बालपणीचा डाव रडीचा
शाळेच्या, माळावरच्या, मंदिराच्या, पीडब्ल्यूडीच्या, सोसायटीच्या किंवा पडीक जागेतल्या कोणत्याही मैदानावर बिनपगारी घाम गाळलेल्यांना काय मिळालं? चांगली शरीरयष्टी, कणखर मन आणि आठवणी यापलीकडे देखील मैदान आयुष्यात साथ देतं? कोणत्याही मैदानावर लहान मुलांवर मोठी मुले अन्याय करत असत तरीही मैदानावर आपण जात राहिलो यातून खरंच काही प्राप्त झालं? लहापणीच्या मैदानी आणि बैठ्या खेळांनी अनपेक्षितपणे कोणतं दान दिलं याचा आठवणींतून घेतलेला धांडोळा म्हणजे हा प्रस्तुत लेख.
बालपणीचा ‘खेळ’ सुखाचा. नंतर मोठ्यापणी नाहीतरी आयुष्याचा खेळ होतोच! माझ्याबाबतीत बालपणीही तितकासा उजेड नव्हता. त्यामुळे ही उक्ती माझ्यासाठी ‘बालपणीचा खेळ रडीचा’ अशी आहे. रडीचा डाव हा खेळ कसा असू शकतो? असा प्रश्न वाचकांस जरूर पडेल मात्र रडीचा डाव हाच माझा आवडता खेळ आहे हे मी (रडून) सिद्ध करून दाखवू शकतो! ते तूर्तास लांबणीवर. लेखाचं शीर्षक ‘रडीचा डाव – माझं श्रद्धास्थान’ असंही जमलं असतं. तेही तूर्तास लांबणीवर.
लहाणपणी आमच्या गल्लीत सगळी एकूणएक लहान मुले होती! आम्ही सगळे मिळून सटरफटर खेळ खेळायचो. मोठ्यांच्या दृष्टीने, मनोरंजन करण्यासाठी आम्ही ‘विदूषकगिरी’ करत असू. कालांतराने गल्लीबदल झाल्यावर मी सगळ्या मोठ्या मुलांत फेकलो गेलो आणि मी (खरोखर) विदूषक कसा आहे हे त्यांनी मला दाखवून दिलं! मोठ्या मुलांचे खेळ हे थोडेसे कठीण आणि आपसूकच चांगलेही होते. त्यांच्या खेळाने दैनंदिन जिंदगीला एक नवी रया आली; पण ते कोणत्याच लहान मुलाला त्यांचे खेळ शिकवत नसत की त्यांच्या खेळात लहान मुलांना सामील करून घेत नसत. त्यामुळे मी कातावलो होतो. जरी त्यांनी मला त्यांच्यात खेळायला घेतलं तरी मी एकटा पडू लागलो, हरू लागलो. हा प्रकार अनुभवून माझा (मनातल्या मनात) तिळपापड होऊ लागला.
पूर्वी लहान मुलांचे खेळ घेणारा म्होरक्या म्हणून मी फार लोकप्रिय होतो (टोपननाव : फाटका बॉस); पण ही मोठी पोरं आल्यापासून माझी लोकप्रियता हळूहळू कमी होत होती. ‘माझ्या प्रसिद्धीला उतरती कळा लागलीये’ ही गोष्ट मला दिवसा झोप येऊ देत नव्हती की रात्री जागं राहू देत नव्हती! या गोष्टीच्या तणावात मला जेवल्यानंतर भूक लागत नसे की पाणी पिल्यानंतर तहान लागत नसे! याचा माझ्या बालमनावर असा काही आघात झाला की नाक दाबताच मला श्वास घेणेही जड जाऊ लागले! उपाय एकच – मोठ्या मुलांमध्ये खेळून, जिंकून लोकप्रिय होणे.
मोठ्या मुलांचे खेळ अवघड, जे मला जमत नसत! वास्तवात मी कधीच ते ‘जमवून’ घेण्याचा प्रयत्नही केला नव्हता. कारण, मेरे पास माँ थी! मोठी मुले ज्यावेळी मला खेळात घेत नसत त्यावेळी मग मी आईकडे तक्रार करत असे! तेव्हा आई त्या मुलांना मला खेळायला घेण्यास भाग पाडत असे. पुन्हा जेव्हा माझ्यावर राज्य यायचं किंवा माझ्या चुका व्हायच्या तेव्हा मोठी मुले वचपा काढत, मला रडवत, टिंगलटवाळी करत आणि माझ्यावर हसत! तेव्हाही आई नामे शस्त्रच कामी आलं. मी पाणी प्यायच्या निमित्ताने घरात गेलो की दहा मिनिटाच्या आत आई मला बोलावून घ्यायची – काय योगायोग!
योगायोगाने या योगायोगांचं प्रमाण वाढलं आणि मोठी पोरं राज्य आल्यावर मला घरी सोडेनाशी झाली. (आपल्याकडे ‘राज्य’ येणे ही दुख:दायक बाब असल्याची उपरती तेव्हाच होऊन मी अ-सत्तापिपासू झालो!) त्यावेळी मी हात-पाय झाडायचो, कांगावा करायचो, रडायचो, सगळ्या अंगाला (मनातल्या मनात) माती फासून आकाशपाताळ एक करायचो, दहा मोठ्या माणसांना एकत्रित करायचो आणि मोठ्या मुलांविषयी अफवा पसरवायचो की लगेच आई माझ्या मदतीला धावून यायची. ती त्या मोठ्या मुलांना खवळायची, त्यांचे खेळ बंद करायला सांगायची. त्या पोरांच्या आया प्रकट होत त्यांना बोल लाऊन किंवा (चांगल्या) प्रसंगी बडवून थेट घरी नेत – हाच माझा रडीचा डाव!
मी आजही हा रडीचा डाव वापरतो. ‘रडीचा डाव जिंकवून देत नाही; पण निदान हरू तर देत नाही ना!’ हे तत्त्व मला पूर्वीपासून फार प्रिय असल्याने मी रडीचा डाव खेळत राहणार. जेव्हा केव्हा कोठे माझ्या मनाप्रमाणे घडणार नाहीत तेव्हा मी हे रडीचे फासे टाकणार. एकंदरीत रडीचा डाव हाच माझ्या बालपणातील सर्वाधिक आवडता खेळ जो मी तरूणपणातही खेळतो!
मस्करीचा भाग वगळला तर या काळतच मी (मानसिक) सुदृढ झालो. लोखंडपाणी, अप्पारप्पी, लिंगोरच्या(लगोरी), भोवरा, पाच-तीन-दोन, गोट्या, बॉक्स क्रिकेट, कॅरम, बुद्धीबळ, लपाछपी, विशामृत, दहा-वीस-तीस सगळं खेळताना रडलो पण पुनः खेळात जाण्याचं सोडलं नाही आणि पोरांनी मला रडवण्याचं (यामुळे मला बारावी नापास झाल्यावर जगण्याची ताकद मिळाली)! म्हणून रडीचा डाव लक्षात राहिला.
[१/२]