قرآن‌پژوهی

مراد قرآن از واژهٔ «الکتاب» تورات است یا قرآن؟
سجاد سرگلی

پنجشنبه، ۱۶ اسفند (۵ رمضان)، ساعت: ۲۲:۰۰
چهارشنبه، ۲۲ اسفند (۱۱ رمضان)، ساعت: ۲۲:۰۰
پنجشنبه، ۲۳ اسفند (۱۲ رمضان)، ساعت ۲۲:۰۰

🔹در این سه شب، دربارهٔ واژهٔ «الکتاب» و معنای آن در قرآن صحبت خواهم کرد. آیاتی را که این واژه در آن‌ها آمده مرور می‌کنم و برمی‌رسم که مراد قرآن از «الکتاب» در کدام یک از آن‌ها تنخ/تورات است و در کدامشان قرآن. این مرور نتایج بسیار شگفتی در پی خواهد داشت و نگاه ما را به قرآن و محتویات آن تغییر خواهد داد.

📎پیشنهاد می‌کنم اگر فرصت کردید، جلسات سال گذشته را گوش کنید تا با روش بررسی آیات آشناتر شوید:

نقش بافت و بافتار در ترجمه و تفسیر آیات قرآن؛
اعلان جلسات،
جلسهٔ اول،
جلسهٔ دوم،
جلسهٔ سوم‌.

📍این سخنرانی‌ها به‌صورت مجازی و در بستر اسکای‌روم برگزار می‌شوند. پیوند ورود به جلسه (با زدن بر روی گزینهٔ میهمان):
https://www.skyroom.online/ch/12ht/ghadir-cultural-house

@elahiatik

نیایش و استجابت از نظر ونسان برومر و مولانا

رمضان‌نوشت

در سکوت دل‌انگیز سحرهای رمضان، نغمهٔ دعا نجوای عاشقانهٔ بنده با معبود است. دل که در آن ساعتِ راز و نیاز بیدار می‌شود، زبان به دعا می‌گشاید و گوهر نیایش را پیشکش درگاه بی‌نیاز می‌کند. رسول اکرم (ص) فرمود: «دعا سِلاح مؤمن، ستون دین و نور آسمان‌ها و زمین است»​

. این سخن نشان از جایگاه والای دعا دارد؛ گویی دعا شمشیری است در کف عاشق تا با آن حجاب‌های میان خود و محبوب را بدرَد. به راستی دعا آیا صرفاً خواستن حاجات است یا راز عمیق‌تری در آن نهفته است؟ اهل عرفان، دعا را زمزمهٔ محبّ با محبوب دیده‌اند؛ نجوا‌یی که بیش از آنکه گداییِ نیاز باشد، گواهیِ عشق است. چنان‌که مولانا در حکایتی لطیف از مثنوی می‌گوید:

آن یکی الله می‌گفتی شبی
تا که شیرین می‌شد از ذکرش لبی

گفت شیطان آخر ای بسیارگو
این همه الله را لبیک کو

می‌نیاید یک جواب از پیش تخت
چند الله می‌زنی با روی سخت

او شکسته‌دل شد و بنهاد سر
دید در خواب او خضر را در خضر

گفت هین از ذکر چون وا مانده‌ای
چون پشیمانی از آن کش خوانده‌ای

گفت لبیکم نمی‌آید جواب
زان همی‌ترسم که باشم رد باب

گفت آن الله تو لبیک ماست
و آن نیاز و درد و سوزت پیک ماست

. یعنی هرگاه با سوز و گداز، نام او را می‌خوانیم، همان سوز دل، پیام پاسخ معشوق است و ذکر «یا الله»ی که بر لب داریم، در حقیقت لبیک حق به جان ماست.
اندیشمندان دین نیز از زاویه‌ای دیگر به معنا و کارکرد دعا نگریسته‌اند. ونسان برومر*، فیلسوف معاصر، در کتاب «هنگام نیایش چه می‌کنیم؟» (What Are We Doing When We Pray?) می‌نویسد که ایمان حقیقی چیزی جز یک رابطهٔ عاشقانه میان انسان و خداوند نیست​.
. او نیایش را تمرین دائمی ایمان و کلید فهم ایمان می‌داند​
. به بیان برومر، همان‌گونه که عشق با ابراز محبت زنده می‌ماند، ایمان نیز با نیایش تجلی می‌یابد و پیوند میان عاشق و معشوق را ایجاد و عمیق می‌کند​.

. در این نگاه، دعا یک رابطهٔ بیناشخصی و گفت‌وگوی دو دوست است، نه صرفاً ادای الفاظی به سوی آسمان. برومر تأکید می‌کند که غایت ایمان و نیایش محبت به خداوند است و دعا زمانی معنادار است که برخاسته از ایمان و عشق باشد​. وقتی مؤمن در دعا دل به خدا می‌سپارد، در حقیقت عشق می‌ورزد و رشتهٔ الفتی نامرئی میان خود و محبوب گره می‌زند.

فضای معنوی دعای سحر آکنده از عرفان و محبت است. این دعا به ما می‌آموزد که دعا کردن تنها خواهش نیاز نیست، بلکه پرورش روح در سایهٔ ذکر جمال محبوب است. هنگامی که روزه‌دار در دل شب این صفات را برمی‌شمارد، در حقیقت آئینهٔ قلب خود را به روی این انوار می‌گیرد تا به رنگ آنها درآید. هر ذکر، تلألو یک نور است که بر دل می‌تابد: نور جمال، نور جلال، نور رحمت و نور عظمت. کم‌کم قلب انسان از ظلمت گناه و غفلت تهی می‌شود و سپیدهٔ یقین در درونش طلوع می‌کند. در احادیث آمده است که دعا قضا و قدر را بازمی‌گرداند و رحمت را نازل می‌کند. امام علی(ع) می‌فرماید: «از اشک سحرگاهان مؤمن بر حذر باش»، که آن اشک آتش قهر را خاموش می‌کند و دشمن را نابود می‌سازد​

. چنین است تأثیر نیایش سحرگاهی که قطره‌ای اشکِ شوق می‌تواند دریایی از رحمت به همراه آورد.

---
* Vincent Brümmer
الهیات‌دان مسیحی بود که متولد افریقای جنوبی و شاغل در هلند بود. کتاب مهمی در
فلسفه نیایش دارد که نشر هرمس توسط اشکان بحرانی و مسعود رهبری و مقدمه و تعلیقات قاسم کاکایی آن را به فارسی برگردانده‌است.
@QuranPazhoohi

در کالبدشکافی دعای سحر (بهاء)
رمضان‌نوشت

دعای سحر ماه رمضان ساختاری منحصربه‌فرد دارد: در ۲۳ فراز پیاپی، ۲۳ صفت الهی را می‌خوانیم و خداوند را به حقِّ آن اسماء جلال و جمالش می‌خوانیم. هر فراز با عبارت «اللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ...» آغاز می‌شود و یکی از کمالات بی‌پایان الهی را به زبان می‌آورد. این ۲۳ صفت الهی که در دعای سحر آمده، عبارت‌اند از​:
زیبایی (بهاء الهی)
جمال
جلال
عظمت
نور
رحمت
کلمات (سخنان خداوند)
کمال
اسماء (نام‌های مقدس الهی)
عزّت
مشیّت (اراده و خواست الهی)
قدرت
علم
قول (سخن و وعده‌ٔ راستین الهی)
خواسته‌ها (مرادها و مطالبات محبوب خداوند)
مراتب شرف (شرافت و بزرگواری)
سلطنت (حاکمیت پایدار)
فرمانروایی (مُلک و پادشاهی الهی)
مقام بلند (عُلوّ و رفعت شأن ربوبی)
احسان قدیم (بخشش و نعمت ازلی خداوند)
آیات (نشانه‌ها و آیات گرامی حق)
شأن (شوکت و شأن ربوبی)
جبروت (قدرت مطلق و عظمت قهّاریه)
در هر یک از این فرازها، خداوند را به برترین مرتبهٔ آن صفت قسم می‌دهیم و سپس اقرار می‌کنیم که «وَ کُلُّ [آن صفت] کَذا وَ کَذا…»؛ یعنی همهٔ مراتب زیبایی‌های تو زیباست، همهٔ مراتب عظمت تو عظیم است و الی آخر. این تکرار موزون، آهنگی ملکوتی به دعا بخشیده که دل را از فرش زمین برمی‌کند و به عرش ملکوت می‌برد. عدد ۲۳ در این دعا بی‌حکمت نیست. شب قدر را شب نزول قرآن گفته‌اند و پیامبر(ص) در مدت ۲۳ سال پیام وحی را بر قلوب تشنه نازل فرمود. بسیاری از بزرگان احتمال قوی لیلة‌القدر را شب بیست‌وسوم ماه رمضان دانسته‌اند. گویی این ۲۳ نجوای سحرگاهی، رمزی از همان ۲۳ سال نزول نور است؛ هر فراز پرده‌ای از اسماء حق را کنار می‌زند و سالی از سال‌های بعثت را تداعی می‌کند. تکرار عدد ۲۳ شاید یادآور این حقیقت باشد که تمامی قرآن چیزی جز اسماء و صفات الهی نیست و در دل هر آیه‌ای، نامی از نام‌های او نهفته است. پس چه شایسته که در شب قدر، توشه‌‌ی خود را از این معرفت‌ الهی بچینیم و پیوند خود را با قرآن در تمامی دوران رسالت تجدید کنیم. در واقع، این دعا می‌تواند تمرینی برای شب قدر باشد تا هر روز، یک صفت را خوب بشناسیم و قدر خود و خدا را در نسبت با آن بدانیم. شب قدری کامل است، و قرآن در آن نازل می‌شود که شناخت همه صفات را در طول ماه رمضان در خود پرورانده باشیم. دعای سحر، چون یادآور این تمرین معرفتی و معنوی، عمل می‌کند.

@QuranPazhoohi

قرآن‌پژوهی pinned «فرزندان اسماعیل در تاریخ پیش از اسلام: شواهد کتیبه‌ای کتیبه‌های صفائی، که به اعراب بادیه‌نشین شمال شبه‌جزیره عربستان در دوره پیش از اسلام تعلق دارند، اسناد ارزشمندی دربارهٔ هویت قومی و فرهنگی این جوامع ارائه می‌دهند. یکی از جالب‌ترین این کتیبه‌ها، KRS 294،…»