💢 تدارکات ماه رمضان در دستگرد قم؛ از خانه‌تکانی خانه‌ها تا خانه‌تکانی دل‌ها
مقدمه
ماه مبارک رمضان، علاوه بر جایگاه مذهبی، از نظر فرهنگی و اجتماعی نیز اهمیت ویژه‌ای در میان مردم دارد. در این ماه، سنت‌ها و آیین‌های گوناگونی در مناطق مختلف برگزار می‌شود که ریشه در تاریخ و فرهنگ مردمان آن دیار دارد. مردم روستای دستگرد نیز با آیین‌ها و سنت‌های خاصّ خود به استقبال این ماه مبارک می‌روند.
تدارکات برای ماه رمضان در دستگرد
با نزدیک شدن به ماه مبارک رمضون (مامبارک)، مردم دستگرد برای تأمین نیازهای خود برنامه‌ریزی می‌کردند. یکی از مهم‌ترین تدارکات، تهیه نان بود. زنان گندم را پاک کرده («پیش می‌چیدند») و مردان آن را به آسیاب می‌بردند. سپس زنان پختن نان را بر عهده داشتند.
پخت نان در ماه رمضان
زنان از نانوایان محلی نوبت می‌گرفتند و در روز مشخص، آرد و هیمِه را آماده کرده و خمیر می‌کردند. علاوه بر نان‌های معمولی مانند نازک و تفتون، نان‌های ویژه‌ای با کنجد، سیاهدانه و گل‌قَرْدَم پخته می‌شد و نان‌های «خشکوا» نیز برای استفاده طولانی‌تر تهیه می‌گردید.
افزایش پخت نان در ماه رمضان
در ماه رمضان، میزان پخت نان بیشتر از روزهای عادی بود؛ مثلاً به‌جای چهار مَن آرد، شش مَن خمیر تهیه می‌شد. زنان نانوا با عشق و مهارت، نان‌های ویژه‌ای می‌پختند. خدا رحمت کند بانوان نانوا چون عم‌عصمت، زن ملاابراهیم، هاجرخانم، زن مش‌محمود، خال‌بتول و زن سیدمدی(زن آقا) و... که در این سنت نقش داشتند.
تهیه مواد غذایی
قبل از ماه رمضان، برخی مواد غذایی به‌طور خاص تهیه و ذخیره می‌شدند. زنان ابتدا گندم و جو را تمیز کرده، در جوی قنات شسته و سپس خشک می‌کردند. پس از آن، با استفاده از ابزار سنتی مانند «دسّاس»، آن را به‌صورت بلغور درآورده یا در «سِرکو» به شکل پوست‌کنده آماده می‌کردند.
همچنین، انواع حبوبات مانند لوبیاب، نخود، ماش و عدس را از قبل پاک کرده و تمیز می‌کنند. مقداری سبزی نیز که در فصول مختلف در دسترس بود، برای تهیه آش و دیگر غذاهای ماه رمضان، خشک می‌کردند. همچنین دیگر لوازم که برای آش نیاز بود مثل چوغندر(چغندر) را نیز آماده می‌کردند.
آماده‌سازی ادویه‌جات
در گذشته، ادویه‌هایی مانند زردچوبه، فلفل و حتی نمک را به‌صورت نسابیده تهیه می‌کردند. سپس زنان در خانه با استفاده از سرکو (هاون سنگی) آنها را می‌کوفتند، اَلک می‌کردند و مورد استفاده قرار می‌دادند. حتی نخودچی را نیز می‌کوبیدند تا آرد نخودچی تهیه کنند.
این کارها پیش از ماه رمضان انجام می‌شد تا مواد آماده باشند و گرد و غبار آسیاب آنها روزه را باطل نکند.
ماسّوندن ماست و پنیر!
از دیگر کارهای زنان در استقبال از ماه رمضان، تهیه کشک برای آش، و آماده‌سازی محصولات لبنی مانند ماست و پنیر و در اصطلاح محلی «ماسّوندن» ماست و پنیر محلی بود.
نظافت و حمام رفتن
یکی از آداب مردم روستا در آستانه ماه رمضان، توجه به نظافت شخصی و رفتن به حمام است. در روزهای پایانی ماه شعبان، مردم برای پاکیزگی و آمادگی بیشتر به حمام می‌رفتند تا با طهارت و آراستگی به استقبال این ماه مبارک بروند.
خانه‌تکانی خانه‌ها و دل‌ها
خانه‌تکانی از رسوم مهم پیش از رمضان است که با همکاری فامیل و همسایگان انجام می‌شود. اگر در زمستان باشد، کرسی‌ها مرتب و آماده شده و اگر بهار باشد جمع‌آوری می‌شوند. این سنت، علاوه بر پاکیزگی، نمادی از استقبال ماه میهمانی خداست. مردم همچنین با بخشش و آشتی، دل‌های خود را از کینه پاک کرده و با نیتی خالص به استقبال این ماه مبارک می‌روند.
آشتی‌کنان قبل از ماه رمضان
در باور مردم، کدورت و اختلاف مانع قبولی عبادات است؛ ازاین‌رو، یکی از سنت‌های مهم پیش از ماه رمضان، آشتی‌کنان بود. در این رسم، ریش‌سفیدان یا گیس‌سفیدان با برگزاری ضیافتی ساده، مانند صرف چای، دو طرف اختلاف را گرد هم می‌آوردند و میان آنها صلح برقرار می‌کردند. این مراسم با بوسیدن یکدیگر و طلب عفو پایان می‌یافت.
آماده‌سازی اماکن مذهبی و عمومی
آماده‌سازی اماکن مذهبی و عمومی هم از کارهای مهم قبل از رمضان بود که با مشارکت همه مردم انجام می‌شد مثل نظافت، گردگیری، شستشوی فرش‌ها و وسایل مسجد، پاکسازی زیارتگاه و محوطه قبرستون، تعمیر و تعویض وسایل مصرفی مثل فتیله و شیشه چراغ‌ها، و نظافت حمام عمومی همراه با تعویض کامل آب خزینه و حوضچه‌ها بود که در گذشته با همکاری حمامی و مردم انجام می‌شد.
نتیجه‌گیری
آیین‌های سنتی مردم دستگرد در ماه رمضان، پیوند عمیق فرهنگ و مذهب را نشان می‌دهد. تدارک غذا، پخت نان، نظافت و خانه‌تکانی، علاوه بر آمادگی برای روزه‌داری، حس همبستگی را تقویت می‌کند. آشتی و کنار گذاشتن کینه‌ها نیز موجب استحکام روابط اجتماعی و تقویت روحیه معنوی می‌شود.
مصطفی جعفرزاده دستجردی
۱۴۰۳/۱۲/۱۰
#ماه_رمضان_در_دستگرد_قم
#بنیاد_قم_پژوهی
تلگرام | ایتا | سایت
مقدمه
ماه مبارک رمضان، علاوه بر جایگاه مذهبی، از نظر فرهنگی و اجتماعی نیز اهمیت ویژه‌ای در میان مردم دارد. در این ماه، سنت‌ها و آیین‌های گوناگونی در مناطق مختلف برگزار می‌شود که ریشه در تاریخ و فرهنگ مردمان آن دیار دارد. مردم روستای دستگرد نیز با آیین‌ها و سنت‌های خاصّ خود به استقبال این ماه مبارک می‌روند.
تدارکات برای ماه رمضان در دستگرد
با نزدیک شدن به ماه مبارک رمضون (مامبارک)، مردم دستگرد برای تأمین نیازهای خود برنامه‌ریزی می‌کردند. یکی از مهم‌ترین تدارکات، تهیه نان بود. زنان گندم را پاک کرده («پیش می‌چیدند») و مردان آن را به آسیاب می‌بردند. سپس زنان پختن نان را بر عهده داشتند.
پخت نان در ماه رمضان
زنان از نانوایان محلی نوبت می‌گرفتند و در روز مشخص، آرد و هیمِه را آماده کرده و خمیر می‌کردند. علاوه بر نان‌های معمولی مانند نازک و تفتون، نان‌های ویژه‌ای با کنجد، سیاهدانه و گل‌قَرْدَم پخته می‌شد و نان‌های «خشکوا» نیز برای استفاده طولانی‌تر تهیه می‌گردید.
افزایش پخت نان در ماه رمضان
در ماه رمضان، میزان پخت نان بیشتر از روزهای عادی بود؛ مثلاً به‌جای چهار مَن آرد، شش مَن خمیر تهیه می‌شد. زنان نانوا با عشق و مهارت، نان‌های ویژه‌ای می‌پختند. خدا رحمت کند بانوان نانوا چون عم‌عصمت، زن ملاابراهیم، هاجرخانم، زن مش‌محمود، خال‌بتول و زن سیدمدی(زن آقا) و... که در این سنت نقش داشتند.
تهیه مواد غذایی
قبل از ماه رمضان، برخی مواد غذایی به‌طور خاص تهیه و ذخیره می‌شدند. زنان ابتدا گندم و جو را تمیز کرده، در جوی قنات شسته و سپس خشک می‌کردند. پس از آن، با استفاده از ابزار سنتی مانند «دسّاس»، آن را به‌صورت بلغور درآورده یا در «سِرکو» به شکل پوست‌کنده آماده می‌کردند.
همچنین، انواع حبوبات مانند لوبیاب، نخود، ماش و عدس را از قبل پاک کرده و تمیز می‌کنند. مقداری سبزی نیز که در فصول مختلف در دسترس بود، برای تهیه آش و دیگر غذاهای ماه رمضان، خشک می‌کردند. همچنین دیگر لوازم که برای آش نیاز بود مثل چوغندر(چغندر) را نیز آماده می‌کردند.
آماده‌سازی ادویه‌جات
در گذشته، ادویه‌هایی مانند زردچوبه، فلفل و حتی نمک را به‌صورت نسابیده تهیه می‌کردند. سپس زنان در خانه با استفاده از سرکو (هاون سنگی) آنها را می‌کوفتند، اَلک می‌کردند و مورد استفاده قرار می‌دادند. حتی نخودچی را نیز می‌کوبیدند تا آرد نخودچی تهیه کنند.
این کارها پیش از ماه رمضان انجام می‌شد تا مواد آماده باشند و گرد و غبار آسیاب آنها روزه را باطل نکند.
ماسّوندن ماست و پنیر!
از دیگر کارهای زنان در استقبال از ماه رمضان، تهیه کشک برای آش، و آماده‌سازی محصولات لبنی مانند ماست و پنیر و در اصطلاح محلی «ماسّوندن» ماست و پنیر محلی بود.
نظافت و حمام رفتن
یکی از آداب مردم روستا در آستانه ماه رمضان، توجه به نظافت شخصی و رفتن به حمام است. در روزهای پایانی ماه شعبان، مردم برای پاکیزگی و آمادگی بیشتر به حمام می‌رفتند تا با طهارت و آراستگی به استقبال این ماه مبارک بروند.
خانه‌تکانی خانه‌ها و دل‌ها
خانه‌تکانی از رسوم مهم پیش از رمضان است که با همکاری فامیل و همسایگان انجام می‌شود. اگر در زمستان باشد، کرسی‌ها مرتب و آماده شده و اگر بهار باشد جمع‌آوری می‌شوند. این سنت، علاوه بر پاکیزگی، نمادی از استقبال ماه میهمانی خداست. مردم همچنین با بخشش و آشتی، دل‌های خود را از کینه پاک کرده و با نیتی خالص به استقبال این ماه مبارک می‌روند.
آشتی‌کنان قبل از ماه رمضان
در باور مردم، کدورت و اختلاف مانع قبولی عبادات است؛ ازاین‌رو، یکی از سنت‌های مهم پیش از ماه رمضان، آشتی‌کنان بود. در این رسم، ریش‌سفیدان یا گیس‌سفیدان با برگزاری ضیافتی ساده، مانند صرف چای، دو طرف اختلاف را گرد هم می‌آوردند و میان آنها صلح برقرار می‌کردند. این مراسم با بوسیدن یکدیگر و طلب عفو پایان می‌یافت.
آماده‌سازی اماکن مذهبی و عمومی
آماده‌سازی اماکن مذهبی و عمومی هم از کارهای مهم قبل از رمضان بود که با مشارکت همه مردم انجام می‌شد مثل نظافت، گردگیری، شستشوی فرش‌ها و وسایل مسجد، پاکسازی زیارتگاه و محوطه قبرستون، تعمیر و تعویض وسایل مصرفی مثل فتیله و شیشه چراغ‌ها، و نظافت حمام عمومی همراه با تعویض کامل آب خزینه و حوضچه‌ها بود که در گذشته با همکاری حمامی و مردم انجام می‌شد.
نتیجه‌گیری
آیین‌های سنتی مردم دستگرد در ماه رمضان، پیوند عمیق فرهنگ و مذهب را نشان می‌دهد. تدارک غذا، پخت نان، نظافت و خانه‌تکانی، علاوه بر آمادگی برای روزه‌داری، حس همبستگی را تقویت می‌کند. آشتی و کنار گذاشتن کینه‌ها نیز موجب استحکام روابط اجتماعی و تقویت روحیه معنوی می‌شود.
مصطفی جعفرزاده دستجردی
۱۴۰۳/۱۲/۱۰
#ماه_رمضان_در_دستگرد_قم
#بنیاد_قم_پژوهی
تلگرام | ایتا | سایت
