркін жұмыс істей беретін. Қазір олар заңсыз қызметін жасырып бағу үшін түрлі маскировкалар ойлап табады. Kapital.kz олардың 3 түрін ұсыныпты:

1. Пирамиданың классикалық түрі. Мұнда қандай да бір жобаға қатысып, үстінен өз «пайдаңды» көру үшін, әлбетте, ақша құюың керек. Көп салған сайын табысың да «көп» болады деген прицнип. Классика деп отырғанымыз сол.

2. Пирамиданың жасырын түрі. Бұл жерде сізге қандай да бір тауарды/өнімді, қызмет түрін сатып алуға ұсыныс жасайды. Өнімді сатып алмай, жобаға қатыса алмайсың. Компанияға ақша аударылған соң пирамида әрі қарай классикалық үлгіде жұмыс істей береді.

3. Пирамиданың ойын түрі. Әдетте, олар – букмекерлік кеңселер мен казинолар. Ойынды бастау үшін ақша құю керек. «Жеке кабинетінен» ойыншы көбейіп жатқан ақшаларды оңай көруі мүмкін. Бірақ оларды қолма-қол ақшаға айналдыру немесе өз шотыңа аударып алу мүмкін емес.

💬 Әркез есте ұстайтын нәрсе: тез баюды, мол әрі шексіз табысты ұсынатын, артыңа клиент тартуға шақыратын ұйымдардан аулақ жүрген жақсы. Оның бәрі – ПИРАМИДА. Ол компанияларда әдетте артық капитал болмайды. Ақшаны жаңа салымшылардан күтеді. Әрбір жаңа салымшының ақшасы оның алдында ақша салған адамға беріліп отыратынын түсінетін уақыт болды.

@qarzhylyq_sauat

БАЙ БАЛА

«ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТ» авторы ретінде балаларға арнап телеграм-канал ашуға бел буып отырмын. Бұл алаңда біз ересектерше әңгіме айтсақ, ол жақта ақпаратты бала тіліне лайықтап көреміз. Сол үшін қасыма көмекші алдым. Каналды өзі жүргізеді. Танымдық контент үшін кітапхана табалдырығын да тоздыруға дайын. Каналдың мазмұны мен мәтін сапасын бірге арттыруға күш саламыз.

Неге мұндай шешімге келдім? Осыған дейін Астана және Қосшы қаласындағы Ақмола облысына қарайтын екі мектептің шақыруымен оқушылармен (9-11 класс) кездестім. Еркін форматта сөйлесіп, қандай алаяқтық схемалар бар екенін айтып беруге тырыстым. Балаларда тақырыпқа қызығушылық бар. Оны қойған сұрақтарынан, әңгімесінен жақсы сездім. Бұл дәстүр жалғаса берер, бірақ онлайнда көбірек баланы қамту үшін осы телеграм-каналды ашқан дұрыс болар деп шештім.

Бала кітап оқымайды екен, (ата-анасы) газет-журналға жазылмайды екен, онда өздері жақсы көретін телефон арқылы жақындап көрейік. Иә, «егер тау Магометке барғысы келмесе, тауға Магометтің өзі барады».

Тірі адам тірлігін істейді дейді ғой, «кітаптың бетін ашпайды» деп қашанғы баланың көзіне қарап отыра береміз? Амалын жасайық. Қаржы тілін мектеп те жарыта алмай жатқаны тек бізге ғана мәлім емес болар. Ол жақта қызықсыз теория басым болса, біз өз алаңымызда:

📌 қысқа-нұсқа пайдалы ақпарат ұсынып,
📌 интерактивті тапсырмалар беріп,
📌 сауалнама жүргізіп,
📌 бір ғана дұрыс жауабымен тесттік тапсырмалар беруге ұмтыламыз.

Яғни, практиканы күшейтеміз. Сол арқылы бала өз деңгейін біліп, қатесі болса көріп отырады. Осы процестерге балалардың қызығушылығын оята алсақ – нұр үстіне нұр.

Біз, ересектер қауымы өмірдің ащы-тұщысын татып көрдік. Алданатынымыз алданып, беретініміз беріп болдық. Қазір ауыз күйгесін «үрлеп ішеміз». Енді балаларды қорғауымыз керек. Қолында смартфоны бар кез келген бала – алаяқтың потенциалды құрбаны.

Көп бала үлкендердің назарынан тыс ата-анасының картасын телефонына «байлап», түрлі ойындарға, алаяқтарға ақша салып жіберіп жатыр. Алданып, полиция жағалап, арыз жазып, сабылып сол алаяқтарды іздегенше, алданбаудың жолын іздейік. Жазайық, айтайық, көрсетейік.

Өсіп келе жатқан үйдегі балаларымыз:

- цифрлық гигиена деген не,
- қандай мәліметтерге ие болу керек,
- интернетте қалай сақтану керек,
- банк картасын қалай қолдану керек,
- қандай мобильді қолданбалар зиян,
- интернет-алаяқтық қандай болады,
- алаяқтар қалай алдайды,
- қандай «табыс» көзі қылмыс саналады (есірткі сату/жасыру/дроппер болу),
- қаржы пирамидасын қалай тану керек,
- азарт ойындар несімен зиян,
- ақшаны қалай жұмсау/жинау керек,
- қарыз деген не, қарызданбаудың қандай жолы бар?

Бүгінгі бала осының бәрін білуге міндетті. Шегінерге жол жоқ. Енді әрбір ата-ананың шешімі маңызды. Мысалы, Сіз балаңыз осы дүниелерді білгенін қалар ма едіңіз? Қаласаңыз, үйдегі ұл-қыздарыңызбен сөйлесіп көріңіз. Тақырыпқа қызыға ма? Білгісі келе ме? Қорғанып жүруге құлықты ма? Каналды ұсынып көріңіз. Ештеңеден ұтылмайды. Сіз де ұтылмайсыз.

Баланың жас-шамасына шектеу қоя алмаспыз. Бірақ, оны да ата-ананың өзіне қалдырайық. Ең болмаса, 9-11 класс оқушылары тұрақты оқып тұрса да жақсы. Әйтеуір, 10 баланы қаржы алаяқтарынан қорғап қалсақ, еңбектің зая кетпегені ғой.

Айтқым келгені осы еді. Қазақтың әр баласы қаржылай сауатты, білімді, бай болсын деп телеграм-каналды «БАЙ БАЛА» деп атадым.

Каналға балаңызды тіркеп қоюға ниет етсеңіз, адресі осы:
https://t.me/baibalakz немесе Телеграмның іздеу жолағына @baibalakz деп жазып, тауып алуға болады.

Бұл идеяны қолдағыңыз келсе, жазбаны барынша таратуға атсалысыңыз. Оқу-ағарту министрлігінің де «құлағына алтын сырға». Ақпараттық қолдау көрсетіңіз. Иглігігін бірге көрелік!

@qarzhylyq_sauat

eGov.kz: енді мобильдік қосымшамен де кредит алудан бас тартуға болады

Бұрын бұл сервисті қолдану үшін компьютер/ноутбук қолданып, eGov.kz сайтына кіру керек болатын. Енді процесс сәл де болса жеңілдеді. Ұмытпаңыз, сервисті пайдалануға тек азаматтың өзі ғана өтінім бере алады.

Сонымен, қызметті eGov mobile қосымшасында алу үшін:

🔸 авторизациядан өтесіз;
🔸 «Қызметтер тізбесін» таңдайсыз;
🔸 «Салықтар және қаржы» бөліміне өтесіз;
🔸 «Банктік несиелерді, микрокредиттерді алудан ерікті бас тарту» қызметін таңдайсыз;
🔸 жеке деректеріңізді толтырасыз (телефон, email);
🔸 өтінімге қол қоясыз;
🔸 сізге көрсетілген қызметтің нәтижесімен «Жеке кабинетте» таныса аласыз.

Бұған дейін жазғанымыздай, несие мен микрокредиттен шексіз мерзімге бас тарта аласыз. Кредит қажет болған кезде ол қызметті лезде ажыратуға болады.

✅Жалпы, бұл сервис бізге алаяқтардан қорғануға көмектеседі.

@qarzhylyq_sauat

Жиырмадан астам қалыңдықты жасаусыз қалдырған алаяқ Ақтөбеде ұсталыпты

Қыз жасауына кіретін дүниенің бірі – жиһаз екені белгілі. Заманауи гарнитуралардың каталогын ұсынған алаяқ әйел ақтөбелік қалыңдықтардың ата-анасын арзан бағамен қызықтырса керек. Клиенттеріне «завтрак» беріп, бар жағдайын жасап баққан әккі, әрине, тауарға алдын ала төлем сұрайды.

Көздің жауын алатын түрлі түсті каталогқа бір сүйсініп, арзан бағаға бір мастанып, «сатушының» сұраған ақшасын ұстата қойған аналар қауымы айлар бойы тапсырыс берген затын ала алмай, ақыр соңында полицияға жүгінуге мәжбүр болған. Тіпті зардап шеккендердің арасында тауар үшін екі мәрте төлем жасағандар да бар екен.

Қазақ – жүгін түгендемей қыз аттандыратын халық емес. Тойдағы абыройын ойлаған ата-аналар, амал жоқ, басқа жақтан, әрине, жоғары бағамен сатылатын жиһаздарға жаңа тапсырыс беруге бел буған.

KZ Insider телеграм-каналының хабарлауынша, полицияға 22 адамнан арыз түскен. Ұсталған әйел ресейлік компаниямен жұмыс істегенін, олар онымен байланысты үзгенін айтып ақталыпты. Кімнің алаяқ екенін енді құқық қорғау орган өкілдері анықтайды.

💬«Арзанның құны татымас» дейді біздің қазақ. Бұл да бізге сабақ боларлық жағдай. Жалпы, арзан дүниені, мол пайданы, көп табысты ұсынатын ортадан/адамдардан алшақ жүрген жақсы. Онсыз да асып-тасып жатқан байлығымыз жоқ, ең болмаса, қолда бар ақшамызды тиімді жарата білейік. Айнала толы алаяқ. Сіз бен бізді аяйын деп тұрған ешкім жоқ. Өз-өзімізді қорғай жүрейік.

t.me/qarzhylyq_sauat

ЕАЭО елдерінен зейнетақымызды қалай ала аламыз?

@QsauatBot-қа оқырманнан сауал түсті. Жобасы былай: «Мен Ресейде жұмыс істеймін. Табысымыздан зейнетақы жарнасын ұстайды. Келешекте ол ақшаларымды Қазақстанға қалай аудара аламын? ҚР заңы осы туралы не айтады?»

Сұрақ иесінің өзі де оқып отырған болар, сөзіне ештеңе алып-қосқан жоқпыз. Ашық айтуымыз керек, сауалы өте орынды. Білесіз, шет жерде жұмыс істеп, ақша тауып жүрген отандастарымыз аз емес. Сондықтан, бұл жазбамыз көпшілікке пайдалы болады деп ойлаймыз.

«ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТ» телеграм-арнасы БЖЗҚ-ға сауал жолдап, тиісті жауапқа қол жеткізіп отыр. Ақпаратты тез ұсынған әріптестерге айтар алғысымыз шексіз. Сонымен, Қор ұсынған мәліметпен бірге танысып көрейік.

ЕАЭО деген – Еуразиялық Экономикалық Одақ. Осы Одаққа қатысушы бес мемлекетті еске түсірсек, олар – Армения, Беларусь, Қырғыз Республикасы, Ресей және Қазақстан.

Сәл «лирикалық шегініс» болсын: КСРО ыдырағаннан кейін әр республика зейнетақы жүйесін өз бетінше дамыта бастады. Бірақ, әр ел өз алдына дербес мемлекет болғанымен, еңбек көші-қоны тоқтаған жоқ. Уақыт өте келе азаматтығы басқа жұмысшыға зейнетақы жарнасын есептеп, төлем жүргізу ісі өзекті мәселеге айналып шыға келді.

ЕАЭО-ны бекерден-бекер сөз етпедік. Қатысушы бес мемлекет 2019 жылы осы ұйымға мүше елдердегі жұмысшыларды зейнетақымен қамтамасыз ету туралы өзара келісім жасасты.

Яғни, ешқандай алалаушылық болмау керек: Одаққа мүше мемлекеттер өзге азаматтығы бар жұмысшыға да өз азаматтарына берген зейнетақы төлемдерін тең жүргізіп отыруға міндет алады. Сондай құқық беретін ратификацияланған Келісім құжаты 2021 жылдан бастап жұмыс істеп тұр.

Яғни, ЕАЭО-ға мүше әрбір мемлекет 2021 жылдың 1 қаңтарынан кейін өз аумағындағы жұмысшыға оның еңбек өтілі үшін өз заңнамасына сай зейнетақы жарнасын төлейді.

Бірақ, ЕСКЕРЕТІН МАҢЫЗДЫ нәрсе бар. ЕАЭО елдерінде жұмыс істейтін әр азамат жұмыс берушімен еңбек шартын жасасып, белгілі бір мерзімге азаматтық-құқықтық шарттарды белгілеп алғаны жөн. Егер сіз жұмысқа ресми түрде қабылданбасаңыз, онда жұмыс беруші тарап сіздің жалақыңыздан зейнетақы жарналарын ұстамайды, ол кезде еңбек өтіліңіз де есепке алынбайды деген сөз.

Ол Келісім Қазақстанда қалай жүзеге асады?

Сіз зейнет жасына толуыңыз керек. ҚР заңнамасына сай БЖЗҚ-ға зейнетақы жарналары төленген болуы шарт. Сол құқықтық қатынасқа сәйкес Келісім жүзеге асады. Егер ЕАЭО аумағында ресми түрде жұмыс істеген болсаңыз, Қазақстанда – БЖЗҚ-ға, ал, айталық, өзіңіз жұмыс істеген өзге төрт елдің бірінде – сол мемлекеттің зейнетақы мәселесімен айналысатын ұйымына жүгіне аласыз.

Еңбек өтілін растау үшін қандай органдарға хабарласу керек?

ЕАЭО-ға мүше мемлекет қызметкерлерінің еңбек өтілін растайтын Қазақстан Республикасындағы құзыретті органдар:

- «БЖЗҚ» АҚ;
- ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі (Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау комитеті) және олардың аумақтық бөлімдері.

БЖЗҚ 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап есептелетін жұмыс өтіліне қатысты ақпаратты ғана ұсына алады. Өйткені міндетті зейнетақы жарналары сол мерзімнен бастап төленеді.

Ал, 1998 жылға дейінгі еңбек өтілін растау үшін ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау комитетіне жүгіну қажет.

@qarzhylyq_sauat

«Привет, это ты на фото?»

Мессенджерлер арқылы «фото» түрінде вирустың жаңа түрі шығып жатыр екен. Алаяқтар оны APK форматындағы «архив» файлда таратып жатқан көрінеді.

APK (Installer) – бірнеше файлды топтастыратын компьютер тіліндегі «архив» программа.

Оны белгісіз нөмірден/аккаунттан жекеңізге жіберетін алаяқтар сізге сол файлды ашқызу үшін былай жазуы мүмкін: «Привет, это ты на фото?»

Файлды ашатын болсаңыз, гаджетіңізге вирус кіреді. Соның «көмегімен» алаяқтар сіздің құрылғыны оңай басқара алады.

Осындай sms-хаттардан абай болыңыздар!

https://t.me/qarzhylyq_sauat

ОТБАСЫ БАНК "ОТАУ" ЖӘНЕ "НАУРЫЗ" БАҒДАРЛАМАЛАРЫ БОЙЫНША КРЕДИТТІК ӨТІНІМ БЕРУ МЕРЗІМІН ҰЗАРТТЫ

Отбасы банк «Отау» және «Наурыз» бағдарламаларына қатысушылардың кредиттік өтінім беру мерзімін 31 қазанға дейін ұзартты.

Бұл өзгеріс қосымша тізімге енген қатысушыларға қатысты.

Бұған дейін өтінім беру мерзімі 18 қазанға дейін болған.

Қатысушылар енді Отбасы банктің бөлімшелері, ресми сайт немесе «Баспана маркет» порталы арқылы өтінім бере алады.

Мақұлданған жағдайда, 29 қарашаға дейін баспана табу және сатып алу қажет.

Алматы мен Астанада заемның ең жоғарғы мөлшері 36 млн теңгеге, ал қалған өңірлерде 30 млн теңгеге дейін.

Бағдарлама шарттары: алғашқы жарна 20%-дан, әлеуметтік осал санаттарға 7% мөлшерлеме, басқа азаматтарға 9% мөлшерлеме ұсынылады.

Несие мерзімі 19 жылға дейін.

@Tengelifekz

Биржада 16 жастан бастап инвестиция жасауға болады

Біз өткен жолы «Астана» халықаралық қаржы орталығының өкілі Самал Мұратты әңгімеге тартқанбыз. Самал AIX биржасында жеке инвесторлармен жұмыс бөлімін басқарады. Биржаға қандай ақшамен келуге болады, қандай тәуекелдер бар, неше жастан бастап құнды қағаздарды инвестициялауға болады, Қазақстанда биржа мәдениеті қалай қалыптасып келе жатыр деген тақырыпта біраз сөйлестік. Маманның айтқан бір ауыз сөзі санада жатталып қалды. Самал инвестиция жасау үшін ешқашан қарызға ақша алуға болмайды дейді. Енді осы әңгімені ықшамдап тарқатып көрейік.

Қор нарығында неше жастан бастап инвестиция жасауға болады?

Қор нарығында 16 жастан бастап инвестиция жасауға болады. Қазір 16-20 жас аралығындағы инвесторлар саны күрт өсіп жатыр. Яғни, олардың инвестиция салуға қызығушылығы жоғары деген сөз. Осындай статистиканы көргенде қуанамыз. Жас буын арасында танымал бола бастаған инструменттер де бар. Олар криптовалюталық цифрлық валюта сияқты құралдарды жақсы көреді.

1 доллардан бастап инвестиция жасауға болатыны рас па?

Қазір кез келген брокерлік қосымшаларды қарасаңыз, 1 доллардан бастап инвестиция жасауға болатынын түсінесің. Демек, болады. Одан қалды, инвест-компанияларда «fractional shares» деген ұғым бар. Ол – бағалы қағаздарды бөлшектеп сату дегенді білдіреді. Айталық, кез келген акция $1000 тұратын болса, сіз соның бір бөлігін сатып ала аласыз. Қаражатыңыз жеткенше. Я болмаса, инвестор акцияның бір бөлігін жәй тек бақылау үшін сатып алуы мүмкін. Яғни, акцияның бір бөлігіне қаржы салып, оның динамикасы әрі қарай қалай өрбитінін бақылап көруге болады.

Сосын қор нағырығында ETF секілді фондтар бар. Мысалы, инвестиция жасауда да өзіндік ереже болады. Сондағы ең басты принциптің бірі – портфельді әртараптандыру (диверсификациялау). ETF деген – бір ғана акция болуы мүмкін. Бірақ құрамында көптеген компаниялардың акциялары болады. Мысалы, S&P 500 деген акция бар. Оның құрамында Америкадағы технологиялық 500 компанияның акциясы жинақталған. Яғни сіз оны бір ғана инструмент ретінде сатып ала отырып, біріншіден – инвест-портфеліңізді әртарапты қыласыз, екіншіден – аз ғана ақшамен инвестиция жасай аласыз.

Табысқа кенелетініңізге ешқандай кепілдік жоқ

Әрине, әлемде қор нарығына әсер етпей қоймайтын оқиғалар болып тұрады. Әлемдік дағдарыстар, табиғи құбылыстар, қырғи-қабақ соғыстар. Солай кете береді. Мысалы, пандемия кезінде бағасы түспейді/өспейді деген кейбір активтер қатты құбылды. Дәл сол кезде актуалды болуына байланысты кейбір құнды қағаздардың құны өсе бастады. Ол технологиялық, фармацевтикалық компания болғандықтан, олардың өніміне сұраныс артты. Ал, керісінше, кейбірінің құны түсіп жатты.

Яғни, қор нарығында сіздің тек табысқа кенелетініңізге ешқандай кепілдік жоқ. Дегенмен, әртараптандырудың пайдасын айтар болсақ, бір компанияның акциялары қатты құлдырауы мүмкін. Есесіне, сол пакеттің ішіндегі басқа компаниялардың акциясы өсетін болса, бір-бірінің орнын жауып отырады.

Белгілі бір компанияның акциясын сатып ала отырып, сол компанияның бизнестегі үлесіне иелік етесіз. Компанияның бағасы өскен кезде акцияның да бағасы көтеріледі. Құлдыраса – түседі. Яғни, бизнестің бір бөлшегін алып қана қоймай, сол бизнестің тәуекелдерін де «қоса арқалайсыз» деген сөз.

Акция сатып аларда компанияны қалай таңдау керек?

Кез келген акцияны сатып аларда ең бірінші оның тарихи көрсеткіштеріне назар аудару керек. Ол бизнесін қаншалықты ашық жүргізіп отыр? Ол өз акцияларын нарыққа шығара отырып, инвесторларына қандай да бір уәде берді ме? Мысалы, дивиденд төлеу, үстеме пайыз төлеу. Сол уәделерін қаншалықты орындады? Бизнесі нарықта сұранысқа ие ме? Келешекте қаншалықты сұранысқа ие болуы мүмкін? Яғни, сол компания туралы іздену керек. Аналитикалық тұрғыда шолып, ақпараттарды талдап отырып таңдау керек.

Инвестиция жасау үшін ешқашан қарызға ақша алуға болмайды...

Толығырақ — https://qsauat.kz/2024/10/10/birjada-nese-jastan-investisia-jasauga-bolady/

@qarzhylyq_sauat

«Доллар сатып алуға асықпаңыздар»

Қаржы сарапшысы Айбар Олжай өз оқырманына осылай деп кеңес беріп отыр. 1,5 айдың көлемінде теңгенің долларға шаққандағы позициясы әлсірегенін, қазір $1 құны – 490 теңгеге жақындап тұрғанын нарықтан хабары бар көпшілік біледі.

– Бізде белгілі бір психологиялық меже бар, ол – 500, – деп сөз саптаған сарапшы мұны девальвация деуге келмейді деп есептейді. Оның пікірінше, бұл – заңды нарықтық ауытқулар. Сонда қандай факторлар рөл ойнап тұр? Оны Айбар әріптес былай сипаттайды:

«Дәл осы ауытқуларда тек қана рубльдің әсері бар. Және ол қысқа мерзімді әсер беретін сияқты. Себебі фундаменталды түрде рубль өзімен бірге теңгені ең төменге дейін құлатып әкете алмайды. Рубльдің неге құлап жатқанына үңілуіміз керек. Санкция аясында Мосбиржадан доллар/рубль жұбы кеткелі рубль мен доллар арасында тікелей сауда-саттық жоқ. Рубльдің доллардағы нарықтық құны оның юаньмен арадағы саудасынан кейін, юань бағасына шағылатын кросс-курс арқылы беріледі. Кеше 1 доллар 96,27 рубльге дейін барды. Негізгі себебі, Қытайдың трансшекаралық транзакцияларда Ресей компанияларын юань бойынша қыса бастағанында және қыркүйек айынан бері басталған Қытай жаңа жылында болып отыр. Осылайша Ресейде юань тапшы бола бастады. Қытай жаңа жылдан (мерекеден) кеше ғана шықты және келесі аптадан бастап біршама юаньді Ресейге жеткізеді. Демек, келесі апта басында рубльдің құлдырауы тоқтап, сол 94 деңгейінде тұрақтай бастауы мүмкін.»

Сарапшының пайымдауынша, Үкіметке осы қазанда доллардың 490 теңге болып тұра тұрғаны тиімді. Себебі, биржада бір айдың ішінде 1,4 млрд доллар ауыстырғанда теңге бағамынан ұтады.

Сарапшының сөз соңында түйгені: «Доллар сатып алуға асықпаңыздар»

t.me/qarzhylyq_sauat

Зейнетақы қорынан (БЖЗҚ) қоңырау түссе – СЕНБЕҢІЗ!

Алаяқтар бұл «бүйірден» де соққы беріп жатыр.

Салымшыларға (ол – біз ғой) Қор қызметкері болып қоңырау шалады екен. Сіз тұтқа көтерген бойда «зейнетақы аударымдарыңыз қате жасалған» деп алдайтын көрінеді.

Сосын оны «шешу» жолдарын ұсынады: «Қордың бөлімшесіне бару қажет, бірақ алдын ала кезек алып қоюға электронды бронь қою керек, соған телефоныңызға SMS арқылы келген талон нөмірін айта қойыңыз...» деп код сұрайды.

Егер сіз аңғалдық танытып, бейтаныс адамның айтуымен телефоныңызға келген кодты айтып қойсаңыз, онда алаяқтар сіздің банктегі шоттарыңызға және жеке деректеріңізге оп-оңай қол жеткізе алады.

❗Түйін: БЖЗҚ қызметкерлері азаматтарға қоңырау шалмайды!

Қалай қорғана аламыз?

Тағы бір еске алып жіберейік:

📌 Телефонға келген кодты, болмаса, құпиясөзді ешкімге, еш уақытта да айтпаймыз.

📌 Ақпаратты ұйымның тек ресми арналарынан тексереміз.

📌 БЖЗҚ мәселесінде тек Қордың өзіне (call-орталығына) хабарласу керек.

Айналамызда осындай қитұрқы әрекеттер болып жатқанын жақындарыңызға айта жүріңіз. Шама келсе, бұндай мәліметті бөлісіп қойған да артық етпейді. Сіз бен біз секілді олар да қорғанып жүрсін.

БЖЗҚ-ның байланыс орталығы: 1418. Қоңырау шалу тегін.

t.me/qarzhylyq_sauat

🚘 Енді көлік сатып аларда оның қанша иесі болғанын біле аласыз

«Қалай, қайдан?» деген сұрақ туады. Әрине, egov.kz-тен. Портал көлік «тарихын» тексеруге мүмкіндік беретін сервисті іске қосты.

Оны пайдалана білсеңіз, алар көлігіңіз жайлы көп ақпаратты қолға түсіресіз. Әрине, бұл қызмет клиентті көптеген проблемадан сақтайды.

🚘 Ол үшін бізге не керек?

Егер сіз сатып алушы болсаңыз, көздеген көлігіңіздің «сырын» білу үшін сатушыдан машинаның мемлекеттік нөмірін және техникалық паспорт нөмірін сұрату қажет болады. Порталдағы жаңа қызмет «Көлік тарихы» деп аталады. Ол сервис мына ақпараттарға жол ашады:

▫️автомобиль маркасының атауына;
▫️шығарылған жылына;
▫️қозғалтқыш көлеміне;
▫️шанақтың түсіне және қосымша орнатылған жабдықтарға;
▫️көліктің ҚР аумағында алғаш тіркелген күніне;
▫️меншік иелері туралы дербес деректерсіз алдыңғы қожайындардың жалпы санына (автокөлікті қайта тіркеу күндерін санау арқылы);
▫️көліктің кепілде болуына немесе «обременение» берілуіне.

🚘 Көлік туралы ақпарат алу үшін:

🔹 eGov.kz порталына кіресіз;
🔹 «Көлік тарихы» сервисіне өтіңіз;
🔹 «Автомобильдің мемлекеттік нөмірін (МТНБ)» және «Автокөлік құралын тіркеу туралы куәліктің нөмірін (КҚТК)» енгізесіз.

🚘 Вуаля! Көлік туралы ақпарат көз алдыңызда!

t.me/qarzhylyq_sauat

КАРДИНГ

Бұл сөзді естуіңіз бар ма? Банк картасына қатысты жасалатын алаяқтықты айтады. Ол жағынан да қылмыстың неше түрі бар екен. Оның бәріне «басы жеткен» алаяқтарға да еріксіз таңдай қағасың. Бұл туралы біліп жүру керек. Әйтпесе, алаяқтардан қорғану қиын болайын деп тұр.

Жұрттың карта деректерін ұрлаумен айналысатын адамды «кардер» дейді екен. Кардинг сөзі содан шыққан. Сіз қанша жерден карта деректеріңізге сақ болсаңыз да, онлайн-сауда трендке айналған цифрлы заманда қауіп бәрібір болады. Одан біз оңайлықпен қашып құтыла алмаймыз.

Мысалы, киноға онлайн билет сатып аламыз, үйге пицца алдырамыз, интернет арқылы тапсырыс беріп, тамақ алып жейміз, түрлі қызмет пен тауар ұсынатын маркетплейстер арқылы сауда жасаймыз. Осының бәрінде төлем жүргізу үшін карта деректерімізді түгел қолдануға мәжбүр боламыз.

Былай қарасаң, қызметін/тауарын қолданатын компаниялардың бәрі өмірде бар, ресми сайты жұмыс істейтін заңды тіркелген ұйымдар. Біз оларға сенеміз. Ал, кардингпен айналысатын зұлымдар сол компаниялардың сайтына шабуыл жасап, базасындағы деректерді ұрлайтын болса, онда бәріміздің де карта деректеріміз алаяқтардың қолында кетті деген сөз.

Сол құпия мәліметтерді қолына түсірген кардерлер, әрине, біздің ақшамызды оңай басқарады, сыртымыздан сауда жасай алады деген сөз. Сондықтан, цифрлы заманда зұлымдық ойлаған қаскөйлер сіз бен бізді жан-жақтан қысып тұрғанын сезіне білуіміз керек.

Кардер банк картасының деректерін қалай ұрлайды?

Кең таралған бірнеше түрі бар екен. Атап айтсақ:

❗ Фишинг. Өзін банк немесе қандай да бір қаржы ұйымының өкілі ретінде таныстыратын кардер өз құрбанына фальшивті электронды хат немесе SMS-хабарлама жіберіп, жеке деректерді толтырып жіберуді сұрайды, оның ішінде, әлбетте, банк картасының да деректері сұралады.
❗ Скимминг. Скиммер деген – қондырылмалы арнайы құрылғы. Алаяқтар оны, әдетте, банкоматтарға немесе төлем терминалдарына жалғап, картаның магниттік жолағында тұратын мәліметтерді ұрлайды.
❗ Деректер базасын бұзу. Жоғарыда жазғанымдай, кардерлер онлайн-дүкендердің, түрлі қаржы ұйымдарының деректер базасына шабуыл ұйымдастырады. Мақсаты анық – клиенттердің карта деректерін ұрлау.
❗ Деректерді сканерлеу. Ол үшін де арнайы құрылғы болады. Оны алаяқтар адам көп жиналатын қоғамдық орындарда пайдаланып қалуға тырысады. Сымсыз жұмыс істейтін ол құрылғы да банк қартасының магниттік жолағында тұрған деректерді сканерлеп алу арқылы ұрлауға мүмкіндік береді. Құрылғы сканерлеп жатқанын біз әсте сезбей қаламыз.
❗ Вирусты бағдарламалар. Иә, кардерлер компьютерге/смартфонға орнатылатын арнайы бағдармалар жасайды. Егер ол вирус сіздің құрылғыңызға түсетін болса, онда сіз онлайн-сауда кезінде көрсеткен деректеріңізге алаяқтар да иелік етті деген сөз.

Ашық дереккөздерден ұққаным, «кардинг» деген ұғымның өзі электронды коммерция пайда болған 90-жылдардан бері бар екен. Әрине, ол кезде дамыған елдерде жұмыс істеген интернет-дүкендердің өзі алаяқтардан қауіп күткен жоқ.

Бірақ, сонда да олар кардерлердің кесірінен талай жапа шекті. Ол уақытта сайттар HTTPS протоколымен жұмыс істейтін. Яғни, онлайн-сауданың транзакциялары банктердің арнайы қорғалған шлюздері арқылы кештетіп орындалатын.

Соны «сәтті» пайдалана білген әккілер өмірде жоқ адамдардың атына жалған банк карталарын «клондап», сауда жасаған. Алатын тауарын/қызметін алып тайып отырған. Ал, сатушылар алданып қалғанын айдың соңында бір білген. Тауар үшін түсу керек ақшаны банктен сұратқанда өмірде ондай адам жоқ екенін және алаяқтар олардың атына жалған карта ашып, өтірік деректермен тақырға отырғызып кеткенін кеш білген.

Әлемде Aite Group дейтін зерттеу компаниясы бар екен. РБК агенттігінің деректерін қарап отырсам, 2020 жылы олар зерттеу жүргізгенде кардинг кесірінен АҚШ банктері 11 млрд доллар шығынға батқанын анықтаған. Жағдай солай.

t.me/qarzhylyq_sauat

«Отбасы банк» маңызды өзгеріс туралы хабар таратып отыр.

Келер жылдың (2025) 1 қаңтарынан бастап банктің төлем терминалдары арқылы депозит толықтыра алмайсыз және кредит өтей алмайсыз. Банк бұл төлемдер үшін өз терминалын пайдалануды тоқтатады.

«Бұл шешім процестерді оңтайландыру және қызмет көрсету сапасын арттыру мақсатында қабылданды», деп жазылған ресми мәліметте.

«Отбасы банк» өз клиентіне қандай балама арналарды ұсынады?

Банктің шешімі бойынша, мына тәсілдердің бірі клиентке депозитті толықтыруға немесе кредитті өтеуге қолайлы болады:

📌 Halyk Bank, CenterCredit, Еуразиялық банктің терминалдары мен банкоматтары;

📌 Kaspi Bank, Halyk Bank және CenterСredit Банк интернет-банкингі арқылы;

📌 "Қазпошта" АҚ бөлімшелерінде.

Мына банктердің мобильді қосымшалары арқылы:

🔸 Otbasy Bank lite;
🔸 Jysan Bank;
🔸 Еуразиялық банк;
🔸 ForteBank;
🔸 RBK Банкі;
🔸 Bereke Bank;
🔸 Kaspi bank.

Қосымша сұрақтарыңыз болса, 300 нөміріне қоңырау шала аласыз.

https://t.me/qarzhylyq_sauat

Зейнетақы жарнасы уақытылы түспесе, еңбек өтіліңіз есептелмейді

Бұл, әсіресе, жеке секторда жұмыс істейтін азаматтар үшін өте маңызды мәселе.

Мысалы, сіз жеке шаруашылықта жұмыс істейсіз, бірақ ауызекі тілде айтсақ, «пенсионкаңыз жүрмейтін» болса, онда сол жұмыс орнында қанша жыл еңбек етсеңіз де, ол және еңбек кітапшаңызға жазылса да, зейнет жасына келгенде ол мерзімнің «құны» болмайды.

Иә, тұрақты айлығы үшін ғана азамат бір жерде 10 жыл жұмыс істеуі мүмкін. Бірақ жұмыс орны (көбіне жеке шаруашылықтарда) жұмысшының ай сайынғы зейнетақы жарнасын төлемейді. Ертең ол азамат зейнеткерлік жасқа келеді, үкіметтен алатын «пенсиясын» түгендей бастайды. Сол кезде ойлауы мүмкін: қолымда еңбек кітапшам бар, жылдар бойы тыным таппай еңбек еттім, зейнетке келдім, енді алатын зейнетақым мол шығуы керек деп.

Мәселе осы жерде туындайды екен. Өйткені сіздің жұмыс берушіңіз де, өзіңіз де зейнетақы жарнасын төлеп отыруға құлық танытпадыңыз. Сол жарна төленбеген жылдардың барлығына сізге зейнетақы есептелмейді. Сонда еңбек өтіліңіз «далаға кетті» деген сөз.

Біз осы мәселе төңірегінде «БЖЗҚ» АҚ өкілі Мұрат Шәріповпен сөйлескенбіз. Сонда сала маманы Қазақстан азаматтары осы мәселеге дұрыстап ден қою керек екенін қадап айтты.

Көптеген азаматтарымыз «қазір жұмыс істеп жүрмін, еңбек өтілім жүріп жатыр» деп ойлайды. Бірақ ол жаңсақ пікір. Өйткені 1998 жылдан бастап азаматтардың зейнет жасына шыққанда есепке алынатын өтілі – зейнетақы қорына тиісті жарналық төлемдер түскен сәтте ғана есептеледі. Сондықтан еңбек кітапшасына құр сене бермегені дұрыс. Осыған өте мұқият болу керек. «Мен соңғы 3 жылда мына жерде жұмыс істедім. Міне, еңбек өтілім бар» деп еңбек кітапшасын көрсетіп жатады. Бірақ зейнетақы қорына түсуі керек міндетті жарнасы жоқ. Сол үшін зейнеткерлік жасқа келгенде ол еңбек өтілі есепке алынбайды. Сондықтан жеке шаруашылықта еңбек етіп жатқан азаматтарымыз уақытылы ай сайын зейнетақы жарналарын өтеп тұрғаны жөн.

Цитата аяқталады. Өзіңізді жұмыспен қамтып отырған кәсіпкер болсаңыз да, осы жағын реттеп қойыңыз. Ай сайынғы табысыңыздан міндетті зейнетақы жарнасын төлеп отырған – өзіңіз үшін жақсы. Құр еңбекке, жарнасыз қалған жылдарға сеніп отыра бермеңіз. Қамданыңыз. Әдемі қартаюға да әдемі дайындық керек екен. Біз соны түсіндік.

https://t.me/qarzhylyq_sauat

Зейнетке шыққан соң қанша зейнетақы алғың келеді?

«Қыстың қамын жаз ойла» дегендей, оны қазірден ойлап қою керек екен. Иә, күні ертең қанша зейнетақы алғың келетіні – сенің бүгінгі шешімің мен қазіргі әрекетіңе тікелей байланысты болып шықты. Өткенде ORDA FM радиосындағы «Қаржылық сауат» хабарына «БЖЗҚ» АҚ өкілін шақырғанбыз. Астана қаласындағы филиал директоры Мұрат Шәріпов мырза көзімізді ашып, келешек зейнетақымызды бүгіннен жоспарлау керек екенін айтып кетті.

«Өй, мемлекеттің бергенін алармыз, не өзгерер дейсің, ертең қанша пенсия алатыным – қазіргі айлық табысқа байланысты ғой» деп ойлайтын болсаңыз – ҚАТЕЛЕСЕСІЗ. Өйткені зейнетақы шотымызда жиналып жатқан жинақтарымыздың ТЕҢ ЖАРТЫСЫН біз инвестициялық портфельді басқарушы жеке компанияларға бере аламыз! Жалпы, мұндай мүмкіндік былтыр беріліп қойған. Бірақ, сезуімше, көп адам бұл іске келгенде әлі енжарлық танытып жүр. Ал, оның пайдасын түсінген жұрт жинағының жартысын қазірден жеке компанияларға тапсырып қойып жатыр.

«Соңғы 1 жылдың қорытындысы бойынша, инвестициялық компаниялардың кейбірінің табысы Ұлттық банктің басқаруынан жоғары болып тұр. Жалпы, Ұлттық банк зейнетақы жинақтарын біраз жылдан бері басқарып келе жатыр. Портфель – үлкен. Мысалы, 5 жылға салып қойған құнды қағаздар болса, ол қағаз жабылғанша күтеді. Ал басқарушы компаниялар ақшаларды бүгінгі нарықтың талабымен инвестициялап жатыр. Олардың өз стратегиясы бар. Жоспарлары да заманауи. Сол себепті ол компаниялардың инвестициялық кірісі де жоғары болып тұр» дейді «БЖЗҚ» АҚ өкілі Мұрат Шәріпов.

Енді СЕНІМ туралы. Жекенің қолына ақшамызды қалай беріп қоямыз деген ой тууы мүмкін кез келген адамда. Оны да сұрадық. Сол кезде спикердің жауабы былай болды:

«Азаматтардың жекеменшік компанияға деген қорқынышы болады. Бірақ, біз нарықтық экономикаға көштік қой. Жекеменшік компаниялардың өзі кейде мемлекеттік компаниялардан да асып түсіп жатады. Сондықтан бұдан қорқудың қажеті жоқ. Өйткені Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі бар. Осы Агенттіктің қадағалауымен инвест-портфельді басқарушы компаниялар лицензия алады. Және ол компаниялардың нарықта қызмет еткен тәжірибесі көп. Ол да есептеледі. Егер ол компаниялар біздің зейнетақы жинағымызды басқару кезінде шығынға бататын болса, онда өздерінің жеке капиталымен жауап береді. Ондай жауапкершілік келісімшартта жазылған.»

Енді компаниялар туралы. Кімдер олар? Неше компания бар? Біз ол жайында бұған дейін де жазғанбыз. Ол жайында «Қазақстандықтар зейнетақы жинағын өз бетінше басқара алады» атты материалымызда оқи аласыз – https://t.me/qarzhylyq_sauat/51

Бұл тақырыптан не түсіндік? Спикер Мұрат Шәріповтің айтуынша, азаматтың өз зейнетақысын жастай жоспарлауы – дүниежүзілік тренд. Қазақстан да соған келе жатыр. Яғни, сіз бен біз жинақ шотымыздағы зейнетақымыздың бір бөлігін жеке басқарушы компанияларға беріп, табысымызды арттыра аламыз деген сөз. Және оны кейінге қалдыра берудің де жөні жоқ секілді. Соны қазір қолға алып, инвестициялық басқарушы компанияның біріне ақшамызды салып қойсақ, болашақ зейнетақымызды көбейтуге мүмкіндік алады екенбіз.

Ең бастысы, әр азамат өз бетінше шешім қабылдауы керек. Егер жинағының бір бөлігін жеке компанияның біріне беруге ниет етсе, ол туралы ізденіп, оқып, салыстырып, инвест-табысын талдап, сосын барып шешім қабылдауы керек. Айтпақшы, жақында ғана naryk.kz порталында «Зейнетақы активтерін басқаруда биыл қай компания көшбасшы?» деген материал жарық көрді. Оған да көз салып қоюға болады.

Иә, қызық болса айта отырайын, мен де бүгін enpf.kz сайтында жинағымның бір бөлігін басқарушы компанияға беруге өтініш жолдап қойдым. Ешқайда барудың қажеті жоқ екен. ЭЦҚ арқылы өз жеке кабинетіме кіріп, «Қызметтер» бөліміне өтіп, өзіме қатысты жеке адрестік деректерді өңдеп/түзетіп/жаңартып, компанияның бірін таңдап, оған қанша ақшамды беретінімді көрсетіп, өтінім бердім.

Енді 1 жыл жұмысын сырттай бақылам көремін. Егер ол компанияның табысы мардымсыз болса, онда басқа компанияға ауыстыруға өтініш берем, болмаса, сол, әдеттегі, Ұлттық банктің басқаруына қайтарып алам. Оған толық мүмкіндік бар.

https://t.me/qarzhylyq_sauat

«Антифрод орталығы» сіз бен бізді алаяқтан қалай қорғайды?

Алаяқтар заманға қалай тез бейімделеді? Алдауды қалай үйреніп, технологияның тілін қайдан меңгереді? Кімдер олар? Қалай қорғанамыз? «Антифрод орталығы» біздің құтқарушымыз ба?

Ұлттық банк шілде айында «Антифрод орталығын» іске қосқанын жаздық. Бұл орталықты қалай елестетуге болады? Ол ұйым ба, мекеме ме? Қайда орналасқан? Әлде компьютермен жабдықталған серверлік орталық па? Қалай жұмыс істейді? Алаяқтық әрекеттерді қалай анықтайды? Бізді қалай қорғайды?

ORDA FM радиосында апта сайын тұрақты шығып тұратын «Қаржылық сауат» хабарына Ұлттық банктің баспасөз хатшысы Асан Ахметжанды шақырып, осы сұрақтарды қойғанбыз. Біліп жүретін біраз пайдалы мағлұмат алдық. Сол әңгімемізді «қағазға түсіріп», сіздің де назарға ұсына отырайық деп шештік.

Ұлттық банк өкілінен «Антифрод орталығы» қандай да бір транзакцияның күдікті операция екенін қалай тануы мүмкін деп сұрағанбыз. Жауабы былай болды:

– Мысалы, бір зейнеткерді алайық. Банктік есепшоты бар, карточкасы бар. Оған ай сайын зейнетақысы түсіп тұрады. 100 мың теңге дейік. Сол ақшасынан 30-40 мың теңгені зейнеткер ай сайын тамағына жұмсайды. 10 мың теңгесін депозитіне аударып отырады. 20 мың теңгесін коммуналдық төлемдерге аударады. Қалған ақшасын анда-мұнда жаратып отырады. Осы есепшот арқылы ақшаның бір айдағы айналымы 100 мың теңге көлемінде екенін банк те көріп тұрады. Енді қараңыз, сол есепшоттан бір мезетте бәленбай миллион ақша кредит рәсімделіп, ол басқа бір шотқа аударылып жатса, әрине, бұл күдік туғызады. Неліктен жылдар бойы шоттағы «қозғалыс» қалыпты болды да, ондағы ақша айналымы бір мезетте артып, «тып-тыныш» жүрген зейнеткер белсенді болып кетті? Күдікті күшейтетін жағдай. Міне, осы мәселелер толық анықталғанша, құзырлы органдар бұл операцияны уақытша болса да бұғаттап қояды. Сол кезде есепшотқа түскен ақшаны ешкім шешіп ала алмайды.

Сұхбаттың толық нұқасын «ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТ» жобасының өз сайтынан оқып шығуға болады — https://qsauat.kz/2024/09/19/antifrod-ortalygy-alaiaqtan-qalai-qorgaidy/

@qarzhylyq_sauat

Біріккен Ұлттар Ұйымы Ұлыбританияға жұмысқа кеткен қазақстандықтардың алаяқтарға алданып қалғанын қаламайды

Сол үшін алаяқтардан қалай қорғану керегін түсіндіріп беруге ықылас танытып отыр екен. Себебі, әдетте, «өтірік» жұмысқа орналастыру үшін жұрттан ақша талап ететін алаяқтар бар.

БҰҰ-ның миграция жөніндегі өкілі Астанадағы бос жұмыс орындары жәрмеңкесіне келіп, қорғану жолдарын түсіндіріп бермек.

Оларды қалай танып-білу керек? Дезинформациядан қалай сақтануға болады? Қауіпсіз жұмысқа қалай орналасқан дұрыс, оның жолын қалай таңдау керек?

Бұл шараға журналистер көбірек барғаны дұрыс. Жан-жақтан жазып, білген-түйгенін халыққа ұсынса, көп адамның көзі ашылары хақ. Өте маңызды әрі қызықты тақырып.

Қайда өтеді — Астанада
Мекенжайы — Республика даңғылы, 34
Қашан — бүгін, 19 қыркүйекте
Уақыты — 15:00.

@qarzhylyq_sauat

Аялдамада автобус күтіп тұрған елулердегі келіншекке бір жас жігіт: «амансыз ба, қалдарыңыз қалай, ағам қалай?» деп жабыса кетеді. Алыстау бір жамағайынымның баласы ма деп келіншек «жақсы-жақсы, ағаң үйде» дегендей әңгіме айтады.

«Мені танымай тұрсыз, мен де шегараның арғы бетінен келгенмін. Бәленшенің баласымын» деп лыпылдайды. Ол бәленшені есіне түсіре алмаса да келіншек еш күдіктенбестен әлгімен ақтырала сөйлесе береді.

Әлгі бір жеке қойманы жалға алып, кәсіп бастағалы жатқанын, қарауыл болатын адам керектігін айтады. «Ағам бос болса, істесін, ақысын жемеймін» деп зуылдатады.

Сөйтіп екеуі телефон алмасады. Әлгі қу келіншектің күйеуімен кездеседі ертеңіне. Келісімшартқа отырайық деп бір нотариустың алдына жетелеп барады, бірақ ішке кіргізбей, сыртта күттіртеді. Өзі кіріп-шығып жүріп еңбек келісімшарты секілді бір қағаздарға қол қойғансиды.

Банктің мобильді қосымшасынан куәлігіңнің эл.варианты керек дейді, ойда түк жоқ, ана кісі телефонынан ашып береді, сол тұста анау осы жерден көрсете салайын деп телефонын алып нотариусқа кіріп кетеді.

Сонан жоқ, басқа есіктен шығып ізім-қайым жоғалған. Баласын танушы едім, шыр-пыр боп жүр. Бүгін барып біліп келді, банктен 1,5 млн теңге несие алып кетіпті...

(с) Есболат Айдабосын

https://t.me/qarzhylyq_sauat

Енді кредит алудан шексіз мерзімге бас тартуға болады

Бүгін eGov.kz порталы осы қызметті іске қосты. Бұған дейін 6 айға дейін ғана шектеу қоюға болатыны айтылған еді. Енді ондай уақыт қойылмайды. «Кредит алудан бас тартамын» деп өтініш беріп қоясыз, сосын нақты бір шаруаға кредит алғанша алаңсыз жүресіз. «Сыртымнан біреу кредит рәсімдеп жібермей ме екен» деп уайымдамайсыз.

Бұл – түрлі алаяқтық схемалардан қорғануға жақсы тәсіл. Бұны, әсіресе, 18-ге толған баласы бар ата-аналар ойлағаны дұрыс. Өйткені дәл осы жастан бастап Қазақстанның әр азаматы кредит ала алады.

Әдетте, бұл уақытта кәмелетке толған бала – студент. Барлығы бірдей өз мәліметтерін, жеке деректерін қорғай алмай, тіпті, алаяқтарға да алданып, сеніп қалуы мүмкін. Я болмаса, ақшалы болудың оңай жолы деп банктің, әсіресе, микроқаржы ұйымдарының проценттік ставкаларынан көп хабары жоқ болса да, өз бетінше шешім қабылдап, кредитке жүгіне беруі мүмкін. Ер балалар жағы бұзақылардың қысымымен еркінен тыс кредит алуы мүмкін. Бұның бәрі – «риск».

Енді осының бәрінің алдын алуға болады. Балаңызға немесе өз атыңызға қаскөйлер сырттай кредит рәсімдеп жібермес үшін кредит алудан бас тартып қоюға болады. Сервисті азаматтың өзі ғана пайдаланып, өтінім бере алады. Кейін бұл шектеуді кез келген уақытта алып тастауға болады.

Қызметті алу үшін:

📌 eGov.kz порталында авторизациядан өтіп, «Кеден және салықтар» бөліміне кіресіз;
📌 тізімнен «Экономика және қаржы» бөлімін таңдап, «Банктік несиелерді, микрокредиттерді алудан ерікті бас тарту» қызметін таңдайсыз;
📌 бос жолақтарды толтырып, ЭЦҚ көмегімен өтінімге қол қоясыз;
📌 қызметтің нәтижесін «Жеке кабинеттен» көре аласыз.

Шектеуді алып тастау үшін:

📌 «Банктік несиелерді, микрокредиттерді алудан ерікті бас тарту» қызметін таңдайсыз;
📌 «Жазылудан бас тартқыңыз келе ме?» деген сұраққа «Иә» деп жауап бересіз де, ЭЦҚ-мен қол қоясыз.

https://t.me/qarzhylyq_sauat