Эй Абулқосим, саховатнинг тури кўп. Кўплигидан саноғини билмайсан. Меҳмонни туя сўйиб, май косалари билан кутиб олиш, қайтар чоғида туяларига совға-саломлардан оғир юклар юклаб кузатиш, тунда келган меҳмонни ёғли товоқда меҳмон қилиш, шоирлар мусобақасига ўн минг дирҳам тикиш, Зиёднинг садафдан пок нўъмоний туялар билан мукофотланиши, фалончининг оғзи Умон садафининг «қизлари» – дурлар билан тўлдирилиши, Бармакийлар ва Ибн Фуротдан ҳикоя қилинган саховатлар, уларнинг эҳсонлари икки дарё – Дажла ва Фуротни тўлдириб тоширгани – булар ҳали саховатнинг ҳаммаси эмас.
Сен бировга умид боғлаган бўлсанг-у, у сенга қўлидан келганича ёрдам берган бўлса, бу инсон бирон саховатни қолдирмай, барига етган, бирор бахилликни қолдирмай, барини тарк қилган бўлади. Сенга кийдирган бир парча мато билан авратингни беркитса ёки бир ҳўплам шўрва билан қаттиқ очлигингни сўндирса, шунга ҳам тоқати етмаса, ўзининг муҳтожлиги ҳар қандай муҳтожликдан ортиқ бўлса, шунда у инсон сени очиқ юз, гўзал хулқ, баланд овозда салом ва ширин сўз билан қарши олса, шунинг ўзи жуда улуғ ва кечикмаган меҳмондорчилик ҳамда Ҳотамтойнинг саховатига ўхшатиладиган гўзал саховат бўлади. Шунинг учун сен манзилинг энг қурғоқ бўлган, очарчилигинг жуда оғир бўлганда ҳам, қўлинг энг танг бўлган, совғанг энг кам бўлган вақтда ҳам, садақани доим хаёлингда тутиш ва ҳадя учун молингдан насиба қилишни тарк этмагин. Аллоҳ таоло сенга энг гўзал ва сара неъматларни бериб қўйди.
Шундай экан, у «гўзал»нинг маҳри ва садақасини бергин, эй таги паст. Бу шундай садақаки, сен уни Аллоҳ таоло улар учун сендан қарз сўраган бандалари – камбағалларга берасан. Бу билан (уларнинг номидан қарз сўраши билан) ўша бандаларининг фазилати улуғ эканидан сени огоҳ этиб қўйган. Бу садақани асосан ўзини тиланишдан иффатли тутган инсонларга бер, лекин қўл чўзиб тиланчилик қиладиган инсонларнинг насибасини ҳам камайтирма. Яхшилигингни аяма. Зеро, яхшилигинг жуда оздир. Эҳсонингни ман қилма. Чунки эҳсонинг камдир.
Эҳтимол, камбағал бечорага бир ҳовуч нарса бериб, катта товоқда меҳмон қилган инсондан афзалроқ бўларсан. Ëки етимга арзимас бир қирот бериб ёки бир бўлак гўшт едириб, шу билан туя сўйган ва ўн минг дирҳам тикканлардан саховатлироқ бўларсан. Аллоҳнинг розилиги учун арзимас нарсани садақа қилган инсон, одамлар кўзи учун миллионларни сочган инсондан устундир. Эҳсон қиладиган нарсангни тез ва нақд бергин, чунки оз бўлса ҳам нақд берганинг, кўп бўлса ҳам орқага чўзиб, насия қилганингдан яхшироқдир.
Абулқосим Маҳмуд Замахшарийнинг "Мақомот"идан.
𝐌𝐔𝐙_𝐃𝐀𝐋𝐈𝐅𝐀𝐀 | 𝐓𝐄𝐋𝐄𝐆𝐑𝐀𝐌