ساسان حبیب‌وند

🌀 این است عاقبت آنچه خوش‌آیند می‌دانی
(مطلبی درباره ضعف اراده)
بخش دوم

مطلب فوق برای کسانی که تصور می‌کنند اراده ضعیفی دارند و نمی‌توانند بر عادات نامطلوب غلبه کنند، درس قابل‌توجهی دارد.
درواقع چیزی به اسم اراده ضعیف یا قوی نداریم. کسانی که ما آنها را افراد بااراده می‌خوانیم آدم‌هایی هستند که آگاهیشان نسبت به اهمیت آن چیز به قدر کافی عمیق است. در عین حال،‌ ناخودآگاه شما براثر تمرین و تکرار، عادت به پیروی از خودآگاه‌تان می کند.

از حیث ارتباط و هماهنگی، میان خودآگاه و ناخودآگاه شما فاصله یا شکافی وجود دارد. هرقدر از احساسات و تمایلات خودکار، بیشتر اطاعت کنید، این شکاف عمیق‌تر می‌شود و ترک عادات،‌ سخت‌تر. برعکس، هرقدر عادت به ترک عادت داشته باشید، ناخودآگاه شما هشیار می‌شود و یاد می‌گیرد از آنچه خودآگاه آن را صحیح می‌داند تبعیت کند.

توصیه حافظ نیز همین است:

از خلاف‌آمد عادت بطلب کام که من
کسب جمعیت از آن زلف پریشان کردم

می گوید خلاف عادت عمل کردن، در بدو کار، مایه ناراحتی و پریشانی است اما نتیجه آن، کامیابی و جمعیت خاطر یعنی آسایش و آرامش است.

و نظامی که می‌گوید:
هرچه خلاف‌آمد عادت بود
قافله‌سالار سعادت بود

اراده شما با ضرب و زور و قول و قرار قوی نمی‌شود. بجای آن لازم است شناخت خود را نسبت به ماهیت و نتایج آن شی یا رفتار، عمق ببخشید. زبان خودآگاه شما زبان روزمزه است، زبان گفتگو و آموزش و قول و قرار ارادی. اما ناخودآگاه شما زبان خاص خودش را دارد و شما باید به زبان خود او با او حرف بزنید.

باید بخش ناخودآگاه را با دانسته‌های مفید و تکان‌دهنده بمباران کنید،‌ اطلاعاتی نه لزوما از جنس حرف و نصیحت و قول و قرار، بلکه از جنس هنر، موسیقی، عکس، تکرار و تمرین.

در بعضی کشورها بر روی پاکت های سیگار عکس های دلخراشی از بیماران سیگاری و وضعیت بدن آنها چاپ می کنند.
این تصاویر هیچ اطلاعات جدیدی به مصرف کننده نمی دهند بلکه با ناخودآگاه او حرف می‌زنند: این است عاقبت آنچه خوش‌آیند می‌دانی.

(این مطلب را در کتاب‌های #از_رنج_تا_رهایی و #شعبده‌های_ذهن تشریح کرده ام.)
t.me/sasanhabibvand

🌀 این است عاقبت آنچه خوش‌آیند می‌دانی!
(مطبی درباره ضعف اراده)
بخش اول

می‌دانستم که غذاهای چرب، شیرین و فرآوری‌شده زیان‌آورند و باید از زندگی‌ام حذف شوند. می‌دانستم که پرهیز از این خوراکی‌ها، تغذیه سالم و ورزش، به‌ویژه پس از چهل‌سالگی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. اما گویی زنجیر عادت و لذت‌های اعتیادآور مرا به روش کهنه و ناسالم زندگی‌ام بسته بود و مانع از تغییر می‌شد.

🔹 علیرغم نارضایتی و کشمکش درونی، همچنان به آن سبک نادرست ادامه می‌دادم. هر روز به خودم می‌گفتم: «فردا همه چیز را تغییر می‌دهم... از فردا شروع می‌کنم... فردا، فردا، فردا...» تا اینکه آن دردها از راه رسید.... پس از مراجعه به پزشک و انجام آزمایش‌، به من گفته شد که وضعیت سلامتی‌ام جدی است و باید سبک تغذیه و زندگی‌ام را تغییر دهم.

🔹 ناگهان انگیزه‌ای بسیار قوی در من شکل گرفت. به خانه برگشتم و همه خوراکی‌های ناسالم را دور ریختم. اهل سیگار، الکل یا سموم دیگر نیستم اما رژیم غذایی‌ام را اصلاح کردم، ورزش را به برنامه روزانه‌ام افزودم، مقدار قابل‌توجهی وزن کم کردم و سبک زندگی متفاوتی را در پیش گرفتم.

🔹 آن اتفاق تلنگری محکم به ذهنم زد و همه چیز را دگرگون کرد. گویا دانسته‌ها و خواسته‌هایم منتظر ضربه‌‌ای بودند که آن‌ها را به نیرویی بزرگ برای تغییر و حرکت تبدیل کند.

🔹 سقراط و افلاطون بر این باور بودند که علت رفتارهای نادرست آدم‌ها، جهل است. آن‌ها می‌گفتند هرکس مرتکب کار نادرستی شود، در حقیقت تفاوت میان خوبی و بدی را درک نکرده است؛ زیرا اگر واقعاً می‌دانست که عملی زیان‌آور است، آن را انجام نمی‌داد. آنان می‌پرسیدند: چگونه ممکن است کسی بداند که کاری او را به درد و گرفتاری می‌اندازد و باز، آن کار را انتخاب کند؟

🔹 اما ارسطو موافق نبود. او معتقد بود که رفتار نادرست همیشه از جهل ناشی نمی‌شود، بلکه گاهی از سر ضعف اراده است. او استدلال می‌کرد که بسیاری از افراد می‌دانند که دروغ‌گویی ناپسند است، تجاوز شرم‌آور است یا پرخوری موجب بیماری است، اما باز هم این کارها را انجام می‌دهند. پس آگاهی و تشخیص، لزوماً مانع ارتکاب خطا نمی‌شود و عامل دیگری نیز در میان است: اراده.

🔹 اخلاق ارسطویی، به‌حق،‌ به‌خاطر اعتدال و واقع‌بینی همواره تحسین شده است و من نیز با آن موافقم؛ اما در این مورد، حق با سقراط و افلاطون است. به‌نظر من انسان‌ها مرتکب خطا می‌شوند، چون در واقع آگاهی و شناخت‌شان کافی نیست اما لازم است آگاهی را به دقت تعریف کنیم.

🔹 فروید نشان داد که ذهن ما از دو بخش عمده تشکیل شده است: بخش خودآگاه، جایی که به افکار، تصمیمات و اعمال خود آگاهیم. بخش ناخودآگاه، جایی که اطلاعات پنهان، خاطرات قدیمی، هیجانات و تمایلات عمیق ما ذخیره شده است. جالب آن است که بخش ناخودآگاه، درست مثل یک موجود هوشمند و مستقل عمل می‌کند که دارای دانسته‌ها، تمایلات، رفتار و حتی زبان خاص خودش است.
اتفاقا بخش عمده‌ی کنش‌ها و واکنش‌های ما ارادی و آگاهانه نیستند، بلکه به‌صورت خودکار یا حتی ناخودآگاه رخ می‌دهند.

🔹 اگر داستانی بامزه درباره‌ی سرقت یک کیف پول را برای‌تان تعریف کنند، ناخودآگاه خواهید خندید. اما اگر در پایان بفهمید که آن کیف پول، کیف خودتان بوده است، بلافاصله خنده‌تان جای خود را به خشم یا اضطراب خواهد داد. این نشان می‌دهد که دانسته‌های ما حتی واکنش‌های ناخودآگاهمان را نیز شکل می‌دهند.
من نیز، مانند بسیاری دیگر، از زیان‌های سبک زندگی ناسالم آگاه بودم، اما این آگاهی فقط در سطح خودآگاه من بود. در حالی که ناخودآگاهم، آن غذاها و آن سبک زندگی را همچنان دلپذیر و مطلوب می‌دانست.

🔹 اما زمانی که این آگاهی از سطح خودآگاه به ناخودآگاهم نفوذ کرد، یعنی وقتی با یک واقعیت عینی و جدی روبرو شدم، احساس و رفتارم تغییر یافت—بدون آنکه، به قول ارسطو، به «اراده‌ی خاصی» نیاز داشته باشم.

🔹 در روان‌شناسی و توسعه‌ی فردی، روش‌های مختلفی برای ترک عادات نامطلوب یا ایجاد عادات مطلوب هست، از جمله تکرار و تلقین، اما همه‌ی این روش‌ها، در اصل، راه‌هایی برای انتقال آگاهی از سطح خودآگاه به ناخودآگاه هستند.

🔹 در حقیقت، آنچه عموم مردم از آن به «اراده» تعبیر می‌کنند، موجودی مستقل از شناخت نیست، بلکه حاصل اهمیت و ضرورت یک چیز در ذهن ماست. هرگاه اهمیت چیزی را با تمام وجود درک کنیم، آن را انجام خواهیم داد. اگر چنین نشود، به این معناست که هنوز در عمق ذهن‌مان، به قدر کافی آن را مهم نمی‌دانیم.
بخش دوم، به‌زودی
t.me/sasanhabibvand

🌀 «راز شکوفایی باغچه وجودمان»

بخشی از لایو مشترک با دکتر سرگلزایی روانپزشک،
با عنوان:
«هویت، اصالت و ازخودبیگانگی»
فایل صوتی گفتگو را در اینجا بشنوید.


در کانال یوتیوب ما عضو شوید و ده‌ها ویدیو با موضوعات روانشناسی، عرفانی و فلسفی را ببینید👇👇

https://youtube.com/shorts/Zftp7WoKz80?si=76Hgzbb0D0OXW4my

🌀 «تحقیر و توهم»
دیدار زلنسکی با ترامپ و معاونش به تنش کشیده شد، و آن‌ها با بی‌احترامی با او برخورد کردند. بسیاری گفتند که در این گفتگو، زلنسکی تحقیر شد. در کاخ سفید به او توهین کردند و او را کوچک شمردند.
اما تحقیر یعنی چه؟ یعنی کوچک کردن کسی. بدیهی است که منظور کوچکی قد و اندام او نیست، ‌بلکه کم‌ارزش کردن اوست، یا کاستن از ارزش‌های او. اما آیا واقعاً می‌توان ارزش‌های یک انسان را با بی‌ادبی یا بی‌توجهی از او گرفت؟ ارزش‌های واقعی یک انسان چیست؟ صداقت، مهربانی، دانش، توانایی، فهم و خردمندی. کدام یک از این‌ها را می‌توان با بی‌احترامی از کسی سلب کرد؟ هیچ‌کدام! -البته عکس آن هم صادق است، یک انسان فاقد این ارزش ها به صرف ستایش اطرافیان، نه بزرگ می شود و نه ارزشمند.

به خودتان رجوع کنید: اگر فردی که از نظر شما ارزشمند است، مورد بی‌احترامی قرار بگیرد، آیا اوست که در نظر شما کوچک و کم‌ارزش می‌شود، یا آن کسی که بی‌احترامی کرده؟ شما از چه کسی خشمگین می‌شوید—از تحقیرکننده یا از تحقیرشونده؟

در حقیقت، وقتی می‌گوییم "کسی تحقیر شد"، آنچه واقعاً در ذهن ما می‌گذرد این نیست که او کوچک یا کم‌ارزش شده است، بلکه این است که دیگران به او به چشم کوچک یا کم ارزش نگاه کردند. تناقض همین جاست: دیگران هم مثل ما هستند، آن‌ها هم همین فکر را می کنند: از نظر من این شخص همان است ولی از نظر دیگران، نه! به این معنا تحقیر، صرفاً یک توهم جمعی است، نه یک واقعیت.

در روانشناسی اجتماعی این تبعیت بدون شناخت پدیده ای آزموده شده و شناخته شده است، مثل هجوم مردم برای امضا گرفتن از یک شخص مشهور که دقیقا نمی دانند کیست و فقط می دانند مشهور است- یعنی مورد توجه بقیه است!‌

خود آقای ترامپ آنجا که حمله و توهین می کند، تضعیف می‌شود و آنجا که به او حمله می‌شود،‌ قدرت می گیرد. او بارها مورد توهین و حمله مخالفان قرار گرفته، و حتی یک سوءقصد نافرجام علیه او انجام شد. اما نتیجه چه بود؟ او محبوب‌تر شد! چرا؟ چون آن رفتار، مخالفان او را به خشونت، بی‌رحمی و فقدان منطق متهم کرد، و در مقابل، ترامپ را فردی محق، مبارز و حتی مظلوم نشان داد. بسیاری از تحلیل‌گران آن سوءقصد را عامل بزرگی در پیروزی ترامپ می‌دانند.

درمقابل، اغلب روانشناسان معتقدند که رفتارهای تکبرآمیز و نامحترمانه‌ی ترامپ، نشانه‌ی خودشیفتگی و رنج های روحی است. همچنین بسیاری تحلیل‌گران سیاسی و افراد عادی بر این باورند که چنین رفتارهایی به حیثیت جهانی آمریکا لطمه می‌زند و نماد بحران در ساختار و مایه تضعیف جایگاه این کشور است.
این مطلب را در کتاب #زبان_فریب شرح داده‌ام.
t.me/sasanhabibvand