کتیبه

کتیبۀ امیر سمنانی در بنگلادش با خط شیرازی.

🔸نوزده بهمن سالروز درگذشت شاه‌شجاع گورکانی فرزند شاه‌جهان و مادر ایرانی او ممتاز محل است که هردو در تاج محل مدفون هستند.

🔸وی حاکم بنگال بود و پس از شکست از برادرش اورنگ زیب به برمه (=میانمار) گریخت و قصد سفر به ایران نمود اما به دست حاکم برمه کشته شد.

🔸کتیبۀ بالا به نام شاه شجاع و به دستور معاونش، امیر ابوالقاسم حسینی طباطبائی سمنانی نوشته شده است.

🔸با اینکه کتیبه‌های فارسی معمولا به خط نستعلیق نوشته میشد، اما این کتیبه به خط ثلث و البته به زیبایی نگاشته شده و امضای خوشنویسی شیرازی را در انتها دارد.

🔸متن کتیبه در باره وقف ۲۲ باب دکان در داکا برای کمک به مستمندان است، متاسفانه پس از سقوط کتیبه، چند تکه از آن مفقود شده و اکنون در موزه ملی بنگلادش نگهداری میشود.

🔸بخشی از متن کتیبه:
ابوالقاسم الحسینی الطباطبایی السمنانی این خجسته مقام...بیست و دو دکان وقف نمود مشروط آنکه... صرف مساکین نمایند...کرایه ازو نگیرند... کتبه سعدالدین محمد الشیرازی فی ۱۰۵۵

کتیبه، کانالی برای معرفی میراث مشترک ایران و جهان:
https://t.me/katibefarsi

مرتضی رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

کتیبۀ فارسی در رثای امام حسین (ع)، آرامگاه شمس سبزواری، شهر مولتان، پاکستان.

🔸آرامگاه شمس سبزواری (عارف ایرانی، ۵۶۰ق سبزوار/۶۷۵ق مولتان) به پیروی از معماری ایرانی، یک سازۀ مربع شکل اطراف مزار، یک سازهٔ هشت ضلعی روی آن و گنبدی نسبتا بزرگ که با چندین گلدسته احاطه شده است و نهایتا استفاده از کتیبه‌ها و کاشیکاری فیروزه‌ای است.

🔸در سنت معمول برای ساخت آرامگاه در شبه قاره، درب ورودی در شرق بنا ساخته میشود تا زوار هنگام ورود، رویشان به مکه باشد و هنگام خروج نیز به عقب میروند تا پشتشان به مکه و سنگ مزار نباشد.

🔸اما با توجه به روش تبلیغ شمس سبزواری مبنی بر تساهل و تعامل با دیگر ادیان، در طراحی مقبره از چندین ورودی در جهات مختلف استفاده شده است، و اکنون نیز شاهدیم افراد زیادی از ادیان مختلف به زیارت وی میآیند.

🔸این بنای زیبا دارای چندین کتیبۀ فارسی است، از جمله کتیبهٔ ذیل که در بالای بنا نصب شده است:

ای شه کربلا سلامٌ علیک،
همگی در عزا سلامٌ علیک
دیده جان انس و جان همه را،
خاک تو توتیا سلامٌ علیک

مرتضی رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

تصاویر بیشتر از آرامگاه در کانال تلگرامی کتیبه:
https://t.me/katibefarsi

شعری در وصف پیامبراکرم(ص) بر مقبرۀ عارف ایرانی در مولتان/ پاکستان.

🔸سخی سلطان علی اکبر شاه شمسی، از نوادگان شاه شمس سبزواری عارف ایرانی (560ق سبزوار، 675ق مولتان) است.

🔸بنای بسیار زیبای مقبره به سبک مقابر دورۀ تُغلق‌شاهیان، در سه طبقه با زیربنایی هشت ضلعی، برجکهای مخروطی‌شکل و گنبدی زیبا در سال ۹۹۳ق بنا شده است. داخل مقبره، بسیار پرنقش و نگار است.

🔸نمای بیرونی این بنای آجری با کاشیهای فیروزه‌ای حاوی اشعاری از ابوسعید ابوالخیر، حافظ، مولوی و چند شاعر محلی تزئین شده است.

🔸متن کتیبه، ابیاتی منسوب به مولوی است که نغمه‌پردازان در کشورهای ایران، پاکستان، هندوستان، افغانستان و تاجیکستان، هرساله آنرا در نعت حضرت رسول، میخوانند:

ای دستهٔ گل مرحبا
با بوی ریحان آمدی
جان همه عالم تویی
کز عالم جان آمدی
...
...
...
ای شمس تبریزی لقا
می‌خوان تو نعت مصطفی
زیرا که در بستان سرا
مرغ خوش الحان آمدی.

مرتضی رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

تصاویر بیشتر از این بنا، در کانال تلگرامی کتیبه.
https://t.me/katibefarsi

🔸شمایل حضرت علی (ع) با عبارت "جناب علی" در کنار شیری با ذوالفقار که هیولایی را دنبال میکند.

🔸این سنگ نگاره که بر بقایای یک مسجد و در روستایی در ارمنستان نقش بسته است، به زیبایی راوی عبارت شیرخدا یا حیدرکرار (= شیر حمله کننده) یا اسدالله غالب (= شیر خدای غلبه کننده) است.

🔸میلاد مولاعلی و روز پدر برشما باشگونباد.

مرتضی رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

مسجد ساوی با یکصد کتیبۀ فارسی، شهر مُلتان، پاکستان.

🔸به مناسبت ۲۲ دیماه، سالروز درگذشت ابوسعید ابوالخیر(۳۵۷- ۴۴۰ق)

🔸مسجد زیبا و غیر مسقف ساوی (=سبز آبی)، در عهد شاه جهان و اورنگ زیب، پادشاهانِ گورکانی ساخته شده است. این مسجد بعنوان عیدگاه برای نماز عید استفاده میگردید لذا مسقف نیست.

🔸بیش از یکصد کتیبۀ فارسی از اشعار ابوسعید ابوالخیر، جامی و برخی دیگر از عرفای اسلامی، بر دیوارهای مسجد نقش بسته است.

🔸ملک غلام محمد، مسئول بخش باستان شناسی ملتان در گزارش مرمت مسجد بیان میکند: کار مرمت مسجد ۳ سال به طول انجامید، برای کامل کردن قطعات گمشده از کتیبه‌های فارسی زحمات زیادی متحمل شدیم اما تا زمان یافتن تمام ابیات، نمیتوان پروژه را پایان یافته اعلام کرد.

🔸متن کتیبه: (اشعار منسوب به ابوسعید ابوالخیر)
عاشق که غمش بر همه کس ظاهر بود،
جمعیت او تفرقهٔ خاطر بود.
در دهر دمی خوش نزده شاد بزیست،
گویا که دم خوشش دم آخر بود.

🔸کتیبه، کانالی برای معرفی میراث مشترک ایران و جهان:
https://t.me/katibefarsi

مرتضی رضوانفر
عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی

۱۳ دی
سالروز درگذشت امیر علیشیر نوایی

🔸امیر علیشیر نوایی (۸۴۴-۹۰۶ق) شاعر، دانشمند و وزیر برجستهٔ عهد تیموری است، وی بزرگترین حامی اهل فرهنگ در روزگار خویش بود و افرادی چون کمال‌الدین بهزاد، عبدالرحمن جامی، خواندمیر، میرک، سلطان‌علی مشهدی و بسیاری دیگر از بزرگان دانش و هنر را حمایت کرد.

🔸در دورۀ وزارتش در عهد سلطان حسین بایقرا، آثار زیادی در تربت جام، مشهد، هرات، اسفراین، نیشابور و... تاسیس نمود، که میتوان به آرامگاه عطار نیشابوری و عبدالرحمن جامی و همچنین چندین مسجد، مدرسه، پل و رباط در خراسان بزرگ اشاره کرد.

🔸دیوان و آثار بسیاری از او به ترکیِ جغتایی و فارسی برجای مانده است. همچنین سبکی به نام مقام نوایی در موسیقی ترکمن و شرق خراسان از او یادگار است.

🔸آرامگاه وی در شهر هرات، کنار آرامگاه سلطنتی گوهرشاد خانم قرار دارد.

🔸تصاویری از آرامگاه وی، آرامگاه گوهرشاد و همسرش شاهرخ و فرزندش بایسنقر میرزا (چهار حامی و مروج بزرگ هنر خراسان)، در کانال تلگرامی کتیبه:
https://t.me/katibefarsi

مرتضی رضوانفر
عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی

کتیبه‌های فارسی کلیسای قدیسین، پیشاور، پاکستان/


🔸کلیسای قدیسین، در چنین روزی ۲۷ دسامبر ۱۸۸۳م توسط مبلغین اروپایی تاسیس شد.

🔸طراحی این کلیسا که توسط کشیشی به نام توماس هیوز انجام گرفته است، به طرز جالبی با عناصر معماری مساجد اسلامی مانند گنبد، مناره و تزئینات، مشابهت دارد.

🔸از دیگر مشخصات قابل توجه در معماری این کلیسا استفاده از چندین کتیبۀ فارسی برای بیان آیاتی از انجیل و مناجات است.
کتیبه‌های فارسی بر دو سردر،  محراب، چند قسمت شبستان و تریبون قرار دارد.

🔸متن برخی کتیبه‌ها:
- ای خداوند، پروردگار ما، چه عظیم است اسم تو در کل زمین که جلال خود را بر بالای آسمان نهادی/ کتیبه سردر اصلی.

- آمین، برکت و جلال و حکمت و...  خدای ماراست تا ابدالآباد آمین/ کتیبه سردر جنوبی.

- خون عیسی مسیح ما را از هر گناه پاک میسازد/ کتیبه شبستان.

- به ره خدا که گناه جهان را برمیدارد/کتیبه شبستان.

🔸تصاویری از محراب، شبستان و سردرها در کانال تلگرامی کتیبه:
https://t.me/katibefarsi

کتیبه، کانالی برای معرفی میراث مشترک ایران و جهان.

مرتضی رضوانفر
عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی

۴ دی، روز رودکی باشگون‌باد

🔸امروزه کمتر جامعه‌ای در جهان است که خط و زبان هزارسال پیش خود را بخواند و بفهمد و این از قدرت شعر فارسی است که توانسته نیازهای زبانی جامعه را در ادوار مختلف پاسخ بگوید.

🔸اشعار رودکی حدودا پس از ۱۱۰۰ سال هنوز با مخاطب امروزی ارتباط برقرار میکند.
وی مورد تکریم شاعران بزرگی چون فردوسی، مولانا، حافظ، عنصری، خاقانی و... قرار گرفته است.

🔸رودکی در کنار فردوسی و شاعران بزرگ هم‌عصر خود، پی‌آمد تلاش و رنسانس عهد سامانیان در احیای فرهنگ و تمدن فارسی در خراسانِ بزرگ است.

🔸بزرگداشت رودکی و فردوسی، بزرگداشت خراسانِ بزرگ در مقاومت و حفاظت از زبان فارسی (پارسی) است.

🔸توضیح تصویر:
کتیبه‌هایی از اشعار رودکی بر کاخ ارباب در شهر خُجند مرکز ولایت سُغد، تاجیکستان:

هرکه ناموخت از گذشت روزگار، هیچ ناموزد ز هیچ آموزگار.

دانش اندر دل چراغ روشن است، وز همه بَد، برتن تو جوشن است.

🔸کتیبه، کانال تلگرامی برای معرفی میراث مشترک ایران و جهان:
https://t.me/katibefarsi

مرتضی رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

اولین پایتخت اشکانیان در ترکمنستان

🔸شهر نسا در ترکمنستان بعنوان اولین پایتخت اشکانیان در کنار شهرعشق آباد (= اشک آباد به نام اشک اول سرسلسله امپراتوری اشکانیان) قرار دارد.

🔸اشکانیان از شهر نسا یکی از چهار مرکز خراسان بزرگ برآمدند و پس از شکست سلوکیان که ادامه حکومت ۲۴۸ سالۀ یونیانیان بر منطقه بود توانستند ۴۷۱ سال حکومت کنند.

🔸اشکانیان گسترهٔ وسیعی از کشورهای منطقه را آزاد کرده و خود را ادامه هخامنشیان نامیدند و توانستند مجددا فرهنگ و تاریخ ایران را احیا کنند.

🔸در سال ۱۹۴۸م حدود ۲۸۰۰ قطعه کتیبه سفالی و ۴۰ ریتونِ جانوری و انسانی در نسا کشف شد همچنین بعدها قبور و اشیای تدفینی فوق العاده‌ای یافت شد که برخی از آنها در موزه عشق آباد قرار دارد.

🔸تصاویری از شهر کهنهٔ نسا و برخی اشیای اکتشافی در کانال تلگرامی کتیبه:
@katibefarsi

مرتضی رضوانفر
عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی

یادگار مردم خجند از تبریز

🔸کمال خجندی شاعر بزرگ تاجیک (۸ق) در بازگشت از حج تصمیم گرفت در تبریز بماند و در همین شهر نیز آرمید.

🔸وی در وصف تبریز میگوید:

تبریز مرا راحت جان خواهد بود،
پیوسته مرا ورد زبان خواهد بود/
تا در نکشم آب چرنداب و گجِل،
سرخاب ز دیده ام روان خواهد بود/

🔸نام کمال به درخواست مشترک ایران، تاجیکستان و قرقیزستان در سال ۲۰۲۰م در فهرست پاسداشت مشاهیر یونسکو قرار گرفت.

🔸با همت انجمن دوستی ایران و تاجیکستان در سال ۱۳۹۳ش، تنی چند از سُغدیان، مشتی خاک را به یادگار از آرامگاه کمال در تبریز به شهر خجند کنار رود سیحون یا سیردریا بردند و در حیاط خانهٔ کمال آرامگاهی نمادین ساختند و کتیبه‌ای به خط نیاکان نصب کردند.

🔸در بازدید از موزه کمال، حاکم خجند و خانم فرزانه خجندی شاعر بلندآوازه تاجیک نیز حضور یافتند.

🔸اگر کمال را معروفترین شاعر سبک کهن خجند بدانیم فرزانه نیز معروفترین شاعر سبک نوین است.
فرزانه به فروغ (فرخزاد) تاجیکستان معروف است.

🔸تصاویر بیشتر از موزه، آرامگاهِ دو کمال(کمال خجندی و کمال‌الدین بهزاد) در تبریز و خانم فرزانه، در کانال تلگرامی کتیبه.


مرتضی رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

مسجد و حمام شاه‌عباس، شهر گنجه.

🔸مسجد و حمام شاه‌عباس در مرکز شهر گنجه قرار دارد و در سال ۱۰۱۵ق (۱۶۰۶م) به دستور شاه‌عباس و طراحی شیخ بهایی ساخته شده‌ است.

🔸این دو بنای تاریخی، علی‌رغم بیش از ۱۰بار زلزلۀ قوی، همچنان پابرجا هستند.

🔸در کنار مسجد و حمام، مقبره و بنای یادبود جوادخان گنجه‌ای قاجار، آخرین حاکم شهر (پیش از سقوط و کشتار هولناک مردمِ گنجه توسط روسیه) قرار دارد.
جوادخان و فرزندش قهرمانانه جنگیدند و برای مردم گنجه اسطوره‌ای از مقاومت شدند.

🔸بر اساس منابع تاریخی، مسجد و بناهای اطراف، دارای کتیبه‌های فارسیِ با ارزشی بوده که به مرور حذف شده‌اند.

🔸اکنون تنها دو کتیبۀ فارسی از فرامین حاکمین محلی، یکی مبنی بر پرهیز از رفتارهای غیر اخلاقی و دیگری پرهیز از غصب املاک، بر سردر شبستان مسجد، برجای مانده است.

🔸تصاویر بیشتر از مسجد، حمام و مزار جوادخان، در کانال کتیبه.
https://t.me/katibefarsi

مرتضی رضوانفر
عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی

شاعر حروف و اعداد در جمهوری نخجوان.

🔸نعیمی استرآبادی شاعر و عارف ایرانی و بنیانگذار فرقه حروفیه در ۷۴۰ق در استرآباد (گرگان) متولد و از ۱۸ سالگی به اصفهان، مکه، خوارزم، مشهد، تبریز، باکو، شروان... سفر نمود نهایتا در ۷۹۶ق به دلیل اعتقادات التقاطی به دستور تیمور گورکانی و توسط فرزندش شیرانشاه در نخجوان اعدام و جسدش پس از ۸ سال مجددا سوزانده شد.

🔸آرامگاه وی که اخیرا بازسازی شده است با عنوان شیخ خراسان در منطقه الینجه نخجوان قرار دارد.

🔸نعیمی که به علم حروف، جّفر و اعداد علاقمند بود به قدرتِ حروف در تفسیر قرآن کریم و جهان هستی اعتقاد داشت و فرقه حروفیه را تاسیس و پیروانش آنرا در ایران، افغانستان، عثمانی، سوریه، مصر... گسترش دادند.

🔸جنبش حروفیه به قدری جریان‌ساز شد که پژوهشگران زیادی در جهان به آن پرداختند.

🔸سیدعمادالدین نسیمی شاعر و عارف ایرانی که دو دیوان شعر به ترکی و فارسی دارد داماد و یکی از جانشینان نعیمی است. وی نیز در تبلیغ افکار حروفیه در شهر حلب سوریه به سختی شکنجه، اعدام و همانجا مدفون گردید.

تصاویر بیشتر در کانال تلگرامی کتیبه:
https://t.me/katibefarsi

مرتضی رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

مرتضی رضوانفر 1