رسول جعفریان

https://historylib.com/articles/7014

متن های بالا را در لینک زیر از روزنامه ایران مشاهده فرمایید:
https://irannewspaper.ir/8685/14/115178

پُل پیوند حوزه و دانشگاه

غلامرضا امیرخانی
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی

اواخر دهه هفتاد که رسول جعفریان به عضویت هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران درآمد، کمتر کسی فکر می‌کرد که ایشان با چنان سرعتی بتوانند ارتباطی مؤثر و علمی با دیگر همکاران خود برقرار کنند، آن هم در گروهی که اساتید نامداری چون احسان اشراقی و باستانی پاریزی و جوان‌ترهایی مانند منصور صفت‌گل و محمدباقر وثوقی حضور داشتند. توانمندی‌های علمی جعفریان موجب شد صمیمانه‌ترین ارتباط‌ها و رفاقت‌ها در گروه تاریخ شکل گیرد که زبانزد همگان بود. زندگی حرفه‌ای رسول جعفریان از وجوه مختلفی قابل بررسی است، از جمله سبک و سیاق خاصی که در ورود به حوزه‌های مختلف تاریخی دارد. با آن که حوزه تخصصی‌اش تاریخ صفویه است اما در حیطه تاریخ تشیع و صدراسلام و همچنین در چند سال اخیر درباره تاریخ علم هم کارهای بسیاری انجام داده‌است؛ آثار ماندگاری نظیر کتاب «جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی سیاسی ایران» که همچون دیگر کتاب‌های جعفریان در هر ویرایش، حجیم‌تر شده و به آن اطلاعات ذی قیمت تازه‌یابی اضافه شده است. «اطلس شیعه» یکی دیگر از آثار گران‌بهای ایشان است که چندین جایزه برد و کتاب سال هم شد. البته کسب این جایزه با حواشی و ماجراهایی همراه بود. خیلی خوشحالم که دکتر پزشکیان، رئیس‌جمهوری در مراسمی که به بهانه رونمایی کتاب مصاحبه با رسول جعفریان برگزار شد، با ارسال پیامی از ایشان تجلیل کردند؛ با تکیه بر تجربه‌هایی که از قبل در خاطرمان مانده این توجه امیدوارکننده و گویای آن است که جامعه در حرکت به سوی مسیری است که مفاخرش را قدر بداند. از این ماجرا که بگذریم، دکتر جعفریان در حیطه‌های مختلفی کار کرده‌اند که در ابتدا به آنها اشاره شد، در این بین نظرات ایشان درباره تاریخ علم و تمدن اسلامی هم بحث بر‌انگیز است، شاید برخی از اساتید با آنها موافق نباشند. با این حال جایگاه ایشان در این عرصه به گونه‌‌ای است که عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی است و آنجا هم منشأ اثر است. حضور مؤثر وی در زمان تصدی‌ ریاست کتابخانه مجلس و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نیز بر همگان آشکار است. تحولات مهمی را در هر دو کتابخانه ایجاد کرد و امکانات خوبی را در آن مقاطع در اختیار پژوهشگران قرار داد. دکتر جعفریان آثار تألیفی- تحقیقی متعددی نیز روانه کتاب‌فروشی‌ها کرده‌اند، البته در کنار اینها ترجمه و تصحیح هم انجام داده‌اند. یک نمونه تصحیح‌های ایشان، انتشار تصحیح سفرنامه‌های حج دوره قاجار در چند مجلد قطور است. نکته قابل توجه دیگر آنکه دکتر جعفریان هرجایی رفته‌اند، همکاران و همراهان خود را تشویق به نوشتن کرده است. دوره‌ای که ریاست کتابخانه مجلس را به عهده داشتند، اغلب همکاران آنجا تشویق شدند که دست به تحقیق بزنند و بنویسند. مجلات پیام بهارستان و مطبوعات بهارستان در صفحات پرشمار برگرفته از نگاشته‌های محققان مختلف خصوصاً همکاران فاضل کتابخانه مجلس بود. از سوی دیگر تأکید ایشان به تکمیل فهرست‌‌های نسخ خطی به خصوص در کتابخانه مجلس در همراهی با فهرست‌نویسان قم و تهران کار بزرگی را در فهرست‌نویسی نسخ خطی رقم زد.
جعفریان از تکرار پرهیز دارد و باوجود کثیرالتألیف بودن، شاهد انتشار آثار ارزشمندی ازسوی ایشان هستیم که هریک حرف تازه‌ای برای مخاطب دارند. کارهایی که درباره متون کهن کرده نیز بسیار شاخص است، در هر تحقیق خود مطالب و موضوعات خوبی را استخراج کرده‌ که از جهات مختلفی به کار پژوهشگران می‌آید. حتی ممکن است اطلاعاتی تلگرافی را از متون استخراج کند که نه تنها سرنخی برای متون تازه خودش شود بلکه راهنمایی مفیدی برای دیگر پژوهشگران در جهت شروع تحقیق‌های تازه و حتی تألیف پایان‌نامه و رساله به دست دهد و نکته آخر و البته بسیار مهم در توصیف شخصیت ایشان آن است که هرگز در انتقال یافته‌های خود خساست به خرج نمی‌دهد، دکتر جعفریان، مورخ و نویسنده‌ای که به خوبی توانسته میان حوزه و دانشگاه پیوند برقرار کند، هرآنچه را طی سالیان سال یافته است خیلی راحت و به رایگان در اختیار همگان قرار می‌دهد.

اگر ندوید، به او نمی‌رسید!

سوسن اصیلی
نویسنده و نسخه‌شناس

هنگامی که در روز 13 آبان 1396 دکتر رسول جعفریان، استاد تاریخ دانشگاه تهران، برای اولین‌بار به ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران برگزیده شد کتابخانه مرکزی در یک خمودگی جانفرسا به سر می‌­برد. چند سال تلاش ایشان در کتابخانه مرکزی باعث نزدیک شدن این کتابخانه به جایگاه اصلی خود شد، اما سه ، چهار سال زمان بسیار کمی است. پس از ایشان کتابخانه به سمت سراشیبی قدم برداشت و حالا بار دیگر از دی ماه 1403 سکان کتابخانه مرکزی را به ایشان سپردند تا بلکه جانی دوباره گیرد. خدماتی که جعفریان برای کتاب و کتابخانه در ایران انجام داده برای همیشه در حافظه ملی ایران باقی خواهد ماند. در این مختصر مجال پرداختن به همه ابعاد این خدمات نیست. بنابراین چند وجه مهم از عملکرد دکتر جعفریان به کتابخانه‌­ها را اینجا ذکر خواهم کرد.
دسترسی آزاد به منابع: یکی از دغدغه­‌های اهل علم در جهان امروز دسترسی آزاد پژوهشگران به منابع است. وقتی جعفریان به ریاست کتابخانه مجلس برگزیده شد برای اولین‌بار تصویر نسخه­‌های خطی را در اختیار عموم قرار داد. او تابوی نسخه خطی را پس از چندین دهه شکست. پس از آن کتابخانه‌‌های دیگر کمی دیدگاه خود را نسبت به نسخه­‌های خطی بازتر کردند. در کتابخانه مرکزی نیز همین کار را انجام داد و نسخه‌های خطی را به طور رایگان در اختیار همه قرار داد. گرچه با رفتن او از این مراکز مسئولین محترم دوباره به حالت قبل بازگشتند. چنان که کتابخانه مجلس باز هم جان محققین را برای دادن نسخه خطی به لبشان می‌­رساند و کتابخانه مرکزی نیز بعد از رفتن ایشان در سال 1399 بلافاصله دسترسی به نسخه­‌ها را قطع کرد. ای کاش همه کسانی که متولی منابع پژوهشی هستند بدانند که ایشان فقط خادم اهل علم هستند و نه مالک کتابی که یک نویسنده برای نوشتن آن عمری را سپری کرده است.
دور از حواشی: یکی از ویژگی‌های دکتر جعفریان هنگام کار فقط پرداختن به کار است. چنانکه به هیچ کس اجازه نمی‌دهند به حواشی مسموم محیط کارمندی بپردازد. کارکنان اجازه بدگویی از دیگران را نزد ایشان ندارند. با دیگران فقط در مورد کار صحبت می­‌کنند و البته آنقدر کار به کارکنان می‌­سپارند که فرصت این رفتارها را ندارند. وقتی با جعفریان کار می‌­کنید باید بدوید تا به او برسید. همیشه جلوتر از همه است. هر کس در کنارش قرار گیرد قطعاً باید آماده باشد تا کار جدید به او محول شود. من همیشه می­‌دیدم که کارکنان از این موضوع خوشحالند. هیچ کس از حواشی بی‌حاصل و جانکاه لذت نمی‌­برد.
همگام با تکنولوژی: دکتر جعفریان با تکنولوژی روز به‌خوبی آشناست و تلاش می­‌کند در کارها از آن سود برد. استفاده از نرم‌افزارهای مختلف، پرداختن به هوش مصنوعی، اطلاع‌رسانی مداوم در فضای مجازی و جذب مخاطبین به کتابخانه از جمله کارهایی است که ایشان به صورت پی­گیر انجام می­‌دهد. فقط نگاهی به کانال کتابخانه مرکزی در طول این دوهفته نشان می‌­دهد چه حجمی از اطلاعات مفید و کاربردی در دسترس مخاطبین قرار داده­‌اند.
به هر حال سخن گفتن از مردی که همه وقت خود را صرف کتاب و کتابشناسی کرده است در چند جمله کاری دشوار است. امیدوارم جعفریان­‌های دیگری بدون بخل و بغض در رأس کتابخانه‌های ما قرار گیرند تا اهل پژوهش با دغدغه‌های کمتری به کارهای خود بپردازند.