سودابه قیصری

بازاندیشی مفاهیم فرهنگی

جشن‌ ایرانی به مثابه مقاومت مدنی - پنج
(نوروز)

در سال‌های اخیر تعبیر «جشن ملی» را زیاد به کار برده‌اند. این تعبیر از بعضی جهات بی‌اشکال نیست، دست‌کم و مشخصاً آنجا که در برابر «جشن دینی» به کار می‌رود. اگر ملت همبسته‌ی دولت باشد (یعنی هر دولت، دولتِ یک ملت باشد) نوروز نمی‌تواند جشن ملی باشد، زیرا در گستره‌ی نسبتاً قابل‌توجهی خارج از «ایران» نیز جشن گرفته می‌شود. (واضح است که استقلال آمریکا را بریتانیایی‌ها جشن نمی‌گیرند.) اگر منظور از ملی چیزی عرفی/سکولار باشد هم این تعبیر بی‌اشکال نیست. چون مهم‌ترین حکومت ضد-دینی جهان، یعنی اتحاد شوروی که دینداری را به امر ممنوع بدل کرده و در این راه تا مرحله‌ی نابودی کلیساهای قدیمی پیش رفته بود، برگزاری نوروز را در کشورهای تاجیکستان و ... ممنوع کرده بود. دشمنان و مخالفان قدیمی نوروز هم آن را چیزی «ملی» نمی‌دانستند. امام محمد غزالی، ملقب به حجّتِ اسلام، که به سبب نبوغ خود حقاً کمتر اشتباه می‌کند، درباره‌ی نوروز نمی‌گوید چیزی ملی است و واضح است که چیزهای ملی و دینی لزوماً با هم تضادی ندارند و بلکه مکمل هم هستند (اگر ایرانی اینطور فکر می‌کند از این‌روست که کشورش ایران و دینش اسلام با هم درگیری تاریخی داشته و دارند.) غزالی می‌گوید نوروز باید فراموش شود، چون از آن «گبران» است. اگر چیزی «ایرانی» می‌بود، می‌توانست کنار سایر چیزهای ایرانی-اسلامی قرار بگیرد. مشکل نوروز از نظر او این است که چیزی زردشتی است!

اکنون می‌توان با تشبث به مفاهیم مد روز گفت نوروز به مرور زمان عرفی/سکولاریزه شده و اکنون متعلق به پیروان دین خاصی نیست و از قِبل همین عرفی شدن موفق شده تاب آورد و در ایران اسلامی نیز قرن‌ها پایدار بماند و امروز عموم ایرانیان، حتی پیروان دیگر ادیان و نیز بی‌دینان آن را جشن می‌گیرند. به این ترتیب این جشن از تعصب دینی و تمام مفاهیم ظاهراً محدودکننده مبرّا شده و با روح تساهل و تسامح و دموکراسی (!) مد روز سازگاری بیشتری دارد.

اما مشکل اینجاست که عرفی شدن نوروز، خالی شدن آن از جنبه‌ی دینی خودش، بخشی از پیام معنوی این جشن را از بین برده، چنانکه عرفی شدن کریسمس در اروپا نیز همینطور است. مشکل اینجاست که «عید» با عرفی شدن به «تعطیلات» فرومی‌کاهد و این کار مثل تقلیل طریقت عرفانی یوگا به نرمش هوازی و یا مثل تبدیل معاشقه به عمل جنسی است. عمل جنسی و نرمش هوازی هر دو راحتند. طی طریق عرفانی و معاشقه هر دو دشوار، چون درگیری عاطفی و قید و بند می‌آورند. همین راحتی باعث محبوبیت سکس بزن‌-دررو و یوگا به شکل نرمش هوازی است، ولی همان هم باعث ابتذال آنهاست. تعطیلات موسم خوشگذرانی است. اگر شما دو هفته تعطیلی را از یک فروردین بردارید و در یازده اردیبهشت بگذارید، هیچ فرقی نمی‌کند. اگر غرض مسافرت و استراحت است، همه همه‌ی فشار کارشان را به ده روز اول اردیبهشت منتقل خواهند کرد که از روز یازدهم دیگر خلاص شوند. عید چیز دیگری است. عید با خودش تکالیفی دارد تداعی‌ها و نمادهایی.

سنت تا همین چند دهه پیش موجود پیرامون نوروز را به یاد بیاورید. کنار گذاشتن قهر و کینه، آشتی با کسانی که دشمن انگاشته‌ایم به بهانه‌ی دید و بازدید. این تکلیف شاق برای گذشت و غلبه بر نفرت را معلوم است که کسی دوست ندارد. در عوض سبک زندگی لیبرالی را دوست دارند که من در آن هرگز ملزم نیستم کاری را بکنم که خوشم نمی‌آید، چه رسد به کار سخت. حتی یک احوالپرسی از پدربزرگ و مادربزرگی که دلخوشی جز صحبت همین نوه‌ها ندارند هم نباید اجباری باشد، چه رسد به کنار گذاشتن ناراحتی و کینه.

نوروز عید بزرگ محافظه‌کاری است و طبعاً این محافظه‌کاری به یک سنت وابسته است. این سنت به ما چه می‌گوید؟
اول: در نوروز/فروردگان روان‌های درگذشتگان و مردگان و قهرمانان به شکل مهمانان نامرئی به دیدار خانواده‌ها می‌آیند. پس این عید تجدید عهد با گذشتگان است، نه دور ریختن آنان و «مدرن» شدن.
دوم: اصل اول دین زردشتی: جهان عرصه‌ی مصاف نیک و بد است، تا روزی روشنی بر تاریکی پیروز شود و نوروز نماد آن پیروزی و تذکر مکرر طبیعت به ماست که نومید نباشیم و شادی را بر غم ترجیح دهیم.
سوم: تذکر تاریخی: این جشن را در طی بیش از یک هزاره اسلامی شدن ایران حفظ کرده و نگه داشته‌اند. خلاف کاری که ما می‌کنیم: هر چه در سنت و تاریخمان زشت است (تمام روان‌زخم‌ها و بدبینی‌ها) را با خود می‌آوریم و به بهانه‌ی آنها را خود را مجاز به هر کاری می‌دانیم و تمام چیزهای زیبای آن را دور می‌ریزیم. بدیهی است که ما در این نکبت باشیم و پدرانمان در آن رفعت. چون آنها با اختراع و پاسداشت نوروز نشان دادند بلدند زندگی کنند و ما با بی‌ارج کردن و تقلیل آن به «تعطیلات» نشان دادیم که بلد نیستم.

#بازاندیشی_مفاهیم_فرهنگی

سپاس ریوندی

پی‌نوشت: اگر از تبریک‌های آبکی خسته شده‌اید، به جایش این متن را برای افراد بفرستید.

وقایع تلخ ارومیه در آغاز سال نو، زنگ خطری است برای حوادث هولناکی که می‌تواند در پس قومی کردن سیاست در فردای ایران رخ دهد. شیرازه صلح و مدنیت یک جامعه که ده‌ها سال دوام آورده می‌تواند به سادگی در اثر نابخردی گروه‌های تبهکار عشیره‌ای که ماسک ترقی‌خواه و برابری‌طلب بر صورت دارند، ظرف چند روز متلاشی شود. باید بدانیم که این منطقه یعنی ارومیه و مناطق اطرافش، صحنه خونین‌ترین نزاع‌های قومی در ایران دستکم در دو برهه مهم در یک قرن اخیر بوده است. واقعه پنجاه و هفت، آتش نزاع خونین قومی در این منطقه را روشن کرد. حزب دمکرات کردستان با آغاز عملیات نظامی در مناطقی که اکثریت یا نسبت بزرگی جمعیت ترک نشین داشتند و تلاش برای بدست گرفتن حکومت در این مناطق، دست به قمار بسیار خطرناکی زد. واکنش بزرگی که به این اقدام در میان جمعیت ترک این مناطق صورت گرفت، عنان کار را به دست عناصر فوق ارتجاعی نظیر ملاحسنی، ظهیرنژاد و... سپرد و وقایع وحشتناکی نطیر کشتار اهالی کرد روستای قارنا و درگیری‌های خونین میان کرد و ترک در نقده و ارومیه به وقوع پیوست. حزب دمکرات و نظایرش در روایت‌هایی جعلی و مخدوش تلاش کرده‌اند تا مسئولیت این خون‌ریزی‌ها را به تمامی به گردن امثال ملا حسنی و دار و دسته‌اش بیندازند، در حالی که مرور دقیق سیر و توالی حوادث در ارومیه و نقده نشان می‌دهد که مسئولیت حزب دمکرات و قاسملو کمتر از حسنی و ظهیرنژاد نیست. نفرت شدید ما از نظایر ملا حسنی نباید چشم ما را بر حقیقت ببندد. نزاع قومی در این منطقه آتشی زیر خاکستر بوده و کینه‌های متقابل مربوط به درگیری‌های دوران جنگ اول جهانی و خونریزی‌های بی دلیل و بی حاصلی که میان امثال اسماعیل سمیتقو و رقبای ترکش روی داد، در پس حافظه جمعی مردمان این منطقه باقی‌اند. در دوران اصلاحات در ایران زمانی که ملا حسنی در سطح ملی بسیار منفور و مورد تمسخر بود، ناظران از محبوبیت قابل توجه او در ارومیه و مناطق اطراف آن در حیرت بودند. این محبوبیت نفرت انگیز تا حد زیادی دستپخت حزب دمکرات و قاسملو بود. احزابی نظیر دمکرات و کومله در این سال‌ها برای کسب وجهه ادعا کرده‌اند که دست به اسلحه بردن آنها واکنشی به کسب قدرت توسط یک حکومت مذهبی شیعه و بنیادگرا در تهران بوده‌است. مرور تاریخ و حقایق انکارناپذیر نشان می‌دهد که این ادعایی کذب است. هر زمان اقتدار مرکزی در ایران ضعیف می‌شد فارغ از اینکه چه نوع حکومتی در حال استقرار بود، آنها دست به اسلحه و تصرف مناطق می‌بردند. عشق بی حد و حصر آنها به پنجاه و هفت منهای جمهوری اسلامی و نفرت کور و افسارگسیخته‌شان از حکومت پهلوی

https://www.aparat.com/v/b95ng5m

‏خیلی‌ها به دنیا نیومده بودند یا کوچکتر از آن بودند که به یاد بیارند ولی در سالهای سیاه دهه‌ی۶۰ آهنگ‌های شهرام شب‌پره و حسن شماعی‌زاده بود که تو جمع‌های نوروزی و سیزده‌به‌در و تولدها لبخند به لب ما میاورد و سبب می‌شد ساعاتی بزنیم و برقصیم و سیاهی‌ها رو فراموش کنیم. مرسی از هر دو.


@Soudabeh_Qaisari