فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی.

‍ چەند مەسەل و واتاکانیان

ئاو لە ئاوەڕۆ دەرکردن: لە حەدی مەعموول چوونەدەر، بێ‌حەیایی‌کردن، نالەبار جووڵانەوە

بێ‌چاوێنی بێ: لە چاوی پیس بەدوور بێ

بە ئاودا هاتن و بە ناندا خوران: مەبەست لە ون‌بوونە، غەیب‌بوون

بە پەندی سیا هەڵێنان: لۆمەکردن، سەرکۆنەکردن

باج لە باجی ناناڵێنی: خەرج بە مەبەستی دەخڵ ناڵەی نیە، قەیدی نیە

بێڵ لە بەری میچی‌چەقاندن... کار تەواوکردن نەجات‌بوون لە کار



پەتە کەوتنە سەر ئاو: دەست ڕوو بوون

چەند کێل بە بەردێک ئەنگاوتن: چەند کار بە جارێکی کردن

حیزی هەنبانەی کولوانە: مەبەست ئەوەیە حیزی هەتا بەدمیەوە بدەی زیاد دەبێ

📚سەرچاوە: هاوارەبەرە
📝نووسەر: فەتاح ئەمیری

------------------------
=≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈
(وێنەکە هەر بۆ جوانییە)

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

دەس خۆش

قسەکردن لەسەر وشە زانستێکی جیاوازە و دەچێتە ژێر ڕادیکاڵی زمانناسی و لە چوارچێوەیێکی تایبەتدا خۆێ دەبینێتەوە.
ئەگەر کەسێ سووکە شارەزایێکی لە زانستی سەردەمدا ببێت دەزانێ زمانناسیش وەک باقی زانستەکان دابەش دەبێت و بەشێکی وشەڕەتناسییە و لێرەشدا( وشە) جارێکی تر ورد دەکرێتەوە و بەشێکی لێ جیا دەبێتەوە کە پێی‌دەڵێن ڕیشەناسی مێژوویی کە پەیوەستی دەسەیی زانیاری تایبەتە، جا کەسێ یا کەسانێ زانیاری ئەوتۆیان نیە لەو بوارەدا باشترە (لە جێی ئەوەی هەوڵ و ماندووبوونەکان، بێ‌بەڵگە و نەشارەزایانە و دووراودوور بخەنە بەر توانج) هەوڵ بدەن ئاستی زانیاری خۆیان پەرە پێی بدەن.
پەڵە و بڕ بەو هەموو جیاوازییەوە هەیانە، لە یەک ڕیشەن، بەڵام دوو مەبەستی جیاواز پێناسە دەکەن و لە هەمان کاتدا بە پشت‌بەستن بە ڕەوتی گۆڕانی دەنگەکان و شرۆڤەی ورد ئەتوانین هاوڕیشەبوونیان بسەلمێنین.

نموونەیێ تر(  چارە)یە کە ئەتوانین بە دوو شێوە ڕیشەناسی بۆ بکەین و بیسەلمێنین کە چهرە گوڕاوی چارەیە و دەیان و سەدان نمونەی تر وەک زاکرۆس و سابون و … کە بەپێی ڕیشەناسییە تەقلیدی( کە من بە جەعل‌کردن پێناسەی دەکەم) لە کوردی‌بوون دابڕێنراون.
کاتێ دەسەیێ کە هیشتا نەیانتوانیوە خۆیان لەژێر هەژموونی ناوچەگەرایی و خێڵکی‌بووندا ڕزگار کەن و تا ئێستەش کوردی بە پاشکۆ دەبینن، ئاستەمە بتوانی گفت‌وگۆیێکی ئەنجامداریان لەگەڵ ڕێک بخەی.
بە هەرحاڵ سەرنجێ لە مەبەست و بازنەی پێناسەکردنی پەڵە و بڕ باسەکە ڕوونتر دەکاتەوە.
١- بڕێک باران- کە پێوەرەکەی تەڕبوونی بڕێکی دیاری کراوە لە قوڵایی زەوی( 25 تا 30 سانتیمەتر یا بستێک).
٢- لەکە، تانە و… بڕێکی جیاواز لە  ئاستێک‌دا کە جیاوازی دروس دەکات لەگەڵ دەوروبەری.
٣- بڕێک هەور کۆمەڵێک هەور کە ئاستێک لە پانتایی ئاسمان داگیر دەکات( گەواڵ گەواڵ= پەڵە پەڵە).
٤- شکارتە، بڕێکی دیاری‌کراو لە گشتێکی زەوی.
٥- گەواڵە- بڕێک بەفر، کە دیارە لە چاو دەور و پشتی.
٦- بڕێک، بەشێک لە جل کە بە ڕەنگ یا چەوری یا … جیا دەبێتەوە لە دەوروبەری.

گومان ناکەم هیچ مابێت لەسەر ئەوانە زیاد بکرێ و با بزانین هاوڕێیانیش چی دەڵێن.

ئەوەی مەبەستمە زیادی کەم ئەوەیە کە پەڵە  هاوڕیشەی “بڕ”ە و ئەگەر سەرنج بەین کاتێ “پەڵە” دەکەین بە “بڕ” تەقریبەن هەمان واتا و مەبەست پێناسە دەکات.
ئەمە بەشێکە لە ڕیشەناسی و هیوادارم ئەو بەشە لە هاوڕێیان کە بێ‌موحابا خاوەنداریەتی وشە ئەقەبڵێنن، تۆزێ بە مولاعەزەوە کۆمێنت بنووسن و لانی‌کەم بڵێن “چارە” بە شێوەی “چهرە” لە فارسیدا هەیە یا لە عەرەبیدا بە شێوەی “جەهرە” بە فڵانە واتا هەیە.
خاوەنداریەتی بۆ دەسنیشان نەکەین و ئەو قەرارە هەستیارانە دانێن بۆ مامۆسیانی پسپۆڕ و شارەزا.

ڕێز.

ڕەئووف مازووجی

@farhangijin

ئەوەی لە وێنەکەدا دەیبینی،👆

لای ئێمە لە ناوچەی بانە پێ دەڵێین: داوەڵ، لە سەر شێوەی ئینسان دروستی دەکەن، و لە نێو بێستان و دەخڵ و دان و... دایدەنێن، بۆ سڵەماندنەوە و دوورخستنەوەی پەلەوەر و داعبا و شتی وا،
ئەی لای ئێوە چی پێ دەڵێن؟


@farhangijin

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی

(تەیری گول نەک گوڵ)

تەیری گول عاشق بە داری ژەقنەمووتە
تەیر، واتە(باڵندە) ، ژەقنەمووت هەندێجار بە(ژەقنەبووت)یش گۆ دەکرێت، ئەویش وشەیەکی ئایینیە، لە ئاینی ئیسلامەوە (شەجرەت زەقوم)ی عەربییەوە هاتووە، کە ڕووەکێکی ناو دۆزەخە ئەوپەڕی تفت و تاڵ و زووخاوە، دۆزەخیانی پێ سزادەدرێت، گول، واتە ئەو نەخۆشەی گولی گرتوە.
تەیری گول واتە خولیای داری ژەقنەمووتە، ئەوە بووە بە ئیدیۆم بۆ ئه و کەسانە بەکاردەهێنرێت کە خۆیان کەسی خراپن و تەنها کاری خراپیشیان لێ چاوەڕوان دەکرێت، یان خۆیان کەسی ناڕێکن و هاوڕێکانیشیان هەر دەبێت وەک خۆیان ناپەسند بن، هەر بۆیە بەو کەسانە دەگوترێت: ( تەیری گول عاشق بە داری ژەقنەمووتە).

هەژیر

@farhangijin

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی

بەرکوڵ، بەرکوت.

پێش پێگەشتنی ژەمە خۆراک، کەمێک دەخۆیت.
لای ئێوە چی پێ‌دەڵێن؟

----------------------
(وێنەکە هەر بۆ جوانییە)
وێنەگر: عەزیز نویدی

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin



هەوەڵ پەیامی کاناڵ: https://t.me/farhangijin/4

"تەنوورە ئاو"
لای ئێمە بەو حاڵەتە لە ئاو کە ئاوەکە ئەسووڕێنێ و لە کونێکەوە ئەڕوات، ئێژین "تەنوورە ئاو".
جیا لە گۆم و دەریاکانا، لە ناو ڕووبارەکانیشا ئەبینرێ.

ھوشیار ئەحمەدی

#زمانیدایک #کوردستان #کورد #کوردی #زمانی_کوردی #وشەی_کوردی #مەریوان #ژاوەرۆ #بۆڕیەر

@farhangijin

‌ زمانەوان و زمانەوانی لە ڕوانگەی جەمال نەبەزـەوە...

زمانەوان ئەو کەسەیە کە زمانی کوردی لەسەر بنچینەی «زانستی زمانەوانیی بەراوردکاری» (علم اللغات المقارن، Comparative Philology) و «زانستی زمانەوانیی هیندۆجەرمەنیی گشتی» (علم اللغات الهيندوجرمنية العام) خوێندبێ.

جا بۆ ئەوەی لە جۆری پێکهاتن و گۆڕانی زمانی کوردی، لە باری مۆرفۆلۆژی و فۆنۆلۆژی و لێکسیکۆلۆژی و ئۆرتۆگرافییەوە بگەین، پێویستە شارەزای زمانە ئێرانییەکانی کۆن و نێوەڕاست و تازە ببین: وەک زمانی ئاڤێستا، فارسیی کۆن، پارتی، پەهلەوی، فارسیی تازە، بەلووچی و پەشتۆ. هەروەها بنەماڵەی زمانە هیندییەکان: وەک هیندیی کۆن (سانسکریت)، هیندیی نوێ، ئۆردوو کە بنەچە و ڕەچەڵەکیان لەگەڵ زمانە ئێرانییەکاندا یەکە.

شارەزاییەکی زمانی لاتینی و وێنانی کۆنیش بۆ ئەم کارە پێویستە. لەوەش بترازێ، زمانەوانی کورد، دەبێ شارەزایی لە مێژوو و ئێتنۆلۆژیا و میتۆلۆژیا (ئەفسانەناسی) گەلەکەدا ببێ، تا بتوانێ بنج‌وبناوانی وشەکان بە شێوەیەکی زانستــانە، نەک نێوخەڵکانە(شعبي) لێک‌بداتەوە.

لەپاڵ ئەمەشدا شارەزاییەکی کەم‌وزۆر لەو زمانانەدا کە کاریان کردووەتە سەر زمانی کوردی لە ڕابردوو و ئەمڕۆدا، وەک عەرەبی و تورکی و سریانی و ئەرمەنی، زۆر پێویستە.

کاتێک کە ئەم پسپۆڕانەمان پێگەیاند، ئەوجا دەتوانین ڕکێفی زمانی کوردی؛ وەک زمانەوانێکی شۆڕەسوار بگرین و خزمەتێکی ڕاستەقینەی بکەین.

_تێبینی:
ئەوەی کە وردەکارییەکانی ناو بابەتەکەی مامۆستا جەمال چەندە گونجاون ئامانجی باسی من نیە، تەنیا پێناسەی ئەو دوو چەمکەم لا گرنگ بوو.

ئامانجی من ئەوەیە، هەر کەس بۆچوونێکی لە سەر وشەیەک یان زاراوە و بابەتێکی سەر بە زمان دەربڕی، نابێتە زمانەوان و بۆچوونەکەشی مەرج نیە کارێکی زمانەوانانە و زمانەوانی بێ.

بەگشتی بەپێی پێناسەکانی زمانەوان و زمانەوانی، هیچکام لە ئێمە زمانەوانێکی پسپۆڕ نین، چونکی بە شێوەی پسپۆڕانە و زانستی لەو بوارەدا نەمانخوێندووە.

بەڵام بێگومان گشتمان سەربازی دڵسۆزی زمانەکەمانین. بۆیە، با گشتمان هەوڵ بدەین، بە بیرفراوانییەوە لە بۆچوونی یەکتر بڕوانین و بە ڕەهایی لە بابەتە زمانییەکان نەڕوانین و بڕیاریان لەسەر نەدەین.

بەو جۆرە باشتر لێک‌ تێ‌دەگەین و پێکەوە هوشیارانەتر خزمەتی پێشخستنی زمانەکەمان ئەکەین.

#ھوشیارئەحمەدی
#زمانیدایک #نیشتمان #کوردستان #نەتەوە #کورد #کوردی #زمانی_کوردی


@farhangijin

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی

هاوڕێیان سڵاو.

مامۆستا هەژار لە شیعرێکدا ئاوا دەفەرمێ:

ساغ بم جحێڵ بم، بگرم گوێسوانان
یان زار و نزار  لە نەخۆشخانان

بەڕێزان ڕەنگبێ زۆربەی ئێمە نەزانین وشەی "گوێسوانە" بە چی دەڵێن.

قەدیم لە گوندەکان خەڵک ئەگە خانوویەکیان ساز دەکرد بۆ داڕشتنی دیواری بیناکە زۆرتر کەڵکیان لە قوڕ و بەرد وەرگرت، وەستای تایبەت بۆ دیواردانان هەبوو کە بەو بەرد و قوڕە دیواری هەڵدەچنی هەتا دەگەیشتە دارڕاە واتا داپۆشینی ئەم خانوویە.

پاشان وەستای تایبەت دەهات بە ئامرازی تایبەتی دارتاشی، وەک میتر، مشار، تەبشۆێ یا تەشۆە دارەکانی بەقەد پانایی وەتاغەکە... بە مشار دەبڕێوە و دوایی بەقەد پانی دیوارەکە سەری ئەستوور و باریکی دارەکانی دەتاشی هەتا دارەکان لە سەر دیوار جووڵە نەکەن.

وەستای دارتاش دارەکانی جۆرێک دادەنا کە داری هەوەڵ سەری ئەستوور لە سەر دیوارێک سەری باریک دەکەوتە دیواری بەرامبەر بۆ داری دووهەم سەری باریکی دەهێنایە کن سەر ئەستوور، دیواری بەرامبەریش وای لێ‌دەهات هەتا هەموو دارەکانی دادەمەزراند بەو شێوە بوو سەرێک باریک سەرێک ئەستوور ئەو کارە بۆ وەی بوو خۆڕاگری سەربانەکە وەک یەکی لێ‌بێت واتا وا نەبێت لایەک بەهێز بێت لایەک بێ‌هێز.

بەڕێزان پاش دانانی دارەکان بەو جۆرە بە قامیش یا چرپیل یا تەختە یا حەسیر (کە ئەویش لە قامیش دروست دەکرا) سەربان دادەپۆشرا.

پاشان بە گڵێکی جوان و خاوەن سەربان گڵەبان دەکرا، پاش ئەو کارە بە داری تایبەت نە هێندە ئەستوور شتێک لە دەسکە پێمەڕە ئەستوورتر بە قەدرایە 50 هەتا 60 سانت، ئەوانەشیان ئاوا دادەنا کە سی سانت لە سەر سەربان دەبوو سی سانت لە دیوار ڕەد دەبوو.

سەر ئەو دارەنەیان بە قامیش دادەپۆشی پاشان بە گڵ و کا قوڕی تایبەت دەگیراوە، ئەڵبەت لە زۆر جێگا لە گڵی شۆرەکات کەڵکیان وەردەگرت تا سەربان پاش بارینی باران دڵۆپە نەکات.

پێویستە ئەوەش بڵێم کە پاش گرتنەوەی قوڕ دوو سێ ڕۆژان دە خووسیان دەنا هەتا قوڕەکە خۆش‌کار دەبوو پاشان سەربان وەستای تایبەت سواغی دەکرد.

بەڕێزان ئەو دارانەی کە لە دیوارەکە ڕەد دەبوون و لەمپەرێک دەبوون بۆ وەیکە کاتی باران‌بارین یا توانەوەی بەفر، ئاوی باران وە دیوارەکە نەکەوێ و دیوار خوای‌نەخواستە نەتلیسێتەوە و نەڕووخێ  پێیان دەکوت "گوێسوانە"

هیوادارم توانیبێتم بابەتەکە بەجوانی  ڕابگەیەنم  ئێوەی بەڕێزیش کەڵکی پێویستیان لێ وەرگرتبێ.
  🙏🌹🙏🌹

مستەفا عابید زادە - مەهاباد

@farhangijin

‌ قامک/ پەنجە

قامک کە وشەیەکی جێکەوتوو و باوە، لە شێوەزارەکانی تری زمانی کوردییا ناوی دیکەی هەن.
بۆ وێنە ئەردەڵانی (سنە، بەشێ لە مەریوان...) پێی ئێژن هەنگووس.
لای هەورامان پێی ئێژن "کلکە، گولکە، گولکی"
بە کەلهۆڕی: کلک"
لەکی: کلک
کرمانجی قوچان قلک، قلینچک
کرمانجی Tilî تیلی
گەرچی زمانەکەمان دەوڵەمەنە، بەڵام جیاوازی وشەیی هەندێ لە شێوەزارەکانمان زۆرن.
گەرچی بەکارهێنانی وشەی پەنجە بە جێی قامک بە ڕای من هەڵەیە و پەنجە واتە پێنج قامکەکە پێکەوە نەک یەکیان، ئەوەش گشتگیر نیە و تەنیا هەڵەی بەکارهێنانە لای ئاخێوەرەوە.

#ھوشیارئەحمەدی
#زمانیدایک
#نیشتمان
#کوردستان
#کورد

@farhangijin

زوانی کوردی!

زمان_ زڤان_زوان.
سڵام_سڵاڤ_ سڵاو.
نام_ ناڤ_ ناو.
چەم_ چاڤ_ چاو.
هام_ هاڤ_ هاو.
ڕام_ ڕاڤ_ ڕاو.
دام_ داڤ_ داو.
خام_ خاڤ_ خاو.
شەم_ شەڤ_ شەو.
هامکار_ هاڤکار_ هاوکار.

سەدان وشەی تر کە ئیسە من بیرم نین و هومێدەوارم ئێوە لەبیرتان بن و بیاننووسن.

سەرنج‌بدەن لە هەموو زار و شێوەزارەکانا، تەنیا جیاییەکەیان ئەو سێ پیتەیە(م_ڤ_و).
ئەگەرنا یەک مانایان هەس.
ئەمە جگە لەوەی کە سەدان وشەی ترمان هەن جیاوازییەکانیان تەنیا پیتەکانی (و_ب_ڤ)ە.
بۆ نموونە:
ئاو_ئاڤ_ئاب.
شەو_ شەڤ_شەب.
تاو_تاڤ_ تاب و تاد...

ئەمە لای خۆتان هەڵگرن و سەرنجی وشە و ڕستە و دێڕەکانی ناو زارەکانی زمانی کوردیی پێ‌بدەن، زۆر زۆر کەڵکی ئەبێ بۆتان.


بەختیار مام‌حەمید
@farhangijin

🍁"پاییز وەرزێکی تاقانە"

دواڕۆژەکانی مانگی ڕەزبەرە، گەڵای دارەکان هێندێ خەزەڵی بوون و بڕێکیش زەردو دانەدانەش دەستیان لە ژیان بەرداوەتەوە.
شانەی نەرم و نیانی (با) هێدی هێدی زوڵفی زەردی گەڵا بەم لاولادا شانە دەکات. ئەڵێی دایکە و کۆرپەی ئامێزی بەرەو سەفەرێ نادیار بەڕێ دەکات.
داری گرێ‌گرێی (ڕەز) بە بۆک و نابۆک بەری خۆی لەژێر گەڵاکانەوە دەردەخات و دڵ خۆشی بە خاوەنی دەبەخشێ. خشپەخشپی گەڵای وەریوی دارەکان لە ژێر پێی مرۆڤدا جۆرێ مۆسیقایە کە ڕۆح زیندوو دەکاتەوە. لایەکی دیکە پاشەرۆکی میوە بەجێماوەکان بەشێکە لە ئاواتی شوانەوێڵە و هەژارەکان.
پاش نیوەڕۆیە!
پەڵە پەڵە هەوری نە زۆر سپی و نە ڕەش دێن و بەر بە تیشکی خۆری پاییزێکی بێ‌ڕۆح دەگرن، تەزووی سارد دەور دەگێڕێ، بەربەڕۆچکە و پەسیو خۆشەویست بوون.
سەرەنجامی ژیان لە کۆنەوە هەروا دێت و دەڕوا، سەردەمێ بەهار و جوانی، کاتێ هاوینی گەرم و ئێستایش پاییز و تەپ‌وتۆز و خۆڵ و گژەگژی با، ئەم ئاکارە نەک لە سروشت لە گیانلەبەرانیشدا ڕەنگدانەوەی خێرای هەیە، مرۆڤ منداڵە، دەبێتە مێرمنداڵ، گەنجی گەنجیەتی بۆ ماوەیێ کورت میوانداری دەکات بێ ئەوەی نرخی بزانێ، پاشان هێور هێوڕ پاییز و زستانی تەمەن لە ژێر شەڵاڵی ئارەڤەی نان پەیدا کردن شاڵاوی بۆ دێنێ و کوت‌وپڕ دەڵێن: فڵانکەس ئاوای ئەو دیو بوو.
هەر وەرزە تایبەتمەندی خۆی هەیە، لە پەنای سارد و سەرما و هەوروهەڵا و تۆز و با، وزەی گەڕانەوە بەرەو داهاتوویێکی نادیار مرۆڤ دەخاتە جەغزی هیواوە، وەرزێڕەکان هەر یەک بە شێواز و لە بەرێ، بە ئامێری جیاواز، هەنکە هەنکی پاچکاری، هۆو بەرەی جووت و گا، ویڕەویڕی تەراکتۆر سەرقاڵی داپۆشینی تۆوی ئاواتەکانیانن، باخەوانە پیرە دەچێتە وێزەی دارەکان، لق و پۆپی زیادی هەرەس دەکات و ڕەگ و ڕیشەی دەرکەوتووی بڕێ داریش بە گڵ دادەپۆشێ تا سەرما کاری لێ نەکات.
کەس نیە نەزانی ڕێبوارە، لەگەڵ ئەوەش هەوڵ و تەقالا و ماندوویەتی بووەتە سروشتی و هەدادان نازانێ.
ڕەوەی ئەسپ و مایین و جوانووەکان لە کوێستان دێنە خوارێ، کەرتە مەڕی هەوارچی سەراورد جێ دەهێڵێت و بەرەو شوێنی گەرم و بژوێنی دادەخزێ، هەوارچی بە دەس دەسەڵاتی زۆری سەرماوە ماڵاوایی لە کەڵەکی وشکەچن و چیغ و دەوار دەکەن و بارگەی هاوینە دەپێچنەوە.

پاییز و جوانییەکانی یا باشتر بڵێم: خوو خدەی ئەو وەرزە کاریگەری لە سروشت و هەست و سۆزی گیانلەبەران و تەنانەت ڕەنگدانەوەی لە شێعری شاعیران و نەسری نووسەراندا بەجوانی بەرچاو دەکەوێ، هەر دیمەنێ لەم وەرزە شاکارێکی دەستی خوڵقێنەریەتی بە جوان و ناحەزییەوە، قەڵەمی تەقدیر جۆری ڕەنگەکانی جێگۆڕکێ دەکات و هەر یەک بە پێناسەیێ خۆی دیاری دەدات.
کێیە بتوانێ وەک خۆی وێنەی پاییز داڕێژێت و ئەوەی شیاوی بەژنی ئەوە نەقاشی کات؟

غەفوور کەسنەزانی ( #ژاکاو)
🍃🌸🍂🌸🍂❤️

@farhangijin

فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی
لینکی کاناڵ:
@farhangijin:
https://t.me/farhangijin

لینکی کۆڕی کاناڵ
https://t.me/farhangijin1

👇👇👇👇👇👇