منشورات Bobil Kutubxonasi على Telegram

O'tgan yili, universitetdagi Pedagogika Fakultetidagi bir guruh professorlar Anqarada joylashgan o'rta maktabda tajribaviy sinf ochishdi. Maqsad shunday edi: bolalarni yoshlariga binoan emas, IQ lariga binoan sinflarga joylashtirsak, nima bo'lardi? Masalan, shundoq ham aqlli bola trigonometriya masalalarini yechishga tayyor, ammo shunchaki o'n yashar bo'lgani uchun o'sha masalalarni yechishni yillab kutishi zarur.
Aynan shu yosh va IQ muammosini yechish uchun domlalar maktabdagi baland IQ ga ega o'n beshta bolani to'plashdi. Sinfda yetti yoshdan o'n oltigacha hammasi birga o'tirardi. Aniq va tabiiy fanlar bilan birga ijtimoiy fanlar ham o'z sohasining eng darg'a domlalari tomonidan o'tiladi. Masalan, mening ham domlam uyoqda dars o'tdi, assistenti sifatida borib yordam berdim.
Uslub yaxshi edi, ish berayotgandi. Aniq fanlarni bilmadim, ammo sakkiz yashar bolalar bilan bemalol falsafiy muammolar bo'yicha muzokara o'tqazolardik. Chunki, aqliy malakasi bunga yetardi. Bor yo'g'i uch to'rt marta borganimdayoq sezdim buni.

Kecha eshitdim, Xalq Ta'limi Vazirligining buyrug'i bilan bu sinf yopilibdi. Sabab, sinfga olinmagan bolalarning ota onasidan kelgan shikoyat.
Sinfga faqat g'ayrioddiy darajada aqlli bolalar olinishini eshitgan ota onalar darsning o'rtasida ham bostirib kelaverishardi. mening bolamni ham oling, u ham juda aqlli, deyishardi. Lekin, domlalar 'qarang, biz maktabdagi har bir bolani testdan o'tqazdik. Farzandingiz bu sinfga kirolmaydi' deyishardi. Keyin esa ota onalar bolalarini aynan shu sinfga kirishi uchun turli repetitorlarga jo'nata boshlashibdi. Domlalarning jig'ibiyroni chiqdi. Bolada tug'ma baland IQ bo'lmasa, darsliklarni yalab yutgan taqdirda ham ustun iqtidor egasi bo'lib qolmaydi. Ham, ustun iqtidorga ega bo'lmaslik yomon narsa emas-ku? Maktabini, kollejini bitirsin, yaxshi odam bo'lib yetishsin. Shunng o'zi yetmaydimi?
Ota onalarga yetmasdi. Bolamni olasan, degan tajovuxlardan so'ng rektorat maktab eshigiga o'z qorovullaridan qo'ydi, Chunki, ularsiz o'sha ota onalar bilan biz, assistentlar ovora bo'lardik.

Ayni shu, bolam aqlli, deydiganlar sabab chinakam aqlli bolalar imkondan mahrum bo'ldi. O'z darajasini, haddi va haqlarini bilmaslik yomon... Aniq bilaman, bular aynan shu sinfga kirolmagani uchun uyda bolasiga ham zug'um o'tkazgandir.Biz-ku qattiq gapirmasdik, lekin hech kimning ko'ngliga qarab o'tirmaydigan keksa domlalar ochiqcha, shartta shartta aytishardi: Bolang o'rtamiyona. Bu guruhga kirishga noloyiq. IQ si yetmishdan past odam raketa yasaydigan olimlar guruhiga kirsa, qolgan mutahassislar qanchalik qobiliyatli bo'lmasin, aynan shu past IQ sabab raketa uchmaydi. Bolang bu yerdagi o'quvchilar bilan bitta sinfda bo'lolmaydi... Hech yo'q sportga jo'natsin, musiqa chalsin. Bular ham iqtidor, bular ham katta ish.

Va, sinf yopildi. Bolasi olinmagan qaysidir ona 'yaxshi bo'ldi' deganmish. U sinfning yopilishi uning bolasiga iqtidor berib qo'ymasdi...
Bilmadim, balki dunyoning bugungi rasvo holiga ham o'taketgan yovuz insonlar emas, balki aynan shu, o'rtamiyonaligini tan olishni istamagan kishilar sabab bo'layotgandir?

Mirzohid

@bobil_kutubxonasi

Turli baland-parvoz gaplar aytishdan ne foyda? Shunchaki biznikilar. Shunchaki kuzatish kerak.

Канал гуруҳида бир кузатувчи Қодирий ва Чўлпонлар асарларини инглиз тилида ёзишса, ҳозир жаҳон классикасига айланарди, деди. Менинг ҳам мазам йўқроқ, шунга қўполроқ жавоб бердим. Шу ердан узр сўраб қўяй.
Бошқа кузатувчилал эса ўз ўрнида бир асарнинг буюклигини ким белгилайди, деган савол беришди.
Аввало, буюк асар ва классик асар орасида фарқ бор. Бир асар ўз ҳолича буюк бўлиши мумкин, аммо унинг классиклашиши ўта жиддий сиёсий жараёнлар ортидан содир бўлади.
Масалан, Ойбек мен учун ўзбек романчилигининг энг ёрқин услубчиларидандир. Унинг романларидаги характери ривожи ва бу ривож асносида воқеа оқиши анча пишиқ. Бу пишиқликни, масалан Қодирий ё Чўлпонда кўрмаймиз. Ҳатто Қодирийда нарратив услубнинг бор ё йўқлиги ҳам катта муаммо. Хўп, бу ҳолатда Ойбекнинг "Қутлуғ Қон" ё "Олтин Водийдан Шабадалар" и классик бўладими? Йўқ. Чунки, услуб қанчалар мукаммал бўлмасин, Ойбекнинг романлари мафкуравий тарадан эскирган ҳисобланади. Уларни бугунги ҳолатда дарсликка ё умумий ўзбек адабиёти қомусига олиб кириш мумкин эмас.
Модомики нўноқ экан, ҳатто роман стандартларига жавоб бериши ҳам шубҳа остида бўлган "Ўткан Кунлар" нима учун классик? Чунки, остидаги ғоя, бошқача айтганда биз Қодирийга тақдим қилган коллектив хотирадаги архиетипал рол бу асарни классиклаштиради.
Қачондир "Рауф Парфи Туркистон ҳақидаги ғояларини айнан Советлар чўкиши асносида бермасайди, бугун қомусга кирмасди", дегандим. Шавкат Раҳмон каби миллий руҳни уйғотмоқчи бўлган шоирлар ҳақида ҳам шу фикрдаман. Шубҳасиз, булар буюк шоир, аммо бир вақтнинг ўзида мос вақтни тополган шоирлар.
Бир асарнинг классиклашуви мафкурага боғлиқ. Бунда, филология ҳам худди тарихчилари сингари сиёсий менликнинг бунёдкорига айланади. Натижада, дарсликни шоирлар эмас, шу филологлар тузишади, шундай эмасми?
Қомус ўзи нима? Тарихий жиҳатдан, Иккинчи Француз Инқилобидан сўнг дунёда глобал империялар аста қулаб, миллатчи давлатлар қад ростлай бошлади. Бу жараён йигирманчи аср бошига келганда ўз поёнига етди. Усмонийлар Туркияга айланди, Европада ўнлаб мустақил давлатлар яралди, Туркистонда Ўзбекистон каби Россия қўлидан чиққан инкубатор давлатлар тузилди. Энди бу этник давлатлар учун мафкуравий коллектив хотира керак эди. Айнан ўзбек адабиёти, рус адабиёти, француз адабиёти каби атамалар ўша даврда бўй кўрсатди. Бир миллий адабиётни яратиш учун бизга қомус керак бўлади. Қомусдаги ёзувчилар буюклиги эмас, балки жорий мафкура ва ҳукумат томонидан халқнинг шахсиятини яратишда асарлари қанчалик қўл келиши орқали танланади.
Этник давлатлар ўз қомусларини ярата туриб, ўтмишдаги мантиққа кўпам эътибор бераверишмайди. Ўзбек адабиёти деган нарса Навоий даврида йўқ бўлганига қарамай, масалан фақат лисоний яқинлик сабаб Навоий қомусбоши сифатида олинди. Ваҳоланки, этник эгалик остида баҳоласак, Лутфий ё Бобур, ҳатто Атоий ё Яссавийни ҳам бу мартабага қўйишимиз мумкин эди. Бироқ, бу албатта Навоийнинг буюклигини инкор қилмайди.
Ўзбек адабий қомуси доимий равишда муаммоли бўлиб келган. Бунга сабаб, уни ўзимиз тузмаганлигимизда. Ҳам, Мустақилликдан сўнг муайян мафкуранинг яратилолмагани, ҳатто бутун бошли насл мафкуравий фалажлик давридан ўтгани ҳам қомусимизни пала партиш қилиб ташлади. Бундай пайтларда Қодирий ва Чўлпон каби маълум бир оқим ичида, ғояси халққа осонгина тушунтирилиши мумкин бўлган ёзувчилар идол сифатида олинди.
Булар асарларини инглизчада ёзишса буюк бўлишармиди? Йўқ. Чунки, инглиззабон адабиётларнинг ҳам ўз тарихий ва мафкуравий қомус шакллантириш даврлари бор. Америкадаги классиклашув жараёнида Қодирийни кўролмасдик, чунки унинг асарларидаги миллий руҳ Американ классиклари, хусусан Эмерсон ва Торо, Ҳоуторн ва Подаги миллий руҳга умуман қовушмасди.

Мирзоҳид

@bobil_kutubxonasi

(Давоми)

Маргинал гуруҳларнинг попугини пасайтириш ё уларни нормаллаштириш эса буткул бошқа масала. Элитист қолипларга эмас, авомнинг қолипларига биноан ҳаракатланиш ва бир вақтнинг ўзида авомни ўз қолиплари доирасида шакллантириб, уни ўз иллюзиялари ичида ўз шахсиятини яратишга мажбурлаш неолиберал сиёсатнинг негизидир. Бунда, халқ замонавий отанинг ўғлигина бўлиб қолмай, ўз ўзини қондирувчи махлуққа, Танатосга айланади.

Мирзоҳид

@bobil_kutubxonasi

Трампнинг сайланиши Ғарб сиёсатидаги ўнглашувнинг энг катта воқеаларидан бири бўлди. Ўнг сиёсий қанот бевосита капиталист режимни қўллаб қувватлаган ҳолда Давлатнинг кучини ошириб бораверади. Трамп сиёсатида ҳақли тарафлар бор, албатта. Америкадаги woke ва транс активизм ҳаракатлари чиндан Ғарбнинг маданий суиқасди эди. Трамп эса Америкада фақат иккита жинсият бор, деб очиқча айтди. Ноқонуний муҳожирлар борасида ҳам керакли масалаларни кўтарди. Аммо, муҳожирлик Американинг илдизидаги ҳолат. Элон Маскнинг ўзи ҳам Жанубий Африкада туғилиб кейинчалик Американ фуқаролигига ўтган, Трамнинг хотини асли словакиялик. Муҳожирлар яратган бир жамиятни улардан тозалаш ички геноциднинг ўзи эмасми?
Бу ҳолатга марксистик тарафлама қарасак, сармоянинг давлат қўлидан монополиялашганини кўрамиз. Ташқаридан, эркин бозор иқтисодиёти бордек, аммо Маск каби миллиардерларгина том маънода ишлай олишади. Бу эса ўз ўрнида эркинлик иллюзияси яратади. Иллюзиялар эса демократик тузумни ич ичидан емиради.
Трампни сайлаганларнинг асосий қисми кўча тилида Average Joe дейиладиган таълимдан йироқ халқ бўлгани ҳам бежизга эмас. Бугун, қараганимизда асосан қайсидир жиноят интернетда шов шув бўлсагина жазо олади. Сиёсатчилар интернетда ўзларини халққа яқиндек кўрсатишадию истаган ишларини қилаверишади. Бу боя айтганимдек, демократияни емирибгина қолмай, демократик тушунчанинг нақд юрагига урилган ханжардек гап. Чунки, бу фақат эркинлик эмас, демократиянинг иллюзиясини ҳам яратади.
Эски даврларнинг отаси, дейди Жижек, авторитар эди. У боласига бувингни кўриб кел, чунки бунга мажбурсан, дерди. Боласининг бувисини кўргиси келяптими ё йўқ, иши бўлмасди. Натижада, бола бу мажбурлаш ва босим остида бир куни портлаб, ўз эркини қўлга киритоларди. Аммо, бугунги, замонавий ота шундай дейди: Бувингни кўришинг мумкин, истасанг албатта. Истамасанг, борма. Бироқ, унутма, бувинг сени жуда яхши кўради.
Бунда бола энди "юқори" дан келган буйруқ эмас, ўз виждони орқали ҳаракатланади. Виждони қийналади ва бувисини кўргани боради. Ўзим истаганим учун бордим, бу менинг эрким, деб ўйлайди. Ҳолбуки, унинг бу ҳаракати отаси томонидан яратилган манипулятив босим натижаси, холос.
Демократик иллюзия ҳам шундай ишлайди. Бу иллюзияда Бодриларднинг "либидинал иқтисод" консептини ҳам кўриш мумкин. Сиёсатчилар айнан халқнинг қитиқ патини қўзғатадиган масалалар, дейлик, дин, миллатчилик, жинсий фарқлар кабиларни кўтаришади. Душман яратилади, муайян зайиф гуруҳлар бегоналаштирилади, нафрат қўзғатилади. Диний тарафлама, Трамп "Инжилда гуноҳ", деб федерал қонунда абортни тақиқлади. Америкадек либерал мамлакатда абортдек оддий тиббий ҳуқуқни тақиқлашғалатидек туюлади, аммо бу бор гап. Ва, ҳамма буни оддий қабул қилади. Ҳитлер Германиясида ҳам яхудийларни кўчадан тўплаш шундай оддий қабул қилинганди. Натижада, ишнинг оддийлиги ё Ҳанна Арендт таъбири билан айтилса, "ёвузликнинг сийқалиги" фашизмни туғдиради.
Американи қайтадан буюклаштириш деганда Трамп нимани назарда тутади? Бу оддий шиорми ё остматнида қандайдир сиёсий дискурс ётибдими? Дискурс ётган бўлса, бу чинакамига фашизмдир. Чунки, Deutschland Uber Alles деганда Ҳитлер ҳам худди шундай қизғин олқишлар билан кутиб олинганди.
Иқтисодий фаровонлик ваъдаси утопиянинг ўзидир. Ваҳоланки, капитализмдаги утопия олтмишинчи йиллардаёқ ўлганди. Демак, Трампнинг утопиясида капитализмдан бошқа тузумлар ҳам бор. Миллатчилик, мен учун эскиргандек. Чунки, Европа ва Осиёда кундан кунга улус давлатлар (nation-state) кундан кунга емирилиб бораётган пайт Америкада миллат барпоси кечикишдан бошқа нарса эмас. Чунки, бутун бошли миллий тушунчани яратиш бутун бошли эстетик маданият ва қомусий мафкурани янгилаш дегани. Бу нуқтада Трамп пуритан қарашларни қайтармоқчидек. (қаранг, Scarlet Letter by Nathaniel Howthorne).

Dinni noto’g’ri talqin qilish qo’poruvchilikka sabab bo’lgan payt terror deb ataladi.
Bugun psixologiya kabi o’ta ilmiy sohani o’yinchoq qilib, odamlarga sohta umid berayotganlarni ham bilim terroristlari deyishimiz mumkinmi?

Anqarada ikki xil avtobus bor. Birinchisi, davlatga tegishli, ikkinchisi esa xususiy xalq avtobuslari.
Shu xususiylar endi maxsus karta bilan to’lov qilish imkonini bekor qilibdi. Bu kartadan talabalar, o’qituvchilar, askar va tibbiy xodimlar foydalanardi. Va, yana oltmish besh yoshdan kattalar. Proezdnoy desa ham bo’ladi. Hatto biz oylik pul to’laganda qariyalar to’liq bepul yuradi.

Nega bekor qilindi? Chunki, uyda o’tirib zerikkan amaki va xolalar bu avtobuslarni shaxsiy mashinalariga aylantirib olishgandi. Non olishga ham shu avtobusdan foydalanishar, shaharning huv narigi burchagigacha sayr qilishardi. Yana ishdan charchab chiqqan o’qituvchi va doktorlar ham ularga joy beradi… Qisqasi, suiste’mol. Xususiy avtobuslar ham mana senga deb, hamma imkonni yo’q qildi.
TTZ da yashab, non olgani Chilonzorga boradigan amakini o’ylang. Yoshmiz, lekin biz ham ishlaymiz, biz ham charchaymiz. Hech yo’q ishdan chiqayotgan payt, kechki oltilarda uyinglarda o’tiringlar? Shundog’am tirband. Yaxshi bo’ldi aslida. Uyda bosib o’tirish ham katta ma’rifat.

Suiste’mol va ikkiyuzlamachilikning yoshi bo’lmaydi…


@bobil_kutubxonasi

Yozuvchi Sevgi Soysalga 39 yoshida saraton tashxisi qo’yiladi. Uchinchi bosqich.
Yozuvchining birinchi gapi esa “Hali o’g’lim kichkina” edi…
Tashxis aniqlashgach, to’rt yashar o’g’lini Anqaradagi hayvonot bog’iga olib boradi va mas’ullardan ruhsat olib, fil turgan qafas ichiga kiradi.
Mas’ullar nega bunday qilyapsiz, deb so’rashganida “Filning yonida turgan ona qiziq va g’ayrioddiy manzara. Bu manzarani unutmasin, meni unutmasin. Hech yo’q bittagina g’aroyib xotirasi bo’lsin men haqimda”, deydi.

Va, bir yil o’tgach, vafot etadi…

Odamlarga naqadar kerakligingni issig’ing qirqqa chiqib, kun bo’yi uxlagan payting telegraming to’lib ketganidan ham bilish mumkin.
Bulardan ba’zilari “Mirzohid, tarjima to’lovi ertaga tashlanadi” yo “hal qildik” kabi yoqimli xabarlar bo’lsa…

Ba’zilari singlingdan kelgan bezbetlarcha “kontraktimni qachan tashes🗿” xabari bo’ladi.


Yaxshi xabarlar ko’payaversin. 🤧

Keyingi Istanbul safarida ziyorat rejasi…

Istanbul Bo’g’ozining labidagi Ahmad Afif Posho yalisi.

Yali - Usmoniylar davrida Bo’g’ozning suvga yaqin joyida qurilgan koshonalar. Ba’zi yalilarning yarmi suv yuzida, yarmi yerda bo’ladi.
Bir koshonaning yali bo’lishi uchun undan shundoq chiqqaningizda oyog’ingiz suvga tegishi kerak. Bunday yalilarni Labidaryo deb ham atashgan.
Yali so’zi ba’zi manbalarga ko’ra dengiz sohilni yalaydigan nuqta yo dengiz yalagan koshona ma’nosini bildiradi.

Shu rasmdagi Afif Posho yalisi… Xuddi she’rdek go’zal…
Bu yil 125 yoshga kiribdi.