Kriptovalyuta – bu o‘zi nima? #longread
Hammasi 2000-yillarning oxiriga kelib boshlandi yoki yuzaga chiqdi, desak, balki, to‘g‘riroq bo‘lar. Internetda bitkoin haqida yozilgan hujjatga duch kelgan norvegiyalik Kristofer Kox ismli talaba raqamli valyutaga qiziqib qolib, 2009 yilda 5000 coin (bitkoin tangasi)ni 25 AQSH dollariga sotib oladi. Voqea shu bilan unutilishi mumkin edi, ammo 4 yildan so‘ng yangiliklarda bitkoin narxi ming foizga oshganini ko‘rub Kristofer o‘zining 25 dollari 800 ming dollarga aylanganini tushundi. Xuddi shu paytda, Kristoferdan minglab kilometr uzoqda, Jeyms Xauells ismli boshqa bir kishi o‘zining eski vinschesterida bir necha yil oldin “qazib olgan” 7500 bitkoin borligini esladi. Lekin uyni tozalash paytida uni tashlab yuborgan edi. Ha, o‘sha paytdagi uning ahvolini tushunish qiyin emas. Bugungi kunda bu disk hamon shahar chiqindixonasida yotibdi va undagi bitkoinlar bir necha yuz million dollar qiymatiga ega, kattagina bir shaharning yillik byudjeti desa ham bo‘ladi (masalan, Toshkent shahrining 2024 yilga tasdiqlangan xarajatlari taxminan 630 million AQSH dollari atrofida). Bunday voqealar o‘n minglab. Ularning baʼzilarida kechagi talabalar kutilmaganda millionerlarga aylanishsa, boshqalari oson pul ketidan quvib, bir hafta ichida barcha jamg‘armalarini yo‘qotishadi. Nihoyat, uchinchilari parollarini unutib qo‘yib, o‘z boyliklarini sarflay olmaydi.
Ammo kriptovalyutalar aslida nima o‘zi? Bu qandaydir ulkan moliyaviy pufakmi yoki yaqin istiqboldagi asosiy moliyaviy instrument? Nega baʼzi davlatlar kriptovalyutalarni sotib olayotgan bir vaqtda, boshqalari ularni tan olmaydi, lekin o‘z raqamli pullarini yaratishga urinadi?
Yuqoridagilarni birgalikda tushunishga harakat qilamiz.
2008 yilda Satoshi Nakamoto taxallusli anonim shaxs tomonidan “Bitkoin: raqamli piring naqd pul tizimi” deb nomlangan hujjat internetga joylashtirildi. Tizim mohiyati quyidagicha: aytaylik, bir kishi boshqasiga 10 tanga (coin) o‘tkazadi, vaqt o‘tgach, u kishi unga 5 tanga qaytaradi. Jami ikkita operatsiya bor. Hech kim bu ro‘yxatni o‘zgartira olmasligi va keyin, masalan, hech qanday pul olmaganini aytolmasligi uchun, bu ro‘yxat qandaydir bir joyda emas, balki bir vaqtning o‘zida barcha ishtirokchilarda saqlanadi. Bundan tashqari, vaqt o‘tib ular yana bir bitim tuzmoqchi bo‘lsa, eski yozuvlar blokka shifrlanadi. Bu blokka xesh deb ataladigan uzun kod beriladi. Endi yangi bitimlar oldingi blokning xeshini o‘z ichiga olgan yangi blokka yoziladi. Bu blokdagi bitimlar ham tugagach, u ham shifrlanadi va shunday qilib, operatsiyalar ro‘yxati bloklar zanjiriga – blokcheynga tushadi. Xo‘sh, buning nimasi inqilobiy? Gap shundaki, agar bloklardan birida yozuvni soxtalashtirishga urinilsa, butun zanjir buziladi, chunki har bir blokning xeshi nafaqat operatsiyalar to‘plamini aks ettiradi, balki boshqa bloklarning xeshlari bilan ham bog‘langan. Bu qalbakilikni tizimning boshqa ishtirokchilari darhol payqaydi, chunki ular blokcheyn haqidagi barcha yozuvlarni o‘zlarida saqlaydi. Bunday ishtirokchilar, blokdagi bitimlar singari, minglab bo‘lishi mumkin, shuning uchun tizimning barcha ishtirokchilarida blokcheyn haqidagi maʼlumotlarni buzib ko‘rsatish deyarli imkonsiz. Demak, blokcheyn – bu barcha bitimlar saqlanadigan buxgalteriya kitobi, lekin bu kitob bankda emas, balki blokcheynning barcha ishtirokchilarida saqlanadi.
Xo‘sh, blokcheyn bilan kriptovalyuta o‘rtasida qanday bog‘liqlik bor?
🌐 Davomi yanada qiziq👉 https://us.uz/uz/news/post-256
🌐Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzatib boring
X |Telegram | Instagram | Facebook | Veb-site
