ئەدەبی دین و دونیا

پ/سەلام علیکم مامۆستا لە وانەی چواری کتێبی فتح القریب مەرجەکانی دەست نوێژ باسەکەی خاڵی شەشم ئەڵێی دڵنیابونەوە لەو هۆکارەی وا ئەکا دەست نوێژەکەت بشکێ ،یانی تا دڵنیا نەبی دەست نوێژت نیە دەست نوێژت دانامەزرێ ؟
بۆ نمونە ئەگەر لە گومانا بی بەڵام بێژی قەینا مادەم  دڵنیا نیم دەس نوێژ ئەگرمەوە ئوم دەس نوێژە دانامەزرێ ؟


ئەمە بریتیە لە مەرجی=تحقُّقُ المُقتضي

گەر کەسێک دەست نوێژی هەبێ پاشان گومان بکات دەست نوێژی شکاوە لێرەدا کار بە ئەسڵ دەکات کە بوونی دەست نوێژە و گومان زیان لە یەقین نادات

بەڵام گەر هەمان کەس کە گومانی بۆ درووست بوو،وتی بە ئیحتیات دەست نوێژێ هەر ئەگرم وپاشان نوێژی کرد،لێرەدا چەن دیمەنێکمان هەیە

۱-گەر هیچی بیرنەکەوێتەوە(حدث) کێشە نییە،و نوێژەکە دامەزراوە

٢- گەر بیری بکەوێتەوە دوای نوێژەکە کە بەدڵنیایەوە دەست نوێژەکەی شکاوە،لێرەیا ئایا ئەو دەست نوێژەی بۆ ئیحتیات گرتویەتی بەس بووە بۆی؟نەخێر بەس نەبووە چونکە دڵنیا نەبووە دەست نوێژی نییە،بۆیە پێویستە نوێژەکە بکاتەوە و دەست نوێژ بگرێتەوە

٣-بۆ نەکەوتنە ئەم حاڵەش ئەتوانێ کەسەکە بەئەنقسەت دەست نوێژی خۆی بشکێنێ بەیەقین تا نەکەوێتە ئەم حاڵەتەوە.

...😅

"شێخمان چات جی بی تی،پاش ئەوەی کۆمەڵە فەتوایەکی هەڵەی دا و بابەتە وردەکانی فقهی تێکەڵ ئەکرد،تێم گەیاند کە نابێ جارێکی تر باسی فقه بکات و فەتوا بدات،ئەویش زاهیرەن بە داواکەم ڕازی بوو.."

"هەرچییەک دەکەیت لە٪١٠٠ بیکە،کاتێ (نان) ئەخۆی نان بخۆ،کاتێ لەگەڵ کەسێک (قسە) دەکەی قسەی لەگەڵ بکە،کاتێک (نوێژ) ئەکەی نوێژ بکە،لە گەورەترین ڕوکنەکانی تەندرووستی دەروونی حاڵەتی (flow)"یە لەگەڵ کارەکانت واتا=بە قوڵی کارەکەت بکەیت و خۆت پەرت نەکەیت،زۆرێک لە ئێمە لە ئیش بیرمان لای ماڵەوەیە،لەماڵەوەش بیرمان لای ئیشە،لەکاتی نانیش بیر لە خەو ئەکەینەوە،کاتی خەویش بیر لە خەڵک ئەکەینەوە،هیچ کارێک لەکاتی کردنی خۆی ناکەین..!!"

گفتوگۆیەک کە ژیانت دەگۆڕێت

گەر خۆت دوای 20 ساڵی دیکە،لەگەڵ خۆت لە ئێستادا،پێکەوە بەتەنها لە ژوورێک دابنیشن لات وایە خۆتی گەورە چ ئامۆژگاریەکی خۆتی بچووک دەکەیت؟

-ئەو هەڵانە چییە کە ئێستادا دەیکەیت و لۆمەت دەکات لەسەری؟
-ئەو کارە گرنگە چییە کە بەردەوام دوای دەخەیت و لۆمەت دەکات لەسەری..؟

تۆ بڵێی لە ئاستێک بیت لەجیاتی لۆمە،شانازیت پێوە بکات..!؟

پێت وایە چ هەڵەیەکت بۆ ڕاست ئەکاتەوە؟

"لە نیشانە سەرەکیەکانی ئینسانی ئاقڵ و پێگەشتووی دەروونی ئەوەیە=[مەزاجی خۆی جیا ئەکاتەوە لە شێوازی مامەڵەی لەگەڵ خەڵکی]،واتا گەر لە شوێنی ئیش مەزاجی تێک چووبێت نایڕژێت بە دایکی خۆی لە ماڵەوە،تێ دەگات دایکی هیچ پەیوەندی نییە بەوەی مودیرەکەی قسەیەکی پێ وتوە،
وە ئەم مەقامەش لە بەرزی ڕەوشت ئەکرێ ناوبنرێت=[جێگیری سۆزداری دەروونی] کەئینسان ئەگاتە ئەو مەقامەی هەستەکانی هەرچۆن بن،شێوازی مامەڵەی لەگەڵ دەوروبەری لە ئاستێکی جێگیری ئەدەب و نەرمی دەهێڵێتەوە"

"ماندوو بە لە فێربوونی عیلم شەوانێکی کەم،پاشان شیرینیەکەی بچێژە هەموو تەمەنت،وە یادت بهێڵەوە دوای مردنت"

أبوهلال العسكري (ت٤۰۰)

"عەقڵ و حیکمەت،بەجارێک لەئاسمانەوە بەسەر ئینسان نابارێت،بەڵکو بەرهەمی هەموو ئەو هەڵانەیە که کردوویەتی و لێیانەوە فێربووە،لەگەڵ ئەزموونە جیاوازەکانی،وە خوێندنەوە و گوێگرتنە زۆرەکانی،پاشان تێکەڵ دەبن و کۆدەبنەوە،ئینسانێک درووست ئەکەن شایستەی ئەوە بێت لەڕیزی عوقەلا دابنرێت،بۆیە عەقڵ پێکهاتەی یەک کتێب و یەک ئەزموون و یەک بیرکردنەوە نییە،بەڵکو پڕۆسەیەکی ئاڵۆزی درێژخایەنە درووستبوونی"

"پێش ئەوەی حوکم لەسەر ئینسانێک بدەیت،بیرت بێت کە دەکرێت ئەو حوکمە تەنها لە عەقڵی خۆتدا وابێت،نەک بەرامبەر لە ڕاستیدا وابێت..!"

"ڕوونترین نیشانەی ناسینەوەی تاڵبی عیلم،پێداگیریەتی لەسەر کاتەکانی"

"لە شکێنەرەکانی کەسایەتی موناقەشەیە لەسەر بابەتی نزم و ناگرنگ"

مولانا المرّابط محمد محمود الشنقیطي

"خەڵکی جیاوازی ناکەن لەنێوان کەسی ڕەزیل،یاخود کەسێک کە ئەسڵەن نییەتی یان کار و پڕۆژەیەکی گرنگتری هەیە..!!
بەڵێ ئەکرێ فڵان کەس خاوەن پارەی باش بێت و دڵی نەیەت پیزایەک بۆ مناڵێکی بکڕێت ئەمە پێی ئەوترێ ڕەزیل،بەڵام کەسێک کە ئەسڵەن نەیبێت بیکڕێت پێی ناوترێ ڕەزیل یاخود کەسێک پارەکە بۆ عەمەلیاتی دایکی کۆدەکاتەوە،ئەمەش بابێکی دەقیقە کەم کەس درکی پێ ئەکەن و زۆرینەی خەڵکی جیاکاری ناکەن لە نێوانیان،فتأمل"

"تۆ دوانەکەوتووی،هەر کەسێکمان لەکاتی گونجاو و شوێنی گونجاو دەگات،گەر زووتر بگات سوودی نیە بۆی،پەلە مەکە،بۆت دانراوە،کەسێ لە ئێوە نامرێ تاکو هەموو ئەو ڕزقانەی بۆی نوسراوە نەینۆشێ،بۆیە بەپاکی وبێ غەش بگە"

"لەو شتانەی کەراهەتی هەیە،گوێ گرتن وتێکەڵ بوونە لەگەڵ کەسانی نزم و نادان و نەزان،چونکە گوێبیست بوون له وشە لاوازەکانیان و مانا بێ حیکمەتەکانیان،هیمەتی ئینسان لاواز ئەکات و تەبعی ڵێڵ ئەکات و دڵی ژەنگی نەزانی ئەگرێت،بەڵکو دەبێ ئینسان تێکەڵی و گوێ بیستی ئەهلی فەزڵ و پیاوەتی و گەورەیی بکات تاکو هیمەت و نەفسی ببێتە هیمەتێکی بەرزی شەریف"

ابن العلوي

قلتُ=صُحبَةُ الفحولِ تُفحّلُ=[هاوەڵیەتی پیاوی گەورە ئەتکاتە پیاوێکی گەورە]،چونکە ئینسان بەرهەمی ژینگەکەی خۆیەتی.

نەخۆشی بیانوو هێنانەوە

"لەگەورەترین هۆکارەکانی مانەوە لە شکست و کەوتن کە زنجیرێکە لە نزمی دەتبەستێتەوە بریتیە لە=[نەخۆشی بیانوو هێنانەوە بۆ هەڵەکانت و شکستەکانت]،هیچ هەڵەیەک بوونی نییە ئیلا خاوەنەکەی ئەتوانێت 100 بیانووی بۆ درووست بکات کە هەڵەی ئەو نەبووە،جا ئەم جۆرە لە کەسایەتی لەبەر ئەوەی هەڵەکان ناخاتە سەر خۆی هەرگیز ئامادە نییە چاکیان بکات چونکە لای وایە خۆی هۆکاری کێشەکە نییە و بەردەوام لایەنێکی دیکە خەتابارە، ئیدی چاوەڕێی هۆکاری دەرەکیە بگۆڕێت(حکومەت،دایک،خزم،..الخ)،ئازیزم هەڵە بەشێکی جیانەکراوەی ئینسانە،سوڵحی لەگەڵ بکە،قبوڵی بکە،دانی پێدا بنێ،پاشان بیگۆڕە،مەیخە سەر کەس،خۆت بەرپرسی یەکەم و کۆتایی ژیانی خۆتیت،خۆت نەیگۆڕیت کەس بۆت ناگۆڕێ."

"سەبارەت بەجەنگی دەفع(بەرگری لە خاکی ئیسلام)،لە تووندترین جۆرەکانی بەرگریە دژی صائل(زۆردار)،وە واجبە بە ئیجماع،جا ئەو دوژمنە زۆردارەی کە دین و دنیا تێک ئەدات لەدیندا هیچ شتێک واجبتر نییە لە دەفع و جەنگ لەدژی پاش ئیمان، وە ئەم جۆرەی جەنگ مەرجی بۆ دانەنراوە وەک بوونی سواری و زاد،بەڵکو بەرەنگاری ئەکرێت دژی بەئەندازەی توانا،وە ئەمە نەصی زانایانی لەسەرە وەک ئەصحابي ئێمە(ساداتی حنابلە)،وە غەیری ئەوانیش لە زانایان"

شیخُ الاسلام أحمدُ بن عبدالحلیم ابن تیمیةَ

"وە یەکدەنگی(ئیجماع) هەیە لەسەر ئەوەی کە بەرگری لەناوچەی ئەهلی ئیسلام و لادێ و قەڵاکانیان کاتێک کافران هێرشیان بۆ دەکەن فەڕزە"

سیدي الفَقیه أبومحمد ابن حزم الظاهري

قلتُ=لەپایەکانی فَقیه و شەرعزان زانینی مەسائلی ئیجماعە لە مەسائلی خیلاف،تاکو خیلافی ئیجماع نەکات و ئینکاری خیلاف نەکات،ولعمري ئەم پلەیە فیقهی فقهە،بۆیە پێم خۆشە تاڵبی عیلم ئیجماعی ئیمامی ابن المنذر لەبەر بکات وەک پێشەکیەک لەم بابەی عیلم.

"کاتێ دوژمن هاتە وڵاتێکی ئیسلام،گومانی تێدا نییە شەڕکردن لەگەڵی واجبە لەسەر نزیکترین پاشان نزیکترین،چونکە ناوچەکانی ئیسلام جیاوازیان نییە هەمووی بەیەک ناوچە حسابە،وە واجبە ڕۆشتن بۆ شەڕ بە بێ ئیزنی باوک و خاوەن قەرز"

سیدي الامام أبوالعبّاس ابن تیمیة


قلتُ=ئیسرائیل خاکی موسڵمانانی داگیر کردووە بەدەیان ساڵ پێش حەوتی ئۆکتۆبەر،وە جیهاد و جەنگ دژی جیهادی دەفعە و واجبێکی شەرعی ئیجماعییە،ڕەت کردنەوەی ئەم حوکمە جێگیرەش ڕیدەیەکی ئاشکرایە لە دینی ئیسلام،بەڵێ ئەتوانێ وەک موحەلیلێک کە دینی نەبێ باسی ئەوە بکەیت شەڕ واجبە یان نا،بەڵام وەک موسڵمانێک ڕەتکردنەی حوکمی ئەسڵی وجوبی جیهادی دەفع ڕیدەیە بۆ کەسێ موسڵمان بێ چ جای جامانە بەسەر،ئەما ڕەت کردنەوەی لەبەر ترس و لەرز فسوقە نەک ڕیدە.

"کاتێ دوژمن هێرشی کرده سەر وڵاتێکی ئیسلام جیهاد دەبێتە فەڕزی عەین(وەک نوێژ)،لەسەر خەڵکی ئەو ناوچەیە و نزیکی،ئەمما خەڵکی ناوچەکانی تر جیهاد لەسەریان فەڕزی کفایەیە گەر پێویستمان پێیان نەبوو،گەر موسڵمانانی ناوچەی جیهادەکە بە تەنیا توانای دوژمنیان نەبوو ئەوە جیهاد واجب دەبێت لەسەر ناوچەی تەنیشتیان وەک فەڕزی نوێژ و ڕۆژوو بۆیان نییە نەیکەن،گەر ئەوان نەیانکرد واجب دەبێت لەسەر ناوچەی دواتری موسڵمانان تا فراوان دەبێت و هەموو ئەهلی ئیسلام جیهادیان لەسەر واجب دەبێت لە ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوای زەوی بەم شێوازە بە تەدریجی."

حاشیة سیدي الامام ابن عابدین الحنفي

"جیهادی دەفع واجبە لەسەر هەمووان کاتێ دوژمن هێرشی کرد،با کەسەکە ئافرەتیش بێت یاخود منداڵ یان عبد،هەموویان دەچن بۆ جیهاد بێ ئیزنی وەلی و مێرد و خاوەن قەرز"

حاشیة الدّسوقي علی الشرح الكبیر لمُختصر سیدي خَلیل المالكي