Организмда вужудга келган темир танқислиги ҳолати ва унинг ўта камайишидан келиб чиқадиган камқонлик, инсоннинг ҳимоя кучларини сусайтириб, ҳар хил касалликларга чалинишга мойиллик туғдиради. Болаларнинг жисмонан ва руҳан ривожланишига салбий таъсир қилади, шунингдек, аёллардаги ҳомиланинг нормал етилишига ва соғлом ривожланишига таъсир этиб, туғиш пайтида кузатиладиган асоратларнинг кўпайишига сабаб бўлади. Ундан ташқари, темир танқислиги камқонлиги бор она туғилажак болага етарли миқдорда темир захирасини бера олмайди. Чақалоқ ривожланишдан орқада қола бошлайди. Темир моддаси организмга овқат таркибидан киради ва ошқозон-ичак тизимида сўрилади. Овқат таркибидан кирган темир моддасининг фақат 5-8 фоизигина сўрилади, у суткада, тахминан, 2 мг.ни ташкил этади. Темир моддаси темир бирикмаларни сақловчи озиқ-овқат моддалардан, айниқса темирга бой ва темир яхши сўриладиган гўшт маҳсулотларидан организмга киради. Темир моддаси гўшт маҳсулотларидан ташқари қуйидаги ўсимлик маҳсулотлари ва меваларда: нўхот, ловия, гречка, арпа, қуритилган ўрик, олча, нок, олхўри, наъматак, шивит (укроп), исмалоқда кўпроқ бўлади.Темир моддаси сут, қатиқ, қаймоқ, сариёғ, апельсин, лимон, таркибида кам бўлади. Темир тенглигини вужудга келтиришда у модданинг сўрилишини яхшилайдиган омиллар ҳам аҳамиятлидир. Аскорбин ва лимон кислота, уларга бой бўлган мева ва ўсимликлар, фруктозани кўп тутадиган ҳўл мевалар, гўшт маҳсулотлари ва тоғли жой муҳити бу модданинг яхши сўрилишини яхшилайди.
Темир моддаси табиий ҳолда озиқ-овқатлар таркибида етарлича мавжуд. Фақат темир моддасини кўп тутадиган ва инсонга зарур бўладиган озиқ-овқатлардан етарли миқдорда ёшликдан бошлаб, узлуксиз истеъмол қилинса бўлгани.
Темирнинг етишмаслиги қуйидагиларни келтириб чиқаради: Терининг қуруқлашиши, оғиз бурчагининг ва товонни ёрилиши, сочнинг тез синиши ва тўкилиши, тишларнинг мўрт бўлиб емирилиши, тирноқларнинг юпқалашиши, кўчиши ва синиши, тирноқ шаклининг ўзгариши, ҳид сезишда (қуруқ ердан сув сепилганда чиқадиган, шунингдек киросин, бензин, тамаки, машина маторидан чиқадиган ҳидларни ёқтириш) ва таъм билишда (кесак, гилвата, чой шамаси, хом гўшт, макарон, гуруч ейишга мойиллик) каби ўзгаришлар кузатилади.
Ош тузи – бу доимий ва оммавий истеъмол қилинадиган маҳсулотдир. Маълумки, йод танада ҳосил бўлмайди. Ўзбекистон тупроғи ва сувида, маҳаллий мева-сабзавот, балиқ, гўшт, дон маҳсулотларида йод миқдори жуда кам бўлиб, инсоннинг кундалик эҳтиёжини қоплай олмайди. Ош тузини йодга бойитишдан мақсад, организмни йод танкислигидан ҳимоялашдир.
Йод моддасининг организмга етарли миқдорда қабул қилинмаслиги оқибатида йод танқислиги ҳолатлари юзага келади: Йод танқислиги ёш болаларда руҳий ва жисмоний ривожланишдан орқада қолиш ҳолатларини келтириб чиқаради; ҳомиладор аёлларда йод танқислиги ҳомиланинг тушишига, боланинг ўлик ҳамда ақлан заиф ва бошқа нуқсонлар билан туғилишига олиб келади.
Йод етишмаслигини олдини олиш учун эса таркибида йод моддасини сақловчи озиқ-овқат маҳсулотларидан денгиз маҳсулотлари, ёнғоқ, бақлажон, шолғом, саримсоқпиёз ва ҳ.к.лардан ҳам мунтазам истеъмол қилиб туриш керак бўлади. Овқатга доимо йодланган туз солишга одатланинг.
Овқат пиширишда унга тайёр бўлгандан сўнг, меъёрда туз солинг. Салатлар тайёрлашда туз ўрнига табиий зираворлар ва лимон сувидан фойдаланиш тавсия этилади.
З.И.ХАТАМОВА,
Бухоро шаҳридаги 9-оилавий поликлиникаси оилавий шифокори