«Виликдай хуьре хьайила мехъер,
Валлагь, виридак акатдай хьи хъвер.
Мугьманрин кIвачик ярхардай гьер,
Ахпа шаддаказ ийидай кьуьлер.
Гила лагьайтIа, секин я кIвалер,
Гьич садакни кIус кумач ерли звер.
Залра, пул гана, ийизва мехъер,
Аламат я и девирдин тегьер».
Им халисан шиир я лугьуз жедани? Кьвед лагьай бендинин са цIарцIе (предложенида) «гьич» гаф ишлемишайдалай кьулухъ «кIус», «ерли» кухтунин себеб вуч я? И пуд гафуни вуч везифаяр кьилиз акъудзава? Идаз эдебиятда плеоназм (гафарин артуханвал, метлебдиз зарар гудай итIи-битIияр, нубатсуз гафар) лугьуда. Тавтология.
Эхиримжи бейтина гьалтзавай «аламат я и девирдин тегьер» келимадин гъавурда кIелзавайди гьикI акьурай?
«Лезги газетдин» винидихъ тIвар кьунвай нумрада, макъала чапнавай чина, шаирдин са шумуд шиирни ганва. За а шиирар манадин жигьетдай даязбур яз гьисабзава. Мисал яз, «Ватандиз» шиирдин-манидин пуд бенд гъин:
«Хайи лезги хуьрер,
Багьа къашар дагъларин чи,
ВацIар, кIамар, хуьлер
Дамарар я багъларин чи.
Припев:
Шарвилидин баркаллу кар
Пакдиз хуьзвай Давудан тIвар.
Зи Лезгистан — азиз Алпан,
Зи Россия, зи Дагъустан.
Чан чи азиз Ватан,
Ислягь уьмуьр, мехъер хьурай,
Вун я зи руьгь, зи чан,
Вал бахтарин селлер къурай».
Винидихъ гъанвай цIарар чи девирдин муздестейри туькIуьрзавай манийриз кутугайбур хьанва. И эсердиз халисан шиир я лугьуз жедач. Инал къейд ийин хьи, пунктуациядин къайдайрални дуьздаказ амал тавурла, эсердин метлебдин гъавурда акьун четин жеда ва я эсиллагь масакIа гъавурда акьада.
Газетдин и чина гьалтзавай «Пак Рамазан», «Кьурагь дере»… эсерарни художественный тIям квайбур я лугьуз жедач.
«Лезги газетдин» сайтда зал Гъ.Ибрагьимовадин «Анжах вилив хуьх» тIвар алай шиирни гьалтна. Адан са бенд икI башламиш жезва:
«Вилери нур гуз, лап гъетери хьиз,
Ви ван къвезва заз са уьтери хьиз…»
Наречидихъ галаз гекъигунин «хьиз» кIус ишлемишун лезги грамматикадин кIалубра гьакь тийидай аламат я.
Винидихъ къалурай чешмедай заз «Игитриз бахшзава» тIвар алай шиирни акуна. Ам икI башламишзава:
«Мугьман дуьнья, къвез-хъфизвай инсанар,
Гьар са кардал ийизвай чун гьейранар».
Шиир эхирдалди кIелун давамар тавунмаз, гьасятда суалар арадал къвезва: гьихьтинди я и предложенидин къурулуш? Лугьуз жедани идаз предложение? Лугьуз жедатIа, лагь адан мана вуч ятIа.
Инал сифте нубатда синтаксисдин инверсиядикай нубатсуз менфят къачунва лугьуз жеда. Келимаяр инихъ-анихъ хъувуртIани, предложенидин тамамсузвал гьа авайвал амукьзава. Ихьтин дуьшуьшра предложенидин гъавурда акьун патал, адет яз, адан вилик квай предложениди (ва я предложенийри) куьмекда. Чи дуьшуьшда ахьтин мумкинвал авач.
«Ашукь я зун вал» шиирдин сад лагьай бендинани авторди гафар сад-садахъ галаз дуьздаказ алакъада тунвач. Аквазвайвал, инани рифмади вичин кар авунва:
«ЯтIани ви къилих пара синих кваз,
Зи уьмуьр кIанда заз, гьа вун патав гваз».
Винидихъ тIвар кьунвай макъалада адан автор, Дагъустандин халкьдин шаир М.Бабаханова икIни кхьенва: «Дугъриданни, чи патара шиирар кхьизвайбур гзаф ава, амма шаирвилин тIварцIиз лайихлубур тупIаралди гьисабиз жеда. Гъулангерек Ибрагьимовади эхиримжи йисара кIелзавайбурув агакьарнавай эсеррай аквазвайвал, ам шаирвилин дережадив агакьнава». Авторди къейдзава хьи, Гъ.Ибрагьимовадин шаирвал анжах эхиримжи йисара теснифнавай эсерри тестикьарзава. Бес эхиримжи йисарилай вилик кхьей кьван шиирар (макъаладай аквазвайвал, ихтилат физвай шаир жуьреба-жуьре йисара чапдай акъатнавай са шумуд ктабдин автор я) шиирар тушни?! Аквазвайвал, макъаладин авторди мукъаятлувилелди тарифнава. Амма за масабурун фикирар инкарунин макьсад эцигнавач вилик. Гьардахъ вичин хсуси фикир хьун тIебии кар я. Гьелбетда, тариф ийидайлани, критика ийидайлани, и ва маса зенд гьахълуди тирди тестикьардай делилар чарасуз я.
Гьелбетда, вичин эсеррикай ихтилат фенвай шаирдихъ хъсан шиирар авач лагьана тестикьариз жедач завай. «ЛЕЗГИ ЧIАЛ (Лезгинский язык)» телеграм-каналда ихьтин веревирдер авунихъ, фикирар кхьинихъ анжах са макьсад ава: къуй къелемчийри гележегда чпин эсеррал хъсандиз кIвалахрай, къуй абуру чIалан къайдайрал амал авурай.
⬇️⬇️⬇️
