Халықаралық кѳлемдеги конференцияларды ѳткериўдеги тәжирийбемниң азлығы пәнт берген жерлери де болды. Мен усы конференцияға БМШ тың бас хаткери Халик Маликти де мирәт етпекши болдым ҳәм Гүлбәҳәр деген институт хызметкериниң сырт елде оқыйтуғын, дем алысқа келген баласына Х.Маликтиң атына жазылған мирәтнама менен конференцияның бағдарламасын берип: «Мына хатты БМШ ға алып барып аўыздағыларға таслап кетпе. Халик Малик жумысқа келген ўақтын аңлып турып, ѳзиниң қолына услат» деп тапсырдым. Ол усылай ислеген, мирәтнаманы оның қолына услатқан. Анығында ҳүкиметти атлап БМШ менен байланысыўға ҳақым жоқ екен.
Мирәтнаманы оқып кѳрген Х.Малик тәртип бойынша Ѳзбекстан ҳүкиметине Нѳкиске конференцияға баратуғынын билдирген. Ташкент болса, Қарақалпақстан Республикасы Министрлер Кеңесине… Мени Министрлер Кеңеси Баслығының сол ўақыттағы орынбасары Ә.Тәжибаев шақырып «Сарыгүл ойласпастан не ислеп жүрсең? Халықаралық конференция ѳткериў ушын рухсатнамаң қәне? Қаржың барма?» деп сорады. Мен тийисли уйымнан алған рухсатнамамды кѳрсеттим, бирақ ажыратылған қаржы жоқ еди. Енди кейинге қайтыўға жол жоқ екенин түсинген Ә.Тәжибаев қолынан келген жәрдемин аяған жоқ.
Конференцияға бир ҳәпте қалған ўақытта Ѳзбекстан Илимлер академиясы Қарақалпақстан филиалының баслығы Т.Ещанов конференцияға шекем «Едиге» дәстанын китап етип баспадан шығарасаң деген тапсырма берди. Китап шығаратуғын пул жоқ. Илажсыз Ташкентке ЮНИСЕФ ке атландым. Барып «Едиге» дәстанының әҳмийетин, бурын китап болып басылмағанын, жағдайларымды түсиндирдим. Шѳлкем тезлик пенен китапты басып шығарыў ушын қаржы ажыратып, туўры «Қарақалпақстан» баспасының есап бетине ѳткерди. Баспа директоры М.Нызановтың тиккелей жәрдеми менен «Едиге» дәстанының Ѳтенияз жыраў варианты үш күнниң ишинде китап болып баспадан шықты.
Ҳақыйқатында да конференциямыз басланып атырған ўақытта Х.Малик аўдармашысы менен жетип келди ҳәм шығып сѳйледи. Ол қуры қол келмей, институтымыз ушын 8 мың долларды Министрлер Кеңесиниң есап бетине ѳткергенин айтты…
Буннан кейин Соппаслы Сыпыра жыраў ҳаққында халықаралық конференция ѳткериў ушын ҳүкиметке усыныс пенен шықтым. Бирақ, қәнигелер Соппаслы Сыпыра жыраў аңызларда ғана бар, оның орнына «Қарақалпақ халық творчествосы ҳәм искусствосы» деген темада халықаралық конференция шѳлкемлестириў мақсетке муўапық деген шешимге келди. Бул конференцияға да шет мәмлекетлерден мийманлар шақырылып, жоқары дәрежеде ѳткердик.
– Қарақалпақ фольклорының 100 томлығын баспадан шығарыў ушын жан күйдирип баслама кѳтергениңизден, дәстанларды баспаға таярлағаныңыздан кѳпшиликтиң хабары бар еди. Бундай басламаға не түртки болды? Кейин ҳүрметли дем алысқа кеттиңиз. Жетик фольклорист сыпатында кең жәмийетшиликтиң қолына тийген 100 томлық туўралы пикирлериңиз бенен ортақлассаңыз.
– Қарақалпақ фольклорының 100 томлығын баспадан шығарыў мәселесин ҳүкиметимиздиң алдына қойыўымның ең тийкарғы себеби қарақалпақ фольклоры ең бай фольклорлардың биринен саналады. Дәстанларымыз қол жазба фондында бир данадан сақланып киятыр еди. Ҳеш ким тәбийғый апатлар болмайды деп кепиллик бере алмайды, сонша қол жазбаға зыян келген жағдайда олардың тәғдири не болады деген сораў мени бәрҳа қыйнар еди. Бул машқаланың шешимин устазымыздан таптым. Ташкентке ҳәр барғанымда атақлы ѳзбек фольклористи Тѳре Мырзаның алдына барып ислеп атырған жумысларымыз, жаңалықларымыз туўралы әңгимелесер едик. Бир барғанымда ол фольклордың 100 томлығының академиялық басылымын таярлап атырғанын айтты. «Китап басып шығарыў аўыр машқала болып турған ўақытта 100 томды қалай шығарасыз?» деп сорадым оннан. «Асықпай таярлап қоя беремиз, ўақты келеди» деди ол. Мен қуўанып кеттим. Себеби, мени ойландырып жүрген машқаланың шешимин тапқан едим. Оған жан берген Тѳре Мырзаның усы гәпи болды. Сол жердиң ѳзинде Қарақалпақ фольклорының 100 томлығының академиялық басылымын баспадан шығарамыз деп алдыма үлкен мақсет қойдым. Нѳкиске келип асықпастан оның барлық тийкарларын хатқа түсирдим ҳәм ҳүкиметимиздиң алдына мәселе етип қойдым.
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

Байланыс ушын:
@Allamuratova1512
Similar Channels



Қарақалпақ Тарихы мен Мәдениеті: Керемет Бұлжымас Мұра
Қарақалпақтар — Орталық Азияның күрделі этнографиялық және мәдени ландшафтында ерекшеленетін халық. Олар негізінен Қазақстан мен Өзбекстанның шекарасында, Арал теңізінің маңында тұрады. Қарақалпақ халқының тарихы терең тамыр тартқан, оның этнографиясы мен мәдениеті бай әрі алуан түрлі. Олардың ұлттық киімі, өнері, дәстүрлері мен тілі — Орталық Азияның көптеген халықтарының мәдениетінде маңызды орын алады. Қарақалпақ мәдениеті ғасырлар бойы қалыптасып, қазақ, өзбек, орыс, және басқа да халықтардың әсерін қабылдап, өзіндік ерекшеліктерімен көркемделген. Бұл мақалада біз Қарақалпақтардың бай тарихы, этнографиялық ерекшеліктері, салт-дәстүрлері және мәдениетінің өзіндік ерекшеліктерімен танысамыз.
Қарақалпақ халқының тарихы қай кезеңдерден басталады?
Қарақалпақ халқының тарихы VI ғасырдан бастап белгілі. Сол кездерде Қарақалпақтар көшпелі өмір көшінде болған, ал олардың атасы көшпенді тайпалармен тығыз байланыста болған. Тарихи деректерге сүйенсек, олар Еділ мен Жайық арасындағы далаларда өмір сүрген.
Орта ғасырларда Қарақалпақтар Соғдия, Хорезм сияқты мемлекеттердің саяси, экономикалық және мәдени өміріне белсенді қатысқан. Бұл кезеңде өңірде мәдени және экономикалық дамудың жоғары деңгейі байқалған. Олар түрлі сауда жолдары бойында орналасқан, сондықтан халықаралық саудаға қатысу мүмкіндіктері мол болған.
Қарақалпақ этнографиясының ерекшеліктері қандай?
Қарақалпақ этнографиясы халықтың өмір салтынан, киімдерінен, тамақтану дәстүрінен, қолөнер мен өнерден көрініс табады. Мысалы, қарақалпақтардың ұлттық киімдері – кең, жеңіл, әрі түрлі-түсті болады. Олар халықтың әлеуметтік жағдайына, жастарына байланысты әртүрлі болып келеді.
Сонымен қатар, Қарақалпақ халқының тамақтану мәдениеті де ерекше. Олардың дәстүрлі тағамдары, мысалы, плов, бешбармақ, және әртүрлі ет тағамдары – ұлттық дәмнің ажырамас бір бөлігі. Халықтың этнографиясында құстар мен аңдарға байланысты әңгімелер мен аңыздар да маңызды орын алады.
Қарақалпақ мәдениетінде салт-дәстүрлердің рөлі қандай?
Қарақалпақ мәдениетінде салт-дәстүрлердің маңызы зор. Әр түрлі мерекелер мен рәсімдер, мысалы, той, неке, әрі туған күндер – халықтың мәдениетін сақтауда негізгі рөл атқарады. Әр дәстүр белгілі бір мәнге ие, халықтың тарихын, көзқарастарын, және өмір сүру тәсілдерін жеткізеді.
Салт-дәстүрлердің ішінде күй, ән, би — халықтың рухани мәдениетінің көрінісі. Қарақалпақ фольклоры, ауыз әдебиеті, және музыкалық дәстүрлері – халықтың мәдени байлығын көрсетеді, сонымен қатар жаңа ұрпаққа олардың мәдениетін жеткізуде маңызды рөл атқарады.
Қарақалпақтардың ұлттық музыкалық аспаптары қандай?
Қарақалпақтардың ұлттық музыкалық аспаптары халықтың мәдениетінде ерекше орын алады. Олардың арасында қобыз, домбыра, даулды және басқа да аспаптар бар. Бұл аспаптар халықтың музыкасын орындауда кеңінен қолданылады.
Кобыз – Қарақалпақтардың ең танымал аспаптарының бірі, ол дәстүрлі әндер мен күйлерді орындауға арналған. Домбыра да халықтың ұлттық музыкасының маңызды бөлігі болып табылады. Бұл аспаптардың көмегімен ұрпақтар арасында ұлттық дәстүрлер мен музыкалық мәдениет беріледі.
Қарақалпақ халқының ұлттық киімдері қандай?
Қарақалпақ халқының ұлттық киімдері түрлі-түсті, сәнді әрі қолайлылығы мен ыңғайлылығымен ерекшеленеді. Ер адамдардың киімдері көбіне жейде, шалбар және сыртқы киімдерден тұрады, ал әйелдердің киімдерінде көйлек, белдемше және түрлі әшекейлер болады.
Ұлттық киімдер эстетика мен функционалдылықты үйлестіреді. Олар қоршаған ортаға сәйкес келетін табиғи материалдардан жасалады. Сәнді элементтер мен ою-өрнектер ұлттық мәдениеттің байлығын көрсетеді.
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты Telegram Channel
Каналды таныстыру: "Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты" - бұл каналда Қарақалпақ халқының бай тарийхы, әжайып этнографиясы, салт-дәстүрлери ҳәм мәденияты менен танысып боласыз. Бұл канал арқылы Қарақалпақ халқының тарихы және культүрі туралы білім алуға болады. Қарақалпақ халқының ең белгілі тарихи оқиғалары мен мәдени құрамдасымен танысу мүмкін. Каналға қосылу үшін: @Allamuratova1512