فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی.

⤴️⤴️⤴️⤴️
۲۰- له‌ ساڵی 1957ی زایینی له‌ سورییا كتێبێک به‌ ناوی(گوتنا پێشینیان) له‌ لایه‌ن مامۆستا جگه‌رخوێن چاپ و بڵاو كرا كه‌ بەشێوه‌ی كرمانجی سه‌روو و به ‌پیتی لاتینی له‌چاپ دراوه‌.
۲۱- له‌ ساڵی 1958ی زایینی كتێبێكی تر به‌ ناوی(تعریب حكم و امسال كردیه‌ و مغازیها) له‌ حه‌له‌ب چاپ كراوه‌. ئه‌م كتێبه‌ له‌ لایه‌ن ئه‌فسه‌ری خانوو‌نشین(كه‌ننه‌) به‌شێوه‌ی كرمانجی ژووروو بڵاو كراوه‌.
۲۲- له‌ ساڵی 1961ی زایینی كتێبێكی فۆلكلۆر له‌باره‌ی كورده‌وه‌ ده‌رچووه‌ به‌ ناوی(سه‌رنجێک له‌ ده‌روازه‌ی فۆلكلۆری كورده‌وه‌) ئه‌م كتێبه‌ له‌ لایه‌ن مامۆستایانی سوله‌یمانی ئاماده‌یان كردبوو
۲۳- هه‌ر له‌ ساڵی 1961ی زایینی كتێبێک به ‌ناوی(په‌ندی پێشینیان و قسه‌ی نه‌سته‌قی گه‌لانی ڕۆژهه‌ڵاتی له‌لایه‌ن دوكتور قه‌ناتی كوردۆ و كوردناسی سۆڤیه‌ت‌ م. رودینكۆ 350 په‌ندی كوردیان به ‌كوردی و ڕووسی تێدا بڵاو كردووهتەوە
۲۴- نزیکەی ۳۰ ساڵە خەریکی نووسینی کتێب و فەرهەنگ و کاری وەرگێڕانی کوردی دەکا؛ کاک ڕەحمانی جەوان کوچک.               «««««««««««««««««
سه‌رچاوه‌كان؛
۱- ژیناوه‌ری زانایانی كورد له‌ جیهانی ئیسلامه‌تی نووسینی: محه‌ممه‌دساڵح ئیبراهیمی(شه‌پۆڵ) چاپ 1364ی هه‌تاوی
۲- گۆڤاری سروه‌ ژماره‌ی 86 خه‌رمانانی 1372ی هه‌تاوی

                                 -۲-



@farhangijin

پەند و مەتەڵ:
هه‌ندێ له‌ زانایانی كورد كه‌ بۆ كۆكردنه‌وه‌ی فه‌رهه‌نگی باوی ناو كۆمه‌ڵی كورده‌واری خۆیان ماندوو كردووه‌ و شوێنه‌واره‌كانیان به‌ یادگار به‌جێ ماوه‌، ئه‌مانه‌ن:
۱- مامۆستا ئیسماعیل حه‌قی شاوه‌یس كه‌ 60 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر كتێبێكی به‌ ناوی(قسه‌ی پێشینیان و هه‌ندێ په‌ند و قسه‌ی باو و باپیرانمانی كۆكردوه‌ته‌وه‌ و له‌ چاپی داوه‌.
۲- مامۆستا مه‌عرووف جیاووک 40 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر كتێبی( هه‌زار په‌ند و ئامۆژگاری پێشینیان)ی كۆ كردووه‌ته‌وه‌ و به ناوی: هه‌زار په‌ند و بێژه‌ له‌چاپی داوه،
۳- دوكتور محه‌ممه‌د كه‌یوان موكری له‌ ساڵی 1327ی هه‌تاویدا هێندێ گۆرانی و مه‌قامی كوردی كۆكردوته‌وه‌ به ‌فارسی و كوردی له‌ تاران به ‌چاپی گه‌یاندووه و به‌ ناوی( گۆرانی یا ته‌رانه‌های كورد) له‌ چاپی داوه‌،
۴- مامۆستا پیره‌مێردی نه‌مر هێندێ په‌ندی پێشینیانی له‌ ڕۆژنامه‌ی ژیان و ژینا بەچاپ گه‌یاندووه‌ و كاكه‌ی فه‌لاح به‌ ناوی ( په‌نده‌كانی پیره‌مێرد) له‌ سێ به‌رگا بەشێوەی كتێب كۆی كردوه‌ته‌وه و له‌ چاپی داوه.
۵- مامۆستا شێخ محه‌ممه‌دی خاڵ نیزیكه‌ی 1300په‌ندی به‌ ناوی (په‌ندی پێشینیان) كۆ كردووه‌ته‌وه‌ و له‌ ساڵی 1958ی زایینی له‌ چاپی داوه.
۶- زانای به‌ناوبانگی كورد، شێخ محه‌ممه‌دی مه‌ردوخ، نزیكه‌ی 900 مه‌ته‌ڵ و مه‌سه‌لی ناوچەی ئه‌رده‌لانی له‌ ناوچه‌ی سنه‌ كۆ كردووه‌ته‌وه‌ و له‌ سه‌ره‌‌تای به‌رگی دووهه‌می فه‌رهه‌نگه‌كه‌ی خۆیا له‌ چاپی داوه.
۷- زانای پڕكار كاک عوبه‌یدوڵڵای ئه‌یووبیـان دوو به‌یتی به‌ ناوی(چریكه‌ی خه‌ج و سیامه‌ند) و (چریكه‌ی مه‌م و زین) له‌ شاری ته‌ورێز به‌ چاپ گه‌یاندووه‌.
۸-  زانای به‌رێز قادری فه‌تتاحی قازی تا ئێستا چه‌نه‌ به‌یتی وه‌ک (شێخی سه‌نعان)، (مێهر و وه‌فا) و چه‌ند به‌یتی دیكه‌ له‌ لایه‌ن(موسسه تاریخ و فرهنگ ایران وابسته به دانشكده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ئازه‌رئابادگان) به‌ چاپ گه‌یاندووه‌.
۹- كاک محه‌ممه‌د تۆفێق وردی هه‌ندێ له‌ به‌یته‌كانی عه‌لی به‌رده‌شانی به ‌ناوی (فوڵكلۆر)ه‌وه‌ له‌ چاپ داوه.
۱۰- دوكتور عێزه‌دین مسته‌فا ره‌سووڵ له‌و باره‌وه نووسراوه‌ێكی جوان و به‌نرخی هه‌یه‌.
۱۱- دوكتور جه‌ماڵ نه‌به‌ز هه‌ندێكی چیرۆک و په‌ندی پێشینیان له‌ ئاڵمان چاپ كردووه‌.
۱۳- پرۆفسور ئۆرسكارمانی ئاڵمانی كه ‌له‌ ساڵی 1903ی زایینیدا هاتووه‌ته‌ مه‌هاباد، له‌ زمانی کاک ڕه‌حمان به‌كری موكرییه‌وه 12 به‌یتی كۆ كردووه‌ته‌وه‌ و له‌ ساڵی 1909ـ1906ی زایینی به‌ ناوی (تۆحفه‌ی موزه‌فه‌رییه‌)ه‌وه‌ له‌ شاری برلینی ئاڵمان له‌ چاپی داوه‌ و داویه‌تی به‌ مۆزه‌ی موزه‌فه‌ره‌دین شای قاجار.

۱۳- ڕۆژێ لیسكۆ فه‌ڕانسه‌وی له‌ ساڵی 1904ی زایینیدا كتێبێكی به ناوی (تكش كوردیش) یانی (متونی كورد)ی كۆ كردووه‌ته‌وه‌ و به‌ زمانی فه‌ڕانسەیی له‌چاپی داوه‌.
ئه‌م كتێبه‌ پێنج چیرۆكی كۆنی بادینانی و 308 مه‌ته‌ڵ و مه‌سه‌لی بادینانی تێدایه‌، لسكۆ ساڵی 1958ی زایینی كتێبێكی دیكه‌شی به‌ ناوی(مه‌می ئالان) له‌ شام به‌چاپ گه‌یاندووه.

۱۴- دوكتۆر فانسۆمی ئه‌مریكاییش له‌ ساڵی 1906ی زایینی هێندێ گۆرانی موكری له‌ سابڵاغ كۆ كردووه‌ته‌وه‌ و له‌ ساڵی 1919ی زایینی له‌ چاپی داوه‌.

۱۵- پرۆفیسۆر مه‌كنزی هێندێ چیرۆكی له‌ هه‌رێمی سوله‌یمانی كۆ كردووه‌ته‌وه‌ و به ‌ناوی (دی كوردش) دای لیک ستادیش هه‌روه‌ها پرۆفیسۆر مه‌كنزی هاتووه‌ 75 مه‌ته‌ڵ و مه‌سه‌لی كوردی كه‌ بهشێوه‌ی ئه‌رده‌لانی له‌ فه‌رهه‌نگی(مه‌ردۆخ) هه‌ڵیبژاردووه‌ و له‌چاپی داوه‌.

۱۶- مامۆستا سه‌یید عه‌بدولحه‌میدی حیرەتی سه‌جادی
۱۷- مامۆستایان مه‌حموود زامدار و خالید جووتیار، چه‌ند جارێک له‌ ڕۆژنامه‌ی (هاوكاری)دا په‌ندیان بڵاو كردووه‌ته‌وه‌.
۱۸- له‌ ڕۆژنامه‌ و گۆڤاره‌كانی هه‌ر چوارپارچەی كوردستانیش په‌ند و قسه‌ی نه‌سته‌قی كوردی بڵاو ده‌كرایەوە.

۱۹- له‌ ساڵی 1957ی زایینیدا له‌ یه‌ریڤان پایته‌ختی ئه‌رمه‌نستان كتێبێك له‌ لایه‌ن حاجی جوندی نووسراوه‌ كه ‌ناوی(فۆلكلۆرا كورماشه‌) بوو. به‌ دیالیكتی كرمانجی سه‌روو و به‌ پیتی لاتینی كوردی نووسراوه كه‌ 370 په‌ند و قسه‌ی نه‌سته‌قی كوردی بڵاو كرابووەوە.⬇️⬇️⬇️⬇️


                                  -۱-


@farhangijin

وردە فەرمایشت ( ۴)

دەڵێن؛ "نان بۆ نانەوا و گۆشت بۆ قەساب."
ڕاستە!
بەڵام لە وڵاتی ئێمە نانەوا ئیشی گۆشت دەکات و قەسابیش ئیشی نان. کوێخاش ڕازییە!

س.ه.هیدایەتی


««««««««««««««««««««

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

لینکی کۆڕی کاناڵ
https://t.me/farhangijin1

1 چیرۆکی گیسکی بەلەمس

نەورۆز و مەسەلی کۆنی گیسکی بەلەمس و زستان
شەڕی سرووشت لەگەڵ بوونەوەر(لێرەدا گیسک)کە سەمبولی جم‌ووجۆڵ و بزۆزی و سەرسەختییە.
دایەحەنیفە ناسری دایکی خوالێخۆشبوو مامۆستای نەمر سمکۆ پاکزاد.

تۆمار کردنی وتووێژ: مێهری پاکزاد 1397.12.20
«««««««««««««««««
ناوی هەندێک چیرۆکی کوردی تایبەت بۆ وەرزی زستان.👇🏼


1 گیسکی بەلەمس
2 خوشکی سوار
3 ئاڵەکۆک
4 پەندی ڕۆژگار
5 چلەی چووک
6 بێڵندانە

ناردنی: F-Kurd
@farhangijin

‌ پێش ئەوەی بێینە ئەوروپا ناوی زۆر شاعیری جیهانیمان بیستبوو، زۆر سەرسام بوین، بەبێ ئەوەی  شێعرەکانیانمان خوێندبێتەوە، هەر لە پابلۆ نیرۆداو، پۆشکین و، نازم حیکمەت و مەحمود دەرویش، مزەفەر نەوابو، کەریم ئێراقی و زۆری تر، دوای ئەوەی کونچکاوی یا فزولی وای لێ کردم بیانخوێنمەوە، تێگەیشتم کە: ئەوەی شاعیرانی بێ‌دەوڵەتی خۆمان وتوویانە،  زۆر باڵاترە لەوەی ئەوان، بەڵام مرۆڤی بێ‌دەوڵەت و بەکۆیلەکراو، هەمیشە دەرەوەی خۆی بەجوانتر ئەبینێت، نە کەس دەیانناسێت نە خۆمان ناسیومانن، نە وەرگێڕاونەتە سەر زمانەکانی جیهان، کاتێ لەتیف هەڵمەت ئەڵێ:
لەم جیهانەی کە وا کاسی دەنگی گۆرانی و تفەنگە،
لەم جیهانەی کە وا نوقمی شەوەزەنگە،
لەم جیهانەی کە گشت شتێ نوقمی ژەنگە،
دەنگی تۆ خۆشترین دەنگە،

دە فەرمون ئەم وێنەیەم لە شێعرێکی دیکەی ئەم جیهانەدا بۆ بدۆزنەوە؟ یا ئەم شێعرەی پەشێو، کە دەڵێت:
تۆ ئاوێنەیت،
لەناو تۆدا هەموو دنیا بەدی دەکەم.

یا ئەو شێعرەی حەمەسەعید دەلێت:
خۆشم دەوێیت و دەزانم چارەنووسم بەندە بە ئەوینی تۆوە.

.یان ئەو شێعرەی رەزا حەمە دەڵێت:
ئەگەر ئەم دنیا گوڵێک بێت،
تۆی ئافرەت ڕەنگ و بۆیەتی،
هەرکەسێکیش تۆی خۆش نەوێت دیارە ڕقی لە خۆیەتی.
ئەمە تەنها باسی شاعیرانی سەردەمی خۆمانە...

خالید ڕەشید

@farhangijin

سڵاوتان لێ بێ

وەک ئەمن بیستوومە کوندەبوو باڵندەیێکە هێزی چاوی کزە و بەتایبەت بە نووری هەتاو یەکجار وەڕەزە و بە ڕۆژ چاوی باش نابینێ. بەپێچەوانەوە هێزی گوێی یەکجار بەهێزە(بەتایبەت بۆ فرێکانسی دەنگە هەرە نزمەکان). بۆیە بە شەو ڕاو دەکا کە دەنگ و هەرا کەمترە. لەبەر ئەوەشە کە دەچێتە شوێنی وێرانە و کاول و دوور لە ئاوەدانی هەتا دەنگ و هەرای دەوروبەری سەری لێ نەشێوێنێ و بتوانێ هەست ڕابگرێ و خرتە و خوشەی نچیرەکەی هەست پێ‌بکا و ڕاوی کا.
وەکوو دەشزانین نچیری کوندەبوو مشک و مار و سمۆرە و کەروێشک و شتی وایە. زۆر بەدەگمەن بیستوومە کوندەبوو زیانیی کردبێ و مریشک و جووجەڵەی خەڵکی نێودێی ڕفاندبێ.
ئەوانەم عەرز کردی هەتا پێت بڵێم: کوند نەگریس و بەدفەڕ و وەیشوومە و نەهات نیە. بەڵکوو ئەو شوێنەی ئەم بەستەزمانە هێلانەی تێدا دەکا پێشتر بە دەستی داعبایێکی دوولاقی بەدفەڕی ناجسنی دوابڕیاو، کاول کراوە و بووەتە وێرانە!

بە سپاسەوە🙏🙏

عەلی محەممەدی

@farhangijin

‌ شوێنه‌ناوه‌كان (Toponymy) گوندی جافرخان

✍️نووسینی چاوشینی باوه‌خه‌ڵیفه(عابید حسه‌ینی)

هه‌لۆرێ، دواوان، به‌رده‌زه‌رد، ڕه‌قه‌جۆ، شه‌خسه‌كه‌، دێكۆن، زه‌لكه‌، كانی خواداوه‌، به‌فره‌وه‌چاڵ، ئه‌حمه‌وكه‌للـه‌ی، گۆلوه‌ن، بان بیر، كڵاشته‌كه‌ره‌، سۆراوا، به‌رده‌ڕوخیاوه‌، هه‌وار موحه‌مه‌و، عه‌له‌ پاشكیاو، دۆڵه‌وشكه‌، گه‌ڕاو، شیوسه‌عی، تاڵه‌سوار، كه‌وبی، هه‌ڵێڵانه‌، تفه‌نگچیان، هه‌وارسه‌فه‌ر، وزمه‌كه‌، حه‌مه‌ ته‌ختێ، شیوحه‌وزه‌كه‌، پاڵه‌وانه‌، كونه‌ گوری، هه‌رمێ گوڵاوی، مێزه‌كه‌ره‌، مانگامردوو، حه‌مه‌شه‌شه‌، بزنكوژیاو، گاوازی، خانه، مه‌نێ جاڕ، به‌رده‌چه‌رموو، ڕێی ڕه‌شی، كاكل به‌وه‌، هه‌وره‌برووسكه‌، كانی كه‌ركوڵ، كانی چیاو، تاڵه‌خۆشه‌، بێسان جاڕ
🔸هه‌لۆرێ: جۆلانەی گوریس
🔸دواوان: شوێنێکە کە دوو ئاوی تێدا تێکەڵ ببێ

🔸زەل: گیایەکی لق درێژه لە گوێ ئاو دەڕوێ

🔸 كڵاشته‌: خوراندن، بە نینۆک کڕاندنی پێست

🔸سۆر: سەنێر، شیاكه‌
🔸تاڵه‌: ئەسمەری ئاماڵ‌ڕه‌ش

🔸گه‌ڕاو: جۆرە ئاوێکی بۆگەنی ترشە لە هێندێ شوێن هەڵدەقوڵێ

🔸 كاكل: ناوی كوڕانه، گیایەکە بۆنخۆش وەک ڕێحانە دەچێ

🔸وزم: دارەڕەش، نارەوەند
🔸 شه‌شه‌: كه‌سێكه‌ كلكی ده‌ستی یان قامكه‌ی پای شه‌ش دانه‌ بێت.

لە کاناڵی( ئاسۆی ژیانی ساحێب) وەرگیراوە

@farhangijin

بەشی یەکەمی ئەم وشانە ڕوونە کە لە وشەی ( پێ یان پا ) واتە قاچ درووست بوون.
ئەی بەشی دووەمی ئەو وشانە لە چییەوە هاتوون؟
ئایە بەشی دووەمی ئەم وشانە واتایان هەیە یان پاشگرن؟
پیاسە
پێخواس
پێڵاو
پاژنە
پێگە
پیادە
پێمەڕە
پێخوست
پێلەقە یان پێلاقە


خالید خاکی

@farhangijin

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی. pinned «سڵاو و ڕێز بۆ هەموو ئەندامانی کاناڵی فەرهەنگی ژین...🤝🌺. ئامانجی سەرەکی لەو تاقیکاریانە، هەر وەک دەزانن، پاراستن و هێشتنەوەی وشە و مەتەڵە و بابەتەکانە، نەک هەر لایەنی تاقیکاریەکە، جا لەبەر ئەوە تادەتوانن کاناڵەکە بە دۆستان و ناسیاوەکانتان بناسێنن... سپاس…»

٥٠ نموونەی "پێ"، "تێ"، "لێ"
"پێ"، "تێ"، "لێ" لە زمانی کوردیدا زۆر تایبەتمەندە و دەکرێت بڵێین کە لانی‌کەم دوو ئەرکی گرنگیان هەیە:
１. وەک پێشگر: دەلکێنە سەرەتای چاوگەوە و وشەی داڕێژراو دروست دەکەن:
پێوتن، تێخستن، لێوەشاندن
***
２. وەک وشەی سەربەخۆ: کاتێک لەجیاتی پێشبەند و جێناوێک بێن:
وەک پێشبەند و جێناو، وەک دوو وشەی سەربەخۆ دەنووسرێن:
من قسەکەم "بە ئەو" وت.
کورتتر دەبێتەوە، وەک یەک وشەی سەربەخۆ دەنووسرێت:
من قسەکەم "بەو" وت.
لەویش کورتتر دەبێتەوە، هەر سەربەخۆ دەنووسرێت:
من قسەکەم "پێ" وت.
ئەو ڕوونکردنەوەیە بە هەمان شێوەی سەرەوە "تێ" و "لێ"ش دەگرێتەوە.
***
لێرەدا ٥٠ نموونە دەنووسینەوە کە لەوانەدا "پێ"، "تێ" و "لێ" بەجیا دەنووسرێن:
١. نامەکەم پێ دا
٢. چاوم پێ کەوت
٣. گوێم لێ بوو
٤. لێم تێ گەیشت
٥. بەڵێنم پێ دا
٦. درزی تێ کەوت
٧. دەستی لێ مەدە
٨. بیرم لێ کردەوە
٩. پێنووسەکەی لێ سەند
١٠. گوێم لێ بگرە
١١. ئاماژەم پێ کرد
١٢. چاوم تێ بڕی
١٣. هەواڵم پێ گەیشت
١٤. دەستی تێ خست
١٥. وانەم لێ وەرگرت
١٦. ڕووناکیی پێ دا
١٧. گوێم لێ بوو
١٨. ئاوڕی لێ نەدامەوە
١٩. گرنگیی پێ دا
٢٠. لێی تێ گەیشتبوو
٢١. بەردی تێ دەگرم
٢٢. باوەڕم پێ هەبوو
٢٣. گوڵم پێ دا
٢٤. پارەم لێ وەرگرت
٢٥. ڕووی تێ کرد
٢٦. دەرگام لێ داخست
٢٧. پشتم پێ بەست
٢٨. گوڵی لێ دەرچوو
٢٩. دەستی پێ ناگات
٣٠. قسەکەی پێ بڕی
٣١. ڕێگەم پێ نادات
٣٢. دەستی لێ هەڵگرت
٣٣. پارەی تێ چوو
٣٤. ئاوڕی لێ دایەوە
٣٥. دڵی پێ سووتا
٣٦. نانی پێ گەیاند
٣٧. جلم پێ گۆڕی
٣٨. حەزی لێ کرد
٣٩. بەردی تێ دەگرم
٤٠. پارچەیەکی پێ دا
٤١. سەری لێ لەقاند
٤٢. هەناسەی پێ دا
٤٣. ئاوری تێ بەربوو
٤٤. بەردێکی پێ هەڵناگیرێت
٤٥. چاوی لێ هەڵنەگرت
٤٦. دەستی پێ گرت

٤٧. گوڵی تێ چاند
٤٨. پەیامی پێ گەیاند
٤٩. جارێکی تر لێی تێ گەیشتم
٥٠. دڵی پێ خۆش بوو

هیوادارم ئەم 50 نموونەیە بتوانێت باشتر یارمەتیت بدات لە تێگەیشتنی بەکارهێنانی "پێ"، "تێ"، "لێ" لە ڕستەکاندا.
مەحوی و یاری بە "پێ، تێ، لێ":
لەسەرخۆچوونە، شەیدابوونە، قوڕپێوانە، سووتانە
هەتا مردن، مەحەببەت ئێشی زۆرە، ڕیزی لێ دەگرم
چ شۆخە ئاگرم تێ بەردەدات و پێم دەڵێ: یا شێخ!
بە خاشاکی دەوت شوعلە، عەسامە دەستی پێ دەگرم
کە سینەی ڕێشمی بەو تێغی نازە ئەنجن ئەنجن کرد
وتی: پەژموردەیە ئەم لالەزارە، ئاوی تێ دەگرم
لە پاداشتی قسەی سەردا هەمە ئاهـ و هەناسەی گەرم
کەسێ شێتانە بەردم تێ گرێ، من بەرقی تێ دەگرم
شوکر هوشیارە مەحوی، تێ دەگا دنیا خەراباتە
کە بەدمەستی بکا ئەهلی، خراپەی بۆ چی لێ دەگرم!

ـــــــــــــــــــــ ــــــــــــــ
نووسینی بەڕێز Diyako Hashemi

لە کەناڵی "با قسەی خۆش ون نەبێت" وەرگیراوە

@farhangijin

نیشانەی (✅) لە ئینگلیسی دا ناوی لێنراوە تیک. فەرهەنگستانی زمانی فارسی ناوی لێ‌ناوە هەفتەک.
نازانم لە باشوور چی بەم نیشانەیە دەگوترێت؛ بەڵام بە بڕوای من ئێمەیش هەر تیک بەکار بێنین باشە. تیک لە کوردیدا واتا تەقەڵ. ئەمەیش هەرچەند تەقەڵ نیە بەڵام زۆریش لە تەقەڵ دوور نییە.

   عەبدولواحید

@farhangijin

سوورە كانیاوی «هەلاوان» هێشتا؟
خوێن و ئەسرینی لە چاوان هێشتا؟
*
ماوە لێی «ئاشی گوڵان» بەرداشی؟
سەری جاشان بكەمە باراشی

ئاشەوانی بەورەی ئەم ناوە
ئاشی بە خوێنی نەیار گێڕاوە
*
«پاشبڵاخ» باخی بەهەشتی دنیای
داخەكەم جەردە تورك ناوی نای

تۆ دەبوو ناوت ئەوین‌ئاوا با
دڵەكەت كانیی حەز و هیوا با

تەرەغە! سەربەتەمی، دڵبەخوێن
سینە برژاوی، سەر و ڕوو بژوێن

دڵپڕی دەستەیەكی خۆخۆری
گەرچی جێژوانی دڵی پڕشۆری

ئەو دڕ و ڕق‌لەزگانە كورد نین
ڕۆحی كورد دوورە لە تاڵان و بڕین

دڵی كورد كانی ئەوینە و جوانی
وەك سەرت بەرزە ورە و ویژدانی

تاقمێكن كە دڕ و ژاراوین
بێ‌بەزە و یانیگر و قیناوین

توخمی تورك و عەرەبن جێماون
ئاشقی خوێن و گڕ و شاڵاون

بۆ نەیار هێندە بە دڵ داهاتن
تاكوو حیزانە بە چۆكدا هاتن

چوونە كڕنۆشێ لەبەر پێی دوژمن
ئافەرینێ سەری تێدا بردن

گایە بوون عەشقی نەقیزە و خەرەزەنگ
تەپ و گوێ‌فیچ و خەساو، گێل و دەبەنگ

جەرگی دایكی خۆی ئەكێڵا بۆیان
بوو بە دەسكی چەقۆ شاخی خۆیان

بەو چەقۆیە هەموو سەریان دەبڕا
ورگ و جەرگ و دڵی سڕیان دەدڕا

هێندە مەست بوونە بە چێژی جاشی
هەر دژێ بێ دەبنە وێڵداشی

خاكی خۆیان دەكەنە مۆڵ بۆیان
دەمڕن وەك سەگی كرمۆڵ بۆیان

لە دەس ئەو دەستە دڵم بێزراوە
ڕۆحی هەستم بە كەسەر خنكاوە

خۆزگە بێ شاعیری پیری «كۆكە»م[6]
ویش بسووتێ بە خەمی ئەمڕۆكەم

وەكوو ئەودەم گەلی خۆخۆر ماوە
جێگە سمكۆڵ و شەڕ و شۆر ماوە

گڕپژی واژە بە سەریاندا كا
خەنجەری خامە لە دڵیان ڕاكا

تەرەغە! ناخی بەسۆم گڕکانە
دڵ قەمۆچکەی گڕە، گڕبارانە

شەوە تاریکە دڵم گیراوە
شەوەزەنگ قامکی لە چاوم ناوە

شەو کڕە باڵی ڕەشی بێ سێبەر
لە خەوان گوند و مرۆڤ و دێبەر

چڵکنێکی قزە، بێ‌جەرگ و زۆڵ
خۆی مەڵاس داوە لەنێو چاڵوچۆڵ

بۆ قومێ چڵپە خەریکی ڕاوە
داوی بۆ باز و هەڵۆ داناوە

نیوەشەو نێرەهەڵۆی شاخ و کێو[7]
داگەڕا ڕوو بە چەم و گوند و نشێو

چوونە کڕنۆش لەبەری ئاو و زەوی
بۆێ نەوی کرد سەری، هەوراز و نەوی

خاک کە هەنگاوی دەکرد ماچ‌باران
ئاو دەمی پێوە دەنا و دەیتاران

نەیدەویست خۆڵی لە سۆلی نیشێ
تۆز لەسەر پێ‌وقەدەمی هەڵنیشێ

هێشتە تێرماچ نەببوون خۆڵ و بەرد
ئۆقرە بگرن بە شەقاوی کووهگەرد

هاتبوو ماڵی دڵی دێ ڕوون کا
تیری چڵکن دڵی مانگی پێکا

تیری چڵکن کە بە ڕووناکی وەڕی
دێ شکا پشتی، هەیڤ ڕەنگی پەڕی

تەمی لێ نیشت سەری «ئاسمان‌بڵاخی»
ڕەش پەڕی هەورێ بووە بەیداخی

دەستی نا سەر دڵی «شیلاناوی»
ماچی کرد چاوی ئەسر تێزاوی

دەشت و گرد و چەمی ئەم مەڵبەندە
پاکی خەمبار و کز و دڵمەندە

خەم زنەی خوێنی لە چەم پێ ڕشتوون
یارە کێوگەردەکەیان جێی هێشتوون

گوڵ بە شاباڵی پەپوولان دەفڕن
ڕێی چیا و دەشت و بیابان دەبڕن

بۆ بەهاری دڵی نووستووی دەگەڕێن
بۆ گڵی گۆڕی بزربووی دەگەڕێن

تاکوو باوەش لە گڵی وەربێنن
ڕۆحی شەیدا و لە کوڵی بدوێنن

لەوێ شین ببنەوە سەر هەڵبێنن
ڕەگی خۆیان لە دڵی هاڵێنن

با لە ئاڵای گەشی کوردوستانێ
تێر بە چاوانی ئەوان بڕوانێ

هەڵمژێ بۆنی شنەی ئازادی
داگرێ ڕۆحی، موچڕکی شادی

«شاخی شێخ هەمزە» لە « قاقڵاوا»وە
گڕی تۆڵەی لە دڵا ڕسکاوە

خڕ و دۆڵی زنەیە، خوێناوە
خوێنی کووهگەردە پەڵەی پێ‌داوە

سەری نا سەر دڵی «دووبرا کووژراو»
پێک‌گەیین ئەشک و دڵی هەڵقرچاو

دەستی هاواری دەکێشێ بۆ لات
چاوەڕێیە دڵی کەیلی «ئاوات»

دەڵێ سەر هەڵبڕە لێم قەوماوە
کێو و کەژ بێ کەس و بێ خێو ماوە

شەوە پێپەستی پەژارە و دەردم
خوێنی پڕژاندە بنار کووهگەردم

مانگی ئەم شەو لە قەفەسدا دیلە
گوێی لە قاسپەی کەوەکەی «زەنبیل»ە[8]

پێت دەڵێ: پشت و پەنای کێوانم!
دڵشکاوم لە دڵت میوانم

تۆ مەکۆی تیشک و تریفە و نووری
ژوانی سەد کۆڵنەدەری ڕووسووری

سنگی تۆ سەنگەری«چرچە» و «خدر»ن
ئەو برووسکانە کە وەک تۆ نەمرن

پەڵەهەورێ ئەگە هات بۆ ئێرە
ڕێژنەیەک خوێنی دەیە و بینێرە

دەمەوێ لێرە چرای ڕۆژ هەڵکەم
خوێنی کووهگەرد و خدر تێکەڵ کەم

با دەنووک سوور بێ مەلی تەرت و گەوان
با لە قاسپەی نەکەون قاسپە خاسەکەوان

سوور دەکەم پێی پەڕ و دەندووکی شێعر
با هەتاو بڕژێ لە نەینووکی شێعر

با چیا وەک دڵی «ئاوات» گەش بن
خاسەکەو خاوەنی شاخ و کەژ بن

ئەو کڕووزەی کە لە «زەنبیل»ەوە دێ
لە دڵی لەت‌لەتی «کامیل»ەوە دێ

ڕۆحی تێکەڵ شنەیە و سەوزایی
لە دڵی دەتکێ وشەی دەریایی

هەر وشێکی گەشی، لافاوێکە
خوێن و کسپەی دڵە سووتاوێکە

پێت دەڵێ: ئەی تەرەغەی دڵ‌خەمبار
کۆنە جێژوانی وشەی سەوزی هەژار

بۆ سڕ و دوورەپەرێز وەستاوی؟
سەربەهەش ماوی کڕ و داماوی؟

تەرەغە دەستی من و داوێنت
تۆ سەری بەرز و دڵی خاوێنت

بگە فریای دڵەکەی سووتاوم
وەرە هانای سەری گڕ تێزاوم

تەرەغە! كانی ئەوین و جوانی

                              -۳-
@farhangijin

لە دەسی خاكەكەما پێنووسی
ناوی تشكت لە دڵی شەو نووسی

فێری وانەی نەبەزینت كردین
ئاشقی بەرزەفڕینت كردین

«یەكەسەر» تاجی ورەی نایە سەرت
چوونە كڕنۆش كەژ و كێوان لەبەرت

باوەشت كردەوە بۆ هی وامان
تۆ نەبای قەت نەدەبوو هیوامان

بۆ هەژار لانكە بوو سەر شانی تۆ
فرچكی گرت بە مەمی كانیی تۆ

بۆیە ڕووناكە دڵی «كانییە سارد»
شیری زامار لەسەری گیانی سپارد

مام هەژار شیعری لە ئەدگاری پژاند
مەلی واژەی لەسەری هەڵدەفڕاند

ڕۆحی تێكەڵ بوو لەگەڵ سەرچاوەی
بۆیە وا ڕوونە دڵی ئەو ئاوەی
*
«خیزەشینت» بە گوڵان ڕازاوە
جێ پشووی «قالەمەڕە»ی لێ ماوە

زایەڵەی سووری گەرووی شمشاڵی
لە دڵی هەوری دەخشكاند باڵی
*
ژوانی فرمێسكە خەمی بێ بن بووی
سەنگەری شێعری هەژار هێمن بووی

سینگی بەرگێڵەكەی «ئەشكەوتی هەژار»
ماوە پێوەی گوڵە ئەسرین بە هەزار
*
ئەسری شیڵان و ڕەز و تووتڕكن
لە بنار و ڕەوەزانت دەتكن

دەنكە فرمێسكی نیگای دارەبەنن
بە چەمە خوێنی شەوان پێ‌دەكەنن
*
چاوی «كانی سپی» فرمێسكاویـن
بەردی دەوروبەری هەر خوێناوین

«خدر»ێك لێوی لە لێوی داوە
تا ژیان مابێ ئەویش هەر ماوە

كوڕی كورد چاندی لەوێ تۆوی خوێن
گوڵەمێلاقە لە دەوری دەڕوێــن
*
«كۆچەری» شاری لە مێژینەم بوو
واری ئەم هۆزە بە بێ قینەم بوو

جێی نەژاد و كەسی پێشینەم بوو
بووی ئەوی هەرچی لە پێشی نەمبوو

شاری ئەشق و دڵی پڕ بریا بوو
ژوانی ڕووناكی ئەوین و خوا بوو

هەروەكوو ئاگرەكەی زەردەشتی
پاقژن دوند و قەد و پێدەشتی
²

تەرەغە! هەورە دڵی سەرڕێژم
بێڵە فرمێسكە خەمم دابێژم

ڕێم كە باخێ گوڵەئەسرین بێنم
لە بناری دڵی تۆی پڕژێنم

گوندەكانت بە تەپ‌وتۆز نوقمن
خەم بە ڕوویانەوە شەختە و زوقمن

وەك هەور بێم و لە سەریان داكەم
سەر بە ماڵی دڵەكانیاندا كەم
*
گوندی سووری «تەرەغە»ت هەر ماوە
ماڵ و كۆڵانی بە خوێن ڕەنگاوە

مەدرەسەی بیری «شەرەفكەندی» بوو
چاوگی هێز و ورە و ڕەندی بوو

ڕوونە بەرلین بە ترووسكەی خوێنی
باوەشی تۆ بووە لانكە و نوێنی

گۆڕ غەریبێکە لە خاکت دوورە
وەک هەڵاڵانی گەشت ڕووسوورە
*
دەچمەوە باوەشی «عیلمابادی»
لەوێ ناسیم گوڵی ڕووی ئازادی
*
گوندی «سەیداوە» لە خوێن گەوزاوە
شاڵی سەوزی لە برین پێچاوە

گوڵ لە دەوری سەری خەرمانەی دا
ڕووی لە گوڵزاری بەهەشت تانەی دا
*
«كانی ڕەش» چاو و دڵی ڕەشپۆشن
دوژمنی كوردی بەوەی دڵخۆشن

بۆیە ڕەشپۆشە، دڵی خەمبارە
چاوی، نەینووكی🪞 هەزار ئازارە

چاوەكەی غیرەتی لێ هەڵدەقوڵێ
دوژمنی كوردی لە نێودا دەكوڵێ
*
خوێن پەڵەی دا لە خڕی «سەرباخچە»
سوور كرا جاڕ و بەیار و تاخچە

جۆگەلە و شیوەڵ و كەند و لەندان
كەڵەك و كەندڕ و «كانیی خەندان»

سنگی دەشت و دەر و كۆ دابێژران
تەرمی چەن سوورە چنار ڕاكێشران

شێر لە داو و تەڵەدا چۆن دەمرێ
چۆن سەری بەرزی لە عەرزی دەدرێ

ڕاپەڕین شێردڵ و چالاكانە
تاكوو دوایین پشوو بێ‌باكانە
*
خۆفرۆش چاوی نەدابا بە نەیار
بەرهەڵێخی نەدەویست «چوار دیوار»

هێم و دیواری لە خشت و خۆڵا
ڕەقترن زۆر لە سمیت و پۆڵا

جاش نەبووبایە بە مشك و بە مڵە
بە عەجەم كون دەبوو ئەو خشتە گڵە؟!
*
«سەردەراباد» بووە ڕووگەی هیوام
ئێستە سەرخۆشی ئەوینێكی وام

بۆیە مانم لە دڵی ئەوڕایە
دڵە جێماوەكەمی تێدایە

ڕێزەیەك خۆڵ و گڵی كۆڵانی
ڕۆژ و مانگی دەكەمە قوربانی
*
شاهەڵۆی كۆشكی «عەزیزكەند»م كوا؟[2]
قەلەڕەش وەختە هەناوم دەخوا!

تێ‌چریكێنێ هەوای سەوزی ژیان
لە گەرووی شێعرەوە تا بەرزیی ژیان

ئەوە ئامانجی دڵی پڕ لە خەمم
تین و تاسەی سەری پڕ هەور و تەمم
*
«دارەگردەڵ» پەلی هەڵكێشاوە
خوێن لە سەر پۆپ و چڵی ڕسكاوە

گەنجی شمشاڵی لە باخەڵدایە
بەیت و حەیران لە دڵی ئەوڕایە

كوڕە دەروێش[3] بە هەوای بارانە
سەنگی سێبووری ئەویندارانە
*
شلكە پەلكێكی گەزیزەی ناخت
داڕژا لەو دڵە زیزەی شاخت

بەژنی پێدەشتی شێعرباران كرد
هات و ڕۆژباشی لە گوڵزاران كرد

«باخچە» فرمێسكی بەجێمان، تەرەغە!
بوو بە شێعری دڵی «رەحمان تەرەغە[4]»
*
ئەو گڕەی جەرگی شەوی كرد پارە
زایەڵەی دەنگی «عەلی كەردارە[5]»

ڕۆحی حەیران و گەلۆ و ئازیزە
نیوەشەو، ئایشەگوڵ و پاییزە

لاوك و بەیت و مەقام و بەستە
جوانی هەرچی هەیە، تێكەڵ هەستە،

لە گەرووی پاكی ئەوا پشكووتن
وا لە گەڵ ڕۆحی هونەردا جووتن

بۆنی ڕێحانە لە بەر پەنجێرە
سەردەخا تاكوو دڵی ئەستێرە

شاگوڵی «باخچە» دەبا بۆ ئاسمان
پەلكی بێگەردی ئەوە پێناسمان
*
دەشتی نۆبارێ بە گوڵ ڕازاوە
خوێنی پێشمەرگە لە ڕووی پڕژاوە

جاڕ و شێوەرد و بناری كاوان
گشت پەڵەی دابوو بە خوێنی لاوان
*
«ڕێی گەوان» سوورە هەنوو دەخوێنێ
بە گەرووی سوورەوە كەو دەخوێنێ

بە هەوای شیوەنەوە قەسپەی دێ
كڕی دەندووكی گەشی كسپەی دێ..⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️

-۲-

««««««««««««
فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

لینکی کۆڕی کاناڵ
https://t.me/farhangijin1

ناڵەی تەرەغە

تەرەغە! بەرزەچیای خۆڕاگر!
كانی ڕووناكی ئەوین و ئاگر!

لووتكەكەت چاوگی گڕی نەورۆزە
وا لە بەر چاوی گەلم پیرۆزە

مەتەرێزی شەڕەف و دڵپاكیی
ڕۆحی هەرمان و دڵی ڕووناكیی

سەنگەرت چاوگەیە كانیی ژینە
سێبەرت تاوی دڵی بێ‌تینە

ڕیزە بەردت مەتەرێز ئاسایە
بڕبڕەی پشتی كوڕی ئازایە

دانەبەردت كە لەیەک ئاڵاون
ئارەقە و خوێنی لە ڕوو پڕژاون

بۆیە وەک خۆر لە بریسكانەوەیە🔆
خوێنی كورد بەو گڕەبەردانەوەیە

نەخشی تۆماری هەزاران ساڵەم
لە سەرت نەخشە بە چەشنی ناڵەم

وەک سەری میللەتەكەم سەربەرزی
دژ لەبەر هەیبەتی بەرزت لەرزی

بەژنی هیوای مەیە ئەو باڵایە
بۆیە دژ چاوگەلی پێی هەڵنایە

چاوی «سوڵتان» و دڵی «میرقازی»[1]
ودمی سەربەرزیی بە تۆ دا «قازی»

جێی كەلاک خۆر و گەڕ و ڕووڕەش نی
هەڵۆ شاباڵی لە بەرزیـت دەشنی

ڕەوەزت لانی پڵنگ و شێرە
بۆ ڕەواسە🦊 و چەقەڵان هەڵدێرە

گورزی تۆ «پێمەڕەكەی فەرهاد»ە
بەسەری دوژمنی كوردی دادە

«بەردەدەرزی»‌ لە پەنات وێستاوە
وەكوو نێزەی دەسی كورد ڕاساوە

كێشكی تۆ‌ دەگرن «سێ كۆیان»
نابزوون بۆیە لە جێگەی خۆیان

سەربەرز، سینە مەتاڵ، قیت و زۆپ
نەیسمین مووشەک و ڕاكێت و تۆپ

خەنجەری خاكەكەمی ڕاساوی
شەوەزەنگ هەڵچوو لە نوچكت چاوی

كێ دەڵێ ناوی مەغوولت لەسەرە
كەمتیار ڕێی نیە قەت لەم دەڤەرە

«تەرەگە»ی نەك «تەرەغە»ی چەنگیزێ
ناوەكەت با دژی پێ هەڵتیزێ

باوەشی شیو و خڕ و زەندۆڵت
ڕەوەزی ڕژد و چڕ و بنكۆڵت

جێ حەشارگە و تەرەگەی لاوانن
بۆ گەڕ و پێڕەش و دڕ پاوانن

كۆڵەكەی كەپری هەوا و ئاسمانی
پاڵەپشتی دەمی لێقەومانی


«ئەژدیهای كۆشكی» سەری قرتاوە
سەری تاراوە، لەشی جێ‌ماوە

هێند دڕن دوژمنی دڵ پڕ قینت
كەڵپە دەگرن لە لەشی بەردینت

هێندەیان گڕ لە دڵت بەرداوە
ڕەوەز و دوند و بنارت چاوە

تیری دژ دێ كە بكا پێپەستت
«پیرسڵێمان»ە مەتاڵی دەستت

دادەپاچێ سەری جاشی بیژووک
«خاڵەڕەش» ڕۆژێ بە «چەكوچ و ماڵووک»

ئاگری دۆڵی «مەناڵە»ت ماوە؟
ئەو گڕەی دوژمنی پێ دەتواوە

«كونەخەرتەڵ» هەیە لێی داڵاشان؟
هەڵكەنن جەرگ و گلێنەی جاشان!

ماری سەر شانی ڕەقان و ساكۆ
ژاری هەڵڕشتە گەرووی هۆلاكۆ

پاڵەپشتت كە «قەڵای خەڵكیانە»
شوێنی پشكووتنی عەشق و ژیانە

ڕۆیی ئەو كاتە قەڵای خەڵكی بوو
بۆ خەوی مشک و مڵان كەڵكی بوو

شوێنی پۆستاڵی ڕەشی چەنگیزان
ئێستە پڕ هەڵز و شلێرە و بیزان

كاتێ كەمتیاری هەلاكۆ هاتن
لە سەروماڵ و ژیان ڕۆهاتن

شار و گوندی لە قوڕ و خوێن وەردا
گڕی شاڵاوی لە باخان بەردا

دەستی هەڵگرت كە لەسەر هەڵكەندن
لەوێ پۆستاڵ و زرێی داكەندن

مۆڵی دا گورگ و چەقەڵ لەو بانە
ڕاچەنی شاخ بە ورەی كوردانە

غیرەت و عەشق و ورە و هێز و قین
لە چیا و بەرد و زەوی هەڵتۆقین

دار و چاڵووكی بنار و كەژ و كۆ
دایە بەر پاشەڵی دڕک و پشكۆ

خەنجەری تنگس و تیكان و زی
دڵی پڕ قینی دژی پێ‌دەتەزی
*
ڕەشەبای تووشی عەجەم لرفەی هات
نایە ژێر پێ دڵەكەی پاكی وڵات

شیری «میرقاز»ی برووسک وێنە
لەشكری دوژمنی كرد دروێنە

تا بە شاخ و گەوەدا هەڵدەزنا
دەستدرێژ، دەستی دەقرتا لە بنا

«سەفەوی» و لەشكرەكەی كوت‌كوت بوون
بە ورەی كوردی نەبەز سەركوت بوون

گۆڕە «دۆڵی هەرەسان» هێشتاكەش
ڕادەماڵێ تەرەسان هێشتاكەش

بۆ بەری پێ و دڵی كەرجاشانت
وەک چقڵ تیژ بووە قڕیاشانت

ڕیزی حیزان گەلێ لەو دۆڵە هەرەس
تێكی شێڵان و نەیاندینەوە كەس

لەشكری پێڕەش و دڕ لەو ناوە
بە گڕی هەڵمەتی كورد دەتواوە

تەفروتوونا بوو سەفی دوژمنی دڕ
بە ورەی شێرەكچ و هەڵمەتی كوڕ

ترسەنۆک و قزە نایانە گەڵۆز
كلک و، هەڵچەقییە زەلاقەی لمبۆز

شایەدن بەرد و درەخت و بنچک
لەوێ دژ بوون هەموو پەنچک، پەنچک

تەرەغە بەژنی برینداری كورد
سەنگەری لاوی ئەوینداری كورد.....⬇️⬇️⬇️

                                  -۱-
@farhangijin

باشترین کاناڵە کوردییەکان لێرەیە!

مەڵێ:  نوشدارو بعد از مرگ سهراب.

بفەرموو: کەپەنکی پاش بارانێ یا قوولەی پاش گورگی.

مەڵێ: حساب حساب است کاکا برادر.
بفەرموو: برامان برایەتی، کیسەمان جودایەتی.

مەڵێ:  آنچە کە عیان است چە حاجت بە بیان است،
بفەرموو: مانگ ئەگەر بوو بە پێنج و شەش شەوە پێویست بە دەست ڕاداشتنێ ناکا.

مەڵێ:  دو پادشاە در یک اقلیم نمیگنجند. بفەرموو: گوندێک و دوو کوێخایان نەکوتووە یا سەری دوو بەرانان لە مەنجەڵێکدا ناکوڵێ.

مەڵێ:  عاقلان را یک اشارت بس است.
بفەرموو: ئەو کەسەی کەسە حەرفێکی بەسە.

مەڵێ: دست بالای دست بسیار است.
بفەرموو:  هەموو نەوییان بڵیندێکیان لە سەرە.

مەڵێ: این رشتە سر دراز دارد.
بفەرموو: ئەو هەویرە ئاوێ زۆر دەبا.

مەڵێ:  در دروازە رو میشە بست اما دهان مردم رو نە.
بفەرموو:  زاری خەڵکی جەواڵ نییە زاری بدرووی.

مەڵێ:  قطرە قطرە جمع گردد وانگهی دریا شود.
بفەرموو:  لە شیر پڕیشکێ، لە ڕۆنی نیسکێ، لە خوریە تیسکێ.

مەڵێ:  جیبش را تار عنکبوت گرفتە.
بفەرموو: ماڵی لە کەروێشکی نێی تاجی نایگاتێ، یا سەی سپی دەتەکێنێ دەڵێ ڕەنگە ئارداوی بێ.

مەڵێ:  آبشان داخل یک جوی نمیرود.
بفەرموو:  دانوویان پێکەوە ناکوڵێ.

مەڵێ:  پایش لب گور است.
بفەرموو:  لە گیا دۆکڵیوی ئەوساڵ ناخوا یا لە زمهەڕی ئەوساڵ ناخوا.

مەڵێ: از کاە کوە ساختن.
بفەرموو:  کێچی بە گایە.

کۆکردنەوە و نووسین: کاکە زانکۆ
حەیدەرپوور، (کاناڵی هەرمان)

@farhangijin

سڵاو هاوڕێیان، ڕۆژتان خوەش
بە گشتی وەک باس کرا

هەڵ ئاماژە بە ئاڕاستە یا ڕاستا(جهت)ی ئەستوونی(عمودی) دەکات کە بۆ سەرەوەیە: هەڵچوون، هەڵپەڕین، هەڵبەزین

دا ئاماژە بە ئاڕاستە یا ڕاستا(جهت)ی ئەستوونی(عمودی) دەکات کە بۆ خوارەوەیە، بۆ ژێرەوەیە: داچوون، دابەزین، داگرتن


ڕا ئاماژە بە ئاڕاستە یا ڕاستا(جهت)ی ئاسۆیی(افقی) دەکات: ڕاکشان، ڕاکێشان، ڕاخوشین، ڕاگواستن، ڕاچوون و ...

تێ ئاماژە بە ئەندەروون یا ناو دەکات، تێوەشان واتە لەناو شتێکدا وەشاندن و بڵاوکردنەوە بەڵام ڕاوەشان واتە بە ئەم لا و ئەو لادا هێنان و بردن بۆ بڵاوبوونەوە، لە ڕاستای ئاسۆیی (افقی)دا هێنان و بردن، جیاوازیی داوەشان و ڕاوەشان و ڕاچوون و تێچوون لەو وردەکاریـانەدایە ئەینا لە هەندێ شوێندا دەکرێ واتای یەکتریان لێ هەڵکڕێنین‌ کە ئەوانەش هۆکاریان هەیە

ڕەنگە پێتان سەیر بێت ئێمە پێشگری «هەڵ»مان هەیە ئاماژە بە خوارەوە دەکات بۆ نموونە لە «هەڵوەرین»دا وەرین بۆ خوارەوەیە و لە «هەڵ»یش کەڵک وەرگیراوە، بۆچی؟ چون ئەو وشە پەرەی واتایی سەندووە، هەڵوەرین سەرەتا بۆ جیابوونەوەی بۆ نموونە گەڵا لە لکی دار و بەحەوادا بردنی بەهۆی باوە بووە بۆیە لە هەڵ کەڵکیان وەرگرتووە بەڵام دواتر پەرەی واتایی سەندووە و بۆ هەموو جۆره وەرینێ بەکار هاتووە، جا ئەوەیە ئێمە نابێ ئەو دۆخە دەگمەنانە وەک پاساو بهێنینەوە بۆ ئەوەی هەمیشە بەجێی یەک بەکاریان بهێنین، ئەمانە ئەم پێشگرانە هەموویان جیاوازن و هەمووشیان دەوری ڕێزمانیی خۆیان هەیە.


ڕامان_غەفووری



@farhangijin

وەک دیارە لە گەورەترین و بەهێزترین و ڕێکوپێکترین زمانەکانی جیهاندا هەمیشە زمانی ئاخاوتن زۆران حالەت و وشە و دەنگی تێدایە، کە لە زمانی نووسین جیایە، یان باشترە بڵێین زمانی نووسین زمانێکی ئەکادیمی و پۆشتە و پەرداخترە و پێشوەخت زانایان و مامۆستا و زمانناسان لە سەری ڕێک کەوتوون، بۆیە زمانێکی زانستییە لە گەیاندنی مانا و ڕێکخستنی جوانترین دەربڕین و حالەتەکانی دەستووری زمان ڕێکی دەخا.
بەڵام لەگەڵ ئەمانەشدا زمانی قسەکردنیش هەرچەندە هەندێک جار لە یاساکانی زمان لا دەدا و هەر ناوچەیە و بەکەیفی خۆی وشەیەک بە شێوازی جۆراوجۆر بەکار دەهێنن، بەڵام تام‌وچێژی خۆی هەیە، لەبەر ئەوەی زمانی ئاخاوتن بە بەراورد، زۆر زیاتر لە زمانی نووسین بەکار دەهێندرێ و خوێندەوار و نەخوێندەواریش بە هەمان شێوە بەکاری دەهێنن، تەنانەت لە مامەڵە و هەڵسوکەوتەکانی ڕۆژانەیاندا خەڵکی فێری ئەو شێوازی زمانە و دەربڕینەکانی دەبن، واتە نێو کۆمەڵگە قوتابخانەی فێربوونی ئەو زمانەیە، بەڵام زۆر جار لە کاتی قسەکردنیاندا گوێ نادەنە هەندێک جۆری دەربڕین و دەنگەکان بۆیە لەباتی پیتێک پیتێکی دیکە دەردەبڕدرێ، هەزارن نموونە هەیە بەڵام ئێمە چەند نموونەیەک بۆ ڕوونکردنەوەی بابەتەکەمان دەهێنینەوە،
منداڵە ورتکە-منداڵە وردکە
نەڕەشێر-نێرەشێر
کولانەوە-کوڵانەوە
دوو لەڕووی تۆ-دوور لەڕووی تۆ
بەیەکەوە دەهاتن-پێکەوە دەهاتن
نەخش، نەقش، نەغش
بەیەکدی ناشێن- پێکناشێن
بەوی ناکا-پێی ناکا
ئاستەم-عاستەم
ئاسمان-عاسمان
رزق-رسق
بهێنە بێنە

ڕێکخستنەوەی: ئازاد هەولێری.


@farhangijin

هاوڕێیان و هاو بیرانی بەڕێز سڵاو و ڕێز.

لەسەر داواکاری هیندێک لە دۆستان زانیاری خۆم سەبارەت بە جۆرەکانی دار ،، کە لە پێشەی دارتاشی کەڵکیان لێوەردەگرن بە پێی توانا پێشکێشتانی بکەم کە بۆ ئێوەی بەڕێز کەڵکی پێویستی هەبێت .  🌹

جۆرەکانی دار کە لە پێشەی دارتاشی لە ناوچەی ئێمە کەڵکیان لێوەردەگرێت بریتین لە : ڕاش ، تووسکا ، افرا ، مەلەج کە لە دارستانەکانی ناوچەی  باکووری ئێران بەرهەم دێن . 🌹

گوێز ،، توو ،، کەوت ،، دارە بی( بید )کە لە زۆربەی ناوچەکانی کوردستان وەگیر دەکەوێت هەر کام لەوانە بۆ کاری تایبەت بە خۆی کەڵکیان لێوەردەگرێت.  🌹

جۆرێک داری دەرەوە هەیە بە ناوی داری ڕووس کە بەو ناوە ناو بانگی دەر کردوە دەنا باشترین جۆری ئەم دارە هی دوو وڵاتی فینلاند و نۆڕوێژە کە لە ناوچەی ئێمەش دا بۆ زۆر کاری دارتاشی کەڵکی لێوەردەگرێت.  🌹

بەڕێزان زۆربەی زۆری مامۆستایانی دارتاشی ناوچەی ئێمە لە داری" چنار " کەڵک وەردەگرن کە بۆ ساز کردنی کەلوپەلی جوراوجور بە کاری دێنن .

جێی ئاماژەیە جۆرەکانی داری " چنار " کە بۆ زانیاری ئێوەی بەڕێز شی بکەمەوە بە جۆری خوارەوە بریتین لە :

قەڵەمە ڕەشە : هەر لە دم جۆگەی ئاوێ شین دەبێتەوە چون ئاوی پیس دەخواتەوە هەر بۆگەنی دێ و زۆریش ئەستوور دەبێ . ئەگە چەند ساڵ لە بڕینی تێپەڕ بێت بۆنی پیسی لێدێت ، کاتێک دەکار دەکرێت بۆنی نابرێ.  🌹

چناری جەوهەر دار : بۆ کاری دارتاشی زۆر جوانە چون بڕێک لە چناری دیکە سەخترە تراشێ چاتر دەبا. هەر شتێکی لێی ساز بکرێ ڕەگەی جوانی خۆی دەنوێنێ .بۆ ڕەنگ کردن نمای جوانی خۆی دێنێتە پێش چاوان زۆر مشتەری گرە. 🌹

چناری قەڵەمە سپی یا سپی داریشی پێ دەڵێن زۆر ناسک و جوانە بۆ کاری ناسکی دارتاشی کەڵکی لێوەردەگرن.  🌹

چناری ڕایج : لە هەموو چنارەکان قەد و باڵای ڕاسترە بە کەسێک کە باڵای درێژ و کەڵەگەت بێ کورد دەڵێ : وەک چنار هەڵچوە مەبەست لە چناری ڕایجە. بۆ کاری دارتاشی زۆری کەڵک لێوەردەگرێ چون زۆر خۆش تراشە و کەمتر خوار دەبێ زۆر بۆ دارتاش پەسەندە .  دارتاشەکان پێی دەڵێن زێڕی دارتاشی . 🌹

چناری پەڵک : زۆرتر خێچ و خوار دەبێ قەدی زۆرتر ئەستوور دەبێ بۆ کاری دارتاشی پەسەند نێ چون تراشی ناخۆشە ،، لە کارێدا ڕیشاڵی زۆرە و کابرای دارتاش وەرەز دەکات . 🌹

جۆرێک چنار هەیە هەر لە دەوری میاندواو بەرهەم دێت پێی دەڵێن قەڵەمە ڕەشەی میاندواوێ ،، پێش ئەوەی ئەستوور بێت دەیبڕین و زۆرتر بۆ دارە ڕای خانوو کەڵکی لێوەر دەگرن .بۆ کاری دارتاشی زۆر نەرمە ،  تۆزی زۆرە و لە بن ئامرازی دارتاشی چاک دەر نابات و کابرای دارتاش زۆر ماندوو دەکات . 🌹

زڕە قەڵەمە : ئەویش جۆرێک داری چنارە هەر لە بنەڕەتدا بە خیچو خواری دێتە سەرێ و باڵا دەکات  دارێکی گرێواوی و نالەبارە ،، زۆر بە کەمی بە درێژی دەکار دەکرێت و دەبێ بە قەدی کەمتر کەڵکی لێوەردەگرێت دەنا کارەکەت لێ سەقەت دەکات . 🌹

هاوڕێیان لە کۆتایی باسەکەدا پێویستە ئەوەش بڵێم ئەو شوێنەی کە قەڵەمەی چناری لێدەچەقێنن و پەروەردە دەکرێت پێی دەڵێن " مێشە ".

کابرای دارتاش بۆ کڕینی مێشەی داری چنار بە دوو جۆر دەیکڕێت  یەکەم بە جووت ،،  دووەم بە خاکبڕ واتە دەلێ ئەو مێشەیەت خاکبڕ بە چەند  داری ئەستوور و باریک وێڕای یەک دەبێتە ماڵی دارتاش لە قیبال پارەی تەواو . 🌹

بەڕێزان خاڵی گرینگی ئەو بابەتە ئەوەیە کە داری چنار لە هەموو شوێنەکانی کوردستانی ئازیزمان بەرهەم دێت بەڵام بە پێی کەش و هەوای سروشتی چاکی و خراپی داری چنار بەستراوەتەوە بەو ناوچەیەیی کە لێی بەرهەم دێت .

باشترین و چاکترین جۆری چنار بە ڕای من کە ماوەی چل ساڵم پیشەی دارتاشی کردوە وەک ئەزموون هاتۆتە دەستم  دەتوانم ئاماژە بە چناری دەوری شاری شنۆ یا شاری گێلاس بکەم کە دەتوانم بڵێم بۆ باشی لە کوردستاندا تاقانەیە. 🌹

هاوڕێیان دەزانم ئەو بابەتەی پێشکێشی ئێوەی بەڕێزم کرد کەم و کووڕی هەیە ،، چاوەڕوانی چاو پۆشی کردنی ئێوەی بەڕێزم . 🙏


مستەفا عابید زادە مهاباد


@farhangijin

وردە فەرمایشت(۲)
دەڵێن؛ "مرۆڤی هێژا نابێ دوو جار لە کونێکەوە مار بداپێیوە"
ڕاستە! بەڵام ئەوەیش بزانین؛ ئەوانەی دەدەن بە لەشی ئێمەوە ماری یەکڕەنگ نین، بەڵکو کەسانێکن، هەزار ڕەنگ، کە خۆیان بە برای دینی و هاونیشتمان دەناسێنن.

س.ه.هیدایەتی


@farhangijin

⤴️⤴️مەشکە  لە دوای ئەوەی سپی کرا دەبێت یان توێکڵی هەنار یان توێکڵی داربەڕوو یان جەووت(جەووت واتە کوڵاوەی  بەڕوو) جەوت بە وشکیی کاتی پایزان کە بەڕوو دەوەرێت کۆ دەکرێتەوە و هەڵدەگیرێت کە پێشتر تەڕە، واتە بە تەڕی بەکار نایەت و نابێتە جەووت، جەوتەکە دێنی وردی دەکەی، لە مەنجەڵێک ئاودا دەیکوڵێنی، دوای کوڵین دایدەگری تا کەمێک سارد دەبێتەوە؛ بۆیە شلەتێن، مەشکەکەی دەخەیتە ناو تا پێنج ڕۆژ یان هەفتەیەک، مەشکەکەی پێ ئەستوور دەبێت، زۆر دەگۆڕێت، بە ڕادەیەک کە نازانی ئەمە پێستە ناسکەکەیە. قۆناغی پێست تێ‌دەپەڕێنێت و دەبێت ڕۆژی جارێک یان دوو جار ئەو مەشکە دەرهێنیت یانی لە ماوەیەکی کورت‌دا دەستکاری دەکرێت و هەڵدەڕێژرێتەوە ناو مەنجەڵەکە، کە یەکەم جار لە مەنجەڵەکە دەنرێت، دەبێت ناوەوەی جەو تاوی تێ‌بکرێت جەوت و جەو تاو دەکرێتە ناوەوەی، لە ناوەوەی هەنگڵەکانی دەبێت بەدەست جەوت و جەو تاوی تێ‌بکرێت، ناوەوەی پێویستی پێیەتی، ناو هەنگڵەکانی پێویستیان پێیەتی بۆ پتەوبوون بۆ گۆڕانی رەنگی، بۆیە دەبێت ڕۆژانە جارێک دەستکاری کەیت و ناوەوەی هەڵدەڕێژیەوە ناو مەنجەڵەکە و دیسان دەکرێتەوە ناویەوە.

قۆناغی سێیەم کە لە جەوتەکە دەرهێنرا هەڵدەواسرێت تا دەچۆڕێتەوە بە ڕادەیەک پێستەکە پتەوە کە ئاو هەڵناگرێت وکرە➖ بەهۆی جەوتەکەوە،   تەنها پێویستی بە کاتێکی کەمە بۆ وشک‌بوونەوە؛ ئینجا هەنگڵەکانی توند دەبەسترێت هەڵدەئاخنرێت بە گەنم یان جۆ، تەواوی لە هەنگڵەکانیەوە دەست پێ دەکەی دوو هەنگڵی جوان هەڵدەئاخنی وردەوردە تا دیسان دەگاتە قۆناغی پڕبوون؛ دیسان دەگەیە هەنگڵەکانی سنگی واتە بەرەو کۆتایی دێت هەڵئاخنین، ئەوەش حەفتەیەک دەخایەنێت تا وشک دەبێتەوە بەتەواوی ڕەق‌ دەبێت ئەو کاتە زۆر بەهێواشی هەڵیدەڕێژیت چونکە لەو قۆناغەدا زۆر ناسکە ئەگەر بەتوندی مامەڵی بکەی دەشکێت واتە دەقڵەشێت کە بەتاڵ کرا هەڵیدەواسی لە شوێنێکی پارێزراو نابێت تەر بێت یان بشکێت زیاتر لە نزیک ئاگردانی داران هەڵیدەواسن، بە مەبەستی ئەوەی کە دووکەڵی داران بگرێت ڕەنگی مەشکە جوان دەبێت، هەرکە ویسترا بەکاری بێنن یان پێوستیان پێی بوو، دیسان زۆر بەهێواشی لێ دەکرێتەوە و دەخرێتە ناو ئاو تا دەخووسێت ئەوکات کە خاو بووەوە تۆزیک دەشۆرێت واتا تەنها ئاوی تێوە دەکرێت هنگڵەکان ئاوی تێ‌وەردەدرێت ئامادەیە بۆ کارپێ‌کردن. لە دوای ئەوە چیدیکە بەهەڵواسراوی  نایهێڵیەوە هەروەک خۆی دەی خەیتە ئاوەوە بۆ ماوەیەکی کەم دەتوانی زۆ بەئاسانی قەدی کەی چەندەت بوێ قەدی دەکەی. ئەو کاتە لە هەر شوێنێک بتهەوێت هەڵیدەگریت. هەر کاتێک بتەوێ بەکاری بێنیەوە تەڕی دەکەیتەوە و دەیشۆیەوە یەکسەر لۆلەپەکانی لێ‌دەبەستی و هەڵیدەواسی و ماستی دەکەیە ناوی و کاری پێ دەکرێت.

ئامادەکردن و نووسین: هێمن حەسەن
سوپاس بۆ قەڵاتوکان کە هاوکاری زۆریان کردم.



کۆڕی ئەدەبیی زایەڵەی وێژە و هونەر


-۲-

@farhangijin

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی. pinned «سڵاو و ڕێز بۆ هەموو ئەندامانی کاناڵی فەرهەنگی ژین...🤝🌺. ئامانجی سەرەکی لەو تاقیکاریانە، هەر وەک دەزانن، پاراستن و هێشتنەوەی وشە و مەتەڵە و بابەتەکانە، نەک هەر لایەنی تاقیکاریەکە، جا لەبەر ئەوە تادەتوانن کاناڵەکە بە دۆستان و ناسیاوەکانتان بناسێنن... سپاس…»

‌ 🍃🍃

ڕونکردنەوەیێک لەسەر وشەی صبا

وشەی سەبا (صبا) بۆ واتای بای بەیانی (بادصبحگاهی) وشەیێکی ڕەسەنی کوردییە کە چووەتە نێو زمانەکانی عەرەبی و فارسی و تورکی و چەند زمانێکی دیکەشەوە، پێکهاتەی ئەم وشە لێکدراوە بریتییە لە سە(سب) + با،
بەشی یەکەمی ئەم وشە واتە "سە" بە واتای بەیانی لە زاراوە و بنزاراوە کوردییەکاندا بە شێوەگەلی سە، سو، سب، سبەی هەتا ئێستاش هەر باوە وەکوو:
سەی زوو، سوزوو، س زوو، سۆزی، سب زوو، سبەی زوو و ...
بەشی دوویەمی وشەکەش واتە "با" بێ هیچ گۆڕانێک وەک خۆی ماوەتەوە

بۆ ئارخایەنبوون لە خوارەوەش ئاماژە بە چەند نموونە وشەی لێکدراوی دیکەی لەم جۆره دەکەم کە بەیارمەتیی وشەی سادەی "با" لە چەشنی صَبا(سەبا، بای بەیانی) لە زمانی کوردیدا چێ بوونە:

شەوبا= بای فێنک و هێواشی شەوانە، باد ملایم شبانگاهی
شیبا= شەوبا، بای فێنک و هێواشی شەوانە، باد ملایم شبانگاهی

شێبا= بای شێدار، بای فێنک و نمناک، باد مرطوب و نمناک

کزەبا= سروە، سریوە، نسیم
نزەبا= کزەبا، سروە، سریوە، نسیم
شنەبا= سروە، سریوە، نسیم، باد ملایم

گڕەبا= بای زۆر گەرم، سووتەبا، باد گرم و آتشین
سووتەبا= بای زۆر گەرم، گڕەبا، باد گرم و سوزان

گژەبا= بای پڕدەنگ و هاژەی پاییزی، باد تند و پر سروصدای پاییزی

گێژەبا= باگێژە، گێژەڵووکە، گەردەلوول، باگڕۆک، باگڕۆکە، باهۆز، گردباد

سوورەبا= زوورەبا، بای سوور، ئەو بایەی نەخۆشیی پێوەیە، ناوی ئازارێکە، باد سرخ، نام نوعی بیماری
زوورەبا= سوورەبا، بای سوور، ئەو بایەی نەخۆشیی پێوەیە، ناوی ئازارێکە، باد سرخ، نام نوعی بیماری

ڕەشەبا= باهۆڕ، بای تووش، بای بەهێز و ماڵوێرانکەر، باد تند و پر قدرت و مُخرّب
دڕەبا= باهۆڕ، ڕەشەبا، بای تووش، بای بەهێز و ماڵوێرانکەر، باد تند و پر قدرت و مُخرّب

و ...

#ڕامان_غەفووری

@farhangijin

🍃🍂🍃🍂🍃🍂🍃🍂🍃🍂🍃

بەبۆنەی کۆچی دوایی ئەستێرەی
پرشنگداری ئاسمانی وێژە و ئەدەبیاتی
کوردەواری مامۆستا فەتاحی ئەمیری

لەگەڵ ڕێز و سڵاو؛

وەک دەزانن ڕومانی هاوارەبەرە و
میرزا ڕومانێکی ڕئالیستی و دارای
ژانرێکی مێژوویی سیاسی کۆمەڵایەتییە
و  هەڵقوڵاوی فەرهەنگ و ژینگەی کوردەواری و هاواری چینێکی ئازاربردوو
و هاوارخنکاو و ڕووت و دەسکورت و بێ‌دەسەڵات و چەوساوە و ستەملێکراو
و لە باڵەفڕ کەوتووە و یەکێ لەو ڕۆمانانەیە کە مامۆستا فەتاحی ئەمیری بە سەدان
وشەی ڕەسەن و  دەستەواژە و
مەسەل و ئیدیۆمی کوردی تێدا
گونجاندووە و لە فەوتانی پاراستوون.
بەدڵنیاییەوە ئەم ڕۆمانە بە تەنیا خۆی فەرهەنگێکی ژینگەیی و زانستنامەیەکی
تەواوە بۆ ناسینی شێوازی ژیان و
چۆنیەتی کار و ئامێر و کەرەستەکانی
پێشووی ناوچەی کوردەواری،
بەجۆرێ کە لە چاپی دووهەمیدا، فەرهەنگێکی تایبەت بە وشە و زاراوە ڕەسەن و ناوازەکانی نێو ئەم کتێبە،
لەگەڵیدا چاپ و بڵاو کرایەوە، دەنا
ڕەنگە زۆرێ خوێنەری وەک من، بۆ
دۆزینەوە واتای هەندێ لە وشەکان،
تووشی زەحمەت و گرفت ببوایێتن.

ئەمەیش ئێوە و هەندێ لەو پەند
و مەسەل و دەستەواژە و ئیدیۆمە جوانانەی ناو ئەو ڕومانە:

١- سەردەمی کەوا نان بخۆیە
٢- فەقیری وەک گولی وایە
٣- وەک چەرمی ئاوەسوو وایە باسی
هەرکوێ بکەی لەوسەری دەگەڕێتەوە
٤- قسە لە گۆمی هاوێشتن.... بێ قسە و
باس .....
٥- ئاگام لە مردنی خۆم بووبێ، ئاگام
لەو نەبووە
٦- وەک گورگی بێچوو خوراو و
ماری کلک بڕاو، وەک بەرازی بڕڕەک ...
٧- دۆست لە دەزگیرانی ناخوازرێ
٨- میوانی خوشکی ڕۆن لە ئەنیشکی
٩- بە نینۆکی ئەو کەسە نابێ
١٠- ئەزانم کوێت دێشێ
١١- ئەز ئەزم هەڵدەبەزم
١٢- کەمی من و کەرەمی تۆ
١٣- شێو و وەردی کە، لەسەر بەردی کە
١٤- چەرمەسەری پیاوی لە کڵ دێنێتە
دەرێ و دەیزرینگێنێتەوە
١٥- لە حەوت ئاوی داوە قولاپەی تەڕ
نەبووە
١٦- خوا لە سوڵتان مەحموو گەورەترە
١٧- گاڕانیان بە خڕەوە دەبرد لە مانگا
بەڵەکیان دەپرسی
١٨- دنیا بە پەندیی سیام هەڵێنێ .....
١٩- تڕی هەمەدانی، ئاردی خوراسانی
٢٠- ئەو هەویرە ئاوی زۆر دەبا
٢١- دەروازەی شاران دادەخرێ، زمانی
خەڵکی نابەسترێ
٢٢- کوێرەوەری بنی لە ئاودایە
٢٣- فوو لە دۆ کردن
٢٤- شەرعی ماری بە داری
٢٥- خوێ لە چاو کران
٢٦- تا سەر ببێ ڕۆزیش هەیە
٢٧- ئەوی بیچێنی دەیدوورییەوە
٢٩- ئاو لە سەرچاوەدا لێڵە
٣٠- ئەوەی لەسەر سەبرانە لەسەر
خێرانە
٣١- هەر کات کەوڵمان لە حاجەت
کەوت فڕێمان دەدەن
٣٢- ڕزقی میوان لەپێش خۆیدا دەگاتێ
٣٣- کڵاوەکەت بە تیلاگی سەرتەوە نی ...
٣٤- فکری کوفر، کوفر نییە
٣٥- سەردانان لە سەرشۆڕی باشترە
٣٦- ئاوی زاڵم سەربەرەوژوور دەڕوا
٣٧- تۆبەی گورگ مەرگە
٣٨- خوویێکی بیگری بە شیری، تەرکی
ناکەی بە پیری
٣٩- بەرخ هەر لەبن سەوەیدا نابێ
٤٠- ئیسم دەگۆڕدرێ، ڕەسم هەر لە
جێی خۆیە
٤١- کەڵەکی کوردی سەر ناگرێ
٤١- باری هێلکانی لێ نێی نابزێوێ
٤٣- سەگ بە ساحێبی خۆی ناوەڕێ
٤٤- دەیکەنە پاچی هەرمەنی و لە
لاق و قولی خەڵکی بەردەدەن
٤٥- جارێ بە زستان دەڵێن سارد
٤٦- سەد گوناهـ و تۆبەیەک
٤٧- کنگر و ماست بە وەعدەی خۆی
٤٨- سەد قەل و بەردێک
٤٩- جا بێ ئەو کەرەی لەو قوڕاوەی
دەربێنە
٥٠- بە کەرێ ناوەستێ، بە کورتانێ
ڕەپەڕەپیەتی
٥١- لە شێر ترسان مەنع نییە
٥٢- مننەت بەسەر عەرزیدا کردن و ....
٥٣- قەرز کۆن دەبێ، نافەوتێ
٥٤- زستان ڕۆیی و ڕووڕەشی بە ڕەژی
ما
٥٥- ڕێوی بۆ خۆی لە کونێوە نەدەچوو،
هەژگەلێکی بە دووی خۆیدا دەکێشا
٥٦- زۆر گوتن قورئان خۆشە
٥٧- هەشت بێ و لە مشت بێ، نەک
نۆ بێ و نەبێ
٥٩- هەوەڵ تەخت و هەوەڵ بەخت
٦٠- زێڕ هەتا کۆنتر بێ بەبایەخترە
٦١- خەزێنە دەچێتە دڵی خاکەوە بەڵام
نافەوتێ
٦٢- نەخوێندەواری دەردێکی گەورەیە،
بەڵام خوێندەواری نەزان سەد هێندە
دەردی گرانە
٦٣- بنەماڵە سەد جاریش تاڵان کرێ
هەر پێی دەمێنێ
٦٤- کشە کشە مریشکە ڕەشە، میوان
ڕۆژێک و دوان خۆشە
٦٥-پووڵی سپی بۆ ڕۆژی ڕەش
٦٦- پەتەی کەوتووەتە سەر ئاو ......

دیارە ئەمە هەمووی نییە و هەرکەس
خوێندبێتیەوە، دەیان وشە و
دەستەواژە و ئیدیۆمی خۆماڵی و پەند
و ئامۆژگاری کوردانەی جوانی دیکەی
تێدایە.

✍ هاوار( ش.ڕ)
ڕێکەوتی: ٣ی بەفرانباری ٢٧٢٤ی کوردی بەرابەری ١٤٠٣/١٠/٣ کۆچی هەتاوی

««««««««««««««««
فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

لینکی کۆڕی کاناڵ
https://t.me/farhangijin1

وشەی(داوەشێی٭ داڕزێی٭ دافرەقێی)
لە چییەوە هاتووە؟
قەستمە بڵێم پێش ئەوەی ئەم وشانە بەمرۆڤ بڵێن،ئەم وشانە بۆچی بەکار ئەهاتن و بەچی شتێکیان ئەوت؟؟

چاوەڕێی وەڵامی ڕاستم گەرنا دوای هەفتەیێک
وەڵامەکەیش ئەنووسم،

مام والی نەورۆڵی،

@farhangijin

وردە فەرمایشت -۱-

ئەڵێن؛ "دار پوازی لە خۆی نەبێت ناقڵەشێت". ڕاستە! بەڵام کەس باسی ئەوە ناکات، زۆر لەو پوازانەی داری پێ ئەقڵەشێنرێت لە دارەکە نیە.
بۆچی نەیارانمان لە بیر کردووە و کەوتووینە گیانی یەکتر!

سەید هاشم هیدایەتی


@farhangijin

‌ لباد سەرەتایی‌ترین و کۆنترین فەرش و ژێرڕاخەری دەسکردی مرۆڤە، بە بێ هیچ گرێ یان تەقەڵێک و تەنیا بە کوتان چێ دەکرێت.
نەخش‌ونیگارەکانی سەر لباد لە سروشتەوە وەرگیراون و دیارترینیان: بزنەکێوی، کەو و گوڵە.
چێ‌کردنی لباد بەشێوازی کۆن زۆر سەخت و کاتبەرە! چون خوری بۆ دەست دڕە و دەبێتە هۆی ناسک‌بوونەوەی پێست و برینداربوونی.
فەرەنجی، کوڵەباڵ، کڵاو لەو شتانەن کە لە لباد دروست دەکرێن.
ئەو هەلاجانەی کە لباد دروست دەکەن و لە پارێزگای کرماشاندان لەم ساڵانەی دوایی‌دا زۆر کەم‌ بووەتەوە و ئەم پیشە قەدیمییە وە بەر هرووژمی پیشەسازی نوێ و مۆدێڕنیتە کەوتووە و مەترسیی لەناوچوونی لە سەرە.

مەتەڵێک لەم بارەوە لە کرماشان‌دا هەیە کە دەڵێت:

مەلێ هاتیە وە هوو هوو
نە تار دێرێ، نە پوو"

✍ ڕەزا مەوزوونی

وەرگێڕانی: لانەواز

#فەرهەنگی_ژین

@farhangijin

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی. pinned «سڵاو هاوڕێیانی هێژا
تکایە لەو ڕاپرسییەدا بەشداری
بکەن🙏  لە لای ئێوە، لە سی‌چل ساڵ پێشەوە،  ڕێوڕەسمی شەوی یەلدا، وەک ئەمڕۆکە، وەک جەژن و ڕەسم و لە یەکەمین شەوی زستاندا بووە یا نەبووە؟»

زرینگاندنەوە

لە کاری خەلە و خەرماندا، دوای ئەوەی کڵۆش گێرە کرا و سوور لە کا جیا کرایەوە، مالۆسک پەیدا دەبێ. مالووسک، مالۆسکە یان مالۆچکە ئەو دانەیە کە دوای ئەوەی لە کا جیا کرایەوە، بەشێوەی لاکێشەیی لەپاڵ کا ڕادەکێشرێ. مالووسک هێشتا ئەوەندە خاوێن و پاقژ نیە کە هیچ کا و لاسک و کوێزری لەگەڵ نەبێ. بۆیەش پێویستیی بە پاک‌کردنەوەی زیاتر هەیە. کارێک کە دوای ئەوە ئەنجام دەدرێ زرینگاندن/زرنگاندن یان زرینگاندنەوە/زرنگاندنەوەی مالووسکی پێ دەڵێن. مامۆستا هێمن لە پێشەکیی تاریک و ڕووندا وشەکەی ئاوا بەکار هێناوە: "لە مانگی خەرمانانی ١٣٢٠ (١٩٤١) ڕۆژێکی چووبوومە سەر خەرمانان. کرێکارەکانمان خەریکی مالووسک و زرینگاندنەوە و باڵەکەو بوون و منیش لەکنیان دانیشتبووم و ئەسپەکەم وەسەر کوێزر کردبوو." (هێمن - لەکوێوە بۆ کوێ - پێشەکیی تاریک و ڕوون)

زرینگاندنەوە برێتی لە بەباکردنی دیسانەوەی مالووسکەیە بۆ ئەوەی خالیس و خاوێنتر بێ. بەو پێیە زرینگاندن یان زرینگاندنەوە واتای خالیس، خاوێن، پوخت، پەتی، پاک، پاقژ، بێخەوش، بێگەرد، زەڵاڵ، ساف و یەک‌دەست‌کردن دەدا. ئەگەرچی هیچ‌کام لە فەرهەنگەکان زرینگاندنەوەی بە واتای پاقژکردنەوەی مالۆسکیان نەگرتووە بەڵام لە هەنبانەبۆرینەدا بە چەند واتای دیکە هاتووە؛ 
١ دەنگدانەوەی مس و زێڕ و زێو
٢ درەنگ‌بوون، کە بۆ شەو دەگوترێ شەو زرنگایەوە با بنووین
٣ دەنگ لە گوێ هاتن گوێم زرنگایەوە
٤ پندر بوونەوە (نیوە وشک‌بوونەوەی جلی شۆردراو)
5 دوو جار لە کڵدا سووربوونەوە
سەبارەت بە خاڵی ٥کە لە کڵدا سوور بوونەوەیە، ئەوە بریتییە لەو کووپە، کیتەڵە یان گۆزە گڵەی کە ئەگەر شتێکیان تێدا هەڵگیرابا کە بۆنی گرتبا، بۆ وێنە کاتێک پەنیریان لە کووپەدا دەئاخنییەوە و دوایی پەنیرەکە دەخورا و کووپەکە بۆنی پەنیری پێوە دەما، دەیانخستە نێو کڵی ئاور. واتە ئاورێکی دامرکاو تا بۆنەکەی نەمێنێ. ئەو کارە پێی دەگوترا "زرینگاندنەوە". دیزە و گۆزە و کووپەی کۆنیان دەزرینگاندەوە هەتا خاوێن ببنەوە و بۆنیان نەمێنێ.
بەڵام ئاخۆ بنەمای وشەکە چیە و گەرەکمانە بۆچی بەکاری بێنین؟
زرینگاندن کردارە و زرینگاندنەوە کرداری دووپاتەکردنەوەیە. بەو واتا و بڕوایە کە دان بنەمایە و لە بنەڕەتدا لە کا جیایە. "اندن" لە کۆتایی زرینگاندن‌دا نیشانەی کردارە. بەو پێیە بنەمای کردارەکە "زرنگ" یان "زرینگ"ە. زرینگ خۆی بە 3 واتا دێ؛ 
یەکەم؛ دەنگی دەنگدانەوەی کانزای وەک مس و زێڕ و زێو
دووهەم؛ زیرەکی، ژیری، ئاقڵی، زیتی و وریایی
سێهەم؛ ڕۆنی تاواوە، ڕۆنی زەنگ
هەر سێی ئەوانە لە جۆری خۆیاندا دەتوانن بریتی لە بێخەوشی و خالیسیی خۆیان بن. بەو واتایە کە دەنگی مس و زێڕ و زێو دەنگێکی ساف و خالیسە و زیرەکی و ژیری نیشانەی بێخەوشیی عەقڵە. ڕۆنیش دوای ئەوەی کوڵا و قاڵ کرا، تەڕایی لێ دەگیرێ و وەک ڕۆنێکی پوخت و پەتی هەڵدەگیرێ و هەر بەو هۆیەش ماوەیەکی زیاتر دەوام دێنێ و زۆر درەنگتر خرا دەبێ.
ڕۆنی زرنگ پتر بە ڕۆنی زەنگ ناسراوە. واتە وشەکە بە شێوەی زەنگیش هەیە. ئەم زەنگە لە وشەی "زەنگی" برێتی لە ماری زۆر ڕەش و هەروەها مرۆڤی ڕەش و "قولەزەنگ" بە واتای کۆیلەی ڕەشیشدا هەیە. هەمان زەنگ وەک پاشگر لە وشەی شەوەزەنگیش‌دا بەرگوێ دەکەوێ کە بەواتای شەوی زۆر تاریک و نووتەکە. بەو پێیەش شەوەزەنگ لە شەوایەتیدا شەوی خالیس و پەتییە. لە کرداری "شەو زرینگانەوە"دا کە هەمان شەوی تەواوە، وشەکە جارێکی دیکە بە شێوەی زرینگ" خۆی دەردەخاتەوە. ئەوانە دەمانگەیەننە ئەو ئەنجامە کە وشەی زەڕ یان زێڕیش هەر لەو بنەمایەیە بە واتای کانزای بێخەوش و پاک. وەک چۆن یەک لە واتاکانی زرینگاندنەوە دەنگی دەنگدانەوەی زێڕە. کەواتە زرنگاندنەوە یان زرینگاندنەوە واتای بە زێڕ کردنیش بدا. بەو پێیەش زرینگاندنەوە بەجۆرێک لەگەڵ وشەی "نەقد"ی عەرەبی بەرامبەری دەکا.
وشەی نەقد بە مانای خوردکردنەوە و بەپارەکردنی شتە. چونکە ماڵ هەتا نەکرێ بە پارە، نرخەکەی نازاندرێ. لە ئەدەبیاتدا وشەی نەقد لەوەوە وەرگیراوە کە واتای هەڵسەنگاندن دەدا. نەقد لە بنەڕەتدا مانای خراپە گوتن یان گوتنی خراپییەکانی شتێک نیە بەڵکو جیاکردنەوەی چاک لە خراپ یان پێچەوانەیە. ئەمە لە زمانی کوردیدا بەناحەق وشەی "ڕەخنە"ی بۆ داندراوە کە ڕوون نیە لە کوێوە هاتووە. لە هەموو ئەو واتایانەی کە "ڕەخنە" لە زمانی کوردیدا هەیەتی، هیچ‌کامیان نیزیک لەو واتایە نین کە دەبێ هەیبێ.

نووسەر: ؟
هەناردەی خاتوو ژیندار


@farhangijin

باڵێن

پشتیوانەی دیوار و کۆڵەکە

لە ناوچەی ئێوەی چی پێ دەڵێن؟

شاری ساحێب
کاناڵی #فەرهەنگی_ژین


@farhangijin

هاوڕێیانی بەڕێز سڵاو 🤝🌺 

هیوادارم هەموو کات و ساتەکانی ژیانتان پڕ بێ لە خۆشی و شادی و کامەرانی. 🌹

ئەو پەندە لەلای ئێمە ئاوای دەڵێین:

"
هەم لە پیکیش دەدا و هەم لە ماپیکیش".

وەکی من ئاگادار کراوم لە هێندێ لە ناوچەکانی دیکەی نیشتمانەکەمان بەجۆرێکی کەش ئەو پەندە دەوترێ:

"هەم لە ناڵیش دەدا و هەم لە بزماریش"

بەڕێزان! بە هۆی بە دواداچوونێک کە من کردومە ئەم زانیارییانەم وەدەست هێنا لەسەر ئامێری "نای" کە چ کاتێک دەوترێ "پیک" چ کاتێک دەوترێ ماپیک.

ئەو کاتەی کە چەڵەمەی پێویست بەسەر پیک‌دایە و دەنگەکە تەواوە دەڵێن پیکە، بەپێچەوانە ئەگە چەڵەمەی پێویست لە پیک بێتە دەرێ، دەبێتە ماپیک کە دەنگە تەواو نێ کە ئێوەی بەڕێز دەتوانن بە هەر دوو جۆری پیک و ماپیک بیبینن!

ئەو کاتەی نای پیکە، بە وتەی ژەنیاران ئامێرەکە کووکە دەنگەکە زۆر خۆش و دڵڕفێنە بەڵام لە کاتی ماپیک‌دا دەنگەکە دێت بەڵام بە بیستنی دەنگی نای مرۆڤ وازی لە گوێ‌گرتن نێ.

لێرەدا پێم خۆشە بڵێم کورد بۆ وا دەڵێ و بۆ ئەو پەندە بەکار دێنێت. ئێمە دەتوانین تاریفێکی بچووک لە زمان بکەین و ئاوا بڵێین:
گرینگترین و چاکترین ئامرازێک بۆ بەردەوام‌بوونی پەیوەندێکان زمانە، واتا تۆ دەتوانی بە زمان دەگەڵ کەسێک لەوسەری دنیا پەیوەندی بگری و بەڕێزیان لە ویست و داخوازی خۆت ئاگادار بکەی.
کەوابوو لێرەدا نەقشی ئەو پەندە ئاوا دەردەکەوێت کە مرۆڤ بە زمان هەم دەتوانێ کەسی بەرامبەر بۆ لای خۆی ڕاکێشێ و هەمیش دەتوانی ئەو کەسە لە خۆی دوور بکاتەوە، یا کاتێک کەسێک لە نێوان دوو کەسان ویستی قسان بکات دەبێ نەقشی ڕاستەقینەی خۆی دەربخات نەک لە کن یەکیان جورێک و لە کن ئەوی دی جورێکی تر قسان بکات.
لێرەدایە کورد دەڵێ هەم "لە پیکیش دەدا و هەم لە ماپیکیش"

یان دەڵێن: "لە ناڵیش دەدا و لە بزماریش"
لە کاتی هێستر و... ناڵکردن‌دا، دەبێ هەر لە بزمارەکەی درێ بۆوەی ناڵەکە لە سمی هێسترەکە بدرێ، نەک لە ناڵەکە، جا کەسێک وا بکا ئەوە هەڵەیە، ئیتر بووە بە مەسەل بۆ کەسێک دوولایانە قسە یان کارێک بکا، بەکاری دێنن.


مستەفا عابید زادە - مهاباد

@farhangijin

هەم لە پیکیش دەدا و هەم لەماپیکیش:
«««««««««««««««««
👇👇👇👇👇👇👇

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

لینکی کۆڕی کاناڵ
https://t.me/farhangijin1

ماچ

(ناو) تەماسی لێوەکانی کەسێ لەگەڵ ئەندامێکی لەشی یەکێک، یا لەگەڵ شتێ بۆ دەربڕینی خۆشەویستی، ڕێز، سپاس و شتی وا؛ «ڕامووس»؛ «ڕامووسان». r ئەم تەماسە ئەغڵەب وێڕای مژێکی سووک یا توندە و لەوانەیە زۆر کورت بێ یا بڕێک درێژ بخایەنێ و وا هەیە دەنگی مڵچە یا شڵپەشی لێ پەیدا بێ.

باوەڕ

1 پژمل (پشت‌‌مل) ی کچان ماچ کەی، حەیایان نامێنێ.
2 پژملی کوڕان ماچ کەی سەریان نەوی دەبێ.
3 ڕفێدە دە تەندوور بکەوێ ماچی دەکەن و لەسەر سەری دادەنێن، دەڵێن با هەرزانیی بێ.
4 لێوت بپەڕێ خۆشەویستێکت دێ و تێری ماچ دەکەی.
5 مووت لەسەر تاق بێتەوە دەبێ ماچی بکەی دەنا خۆشەویستەکەت نابینی.
6 هەرکەس ڕوومەتی خورا، دەبێ چاوەڕێی دیتنی خۆشەویستێکی بێ کە ڕووی یەکتر ماچ دەکەن.

لێک‌‌دانەوەی خەون

ماچ دووری‌‌یه.

مەسەل
قسەی قەدیمییانە، ماچ قەرەوڵی گانە
ئافرەتێکی کە ڕازی بێ ماچ بدا بە پیاوێک، بۆ سەرجێ‌‌یی لەگەڵ کردنیشی ڕازی دەبێ.

گەورەكچ بە ماچێک حیز نابێ
کەسێک که ڕابردوویەکی پاکی هەبێ، ئەگەر بەهەڵکەوت کارێکی خراپیش بکا، مانای ئەوە نیە کە ئیتر لە پاکی و چاکی لای داوە و لەوە بەدواوە هەر کاری خراپ دەکا.

لێک‌‌دراوەکانی ڕستەیی و ئاماڵ‌‌ڕستەیی

ئەی خۆ به ماچ نیه!
لە جوابی كەسێک‌‌دا دەگوترێ كە پرسیار دەکا ئاخۆ فڵانە شت بە پارە دەدرێ. ئاواش دە کار دەکرێ: «نانا بە ماچ دەتدەنێ!» یا «ئەی پێت وایە بە ماچە؟ r ئەم جوابە پێشان‌‌دەری ئەوەیە کە جواب‌‌دەرەوە سەری لە پرسیاری بێ‌‌جێی پرسیارکەر سوڕ ماوە: «– بۆچما ئەو پارکینگە بە پووڵە؟ – ئەی پێت وا بوو بە ماچە؟!»

دەستت ماچ دەكا
کاتێ یەکێک هەواڵی کەسێکی غایب لە کەسێکی حازر بپرسێ، حازرەکە وەک جوابێکی بەئەدەبانە دەیڵێ و مەبەستی ئەوەیە کە کەسە غایبەکە حاڵی باشە.

کاری چاک نازانێ، ئی خراپیش دەستی ماچ دەکا
لەبارەی کەسێک‌‌دا دەگوترێ کە پەیتاپەیتا کاری خراپ یا کارخراپی دەکا.

پێک‌‌هاتەکانی له چاوگ وەرگیراو

ماچ (لێ) ئەستاندن
ڕازی یا ناچار کردنی کەسێ بۆ ئەوەی ڕێگە بدا ماچی بکەی.
کوتیان: ئەو ماڵە کچێکی زۆر جوانی هەیە، کەس به پیاو نازانێ و قسه و سەتمەنیش دەگەڵ کەس ناکا. کەچەڵ کوتی: ئەگە وایە ئەمن دەچم هەتا ماچێکی لێ‌‌نەستێنم نایەمەوە...
[خەجێ نان‌‌نەخۆر، هەقایەت]
ئەوڕۆ وەختی نوێژی شێوان/ دوو قسەم لەگەڵ کرد بە لێوان/ سینگت باغی قەیسی و سێوان/ ماچم هەستاند بە ڕبە و پێوان
[مەلا حوسێن عەبدوڵڵازادە]

ماچ دان (بە کەسێک)
ئیجازە دان بە کەسێک بۆ ئەوەی ماچت بکا. r بە تایبەتی بۆ ماچ کردنی ڕوومەت یا لێو دەگوترێ کە ماچی لێو عادەتەن جینسی‌‌یە بەڵام هی ڕوومەت دەکرێ جینسی بێ یا غەیری جینسی: «ماشەڵا کچی من چەندە عاقڵە! دا وەرە ماچێکی بدە بە بابی خۆت. »
ئەگەر دەتهەوێ چریکەم وەک باز بێ/ ماچێکم دەیه با کەیفم ساز بێ
[فۆلکلۆر]

ماچ کردن(ی کەسێک یا شتێک)
لێو بە ئەندامێکی لەشی کەسێک یا بە شتێکەوە نان بۆ دەربڕینی خۆشەویستی و ڕێز و شتی وا (فلش ماچ).
گەنمم نێ بیکەم ده چاڵ/ سۆفی نیم، بۆچمه بەرماڵ/ بەڕەم نێ، نامهەوێ ماڵ/ ڕۆژێ سەد ماچان دەکەم/ بێ‌‌پووڵ و دەستی بەتاڵ
[پایانیانی، کانی مرادان: 110]

کارێک دەستی کەسێک ماچ کردن
پێویست بوونی کارێکی ناخۆش یا نابەدڵ (نەخوازراو) لەسەر کەسێک. r تەنزی تیایە و زۆرتر کاتێ دەگوترێ کە بیانەوێ بێژن ئەو کەسە دەبێ حەتمەن ئەو کارە بکا: «ئەگە میوەفرۆشیشت پێ ناكرێ ئەوە كوورەخانە دەستت ماچ دەكا. »

لێک‌‌دراوەکان

باج‌‌ئەستێن/ باج‌‌ئەستێن/ خەرج‌‌ئەستێنی ماچان
(مەجاز) لاوێکی کە لە ڕێ‌‌بازان ڕادەوەستێ و کچان ڕازی یا ناچار دەکا ماچی بدەنێ. r لە بەیت و بەندەکانی موکریان‌‌دا دەگوترێ.
ئەنجا سەد بری به بری ده خودای بوایه ئەمن باج‌‌گر و باج‌‌ئەستێنێکی ماچان بام له گەردنێ ڕەنگین و حەلیم‌‌بەگی/ له پێش کۆچی؛ له دوای دە خێڵی، نەوەڵڵا نیوەڕۆیان لەسەر ڕێگایه دە مەڕ خوێ دانێ
[خلەدەرزی: حەیران]

ماچ‌‌ومووچ
(ناو) ماچ‌‌گەلی دەنگ‌‌داری یەک لەدوای یەک.
جا دەڵێ کاکه لەو دۆشەگی بۆو دۆشەگی خۆیان دە باڵ ئێگدی ئاویشت. شەقەی ماچ‌‌ومووچان وەک دەمانچەی تیر دەهات.
[عەلی شەمسی: بەیتی لاس و خەزاڵ]
سابڵاغ کووچەبەکووچە/ فەقەت جێی ماچ‌‌ومووچە/ قیمەتی تەواو نابێ/ کیژی مەمک‌‌هەڵووچه
[پایانیانی، کانی مرادان: 151]

شەقەماچ
(ناو) ماچی زۆر توند و دەنگ‌‌دار.

سەرچاوە🖊: سەلاح پایانیانی

@farhangijin

مەڕە لەڕێ لە گوێسوانێک، گیای دەقرتاند بە ددانێک،
مەبەست لە مقەستی سەرتاشینە، ( مقەستی سەرتاشین: جۆرە مقەستێکی باریکی تایبەتە، دەلاکەکان بۆ کورتکردنەوەی قژی سەری مرۆڤ بەکاری دێنن).
( لەڕ: لاواز،
گوێسوانە: بەو دارانە دەوترێ کە لە بنمیچی خانووەوە دەردەچن بۆ لای دەرەوە)
مەڕە لەڕێ لە گوێسوانێ: مەبەست لە مقەستی سەرتاشینە کە قژ دەبڕێێت، هەروەها قژی درێژی بە گوێسوانە چوواندووە، گیا دەقرتێنێ بە دداننێ، مەبەست لە بڕینی قژە بە مقەست،
وەڵام: مقەستی سەرتاشین.

»»»»»»»»»»»»»»»
فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

لینکی کۆڕی کاناڵ
https://t.me/farhangijin

هەوەڵ پەیامی کاناڵ: https://t.me/farhangijin/4

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

لینکی کۆڕی کاناڵ
https://t.me/farhangijin1

👇👇👇👇👇👇👇👇👇👇

ئەمڕۆ نووسینی بەڕێزێکم بینی کە شوێندۆزیەکی چاکی کرد بوو، لە سەر وشەی پەرتۆک یا ناوی پەرتۆک لە کوێوە، سەرچاوەی گرتووە.

وشەی پەرتۆک کە گوایە لە پەهلەوی کۆنەوە، هەم سنگ بەسنگ و هم بە نووسینیش گەیشتووە دەستمان..
حەتا هێماشی بۆ پەرتۆکی ئایینی( دەفتەر) یشی کردوە.
لە هەمانکاتیشدا، لە باکوری کوردستانیش بەکار براوە..

واتە بنەچەقی ووشەکە، لە " پەروەردەوە" هاتووە..
هیوادارم بە هەڵەدا نەچوو بم.

بەداخەوە نووسینەکەیم ون کردووە،
تا بتوانم لە گەڵ ئەم بۆچوونە بچووکەی خۆمدا
دایبەزێنم. ..
لێرە مەبەست ڕخنە نییە،
بەڵام بە دیوێکی تر دا، من بیستوومە.. واتە: ووشەی پەرتۆک لە" پەڕ و توێک"ەوە، هاتووە.
توێکڵیان لە دار کەندووەتەوە و بە پەڕی باڵندە، لێیان نووسیوە..
تۆکڵی هەموو دارێک لە ديوی ناوەوە، سپییە و دەتوانریت وەک کاغەز بینووسیت و ڕەشی بکەیتەوە.
گەر تەماشایەکی مێژووی مسریش بکەین، هەر بە دار و زەڵ، کاغەزیان دروست کردووە.. پێموایە پێی دەلێن: پاپیروس.

پەڕوتوێکڵەکە، لە نێو تاقەکەدایە..
ئیتر کەم کەم بووە بە پەڕتۆک.


(بابەتەکە نێردراوە)

@farhangijin

گۆڵواخن

لە دەوروبەری سنە گۆڵواخن بە گڵۆڵەیەکی خرتی پارچەیی دەوترا کە ڕێگای نەفەسکێشانی تەنووریان پێ کپ دەکردەوە بۆ ئەوە بڵێسەی گڕی نەمێنێ.

بابا شێخ نەسیری

( وێنەکە بۆ جوانییە)

@farhangijin

کێ دەزانێ ئەو کەرەسەیە ناوی چییە و بۆ بەکار دێ؟


»»»»»»»»»»»»»»
فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

لینکی کۆڕی کاناڵ
https://t.me/farhangijin1

سەرنجێ کورت لە ناوی هەورامان/هۆرامان یان ئۆرومون...

ئۆرومون، هەورامان، هۆرامان...
ناوی هۆرامان لە ئاوێستادا بە ئۆرومون هاتووە. بەپێی بۆچوونەکان، ئۆرو واتە نیشتمان و مون واتە پیرۆز.
ئۆرومون واتە نیشتمانی پیرۆز.

سەیدی هۆرامیش شێعرێکی هەیە تێیدا ئێژێ،
ئەز ئۆرومـــون مەکانم بێ وڵاتم
سەر و پیری خوای گێرەن خەڵاتم

برۆ دەروێــــش لوۆ سەیرۆ وڵاتۆ              
نەنیشــتۆ هیچ وڵاتێونە، نەساتم

"ئەز ئۆرومون مەکانم" واتە شوێن و زێد و نیشتمانی من ئۆرومون/هۆرامانە.

بۆچوون لەسەر ناوی ئۆرومون، هەورامان، هۆرامان زۆرن، ئەمەیان لای من سەرنج‌ڕاکێش‌ترە.
هەڵبەت قانعیش ئێژێ،
کیـــــتابی زەڕتوشـت کە ئاوێســــتایە
وەک باقــــی کتێـــب خەڵاتی خـــوایە

بە زمان هۆرامـــی هاتە سەر بەشــــەر
یانێ های زەڕتوشت بوویە پەیغەمبــەر

ئەو ئۆرومون یان نیشتمانە پیرۆزەش هەر ئەشێ لەوەوە هاتبێ کە گوایە شوێنی زەڕتوشت و کتێب و زمانی پیرۆزی ئەو بووبێ.

_تێبینی: بەدەر لەو بۆچوونانەش، بست بستی خاکی نیشتمان لای من پیرۆزە.
بەڵام زمانەکەمان لام پیرۆزترە. چونکی پێموایە زمان ڕۆحی نەتەوە و نیشتمانیشە. زمان بمرێ، نەتەوە مانای نامێنێ و نیشتمانیش ئەگۆڕێ بۆ خاکی نیشتەجێ‌بوونی کەسانی تر.
بۆیە، زمان پیرۆزە و پاراستنی ئەرکی پیرۆزی سەرشانی هەموومانە.

#هوشیارئەحمەدی
#زمانی_دایک #کوردستان #زمان #کورد #کوردی #هۆرامی #هەورامی #هەورامان #زمانی_کوردی


@farhangijin

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

لینکی کۆڕی کاناڵ
https://t.me/farhangijin1

هەوەڵ پەیامی کاناڵ: https://t.me/farhangijin/4

🔸ده‌نگ له‌ ئه‌ده‌بی فۆلكلۆری كوردیدا


💥وشه‌ی ده‌نگی تایبه‌تی مرۆڤ:

ده‌نگی منداڵ: نووزه‌، ده‌زیقێنێ

ده‌نگی ماندووبوون: هانكه‌،
ده‌نگی نه‌خۆش: نكه‌، هانكه‌ هانك

ده‌نگی له‌پڕ: زریكه‌‌

ده‌نگی زۆر به‌گوڕ: نیڕه‌، قاو و قیژ، قیڕه‌قیڕ، گوڕه‌گوڕ، نه‌ڕه‌نه‌ڕ، هه‌را هه‌را، هاوار و هه‌را و هوریا

ده‌نگی سینگ: خیزه، خیسه‌‌
ده‌نگی ده‌م: فڵچه‌
ده‌نگی لووت: مشه‌
ده‌نگی لێو: فیكه‌، مڵچه‌

ده‌نگی نێوی گوێ: زرینگه‌‌

ده‌نگی له‌به‌رخۆ: ورینگه‌، بۆڵه‌بۆڵ، پرته‌، پرته‌ و بۆڵه‌‌

قسه‌ی له‌به‌رخۆ: خوته‌

ده‌نگی نێو دڵ: كوته‌

ده‌نگی زگ: قۆڕه‌
ده‌نگی ددان: كیڕه‌
ده‌نگی توند: نیڕه‌

ده‌نگی پێ به‌ سووک: خشپه‌، خڕپه‌
ده‌نگی تیغ له‌ له‌ش ڕاچێ: كرپه‌

ده‌نگی گیراندنی لووت: مینگه‌
ده‌نگی گریان له‌به‌رخۆ: فینگه‌

ده‌نگی خه‌و: مرخه‌، پرخه‌، خرپه‌
ده‌نگی نێو قوڕوو: لرخه‌، ناڵین، قڕخاندن

ده‌نگی پیاو: ده‌گوڕرێنێ
ده‌نگی ژن: ده‌شریخێنێ.


وشه‌ی ده‌نگی گیان‌لەبه‌رانی دەڕه‌نده‌:
ده‌نگی شێر: ده‌گوڕرێنێ، ده‌نه‌ڕێنێ
ده‌نگی سه‌گ: حه‌په‌، ده‌مڕێنێ
ده‌نگی چه‌قه‌ڵ: نووزه‌
ده‌نگی گورگ: لووره‌
ده‌نگی تاژی(تانجی): نووزه‌، لووره‌، قووڕه‌
ده‌نگی عه‌نته‌ر: مرقه‌
ده‌نگی مه‌یمون: زیقه‌
ده‌نگی ورچ: بۆڵه‌
ده‌نگی به‌راز: فیشقه‌
ده‌نگی پشیله‌: ده‌مڕێنێ، ده‌میاوێنێ

ده‌نگی توتک: ده‌قورسكێ
ده‌نگی ڕێوی: واقه‌
ده‌نگی كه‌روێشک: زیكه‌
ده‌نگی مشک: جیكه‌

💥وشه‌ی‌ده‌نگی مه‌ل و باڵداران:
ده‌نگی چۆله‌كه‌: جووكه‌ و جریوه‌ 
ده‌نگی به‌چكه‌چۆله‌كه‌: زریوه‌
ده‌نگی سێرو: چه‌قچه‌قه‌
ده‌نگی سێره‌: فیكه‌
ده‌نگی جوڕره‌: فیقه‌
ده‌نگی كولله‌: زیكه‌
ده‌نگی كه‌و: قاسپه‌
ده‌نگی كۆتر: گمە، ده‌گمێنێ
ده‌نگی سه‌قر و باشو و باز: ده‌چریكێنن
ده‌نگی تاووس: ده‌قریشكێ
ده‌نگی مراوی: قیره‌
ده‌نگی به‌چكه‌مراوی: جوقه‌
ده‌نگی قاز: ده‌قازێنێ
ده‌نگی كه‌ڵه‌شێر: قوقه‌
ده‌نگی مریشک: قرته‌، ده‌گارێنێ
ده‌نگی جوجه‌ڵه‌: جوكه‌جوكه‌، جوروكه‌

💥وشه‌ی ده‌نگی چزداره‌كان: 
ده‌نگی مێش: هاژه‌ و ویزه‌
ده‌نگی مێشووله‌: گیزه‌‌
ده‌نگی مار: ده‌كوورێنێ، ده‌هووشێنێ
ده‌نگی دووپشک: وشه‌

💥وشه‌ی ده‌نگی سروشت:
ده‌نگی هه‌ور: هاڕه‌، شریخه‌، گرمه‌       

ده‌نگی باران: خرمه‌
                          
ده‌نگی با: هاژه‌، گژه‌، گڤه‌
ده‌نگی لافاو: لرفه‌
ده‌نگی جۆبار: خوڕه‌
ده‌نگی شه‌پۆل: شڵپه‌

ده‌نگی بۆران: وڕه‌ی دێ
ده‌نگی ئاگر: لرفه‌، گڵپه‌
ده‌نگی ئاو: شڵپه‌
ده‌نگی مه‌شكه‌ژاندن: فڵقه‌

ده‌نگی شیردۆشین: خوشه‌
ده‌نگی هه‌مانه‌: فشه‌
ده‌نگی ئاو له‌ ئاوردیی: كسپه‌، چزه‌

ده‌نگی ڕۆنی داغكراو: قرچه‌، كزه‌

💥وشه‌ی ده‌نگی ئاژه‌ڵ و چوارپێیان:
ده‌نگی به‌رخ: ده‌باڕێنێ(باڕاندن)
ده‌نگی كه‌ر و جاش: زەڕڕە، ده‌زەڕێنێ
ده‌نگی بزن: باله‌ی دێ، ده‌هیڕێنێ
ده‌نگی مه‌ڕ: باڕە، باعه‌ و كاڕه‌، ده‌كاڕێنێ
ده‌نگی به‌ران: مرقه‌

ده‌نگی گوێلک: هۆله‌ی دێ
ده‌نگی پاڵاغ: هۆقه‌
ده‌نگی وشتر: بۆڵه‌، لۆقه‌

ده‌نگی گامێش: هۆقه‌، ده‌فشقێنێ
ده‌نگی گا: ده‌بۆڕێنێ
ده‌نگی مانگا: هۆڕه‌، ده‌قۆڕێنێ

ده‌نگی ئه‌سپ: حیله‌، ده‌پڕمێنێ
ده‌نگی ئێستر: لووشه‌، ده‌كووڕێنێ، ده‌زوقێنێ
ده‌نگی گیسک: ده‌بیلێنێ(بیلاندن)

💥ده‌نگی جۆراوجۆر:
دراو( پاره‌ی ورد ): جرینگه‌
زنجیر: زڕه‌ی دێ
چه‌قه‌نه‌ی ئاش: ته‌قه‌ی دێ، كڕه‌ی دێ
سه‌ماوه‌ر: قوڵته‌، جیزه‌، گیزه‌
قامیش و گه‌ڵا: خشه‌ی دێ
با به‌تاڵ بكرێ: فشه‌ی دێ
ترۆزی: خرمه‌ی دێ
خرچه‌: كرچه‌ی دێ
كالیار: پڵته‌ی دێ
شووتی: خرچه‌ی دێ
ڕووخاو: گرمه‌ی دێ
كه‌وتن: زرمه‌ی دێ
دارێک به‌ پێوه‌ بشكێ: قرمه‌ی دێ
مس: زرینگه‌ی دێ
ئاسن: ته‌قه‌ی دێ
دار له‌ دار بدرێ: شه‌قه‌ی دێ
درگا: جیڕه‌ی دێ
كاریته‌: چركه‌ی دێ
زوڕنا: شیڕه‌ی دێ
ده‌هۆڵ: نركه‌ی دێ
بازنه‌ و خڕخاڵ: خرینگه‌
كاشی: درینگه‌

📚سه‌رچاوه‌: كتێبی (ده‌نگی ئه‌وه‌ چییه‌؟!) ئه‌فخه‌می نە


@farhangijin

بۆ ( ئاڵوگۆڕ)👆

‍ نەتەوەیەک خاکی داگیر بکەن نامرێت،
ماڵی ئاگر بدەن نامرێت،
نامرێ، تەنانەت جلی بگۆڕن و باڵی بشکێنن،
بەڵام دەمرێت ئەگەر زمانەکەی لێ بستێنن.
➖➖➖➖➖➖➖
من تەنیا بە زمانی کوردی دەنووسم،
پێگەیەک بۆ فێربوونی سەرەتاییی زمانی کوردی.👇

@mtbzkd

@mtzkd

(دەلوو)

لە کۆنا بە کەسێ کە شێت بوایە وەک ڕێزێک وشەی دەلوویان دەوت، ئەیانوت کوڕی فڵانکەس دەلووە،

ئەحمەد نادری


(وێنەکە شاری پیرانشارە هەر بۆ جوانییە)

@farhangijin

وتەیەکی باو هەیە لە گوندەکەمان (هەڵەدن ) کە تا ئێستا لە گۆگردنی ڕۆژانە بەکاردێت ئەویش؛ ترش و ماشی لێک شتووە !
کرداری لێشۆردن ئێستا کەم بەکاردێ لە جیاتی ئەو تێکردن بەکاردێ، مەبەست لە کردارەکە، گرتنی ئاوی ترشە و تێکەڵکردنیەتی لەگەڵ هەندێک لە چێشتە شلەکان، بەپێی بڕ و گونجاندن .
ئەوانەی ترشیان لێدەشۆرێ وەک کاردو، سڵق، گەڵامێو، گەپڵە، پەڵپینە، بامێ، کولەکە و باینجان و هەندێک لە خواردنەکانی تر. بە هەندێکیان دەوترێ ترشی نەک شلە.
بەڵام فاسولیا و نۆک و ماشی ڕەش و سپی ترشی لێناشۆردرێ و پێی دەوترێ شلە، واتایی وتەکە ئەوەیە: کە کابان کە نەزان بوو شت تێکەڵ دەکات. ئەو وتەیە بۆ هەموو کارێک بەکاردێت کە کەسەکە لێی نەزانێ.


زین زین

@farhangijin

سرنچک و سەونچک:

لای ئێمە ـ دێی باقلاوای کەڵاتەرزان، سنە ـ پەندێ هەیە: "خوای سرینچک و سەونچک یەکێکە" واتە: خوای گشتمان (خاس و خراو، ڕەش و چەرموو، کورد و عەرەب، و ...) یەکێکە و جیاوازیمان نییە.

جارێ پیاوێکی دانا و حاڵزان دەیگێڕایەوە کە ئەگەر لای موسڵمان قورئان و فەرموودە سەرچاوەیە، دەبێ هەر نەتەوەیەک کە بۆ نموونە ئیسلامی وەرگرت، پەند و قسەی نەستەقی پێشینیانی وەکوو سەرچاوەی سێهەم (حیکمەت) قەبووڵ بکات. هەرچی بێ حیکمەت گەنجی ڕەسەن و سەربەمۆری پێشینیانە کە لە دەراوی زانایی ژیرمەندان و بیرمەندانی ئەو نەتەوە سەرچاوە دەگرێ و نرخی دەکەوێتە لای قورئان و فەرموودەوە.

ــ سرینچک، سرنچک، سنجوو، سنجی (سنجد: Elaeagnus angustifolia)

ــ سەونچک، سەونچە، سەرپنج (خارکو، ناخن عروس: Noaea mucronata)

سرنچک بەری داری لاسە. یەکێ لە میوە خۆش و شیرین و دەرمانیەکانە، بەرامەی گوڵەکەی خۆشترین بۆنی لێ بەرهەم دێنن. جنسی دارەکەی لە پتەویدا دەکەوێتە ڕیزی وزم، کێکف، ئاسندار و ئاونووس.
سەونچک دەوەنێ کورتەباڵا و قژن و دڕکاوییە. بۆنی دووکەڵەکەی لە مەشکە ئەدرێ، تامی دۆ خۆش دەکا.

✍ ئیرەج مورادی
۲۳ی گەڵاڕێزانی ۱٤۰۳


@farhangijin

یاری شەش‌خان:

لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان (بانە) مناڵان ئەم کایە (یاری) بەم شێوەی خوارەوە ئەکەن کە عەرزتان ئەکەم:
دوو مناڵ لە سەر شوێنێ ساف شەش‌خانێک دروست ئەکەن،
ئەوجا تەختەبەردێکی دێنن و لایەکی تەڕ ئەکەن،
یەکیان بەوی تر ئەڵێ: تەڕ یان وشک؟ ئەویش ئەڵێ وشک،
ئەوجا هەڵی‌ئەدات بەکام لادا کەوت نۆبەتی ئەو یانە،
سەرەتا بەدەست تەختەبەردەکە لە خانەی یەکدا دادەنێ،
ئەوجا قاچێک بەرز ئەکاتەوە بە قاچەکەی تر بە هەنگڵەشلە ئەدا لە بەردەکە بۆ خانەی پێشتر،
ئەبێ خانە بە خانە بەردەکە بەرێت بۆ خانەی شەش و کۆتای و لە بازنەکەوە بیکاتە دەر؛
وە ئەبێ شەش جار لەسەریەک یاری بکات و جار بۆ جار بەردەکە هەڵدات بۆ خانەیەکی تر بەدەست، وە ئەگەر لە کاتی هەڵدانا قاجی یان بەردەکە کەوتە سەر خەت ئەوە ئەو سووتاوە نۆبەتی ئەوی ترە.

ئەوەش بۆ منداڵان هەروەها وەرزشێکە و جووڵەی زۆری تێدایە،

هیوای دارم بەدڵتان بێت.

ئەحمەد نادری

@farhangijin

پەڵە مەڕ.....

جیا لە پەڵە مەڕ، چ وشەیەکی تر شک دەبەی ؟؟


≈≈≈≈≈≈≈≈≈

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

لینکی کۆڕی کاناڵ
https://t.me/farhangijin1



هەوەڵ پەیامی کاناڵ: https://t.me/farhangijin/4

پێڵ: کۆپارە


کۆپارە: گوڵمە گۆشتێکی گەورە لە سەر ملی وشتر و ڕەشەوڵاخ،


کۆپارە: بەرزایی و کۆسپایی کەم لە زەویدا.

===========
فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

لینکی کۆڕی کاناڵ
https://t.me/farhangijin1

تاقتاقکەرە، تووتاک

ئەمنیش کوندم و هەرکوێیە دەچم، وێرانە
وەکوو تاقتاقکەرە خۆم مامەوە لێرە بە تەنێ
#سەیید_کامیل


لە کاناڵی (فەرهەنگی باڵنده) وەرگیراوە.


@farhangijin

مێردەزمە،
دێوەزمە،
مۆتەکە،
شەوە،
شەولەبان.

ئەمانە لە یادماندا ماون و ترساندویانین پێیان.
ئێوە هیچ ناوێکی تر شک دەبەن؟.

  فەریاد قادر

@farhangijin

ئەوە 👆👆
لای ئێوە چی پێ دەڵێن؟

@farhangijin

بەم بەشە خڕەی دار دەگوترێت چی کە پێشووتر شوێنی دەرچوونی لقێک بووە لە دارەکەوە؟



ئەرکان ساڵح


@farhangijin

پەڵە؟
پەڵە لە چەند واتای جیاوازدا
١-پەڵە: بڕی بارانی پێویست بۆ کێڵانی زەوی و چاندنی دانەوێڵە، بە ڕادەیەک باران زەوی تەڕ بکات گاسن نەگاتە وشکی واتە ( 20- 30)سم ببارێت.
٢- پەڵە: لەکە، تانە، نیشانەیەکی ناشیرین و دیار بە شتێک یان کەسێکەوە.
٣- پەڵە: پەڵە هەور، گەواڵە هەور
٤- پەڵە: شکارتە، پارچەیەک زەوی، پەڵە بێستانێک، پەڵە گەنمێک، پەڵەیەک تووتن...
٥- پەڵە: گەواڵە ( ڕندوو، ڕنووە، کلیلە) بەفرێکی بەجێماو بەبناری چیاوە.
٦-پەڵە: خاڵی ڕەش و چڵکن لە سەر ڕوویەکی سپی یان لە سەر جل‌وبەرگ.
ئێوەی بەڕێز چی‌تر لەو بارەیەوە دەزانن بینووسن. ℬ.𝒜

بەکر ئەحمەدی

@farhangijin

‍ چەند مەسەل و واتاکانیان

ئاو لە ئاوەڕۆ دەرکردن: لە حەدی مەعموول چوونەدەر، بێ‌حەیایی‌کردن، نالەبار جووڵانەوە

بێ‌چاوێنی بێ: لە چاوی پیس بەدوور بێ

بە ئاودا هاتن و بە ناندا خوران: مەبەست لە ون‌بوونە، غەیب‌بوون

بە پەندی سیا هەڵێنان: لۆمەکردن، سەرکۆنەکردن

باج لە باجی ناناڵێنی: خەرج بە مەبەستی دەخڵ ناڵەی نیە، قەیدی نیە

بێڵ لە بەری میچی‌چەقاندن... کار تەواوکردن نەجات‌بوون لە کار



پەتە کەوتنە سەر ئاو: دەست ڕوو بوون

چەند کێل بە بەردێک ئەنگاوتن: چەند کار بە جارێکی کردن

حیزی هەنبانەی کولوانە: مەبەست ئەوەیە حیزی هەتا بەدمیەوە بدەی زیاد دەبێ

📚سەرچاوە: هاوارەبەرە
📝نووسەر: فەتاح ئەمیری

------------------------
=≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈
(وێنەکە هەر بۆ جوانییە)

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

دەس خۆش

قسەکردن لەسەر وشە زانستێکی جیاوازە و دەچێتە ژێر ڕادیکاڵی زمانناسی و لە چوارچێوەیێکی تایبەتدا خۆێ دەبینێتەوە.
ئەگەر کەسێ سووکە شارەزایێکی لە زانستی سەردەمدا ببێت دەزانێ زمانناسیش وەک باقی زانستەکان دابەش دەبێت و بەشێکی وشەڕەتناسییە و لێرەشدا( وشە) جارێکی تر ورد دەکرێتەوە و بەشێکی لێ جیا دەبێتەوە کە پێی‌دەڵێن ڕیشەناسی مێژوویی کە پەیوەستی دەسەیی زانیاری تایبەتە، جا کەسێ یا کەسانێ زانیاری ئەوتۆیان نیە لەو بوارەدا باشترە (لە جێی ئەوەی هەوڵ و ماندووبوونەکان، بێ‌بەڵگە و نەشارەزایانە و دووراودوور بخەنە بەر توانج) هەوڵ بدەن ئاستی زانیاری خۆیان پەرە پێی بدەن.
پەڵە و بڕ بەو هەموو جیاوازییەوە هەیانە، لە یەک ڕیشەن، بەڵام دوو مەبەستی جیاواز پێناسە دەکەن و لە هەمان کاتدا بە پشت‌بەستن بە ڕەوتی گۆڕانی دەنگەکان و شرۆڤەی ورد ئەتوانین هاوڕیشەبوونیان بسەلمێنین.

نموونەیێ تر(  چارە)یە کە ئەتوانین بە دوو شێوە ڕیشەناسی بۆ بکەین و بیسەلمێنین کە چهرە گوڕاوی چارەیە و دەیان و سەدان نمونەی تر وەک زاکرۆس و سابون و … کە بەپێی ڕیشەناسییە تەقلیدی( کە من بە جەعل‌کردن پێناسەی دەکەم) لە کوردی‌بوون دابڕێنراون.
کاتێ دەسەیێ کە هیشتا نەیانتوانیوە خۆیان لەژێر هەژموونی ناوچەگەرایی و خێڵکی‌بووندا ڕزگار کەن و تا ئێستەش کوردی بە پاشکۆ دەبینن، ئاستەمە بتوانی گفت‌وگۆیێکی ئەنجامداریان لەگەڵ ڕێک بخەی.
بە هەرحاڵ سەرنجێ لە مەبەست و بازنەی پێناسەکردنی پەڵە و بڕ باسەکە ڕوونتر دەکاتەوە.
١- بڕێک باران- کە پێوەرەکەی تەڕبوونی بڕێکی دیاری کراوە لە قوڵایی زەوی( 25 تا 30 سانتیمەتر یا بستێک).
٢- لەکە، تانە و… بڕێکی جیاواز لە  ئاستێک‌دا کە جیاوازی دروس دەکات لەگەڵ دەوروبەری.
٣- بڕێک هەور کۆمەڵێک هەور کە ئاستێک لە پانتایی ئاسمان داگیر دەکات( گەواڵ گەواڵ= پەڵە پەڵە).
٤- شکارتە، بڕێکی دیاری‌کراو لە گشتێکی زەوی.
٥- گەواڵە- بڕێک بەفر، کە دیارە لە چاو دەور و پشتی.
٦- بڕێک، بەشێک لە جل کە بە ڕەنگ یا چەوری یا … جیا دەبێتەوە لە دەوروبەری.

گومان ناکەم هیچ مابێت لەسەر ئەوانە زیاد بکرێ و با بزانین هاوڕێیانیش چی دەڵێن.

ئەوەی مەبەستمە زیادی کەم ئەوەیە کە پەڵە  هاوڕیشەی “بڕ”ە و ئەگەر سەرنج بەین کاتێ “پەڵە” دەکەین بە “بڕ” تەقریبەن هەمان واتا و مەبەست پێناسە دەکات.
ئەمە بەشێکە لە ڕیشەناسی و هیوادارم ئەو بەشە لە هاوڕێیان کە بێ‌موحابا خاوەنداریەتی وشە ئەقەبڵێنن، تۆزێ بە مولاعەزەوە کۆمێنت بنووسن و لانی‌کەم بڵێن “چارە” بە شێوەی “چهرە” لە فارسیدا هەیە یا لە عەرەبیدا بە شێوەی “جەهرە” بە فڵانە واتا هەیە.
خاوەنداریەتی بۆ دەسنیشان نەکەین و ئەو قەرارە هەستیارانە دانێن بۆ مامۆسیانی پسپۆڕ و شارەزا.

ڕێز.

ڕەئووف مازووجی

@farhangijin

ئەوەی لە وێنەکەدا دەیبینی،👆

لای ئێمە لە ناوچەی بانە پێ دەڵێین: داوەڵ، لە سەر شێوەی ئینسان دروستی دەکەن، و لە نێو بێستان و دەخڵ و دان و... دایدەنێن، بۆ سڵەماندنەوە و دوورخستنەوەی پەلەوەر و داعبا و شتی وا،
ئەی لای ئێوە چی پێ دەڵێن؟


@farhangijin

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی

(تەیری گول نەک گوڵ)

تەیری گول عاشق بە داری ژەقنەمووتە
تەیر، واتە(باڵندە) ، ژەقنەمووت هەندێجار بە(ژەقنەبووت)یش گۆ دەکرێت، ئەویش وشەیەکی ئایینیە، لە ئاینی ئیسلامەوە (شەجرەت زەقوم)ی عەربییەوە هاتووە، کە ڕووەکێکی ناو دۆزەخە ئەوپەڕی تفت و تاڵ و زووخاوە، دۆزەخیانی پێ سزادەدرێت، گول، واتە ئەو نەخۆشەی گولی گرتوە.
تەیری گول واتە خولیای داری ژەقنەمووتە، ئەوە بووە بە ئیدیۆم بۆ ئه و کەسانە بەکاردەهێنرێت کە خۆیان کەسی خراپن و تەنها کاری خراپیشیان لێ چاوەڕوان دەکرێت، یان خۆیان کەسی ناڕێکن و هاوڕێکانیشیان هەر دەبێت وەک خۆیان ناپەسند بن، هەر بۆیە بەو کەسانە دەگوترێت: ( تەیری گول عاشق بە داری ژەقنەمووتە).

هەژیر

@farhangijin

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی

بەرکوڵ، بەرکوت.

پێش پێگەشتنی ژەمە خۆراک، کەمێک دەخۆیت.
لای ئێوە چی پێ‌دەڵێن؟

----------------------
(وێنەکە هەر بۆ جوانییە)
وێنەگر: عەزیز نویدی

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin



هەوەڵ پەیامی کاناڵ: https://t.me/farhangijin/4

"تەنوورە ئاو"
لای ئێمە بەو حاڵەتە لە ئاو کە ئاوەکە ئەسووڕێنێ و لە کونێکەوە ئەڕوات، ئێژین "تەنوورە ئاو".
جیا لە گۆم و دەریاکانا، لە ناو ڕووبارەکانیشا ئەبینرێ.

ھوشیار ئەحمەدی

#زمانیدایک #کوردستان #کورد #کوردی #زمانی_کوردی #وشەی_کوردی #مەریوان #ژاوەرۆ #بۆڕیەر

@farhangijin

‌ زمانەوان و زمانەوانی لە ڕوانگەی جەمال نەبەزـەوە...

زمانەوان ئەو کەسەیە کە زمانی کوردی لەسەر بنچینەی «زانستی زمانەوانیی بەراوردکاری» (علم اللغات المقارن، Comparative Philology) و «زانستی زمانەوانیی هیندۆجەرمەنیی گشتی» (علم اللغات الهيندوجرمنية العام) خوێندبێ.

جا بۆ ئەوەی لە جۆری پێکهاتن و گۆڕانی زمانی کوردی، لە باری مۆرفۆلۆژی و فۆنۆلۆژی و لێکسیکۆلۆژی و ئۆرتۆگرافییەوە بگەین، پێویستە شارەزای زمانە ئێرانییەکانی کۆن و نێوەڕاست و تازە ببین: وەک زمانی ئاڤێستا، فارسیی کۆن، پارتی، پەهلەوی، فارسیی تازە، بەلووچی و پەشتۆ. هەروەها بنەماڵەی زمانە هیندییەکان: وەک هیندیی کۆن (سانسکریت)، هیندیی نوێ، ئۆردوو کە بنەچە و ڕەچەڵەکیان لەگەڵ زمانە ئێرانییەکاندا یەکە.

شارەزاییەکی زمانی لاتینی و وێنانی کۆنیش بۆ ئەم کارە پێویستە. لەوەش بترازێ، زمانەوانی کورد، دەبێ شارەزایی لە مێژوو و ئێتنۆلۆژیا و میتۆلۆژیا (ئەفسانەناسی) گەلەکەدا ببێ، تا بتوانێ بنج‌وبناوانی وشەکان بە شێوەیەکی زانستــانە، نەک نێوخەڵکانە(شعبي) لێک‌بداتەوە.

لەپاڵ ئەمەشدا شارەزاییەکی کەم‌وزۆر لەو زمانانەدا کە کاریان کردووەتە سەر زمانی کوردی لە ڕابردوو و ئەمڕۆدا، وەک عەرەبی و تورکی و سریانی و ئەرمەنی، زۆر پێویستە.

کاتێک کە ئەم پسپۆڕانەمان پێگەیاند، ئەوجا دەتوانین ڕکێفی زمانی کوردی؛ وەک زمانەوانێکی شۆڕەسوار بگرین و خزمەتێکی ڕاستەقینەی بکەین.

_تێبینی:
ئەوەی کە وردەکارییەکانی ناو بابەتەکەی مامۆستا جەمال چەندە گونجاون ئامانجی باسی من نیە، تەنیا پێناسەی ئەو دوو چەمکەم لا گرنگ بوو.

ئامانجی من ئەوەیە، هەر کەس بۆچوونێکی لە سەر وشەیەک یان زاراوە و بابەتێکی سەر بە زمان دەربڕی، نابێتە زمانەوان و بۆچوونەکەشی مەرج نیە کارێکی زمانەوانانە و زمانەوانی بێ.

بەگشتی بەپێی پێناسەکانی زمانەوان و زمانەوانی، هیچکام لە ئێمە زمانەوانێکی پسپۆڕ نین، چونکی بە شێوەی پسپۆڕانە و زانستی لەو بوارەدا نەمانخوێندووە.

بەڵام بێگومان گشتمان سەربازی دڵسۆزی زمانەکەمانین. بۆیە، با گشتمان هەوڵ بدەین، بە بیرفراوانییەوە لە بۆچوونی یەکتر بڕوانین و بە ڕەهایی لە بابەتە زمانییەکان نەڕوانین و بڕیاریان لەسەر نەدەین.

بەو جۆرە باشتر لێک‌ تێ‌دەگەین و پێکەوە هوشیارانەتر خزمەتی پێشخستنی زمانەکەمان ئەکەین.

#ھوشیارئەحمەدی
#زمانیدایک #نیشتمان #کوردستان #نەتەوە #کورد #کوردی #زمانی_کوردی


@farhangijin

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی

هاوڕێیان سڵاو.

مامۆستا هەژار لە شیعرێکدا ئاوا دەفەرمێ:

ساغ بم جحێڵ بم، بگرم گوێسوانان
یان زار و نزار  لە نەخۆشخانان

بەڕێزان ڕەنگبێ زۆربەی ئێمە نەزانین وشەی "گوێسوانە" بە چی دەڵێن.

قەدیم لە گوندەکان خەڵک ئەگە خانوویەکیان ساز دەکرد بۆ داڕشتنی دیواری بیناکە زۆرتر کەڵکیان لە قوڕ و بەرد وەرگرت، وەستای تایبەت بۆ دیواردانان هەبوو کە بەو بەرد و قوڕە دیواری هەڵدەچنی هەتا دەگەیشتە دارڕاە واتا داپۆشینی ئەم خانوویە.

پاشان وەستای تایبەت دەهات بە ئامرازی تایبەتی دارتاشی، وەک میتر، مشار، تەبشۆێ یا تەشۆە دارەکانی بەقەد پانایی وەتاغەکە... بە مشار دەبڕێوە و دوایی بەقەد پانی دیوارەکە سەری ئەستوور و باریکی دارەکانی دەتاشی هەتا دارەکان لە سەر دیوار جووڵە نەکەن.

وەستای دارتاش دارەکانی جۆرێک دادەنا کە داری هەوەڵ سەری ئەستوور لە سەر دیوارێک سەری باریک دەکەوتە دیواری بەرامبەر بۆ داری دووهەم سەری باریکی دەهێنایە کن سەر ئەستوور، دیواری بەرامبەریش وای لێ‌دەهات هەتا هەموو دارەکانی دادەمەزراند بەو شێوە بوو سەرێک باریک سەرێک ئەستوور ئەو کارە بۆ وەی بوو خۆڕاگری سەربانەکە وەک یەکی لێ‌بێت واتا وا نەبێت لایەک بەهێز بێت لایەک بێ‌هێز.

بەڕێزان پاش دانانی دارەکان بەو جۆرە بە قامیش یا چرپیل یا تەختە یا حەسیر (کە ئەویش لە قامیش دروست دەکرا) سەربان دادەپۆشرا.

پاشان بە گڵێکی جوان و خاوەن سەربان گڵەبان دەکرا، پاش ئەو کارە بە داری تایبەت نە هێندە ئەستوور شتێک لە دەسکە پێمەڕە ئەستوورتر بە قەدرایە 50 هەتا 60 سانت، ئەوانەشیان ئاوا دادەنا کە سی سانت لە سەر سەربان دەبوو سی سانت لە دیوار ڕەد دەبوو.

سەر ئەو دارەنەیان بە قامیش دادەپۆشی پاشان بە گڵ و کا قوڕی تایبەت دەگیراوە، ئەڵبەت لە زۆر جێگا لە گڵی شۆرەکات کەڵکیان وەردەگرت تا سەربان پاش بارینی باران دڵۆپە نەکات.

پێویستە ئەوەش بڵێم کە پاش گرتنەوەی قوڕ دوو سێ ڕۆژان دە خووسیان دەنا هەتا قوڕەکە خۆش‌کار دەبوو پاشان سەربان وەستای تایبەت سواغی دەکرد.

بەڕێزان ئەو دارانەی کە لە دیوارەکە ڕەد دەبوون و لەمپەرێک دەبوون بۆ وەیکە کاتی باران‌بارین یا توانەوەی بەفر، ئاوی باران وە دیوارەکە نەکەوێ و دیوار خوای‌نەخواستە نەتلیسێتەوە و نەڕووخێ  پێیان دەکوت "گوێسوانە"

هیوادارم توانیبێتم بابەتەکە بەجوانی  ڕابگەیەنم  ئێوەی بەڕێزیش کەڵکی پێویستیان لێ وەرگرتبێ.
  🙏🌹🙏🌹

مستەفا عابید زادە - مەهاباد

@farhangijin

‌ قامک/ پەنجە

قامک کە وشەیەکی جێکەوتوو و باوە، لە شێوەزارەکانی تری زمانی کوردییا ناوی دیکەی هەن.
بۆ وێنە ئەردەڵانی (سنە، بەشێ لە مەریوان...) پێی ئێژن هەنگووس.
لای هەورامان پێی ئێژن "کلکە، گولکە، گولکی"
بە کەلهۆڕی: کلک"
لەکی: کلک
کرمانجی قوچان قلک، قلینچک
کرمانجی Tilî تیلی
گەرچی زمانەکەمان دەوڵەمەنە، بەڵام جیاوازی وشەیی هەندێ لە شێوەزارەکانمان زۆرن.
گەرچی بەکارهێنانی وشەی پەنجە بە جێی قامک بە ڕای من هەڵەیە و پەنجە واتە پێنج قامکەکە پێکەوە نەک یەکیان، ئەوەش گشتگیر نیە و تەنیا هەڵەی بەکارهێنانە لای ئاخێوەرەوە.

#ھوشیارئەحمەدی
#زمانیدایک
#نیشتمان
#کوردستان
#کورد

@farhangijin

زوانی کوردی!

زمان_ زڤان_زوان.
سڵام_سڵاڤ_ سڵاو.
نام_ ناڤ_ ناو.
چەم_ چاڤ_ چاو.
هام_ هاڤ_ هاو.
ڕام_ ڕاڤ_ ڕاو.
دام_ داڤ_ داو.
خام_ خاڤ_ خاو.
شەم_ شەڤ_ شەو.
هامکار_ هاڤکار_ هاوکار.

سەدان وشەی تر کە ئیسە من بیرم نین و هومێدەوارم ئێوە لەبیرتان بن و بیاننووسن.

سەرنج‌بدەن لە هەموو زار و شێوەزارەکانا، تەنیا جیاییەکەیان ئەو سێ پیتەیە(م_ڤ_و).
ئەگەرنا یەک مانایان هەس.
ئەمە جگە لەوەی کە سەدان وشەی ترمان هەن جیاوازییەکانیان تەنیا پیتەکانی (و_ب_ڤ)ە.
بۆ نموونە:
ئاو_ئاڤ_ئاب.
شەو_ شەڤ_شەب.
تاو_تاڤ_ تاب و تاد...

ئەمە لای خۆتان هەڵگرن و سەرنجی وشە و ڕستە و دێڕەکانی ناو زارەکانی زمانی کوردیی پێ‌بدەن، زۆر زۆر کەڵکی ئەبێ بۆتان.


بەختیار مام‌حەمید
@farhangijin

🍁"پاییز وەرزێکی تاقانە"

دواڕۆژەکانی مانگی ڕەزبەرە، گەڵای دارەکان هێندێ خەزەڵی بوون و بڕێکیش زەردو دانەدانەش دەستیان لە ژیان بەرداوەتەوە.
شانەی نەرم و نیانی (با) هێدی هێدی زوڵفی زەردی گەڵا بەم لاولادا شانە دەکات. ئەڵێی دایکە و کۆرپەی ئامێزی بەرەو سەفەرێ نادیار بەڕێ دەکات.
داری گرێ‌گرێی (ڕەز) بە بۆک و نابۆک بەری خۆی لەژێر گەڵاکانەوە دەردەخات و دڵ خۆشی بە خاوەنی دەبەخشێ. خشپەخشپی گەڵای وەریوی دارەکان لە ژێر پێی مرۆڤدا جۆرێ مۆسیقایە کە ڕۆح زیندوو دەکاتەوە. لایەکی دیکە پاشەرۆکی میوە بەجێماوەکان بەشێکە لە ئاواتی شوانەوێڵە و هەژارەکان.
پاش نیوەڕۆیە!
پەڵە پەڵە هەوری نە زۆر سپی و نە ڕەش دێن و بەر بە تیشکی خۆری پاییزێکی بێ‌ڕۆح دەگرن، تەزووی سارد دەور دەگێڕێ، بەربەڕۆچکە و پەسیو خۆشەویست بوون.
سەرەنجامی ژیان لە کۆنەوە هەروا دێت و دەڕوا، سەردەمێ بەهار و جوانی، کاتێ هاوینی گەرم و ئێستایش پاییز و تەپ‌وتۆز و خۆڵ و گژەگژی با، ئەم ئاکارە نەک لە سروشت لە گیانلەبەرانیشدا ڕەنگدانەوەی خێرای هەیە، مرۆڤ منداڵە، دەبێتە مێرمنداڵ، گەنجی گەنجیەتی بۆ ماوەیێ کورت میوانداری دەکات بێ ئەوەی نرخی بزانێ، پاشان هێور هێوڕ پاییز و زستانی تەمەن لە ژێر شەڵاڵی ئارەڤەی نان پەیدا کردن شاڵاوی بۆ دێنێ و کوت‌وپڕ دەڵێن: فڵانکەس ئاوای ئەو دیو بوو.
هەر وەرزە تایبەتمەندی خۆی هەیە، لە پەنای سارد و سەرما و هەوروهەڵا و تۆز و با، وزەی گەڕانەوە بەرەو داهاتوویێکی نادیار مرۆڤ دەخاتە جەغزی هیواوە، وەرزێڕەکان هەر یەک بە شێواز و لە بەرێ، بە ئامێری جیاواز، هەنکە هەنکی پاچکاری، هۆو بەرەی جووت و گا، ویڕەویڕی تەراکتۆر سەرقاڵی داپۆشینی تۆوی ئاواتەکانیانن، باخەوانە پیرە دەچێتە وێزەی دارەکان، لق و پۆپی زیادی هەرەس دەکات و ڕەگ و ڕیشەی دەرکەوتووی بڕێ داریش بە گڵ دادەپۆشێ تا سەرما کاری لێ نەکات.
کەس نیە نەزانی ڕێبوارە، لەگەڵ ئەوەش هەوڵ و تەقالا و ماندوویەتی بووەتە سروشتی و هەدادان نازانێ.
ڕەوەی ئەسپ و مایین و جوانووەکان لە کوێستان دێنە خوارێ، کەرتە مەڕی هەوارچی سەراورد جێ دەهێڵێت و بەرەو شوێنی گەرم و بژوێنی دادەخزێ، هەوارچی بە دەس دەسەڵاتی زۆری سەرماوە ماڵاوایی لە کەڵەکی وشکەچن و چیغ و دەوار دەکەن و بارگەی هاوینە دەپێچنەوە.

پاییز و جوانییەکانی یا باشتر بڵێم: خوو خدەی ئەو وەرزە کاریگەری لە سروشت و هەست و سۆزی گیانلەبەران و تەنانەت ڕەنگدانەوەی لە شێعری شاعیران و نەسری نووسەراندا بەجوانی بەرچاو دەکەوێ، هەر دیمەنێ لەم وەرزە شاکارێکی دەستی خوڵقێنەریەتی بە جوان و ناحەزییەوە، قەڵەمی تەقدیر جۆری ڕەنگەکانی جێگۆڕکێ دەکات و هەر یەک بە پێناسەیێ خۆی دیاری دەدات.
کێیە بتوانێ وەک خۆی وێنەی پاییز داڕێژێت و ئەوەی شیاوی بەژنی ئەوە نەقاشی کات؟

غەفوور کەسنەزانی ( #ژاکاو)
🍃🌸🍂🌸🍂❤️

@farhangijin

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

لینکی کۆڕی کاناڵ
https://t.me/farhangijin1

👇👇👇👇👇👇

بەهێزترین کاناڵە کوردییەکانم بۆ هێناون. بە حەزی خۆت لێیان هەڵبژێرن☺️💚

بن‌ڕەسمە و سەرڕەسمە
یان
بن ڕێسمه و سەرڕێسمه:

بەڕیزان: قەدیم درووست‌کردنی دەرگا ئەو جۆرەی کە ئێستا من و ئیوە بە وێنەی جۆراوجۆر دەیبینین نەبوو.
دەیانهێنا بە ئامرازی پێویست وەک مشار، قەڵبڕات(مەتەی دەستی) لە دار چوارچێوەیەکیان ساز دەکرد کە داری لای کردنەوە کە بەجێگای لاولاوە لە سەرێ و خوارێ بە قەدرایە بست و نیوێک درێژتر دەبوو، وەک ئێستا وەرق نەبوو هەتا دایپۆشن و پێش لە سەرما هەروەها  تەپ‌وتۆز بگرن لە شووڵ واتا لکی دارەبی دەیانتەنی و تێکیان‌دەهاڵاند، پاشان بە قوڕ کەلێن و کولێنیان دادەدا و دەرکە ساز دەبوو.
بەو جۆرە دەرگایە پێیان دەکوت چەپەر. ئێستاش بە وەستایەکی کە دەرگای خراپ ساز دەکا دەڵێن ئەوە چیە بۆت ساز کردوین دەڵێی دەرکەی چەپەری قەدیمە؟!

ئێستا دەرکە بە لاولاوە واتا لَولا بۆ کردنەوە و هەروەها بۆ داخستن دادەمەزرێ.

بەڵام قەدیم بەردێکی گەورەیان دەهێنا نێوەڕاستی بەردەکەیان دەکۆڵی هەتا بڕێک قووڵ دەبوو دە عەرزیان دەگرت بۆ گیرکردنی داری چوارچێوەی دەرکەکە، لای سەرێ قایشێکیان لە سەرتاق دەدا ئەڵبەت لە نێوەڕاست وەک کەمان واتە نیودایرە دایاندەڕشت بۆوەی کە دارەکە تێیدا گیر بکات هەم بەر نەبێتەوە هەم کاری لاولاوەی سەرێ بکات.

ئازیزان! زۆرتر چەپەری تەویلە کە جارجار دوو مانگا یا دوو گا بەیەکەوە دەچوونە ژوورێ یا دەهاتنە دەر، دەرکە لەبنەوەڕا دەهاتە دەرێ لەو کاتەدا دەیانکوت ئەها دەرکەکە لە ڕەسمە چوو!

جا بەو بەردەی کە قووڵیان دەکرد پێیان دەکوت بن‌ڕەسمە.

بەو قایشەی سەرێ کە لە سەرتاق دەدرا پێیان دەکوت سەرڕەسمە.

سەرتاق ئەو دارەیە کە دوو دیواریان دەهێشتەوە بۆ دەرگا دەیانهاویشتە سەری پێی دەڵێن سەرتاق.
پێویستە ئاماژە بەو خاڵەش بکرێ بە وشەی ڕەسمە ڕێسمەش دەکوترێ.
دەستەواژەی لە ڕەسمە دەرچوون بۆ کەسێک بەکار دێت کە زوو تێکدەچێ
واتە: زوو قەڵس دەبێ.

کاک مستەفا ـ مەهاباد


@farhangijin

مامۆستا هێمن لە شیعری ناڵەی جوداییدا دەفەرمێ:
( ڕۆژگار هاڕیومی وەک ئەسپۆنی ورد
هێز و توانای لێ بڕیوم دەردە کورد
بوومە گەپچاڕ و دەکا گاڵتان بە من
ئەو ڕمووزنەی زەندەقی چووبوو لە من)
ــــــــــــــــــــــــ
١- ئەسپۆن: گیایەکی خۆڕسکی سروشتی کوردستان و لە کوێستانان دەڕوێ، قەد و ڕەگی دەهاڕدرا و لەباتی سابوون و تایت بۆ شۆردنی جل‌وبەرگ بەکار دەهات.
٢- گەپچاڕ: مەخسەرە، گاڵتەجاڕ
٣- ڕمووزەن: ئێسک‌قورس، ناشیرین، بەدفەساڵ، ناحەز و ناشیرین

بەکر ئەحمەدی
@farhangijin

لە موکریان پێدەڵێن: گۆرەویی، گۆرەوی میرزایی، بەڵام لە کاتی یاری کردن بە پێنج جوت گۆرەویی دەڵێن جۆرابێن، ( گۆرەوی بازی)
جۆرابین وەک کڵاوێن وایە شتێک لە ناو ئەو دەلینگە گۆرەویی دەشارنەوە یاری زانانی بەرانبەر دەبێت بیدۆزنەوە

حیسام بۆکانی

------------------------------
------------------------------
فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

لام سەرلای:

بەڕێزان ئەم وشەیە زۆرجار ئەوترێ، بەتایبەت بەتەمەنکان، لام سەرلای واتە: بەڕێکەوت، بێمەبەست، بێ نیەت، ئەڵێ: لام سەرلای دەستم بەریکەوت، خۆی پیاکێشا...هتد،

لای ئێوەش ئەوترێ؟

ئەحمەد نادری

(وێنەکە هەر بۆ جوانییە)

@farhangijin

کەپەنک:

پەندی پێشینیان دەڵێ: دوای باران کەپەنگم بۆچیە، یان دەڵێن: دوای باران کەپەنگ!؟.
واتە کاتێ من لە تەنگانە ڕزگارم بوو هاوکاری تۆم بۆچیە،
بەڕێزان:
ئەم بابەتە چەند جاریتر پۆستکراوە لە لایەن هاوڕێیانەوە،
بۆیە دووبارەم کردەوە،
یەکەم- ئەم وێنە زۆر کۆنە و بەکامێرا ئینگلیزەکان گیراوە، کاتێک کوردستانیان داگیرکردووە،
دووهەم- جوان کەپەنگ و شێوەی بەکارهێنانی دەر ئەکەوێ، کە چۆن و چکاتێک بە کاردێت وەک ئەبینن کاتی سەرما و سۆڵەیە و بەفر دیارە و کاکی شوان خۆی جوان داپۆشیوە،،
بمێنن بەخێر.

لای ئێوە چی پێدەڵێن؟؟

ئەحمەد نادری


@farhangijin

ئاماژەی مامۆستا سۆران حەمە ڕەش
بە سوومێریبوونی وشەی سڵام لە
کتێبی کورد کێیەدا، لاپەڕەی: ٢٢٦👆

هەندێک وا ئەزانن وشەی سڵاو
وشەیەکی تایبەت بە زمانی عەرەبییە،
بەڵام وەک مامۆستا سۆران حەمە
ڕەش بە چاوکردن لە فەرهەنگی
سوومێری، لە کتێبی کورد کێیەدا،
ئاماژەی پێ کردووە کە لە زمانی
سوومێریشدا ئەو وشە بوووە.

من پێم وایە وشەی ( سڵام/ سڵاو)
وشەیەکی هاوبەشی نێو هەندێ
لە زمانە هێندوئورووپاییەکانە.
چون لە هەندێ لەو زمانانەدا،
ئەم وشە بە بێژە و واتای نزیکەوە
هەیە.

بۆ وێنە:

سڵام بە زمانی لاتینی: salve
سڵام بە زمانی عەوامانەی
ایتالیایی: salve
سڵام بە زمانی فەڕانسەوی: salut
سڵام بە زمانی عەڕەبی: السّلام علیکم
سڵاو بە زمانی کوردی: سڵام/ سڵاو

ئەڵبەت ئەوەیش هەر جێگەی تێڕامانە
کە وشەی بەناوبانگی Hello ی
ئینگلیزیش، لەسەر وەزنی هەمان
سڵۆوە، بە پیتی هاوبەشەوە.


هــــاوار ( ش.ڕ)

@farhangijin

قازو قوڵنگ:

ئەم دوو باڵندە جوانە، زۆر لە یەک ئەچن تەنها شێوەی ملیان و ژیانیان جیاوازە،
کاتێ گەرمێن و کوێستان ئەکەن هەرگیز پێکەوە نافڕن و کۆچ ناکەن،
بەڵام لە ناو کوردان باوە ئەڵێن: قازوقوڵنگ هاتنەوە،.

ئەحمەد نادری


@farhangijin

تەڕاو

لە کۆنا تا پەنجا ساڵ پێش زۆربەی خانوەکان لە گڵ درووست ئەکران، بۆ جوانی و ڕووناکی ئەچوون لە کێو گەڵی سپییان بە کۆڵ ئەهێنا و دوای بێژانەوە، ساڵێ جارێک ناو ژوورەکانیان پێ سپی ئەکردەوە،
بەتایبەت پێش جێژن و بۆنەکان، بەم کردارەیان دەوت: تەڕاو...

ئەحمەد نادری


@farhangijin

مـشـتـاخ؟

شوێنکە کە ترێـی لە سەر ھەڵبخرێ بۆ وشک‌بوونەوەی.

مشتاخ‌نانەوە؟
ترێ‌ھەڵخستن لە سەر زەوییەکی تایبەتی بۆ بوونی بە مێوژ.

مشتا، مشتاخ، مشتاخە، مستاخ.

مـامـۆسـتا هێـمـن:
چەپکێ گوڵ، چەپکێ نێرگیز،

ساڵ درەنگ بوو، پایز داهات، زەوی ڕەنگی بزرکا، شینایی نەما، تینی هەتاو کەم بۆوە، ڕۆژ چیان بەبەرەوە نەما، شەو درێژ و درێژتر بوون، هەوا فێنک بوو، ڕەز ڕندران، مشتاخ هەڵخران، بێستان لەبەر کەوتن، بڕکە هەڵکێشران، جێ تووتن شێو کرانەوە، ئاوێژە لە بەراو دەرچوون، ئەستێر داریان لێ ڕاکێشرا، سەرچاوە قەوزەیان گرت، بناوان هەڵدێران، دەراو بۆگە و لێڵ بوون، پاوان و هەڵەسوون پێخوست و بۆژە بوون، پێورەوێنجە داسپەڕێن کران، ڕەپستە کۆڵەپنج بوون، نەوەندە تیشەیان چەند پەلکە بوو،

ساردەکێڵ دندووکەیان دا،

کا و گزرە لە کادێن کران، کۆدە و پۆڵکە و نەرمەگیا لە تایە و گیشە دران، تفاقی زستان داخرا، دێمکێڵ بەهیوای بارانی ڕەحمەت و هەقەپەڵەی پاییز، دێمەکار و ئیشکەکەندیان داچاند...

✍️ یوسـف مـحـمـود...


@farhangijin

گزینگ در زبان کوردی به معنی
اولین تابش آفتاب می باشد
این کانال توسط روشندل غفور سلیمانی کارشناس ارشد علوم سیاسی، مدرس دانشگاه و فعال فرهنگی مدیریت می‌گردد
جهت ارتباط و‌ارسال مطالب:
با آی دی زیر در ارتباط باشد:

@Ghaforsolaimani
https://t.me/gzeng

رێز و حورمەت بۆ هەموو ئەندامانی بەڕێز🤝

بێ زەحمت ئەمهەوێت لە سەر ئەم کەرەسە بدوێن،
بزانین چیە؟
بۆچی بەکار هاتووە!؟

@farhangijin

هاڕەی نەخۆشەر ( دەستار لەپە)


==========
فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

لینکی کۆڕی کاناڵ
https://t.me/farhangijin1

‌ چۆلەکە*

چۆلەکەم ئەوەنەی هەرچی باڵندە خوا خەڵقی کردگە، خۆشگەرەکە.
قومری و پلیسری و کڵاوکوڕەی لێ‌دەرچێ.

*چۆلەکە، چووچک، بەیتک، پاساری، چیچک، چێشکە، چڤیک، مەلیچک، مریچڵێ، سڤیانک، کێشکە، چوێلکە، تیڤۆک، مەلووچک، چقیک، کۆشکە، چوێچکە، سوواندوکە و سواندۆک و تاد.... لە ناوچەکەی ئێوە بە چۆلەکە یەژن چی؟


بەختیار مام حەمید

@farhangijin

ئەرێ کۆمەڵگــایە، یان، کۆمەڵگــە ؟
لە ڕێنووس و ئاخاوتنی زووانی کوردیدا، بە هەردووو شێوە
بزوێنی خڕ و بزوێنی درێژ، بۆ ناوەکان دادەنرێن،
ئەوەتا لە کتێبەکانی قۆناغی بنەڕەتی خوێندن، لە دوو کتێب و
پرۆگرامی خوێندندا، بەهەر دوو شێوەکە هاتوون ...
بەڵام ئێوەش پێتان ڕاستتر نییە، لە بری نشینگا، نشینگە،
نوسینگا، نوسینگە،
یاریگا، یاریگە، ... بێت ؟


ڕەجا محەممەد


======
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی. pinned «سڵاو و ڕێز بۆ هەموو ئەندامانی کاناڵی فەرهەنگی ژین...🤝🌺. ئامانجی سەرەکی لەو تاقیکاریانە، هەر وەک دەزانن، پاراستن و هێشتنەوەی وشە و مەتەڵە و بابەتەکانە، نەک هەر لایەنی تاقیکاریەکە، جا لەبەر ئەوە تادەتوانن کاناڵەکە بە دۆستان و ناسیاوەکانتان بناسێنن... سپاس…»

فالوودە بە کوردی چییە؟

چەند ڕۆژ لەمەوبەر لە ساردەمەنییەک هاوڕێیەک ئەوەی لێ پرسیم. گوتم وشەی کوردییە بەڵام نایناسیتەوە. ئەم وشەیه کە بە دوو شێوەی ”فالوذج“ و ”فالوذق“ دە زمانی عەرەبی کەوتووە، بە هەمان شێوە، بە دوو شێوەی ”faloodeh“ و ”paloodeh“ دە زمانی ئینگلیزی کەوتووە، لە بنەڕەتدا کوردییە و پێشترێ کورد پێی گوتووە ”پاڵوودە“. دیارە ئەم وشەیەش، وەک هەزاران وشەی دی، نووسەرانی بێگانە هەر بە وشەی زمانی فارسییان داناوە و زمانی کوردییان وەک هەموو جاران بنلچ داوە. بێدەسەڵاتی ئاوایە. لە فەرهەنگی مەردۆخدا نووسراوە:
پاڵوودە: فالوودە ــ خواردنێکە کە بە شەربەت و ڕشتەی نیشاستە دروست دەکرێت.

زیاد ئەسعەد

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

🌧لە کوردیدا بارانەکان بەپێی جۆر و بڕیان، ناوى تایبەت بە خۆیان هەیە.

💧گەنەباران: ئەو بارانە کەمانەیە که لە وەرزى پاییز و لەپێش پەڵەدا دەبارن.

💧بارانى سەرپەڵە: ئەوە بارانەیە لەسەر وەختى سەرپەڵەدا دەبارێت.

💧نمەباران: بارانێکە بە بڕى کەم و نەرم‌نەرم دەبارێت.

💧نەرمەباران: بارانێکە بۆ ماوەیەکى زۆر بە نەرمى دەبارێت.

💧لێزمەباران: بارانێکى زۆرە و بەخوڕ دەبارێت؛ بەجۆرێکە ڕیگەى بانگێڕان و کارى ئاژەڵدارى نادات.

💧ڕەهێڵەباران: بارانێکى بەهێزە؛ دڵۆپەکەى گەورەیە و لە ماوەیەکى کەمدا دەبێتە هۆى دروستبوونى لافاو.

💧ڕێژنەباران: بارانێکى لەنێوان نەرمە باران و لێزەمەدا، زیاتر لە وەرزى بەهاردایە.

💧شەستەباران: بارانێکى بەهێزە زیاتر لە وەرزى بەهاردا دەبارێت. کورد دەڵێت: بارانەکە شەستە دەکات. واتە: بەهێز دەبارێت.

💧بارانى بەخورزم: بارانێکى بەهێزە خرمە و زرمەی لە سەربانى گڵ هەڵدەسێنێ.

💧ڕشێنەباران: بارانێکە زەوى ئاوڕشێن دەکات و بڕەکەى زۆر نییە.

💧تاوەباران: تاوێک باران، بارانى بەتاو: بارانێکە تاوێک دەبارێت و کاتەکەى درێژ نییە، بڕەکەى لە نێوان مامناوەند و زۆردایە.

💧باوباران، باوبۆران، باران بەباوە: باران بە با و ڕەشەباوە. کورد دەڵێت: چ با بێت، چ باران، هەر لە بەفر کەم دەبێتەوە.

💧زريان: بارانێکى تێکەڵ بە بەفرە و سەرما و باى لەگەڵدایە، بە جۆرێکە سەر لە ڕێبوار دەشێوێنێت و ئەگەری ڕەقبوونەوەى هەیە.

بەفر و باران: بارینى بەفر و باران بەتێکەڵییه.

💧بەهارەباران: بارانى بەهارانە، کورد دەڵێت: ئەگەر بەهار بارانى هەبێت، کشتوکاڵەکە باش دەبێت.

💧بەختەباران: ئەو بارانەیە لە کۆتایی بەهار و مانگى پێنجدا دەبارێت، زۆربەى ساڵەکە کەمە و بارینى بەبەختە.

💧بارانبڕان: مانگى شەش و کۆتایی بەهارە و باران بارینى دەبڕێتەوە.



@farhangijin

|شاواز و تەنگز ـ قیامەت و قەڵای پەیچوون|

لەو ڕۆژانە بۆ کۆڕێک لەسەر بێسارانی بانگێشت کرابووم. لای قەمچیان سێ پیاو لە پرسە بوون و بەرەو جانەوەرە دەگەڕانەوە، هەڵمگرتن تا سەر پردی گاڕان.
قسە لە قسە و باس لە باس ـ بۆ خۆ نزیک‌کردنەوە لە من کە هاووڵایەتین ـ یەکیان وتی: باوام خەڵک پەیچوون بووە و هاتیەسە بەرپلەی ساڵاڵ.
ئەوی‌تر وتی: باشە ڕاسە کەن دنیائاخری لە پەیچوونا دوایی تێ؟

قەڵای پەیچوون وەک دەماودەم هاتووە لەگەڵ قەڵای کەڵاتێ یەک حاکمیان بووە. لە کەڵاتەرزان وا باوە سەردەمێ کەسێ بە ناوی ئەرزان شا بووە، حاکمی قەڵای کەڵاتێ بووە، بۆیە ناوچەکە ناونراوە: کەڵاتەرزان. [کەڵاتێ و پەیچوون ئێستاکە دوو ئاوایین سەر بە شوێشە.]
ئەگێڕنەوە کە ساڵی وایە پەلەوەرێ لە گەل دادەبڕێ و ناتوانێ بگاتەوە گەرمیان. وەرزی گەڵاڕێزان و شەوی یەکەمی بەفرانبار، ئەو پەلەوەرە لە ترسی بەفر و کڕێوە هەڵەفڕێت بە سینەی ئاسمانا. شەوی بە سەردا دێت و لەسەر قەڵای پەیچوون ئەنیشتێتەوە. لەو لووتکەیە بنچکێ تەنگز (دارێ دڕکاوییە لە جنسی بایەم) هەیە کە باوش دەگرێتەوە و ئەو پەلەوەرە ڕزگار دەکا. پەلەوەری تەنیا و تەنگزەکە شەو پێکەوە دەبن. پەلەوەرەکە چاوی لە پرووشەپرووشی بەفرە و مەرگ لەبەر چاویا بازبازێن ئەکا. تەنگزەکە دڵنەوایی ئەداتەوە و ئێژێت: مەجووڵە، پەلوپۆی من پەناگەی تۆیە.
نیوەشەو دەڕوات، بنی پەلەوەرەکە دادەڕمێ و دەکەوێتە خوارەوە. ئەوێ کولاوکەی سرمیچی قەڵایە و هێلانەی پەلەوەرە تەنیا و تەراکانە. پەلەوەرەکە ئیتر ناتوانێ بێتە دەرەوە.

ئێژن ئەگەر وا بێت سی پەلەوەری جۆراوجۆر لەو بنەوە بێت، هەموویان دەبنە یەک پەلەوەری شاواز. ڕۆژێک شاواز لە بنەوە کولاوکە دەکاتەوە و بەرەو ئاسمانگ هەڵدەفڕێ. شاواز لەسەر هەر پیرەدارێ بنیشێتەوە، دەبێتەوە بە نەونەمام و لەسەر شانی هەر پیرێ بنیشێتەوە، دەبێتەوە بە جوانێ چواردە ساڵان. خوەشبەخت ئەو کەسەیە شاوازی بە نەسیب بێت و لەسەر شانی بنیشێتەوە.
کاتێ دنیا بەرەو کۆتایی دەڕوات، شاواز دێتە دەرەوە و لەسەر تەنگزەکە دەنیشێتەوە. تەنگز دەبێتە توولە نەمامێ ڕاست و ڕێک و بەرەو ئاسمانگ دەڕوات و شاواز بەرز دەکاتەوە. شاواز ئیتر نافڕێ و لەوێ تەنگز وشک دەبێ و شاوازیش دەمرێ.

پەند: لە جێی شاوازان، کۆرکۆرەوازان. [لە جێی کەسی لایەق، کەسی نابەجێ و نالایەق دادەنیشێت.]

✍ ئیرەج مورادی
۱ی ڕەزبەری ۱٤۰۳


                                         «««««««««««««
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

لینکی کۆڕی کاناڵ
https://t.me/farhangijin1

له زمانی كوردیدا ناوێک هەیە بۆ ئـەو دوو هێمایەی لەوێنەكاندا هەیە؟

لە كەركوک گوێم لێبووە پێی دەڵێن: (حەپەلوول) ئـەی لە ناوچەكەی تۆ؟

هێمن خۆشنووس


فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

لینکی کۆڕی کاناڵ
https://t.me/farhangijin1

بەربەسێڵ..

بەپێی ناوچە جیاوازەکانی هەرێم زۆر جار هەر ناوچەو جۆرێک لە کلتوری خواردنی تایبەتی خۆی هەیە و مێژوویەکی سەروەری بۆ خۆی تۆمار کردووە ناو و ناوبانگی بەباشی دەرکردووە،
بۆ نمونە: ئەگەر باسی گەرمیان بکەین چەندین جۆر خواردنی بەتام و چێژی خۆیان هەیە دیارترینیان دۆینەیە.
ئەم جۆرەیان کە لە وێنەکەیا هاتووە ڕەسەنایەتی ناوچەی پشدەر و قەڵادزێ و تەواوی گوندەکانی ئەو سنوورەیە کە هەمیشە میوانێکی ڕوح سوکی سەر سفرەو دۆستی هەموو میوانێکی ئازیز بووەو پێی دەوترێ بەربەسێڵ.
ئەم جۆرە خواردنە بە خواردنی ئاغاکان ناسراوە چونکە لە ڕابردووا بە بەراورد بە خەڵکانی تر ئەوان زیاتر هەمیشە لە ناز و نیعمەتا ژیاون.

کەرەستەکانی ئەم خواردنە بریتیە لە: گۆشت، لیمۆ، تەماتە، پیاز، بیبەری تیژ، دوگ یان زەیت بۆ سوورکردنەوەی گۆشتەکە خوێ
گۆشتەکە هەڵدەکزێنیت کەرەستەکان بە قاشی خڕ دەبڕیت تێی دەکەیت لەگەڵ خوێکەش بەردەوام تێکی دەدەی هەتا هەمووی سوور دەبێتەوە ئاوی نامێنێت ئامادە دەبێت بۆ خواردن زۆر بەتامە.

ئەی لە ناوچەکەی ئێوە چی پێ‌دەڵێن؟


سەیوان فایەق


فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

🌸باسێک و یادێک لە مامۆستا هەژار، لە سەر هۆکاری وەرگێڕانی قانوونی بووعەلی، دوای تەلسمی هەزار ساڵە:
       قانوونی ئیبنی سینا، پڕە لە وشەی کوردی ئەو سەردەمە!🌸

🖍🖍🖍🖍🖍🖍🖍🖍🖍🖍🖍🖍🖍
فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

لینکی کۆڕی کاناڵ
https://t.me/farhangijin1