Science and Religion

۲. تناقض در معیار: داوکینز نمی‌تواند توضیح دهد که چرا "اخلاقی بودن" باید یک تعهد باشد.
۳. نقص در نسبی‌گرایی: پیوستگی تکاملی به معنای نبود تفاوت‌های مطلق در اخلاق نیست.
4. عدم درک اراده و انتخاب: اخلاق انسانی وابسته به آگاهی است، نه صرفاً ژنتیک.
پس نظریه‌ی داوکینز فرو می‌ریزد، چون نمی‌تواند توضیح دهد که چرا اخلاقی بودن، چیزی بیش از یک استراتژی ژنتیکی است!
حالا اگر کسی هنوز معتقده که اخلاق فقط یه محصول فرعی از انتخاب طبیعی و بقاست، باید پاسخ بده که چرا "باید" اخلاقی باشیم، حتی وقتی که این کار علیه منفعت ژنتیکی ما باشه؟


🌐کانال «Science and Religion»:
🆔 @ReligionandScience2021

نقد منطقی و مودبانه به دیدگاه داوکینز درباره اخلاق تکاملی
ریچارد داوکینز در کتاب ژن خودخواه تلاش می‌کند تا اخلاق انسانی را کاملاً در چارچوب تکامل زیستی و انتخاب طبیعی تفسیر کند. اما این دیدگاه، با وجود جذابیت ظاهری، از چندین جنبه منطقی و فلسفی نقص جدی دارد که در ادامه بررسی می‌کنیم.
۱. اخلاق ≠ غریزه حیوانی
داوکینز سعی می‌کند اخلاق را صرفاً ادامه‌ی تکامل تدریجی رفتارهای حیوانات بداند. اما اینجا یک مغالطه رخ داده است:
✅ رفتارهای همکارانه در حیوانات ≠ اخلاق انسانی
حیوانات ممکن است رفتارهایی داشته باشند که از بیرون شبیه به "اخلاقی بودن" به نظر برسد (مثل مراقبت از فرزندان یا همکاری گروهی).
اما این رفتارها صرفاً غریزی هستند و از آگاهی اخلاقی ناشی نمی‌شوند.
یک گرگ ممکن است در یک گروه همکاری کند، ولی این همکاری از نوعی قرارداد اخلاقی یا درک مفاهیم خیر و شر نیست.
یک کوسه ممکن است به طعمه حمله کند، ولی کسی آن را "غیراخلاقی" نمی‌نامد، چون فاقد انتخاب آگاهانه است.
پس این‌که بگوییم "چون حیوانات رفتارهای به‌ظاهر اخلاقی دارند، پس اخلاق انسانی هم همان فرایند زیستی است"، یک اشتباه قیاسی است.
۲. آیا "تکامل" می‌تواند معیار اخلاقی باشد؟
داوکینز می‌گوید که رفتارهای اخلاقی در انسان صرفاً محصول انتخاب طبیعی هستند و این ویژگی‌ها به بقای ژن‌ها کمک کرده‌اند. اما این استدلال، مشکل مهمی دارد:
✅ "اخلاقی بودن" یک عمل، با "مفید بودن برای بقا" یکسان نیست.
اگر اخلاق فقط برای بقا باشد، پس هیچ دلیل مطلقی برای درستی یا نادرستی رفتارها وجود ندارد.
به‌عنوان مثال، فرض کنیم قتل عام یک گروه انسانی باعث افزایش بقا و رفاه یک گروه دیگر شود. آیا در این صورت، آن قتل‌عام "اخلاقی" خواهد بود؟
در تاریخ، گاهی گروه‌هایی که ظلم کرده‌اند، بقای بیشتری داشته‌اند. آیا این به معنای درست بودن رفتارشان است؟
اگر بخواهیم از دیدگاه تکاملی نگاه کنیم، "اخلاق" هیچ معیاری مستقل از بقا ندارد و صرفاً یک ابزار سازگاری است. اما این دقیقاً نقطه ضعف این دیدگاه است، چون اخلاق نیازمند معیاری فراتر از "صرفاً مفید بودن برای ژن‌ها" است.
۳. مشکل "نسبی‌گرایی اخلاقی" در دیدگاه داوکینز
داوکینز می‌گوید که چون تکامل تدریجی است، هیچ مرز مشخصی میان انسان و حیوان وجود ندارد، پس نباید تمایز مطلقی در اخلاق قائل شد.
اما این نتیجه‌گیری نادرست است چون:
✅ پیوستگی زیستی ≠ عدم وجود مرزهای واقعی در اخلاق
اگرچه تکامل تدریجی است، اما مرزهای واقعی و قابل‌تعریف در طبیعت وجود دارند.
رنگین‌کمان هیچ مرز مشخصی بین رنگ‌ها ندارد، ولی آیا این به این معنی است که قرمز و آبی تفاوتی ندارند؟
هیچ نقطه دقیقی وجود ندارد که بگوییم "اینجا حیوان تمام می‌شود و انسان آغاز می‌شود"، اما این به این معنی نیست که انسان و حیوان یکسان هستند.
در واقع، وجود پیوستگی در فرآیندها، به معنای عدم وجود تفاوت‌های کیفی نیست.
۴. داوکینز نمی‌تواند توضیح دهد که چرا باید "اخلاقی" باشیم
حتی اگر بپذیریم که تکامل زیستی باعث شکل‌گیری برخی رفتارهای اخلاقی شده است، یک سوال اساسی باقی می‌ماند:
✅ چرا ما باید اخلاقی رفتار کنیم؟
اگر اخلاق فقط یک "استراتژی بقا" باشد، پس هیچ دلیلی برای پایبندی به آن نداریم، مخصوصاً وقتی که نقض اخلاقی یک رفتار به نفع بقای ما باشد!
چرا باید از یک فرد ضعیف دفاع کنیم، وقتی که می‌توانیم با حذف او منابع بیشتری داشته باشیم؟
چرا باید در شرایطی که پای هیچ منفعتی در میان نیست، فداکاری کنیم؟
در حالی که درک اخلاق انسانی مستلزم پذیرش اصولی است که فراتر از صرف "سازگاری ژنتیکی" باشد، دیدگاه داوکینز این بُعد را کاملاً نادیده می‌گیرد.
۵. آیا ژن‌ها واقعاً ما را "برنامه‌ریزی" می‌کنند؟
داوکینز می‌گوید که انسان فقط مطابق برنامه‌ریزی ژنتیکی خود عمل می‌کند. اما این ادعا مخالف شواهد علمی درباره نقش اراده و آگاهی است:
✅ انسان‌ها برخلاف حیوانات، قادر به تصمیم‌گیری‌های آگاهانه هستند.
یک انسان می‌تواند بر خلاف تمایلات غریزی خود عمل کند، در حالی که حیوانات چنین کنترلی ندارند.
ژن‌ها ممکن است برخی گرایش‌های رفتاری را تحت تأثیر قرار دهند، اما انسان‌ها قدرت انتخاب دارند، و این فراتر از تأثیر ژنتیک است.
بسیاری از رفتارهای اخلاقی انسانی بر اساس اصول و دلایل آگاهانه انجام می‌شوند، نه صرفاً برنامه‌ریزی ژنتیکی.
پس "برنامه‌ریزی ژنتیکی" یک مدل بسیار ناقص برای توضیح اخلاق انسانی است.
نتیجه‌گیری: چرا نظریه داوکینز نمی‌تواند اخلاق را توجیه کند؟
۱. مغالطه‌ی قیاسی: اخلاق انسانی را نباید با رفتارهای حیوانی مقایسه کرد.


🌐کانال «Science and Religion»:
🆔 @ReligionandScience2021

منابع:
١. Religious Attendance Relates to Generosity Worldwide.
Religious and the secular more charitable if they attend services. SEPTEMBER 4, 2009.
BY BUSTER G. SMITH AND RODNEY STARK.
https://news.gallup.com/poll/122807/religious-attendance-relates-generosity-worldwide.aspx

٢. Shepherd, A.M., Schnitker, S.A. & Greenway, T.S. Religious Service Attendance, Moral Foundations, God Concept, and In-Group Giving: Testing Moderated Mediation. Rev Relig Res 61, 301–322 (2019). https://doi.org/10.1007/s13644-019-00384-z


٣. Herzog, P.S.; Strohmeier, A.; King, D.P.; Khader, R.A.; Williams, A.L.; Goodwin, J.L.; Doan, D.R.H.; Moyo, B. Religiosity and Generosity: Multi-Level Approaches to Studying the Religiousness of Prosocial Actions. Religions 2020, 11, 446. https://doi.org/10.3390/rel11090446


۴. The Prevalence of Religious Service Attendance in America: A Review and Meta-Analysis. Chad S. Briggs, Southern Illinois University Carbondale.
https://opensiuc.lib.siu.edu/dissertations/1453/


۵. Church-Going Among U.S. Catholics Slides to Tie Protestants. By Lydia Saad. Gallup. April 9, 2009.
https://www.bishop-accountability.org/news2009/03_04/2009_04_09_Saad_ChurchGoing.htm

Religion:
https://news.gallup.com/poll/1690/religion.aspx


🌐کانال «Science and Religion»:
🆔 @ReligionandScience2021

📘تحلیل جامع و نکات تکمیلی از سایر منابع:📘
📌۱. روند تاریخی حضور مذهبی:
در ایالات متحده، حضور کاتولیک‌ها در مراسم مذهبی از ۷۵٪ در دهه ۱۹۵۰ به ۴۵٪ در دهه ۲۰۰۰ کاهش یافت، درحالیکه این رقم برای پروتستان‌ها ثابت باقی ماند. بااین‌حال، تا سال ۲۰۲۳، تنها ۳۲٪ از آمریکایی‌ها گزارش دادند که در هفته گذشته در مراسم مذهبی شرکت کرده‌اند. [5]

📌۲. سوگیری در گزارش‌ها:
مطالعات متأخر نشان می‌دهند که نرخ واقعی حضور مذهبی ممکن است به دلیلِ تمایل به پاسخ‌های اجتماعي‌پسندانه، کمتر از آمارهای سنتی قبلی باشد. برای مثال، وقتی از افراد پرسیده می‌شود "دیروز به کلیسا رفتید؟"، نرخ گزارش‌شده به ۲۲٪ کاهش می‌یابد. [4]

📌۳. تفاوت‌های جهانی:
در آمریکای لاتین، سازمان‌های محلی مبتنی بر سنت‌های بومی (مانند «آیو» در پرو) نقش مهمی در کمک‌های جمعی ایفا می‌کنند، که نشان‌دهنده تعامل پیچیده بین مذهب، فرهنگ، و سخاوتمندی است. در خاورمیانه، مفاهیم سنتی مانند «زکات» در اسلام به طور مستقیم به رفتارهای نوع‌دوستانه دامن می‌زنند. 

📌۴. انتقادات و محدودیت‌ها:
کمک‌های مذهبی ممکن است بیشتر متمرکز بر درونگروه‌ها باشد و به حاشیه‌سازی برخی جوامع بینجامد. برخی مطالعات اشاره می‌کنند که کاهش وابستگی مذهبی در اروپا و آمریکای شمالی ممکن است تأثیرات بلندمدتی بر نرخ مشارکت مدنی و خیریه‌ها داشته باشد. [2], [3]

📌نتیجه‌گیری:
این تحقیقات نشان می‌دهند که حضور در مراسم مذهبی —به عنوان یک فعالیت اجتماعی و سازمان‌یافته— نقش مهمی در تقویت رفتارهای #سخاوتمندانه ایفا می‌کند. بااین‌حال، این رابطه تحت تأثیر عوامل متعددی مانند تصور افراد از خدا، فرهنگ محلی، و ساختار نهادهای مذهبی قرار دارد. برای درک کامل‌تر، مطالعات آینده نیازمند بررسی تعاملات پیچیده بین مذهب، اخلاق، و جامعه‌شناسی هستند.

🌐کانال «Science and Religion»:
🆔 @ReligionandScience2021