Хитой ўзининг энг йирик этник гуруҳи - уйғурларни нима учун ва қандай қилиб йўқ қилмоқда?
Уйғурлар Хитойдаги энг йирик этник озчиликдир , лекин маҳаллий ҳукумат мунтазам равишда уларнинг маданияти ва тарихини йўқ қилишга ҳаракат қилади. Хитойнинг Шинжон-Уйғур автоном вилоятида бир неча юз минг қозоқ ва уйғур миллат вакиллари истиқомат қиладиган “қайта тарбиялаш лагерлари” мавжуд.
Бу жойлар жамоатчиликка контслагерлар сифатида танилган, бу ерда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари поймол этиладиган кенг миқёсли ҳолатлар содир бўлади.
Қочган маҳбусларнинг айтишича, хитойлик аскарлар ва олимлар одамларни аборт қилишга, стерилизация қилувчи дори-дармонларни қабул қилишга мажбурлаб, сўнг уларни мамлакатнинг энг йирик компанияларига ҳақ тўламаган қул сифатида ишга юборишади.
Бу минтақада Хитой ва дунёда биринчи ижтимоий кредит тизими мавжуд, барча уйғурлар кузатилиб, кузатиб борилади, полиция ва ҳукумат амалдорлари уларнинг табиий ҳуқуқларини доимий равишда бузади.
❗ Нима учун Хитой уйғур генотсидини бошлади
Хитой давлати узоқ вақтдан бери уйғур миллатини бутунлай йўқ қилиш йўлини тутган ва унга қатъий амал қилмоқда. Уйғурларнинг хитойлар томонидан генотсид ва зулми бу халқнинг Хитойдан мустақил бўлиб, ўз ерларига эга бўлишга интилгани учун бошланди.
Уйғурларнинг ҳар бир янги норозилиги Хитой ҳукуматининг тобора кескин реакциясини келтириб чиқарди, бу эса иродани тўлиқ назорат қилиш ва зўравонлик билан бостиришга олиб келди.
Уйғурлар Хитой учун катта аҳамиятга эга бўлган Шарқий Туркистон ҳудудининг мустақилликка эришиши ва ўз давлатчилигини қўлга киритишни тарғиб қилдилар.
Шинжон-Уйғур автоном раёни ХУАР бой фойдали қазилма конларига эга, шунинг учун Хитой ҳукумати уни ҳар қандай йўл билан назорат қилишни истайди.
❗ Уйғурлар қандай шароитда яшашлари керак?
Мамлакат ҳукумати ХУАРда яшовчи фуқароларни ташқи дунё билан алоқа қилиш имкониятидан маҳрум қилиб, у ердаги конслагерларда содир бўлаётган воқеалар ҳақидаги барча маълумотларни пухталик билан яширган, шунинг учун у ердан бирор нарсани билиб олиш деярли имконсиз иш.
Шарқий Туркистонга сайёҳлар умуман киритилмайди, ҳуқуқ-тартибот идоралари ёки оммавий ахборот воситалари вакилларининг бориши жуда қийин.
Хитой ҳукуматининг ўзи генотсид фактини, “қайта тарбия” лагерларида ҳалок бўлган қурбонларнинг аниқ сонини яширишга уриниб, журналистларнинг уйғур масаласи бўйича саволларидан қочмоқда. Коммунистик партия вакилларидан концентрацион лагерлар ҳақида сўралганда, улар жавоб бериш ўрнига, журналистларни тўғрилаб, лагерлар “маърифий” дейишади.
Хитой сиёсатчиларининг махфийлигига қарамай, жаҳон ҳамжамияти Хитой ҳукумати назаридан четда қолган уйғурлар нималарга чидашга тўғри келиши ҳақида ҳайратланарли маълумотларга эга бўлмоқда. Буни лагерлардан омон қолганлар, хакерлар ва нима бўлаётганини кўришга муваффақ бўлган индивидуал саёҳатчилар айтишади.
Аноним хакерлар гуруҳи яқинда Хитой серверларини бузиб, мамлакатнинг ёпиқ минтақасида маҳбусларнинг шахсий маълумотларига оид минглаб фотосуратларни ўғирлаганини даъво қилди. Интернетда пайдо бўлган фотосуратлар оммавий норозиликка сабаб бўлди, чунки инсоният биринчи марта Хитойдаги контслагерларда яшовчи сифатли одамларни кўришга муваффақ бўлди.
Маҳкумларнинг карталарида (аслида бу маҳбуслар) уларнинг исмлари, фотосуратлари, яшаш жойлари ва бошқа маълумотлар мавжуд. Маълумотлар орасида ҳибсга олишнинг ҳамма учун бемаъни кўринадиган сабаблари ҳам бор: давлат цензурасини четлаб ўтиш, тақиқланган материалларни тинглаш ва бошқалар.
Уйғурларга нисбатан энг қаттиқ чекловлар 2009-йилдаги сўнгги йирик норозилик намойишларидан сўнг жорий қилинган. Бостирилган аксиядан сўнг Хитой ҳукумати уйғурларнинг ислом ва бошқа динга эътиқод қилишларини, оилада икки нафардан ортиқ фарзанд кўришларини, бошқа мамлакатлардан келган одамлар билан мулоқот қилишларини, уларнинг урф-одатлари ва урф-одатларига риоя қилишларини тақиқлади. Уйғур миллатини ассимиляция қилиш ва "эритиб юбориш" учун мамлакат Коммунистик партияси минтақага мамлакатнинг бошқа ҳудудларидан аҳолини олиб келмоқда.
(1-қисм) давомини яна ёзаммиз
Jakhon Komil
@qoqonjonim_uzb