از زبانِ ذَرّه / ایرج رضایی

این هم شرابِ خانگیِ ما
بی‌ترسِ محتسب خورده
بی‌هیچ بانگِ نوشانوشی
جز بانگِ ربّنایِ استادِ جاودان یادِ ما:
"محمدرضا شجریان"

(شرابِ خانگی ترسِ محتسب خورده
به روی یار بنوشیم و بانگِ نوشانوش!)
"حافظ"

@irajrezaie

"مردی از باغبان پرسید: چرا گیاهانش آنقدر زیبا رشد کرده‌اند؟
باغبان پاسخ داد: من آنها را مجبور نمی‌کنم رشد کنند، فقط آنچه را که مانع رشد آنهاست از راه بر می‌دارم."

تمثیل فوق، تمثیل زیبایی است. اما در عین حال به گمانم، تسرّی مطلق و غیرنقّادانۀ آن به عالم انسانی، باز همچنان می‌تواند مثل هر تمثیلِ دیگری، در عین رهگشایی و روشنگری، خطرناک و رهزن هم باشد.

درختان و گیاهان می‌توانند به یک باغبان خوب اعتماد کنند. آنها چاره‌ای هم غیر از این ندارند. اما مسئله این است که انسان درخت و گیاه نیست. وانگهی، در عالم انسانی چه کسی می‌تواند مطلقاً ادعا کند که باغبانِ خوبی برای دیگری است؟ گیرم که آن دیگری، نزدیک‌ترین و عزیزترین کس به آدمی یعنی فرزند او باشد. به نظرم چون نیک بنگریم بین تمثیل باغبان و تمثیل چوپان که ظاهراً خیر گوسفندانش را می‌خواهد، در اساس و ماهیت، فرق چندانی نیست. اگرچه تمثیل باغبان، لطیف‌تر و شاعرانه‌تر و به مذاق انسان امروز سازگارتر می‌نُماید و درست از جهت همین لطافت و شاعرانگی و سازواری هم، حتی شاید فریبنده‌تر و خطرناک‌تر از تمثیل چوپان باشد. هر ولیّ و قیّمی با سود بردن از استعاره باغبان، می‌تواند به تشخیص خودش، که هیچ تضمینی به درستی آن نیست، چیزهایی را مانع رشد فرد تحت ولایت و حمایت خود بپندارد و در نهایت برای از میان برداشتن خیرخواهانۀ آنها، کار را خواسته یا ناخواسته، به زور و سلطه و اجبار بکشاند که ممکن است به تباهی زندگی دیگری منجر شود.

@irajrezaie

در دلِ قاب نمی‌گنجی و این را دانم
چه کند قاب دلش را که گریزی ز تو نیست!

هر یک از ما محدودیتِ قابها و رنج و عذاب ناشی از آن را در زندگی‌مان بیش و کم حس کرده‌ایم. اما به نظرم، آدم که عکاس یا نقاش و یا شاعر باشد، برای مثال شاعر هنرمندی چون مولانا، این محدودیت قابها را بیشتر حس می‌کند؛ چنانکه فرمود:
آیینه تو را بیند اندازۀ عرض خود / در آینه کِی گنجد اَشکالِ کمالِ تو؟!
در میان هنرها، به خیالم، تنها هنر سینماست که با امکانات روایی و ظرفیت‌های بیانی و بصریِ بالقّوه بالایی که دارد، از محدودیت قابها، بیم و هراس چندانی ندارد. البته این را هم می‌دانیم که قاب گرفتن، همواره نشان از اضطرار و اجبار و محدودیت نیست؛ بلکه گاهگاهی هم، اتخاذِ طریقی هوشمندانه و از سرِ آزادی و انتخاب است که به طور خاص از جانب اهل هنر، برای بهتر تماشا کردن و نظر دوختن به یک پدیده، صورت می‌پذیرد.

(عکس از: کانالِ تلگرامیِ "رنگ و درنگ")

@irajrezaie

هزار بار بِشُستم دهان به مُشک و گلاب
هنوز نام تو بُردن دریغ می‌آید!

آدمی را از زمزمه و نیایش گریزی نیست. چه کسی هست که گاه‌گاهی به آسمانِ لایتناهی، این سقفِ بلندِ سادۀ بسیار نقش، به تعبیر حافظ، نظر ندوخته باشد و در حسی از حیرت و عظمت و خشوع فرونرفته باشد. گیرم که فروید، پدرِ علمِ روانکاوی، در مواجهه‌ای که ظاهراً موجّه می‌نماید، این احساسِ یگانگی و درآمیختگیِ کیهانی را که رومن رولان، نویسنده شهیر فرانسوی، احساسِ اقیانوسی‌‌ می‌نامید، از آسمان به زمین فرود آورد و در نهانی‌ترین لایه‌هایِ ناهشیارِ ضمیرِ هر شخص، در پیوند با کودکی و نیازها و حرمان‌های آن ایام، که مهم‌ترین‌شان طلب امنیّت است، جست‌وجو‌ کند. به هر تقدیر، از هر منظر که بنگریم، گاهی انسان، حس زمزمۀ آن‌سویی‌اش را از دست می‌دهد؛ نه به این دلیل که آسمان را اساساً کور و کر و کبود، تهی از هر وجودِ غایی و متعالیِ ندانم‌که‌ و ندانم‌‌چه‌ای می‌بیند. بل از آن رو که احساس می‌کند واژه‌ها، اگرچه بغایت عمیق و پاک و لطیف، واژه‌های او و لایقِ دهان و انفاس و گفتار او نیستند. واژه‌هایی که بر زبان آوردن آن، دلیری می‌خواهد؛ به قول حضرت خداوندگار، نفسی پاک‌تر از باران می‌خواهد! (کان نفس خواهد ز باران پاک‌تر/ وز فرشته در روش درّاک‌تر)
باری، در چنین حالتی، اگر آدمی، دهان از هر گونه ذکر و نیایشی فروبندد، به صدق و راستی نزدیک‌تر نیست؟ وانگهی، چنین سکوتِ صادقانه و شرافتمندانه‌ای، خود شکلی از نیایش نیست؟!

@irajrezaie