Bachtyar Ali

بەندەر فەیلی بە فارسی

ڕۆمانی بەندەر فەیلی لە تاران بە زمانی فارسی بڵاوکرایەوە.

ڕۆمانەکە لە وەرگێڕانی کاک "مەریوان هەڵەبجەیی"ـە و ناوەندی "ثالث" چاپ و بڵاویکردووەتەوە.

ساڵی پێشوو بەندەر فەیلی بە زمانی عەرەبی و شێوەزاری کرمانجیش بڵاوکرایەوە.

ڕاستی ئێمە میللەتێکین لە ژێر هەڕەشەدا، ئەم هەڕەشەیەش هەڕەشەیەکی کاتی نییە، هەڕەشەیەکی هەمیشەییه‌. دوژمنانمان سەدان جار لە ئێمە بەهێزترن، دەیان جار زیاتر لە ئێمە پشت و پەنای جیهانی و نێودەوڵەتیان هەیە. ئەو هەڕەشە گەورانەی لەسەرمانن، سبەی یاخود سەد ساڵی تر لاناچن، ئێمە دەبێت بەردەوام ئاگاداربین، میللەتێکی بێ پشت و پەناین و لە داهاتووشدا پشت و پەنای هەمیشەیی و ڕاستەقینەمان نابێت.

کتێبی «هێماکانی دونیای ڕۆمان»

ئازیزان دەتوانن لە ڕێگای Join کردنی ئەم چەناڵەوە خێراتر هەواڵی بەرهەم و کۆڕەکانی نوسەر "بەختیار عەلی"ـتان پێبگات.

https://www.messenger.com/channel/Bachtyar.ali2

گرێبەستێک لەگەڵ نيشتمان دەنوسم
دڵم پڕکەم له سەرمای زۆزانەکانی ئەو. پڕبم له درەختی خنکاوی دارستانه سووتاوەکانی ئەو
پڕبم له ئەشکی ڕژاوی چاوە غەمبارەکانی ئەو. پڕبم لە هاواری بەرزی گەرووی جەنگاوەرانی ئەو

گرێبەستێک لەگەڵ خودادا دەنوسم
جودابم له عەقڵی ديندارە بێمێشکەکانی ئەو، پڕبم له ميهری فريشته و له دادی
دادپەروەرانی ئەو
ﻻدەم له حەجی حەجاجه ساختەکانی ئەو، بدرەوشێمەوە بە عەشقی دەروێشە مەستەکانی ئەو


گرێبەستێک لەگەڵ ئاسمان دەنوسم
ڕۆژێک بفڕم هەتا دوور و بنوسم لەسەر هەورە سپييەکانی ئەو
که دەتوانم بەرزبم، بەرزتر له تيشکی ئەستێرەکانی ئەو.

"بەختیار عەلی"
پارچەیەک لە شیعری: گرێبەستەکانی من
لە کتێبی شیعری: « ئەگەر یاخییەکان نەمێنن »

بە درێژایی ئەم سەدەیە ئێمە لە فەزایەكی سیاسی و كولتووریدا كارمان كردوە، تەنیا لە یەك گۆشەنیگاوە سەیری کێشەی كوردی كردوە، ئەویش کێشەی دابڕانی بەشە جوگرافییەكانی كوردستانە لەیەكتر، قەیرانی بەشبەشبوونی كوردستان و دابڕانی پارچەكانێتی لەیەكتر. سەدەیەكە ئێمە تەنیا لەسەر پڕۆژەیەك قسەدەكەین كە پڕۆژەی دروستكردنەوەی شوێنە، سەدەیەكە تەنیا بیر لە جوگرافیایەكی سیاسی ئەلتەرناتیڤ دەكەینەوە، كە سەنتەری بیركردنەوەی لە دەوری لێكدانەوە و یەكگرتنەوەی پارچەكانی كوردستان گڕیخواردوە، ئەم تێڕوانینە لەسەر فەرامۆشكردنی ڕوویەكی دیكەی کێشەی كورد دروستبووە كە کێشەی پەیوەندی مرۆڤی كوردە بە كاتەوە. تراژیدیای كورد تەنیا بەشبەشبوونی زەوییەكەی نییە، بەڵكو دیوێکی دیکەی تراژیدیای كوردبوون، دیوی پچڕانی قۆناغ و سەدە و ساڵەكانێتی لەیەكتر. بە زمانێكی سادەتر و ڕاستەوخۆتر، تراژیدیای كورد تەنیا ئەوە نییە كە كوردەكانی ئێران و عێراق و توركیا ناتوانن لەگەڵ یەكدیدا لەیەك قەوارەی سیاسیدا كاربكەن، بەڵكو ئەوەیە نەوەكانی دوێنێ لەگەڵ نەوەكانی ئەمڕۆدا پردێكیان نییە، سەدەی پێشوو لەگەڵ ئەم سەدەیەدا بەردەوامییەكی كولتووریی نییە، تراژیدیاكانی دوێنێ هیچییان بۆ تراژیدیاكانی ئەمڕۆ جێنەهێشتووە، هیچ نەوەیەك بە ڕاستی و بەوردی ئەزموونی خۆی بۆ ئەویدی جێنەهێشتووە، واتە لە نێوان قۆناغە جیاوازەكانی مێژوویی ئێمەدا، هەمە ڕەنگی ڕووداوەكان، نەبوونەتە هەمەڕەنگییەكی مێژوویی.

کتێبی سەدەی ناسیونالیزم
بەرگی 17 ی کۆی بەرهەمە تیورییە کۆکراوەکانی نوسەرە
ئێستا لە پێشانگای کتێب لە سلێمانی، لە بەشی ناوەندی ڕەهەند بەردەستە
ژووری M1

بۆ ڕۆژی حەوتەم
دواهەمین هەناری دونیا_ ی بەختیار عەلی
پڕفرۆشترین کتێبی ناوەندی ڕەهەند بوو لە پێشانگەی نێودەوڵەتی سلێمانی بۆ کتێب
ژووری ناوەندی ڕەهەند M1
...

بەختیار عەلی: شاعیری هەموو بەشەكانی ژیان

دەربارەی گرفتی نەگۆڕانی بابەت لە شیعری كوردیدا.

پشتیوان عەلی

بابەت لە ئەدەبیاتی كوردیدا لە نالییەوە تاكو سەر شێركۆ بێكەس یان دینییە یان سیاسییە. كێشەی شیعری كوردی ئەوەیە بابەتی جیاوازی نییە. بۆیە مێژووی ئەدەبیاتی ئێمە دابەش دەبێت بەسەر دوو قۆناغ و دوو هێڵی تەواو دیاریكراو و ئایدۆلۆژیدا. ئەدەبیاتی ئێمە لەقۆناغی یەكەمدا واتا لەكلاسیكدا ”ئاین و توانەوە لەئەوی تردا” دەكاتە بابەتی سەرەكی خۆی. ئەوەی كە سەیرە و جێی تێڕامانە ئەوەیە ئێمە لە كلاسیكدا مێژوویەكی دوورو درێژمان لە نووسینی شیعر هەیە بە بێ ئەوەی بابەت بەشێوەیەكی بنەڕەتی و سەرەكی گۆڕابێت یان نوێ بووبێتەوە... لەقۆناغی دووەمیشدا واتا لەقۆناغی ناسیۆنالیزمیشدا بەهەمان شێوە شیعری جیلێك دەرگیری بابەتی نەتەوە دەبێت و كێشەكە لە شاعیرێك و دوواندا نامێنێتەوە و دەبێتە ڕوانگەی زاڵی ئەدەب. لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە یەك بابەتیی یان گیرۆدەبوون و چەقبەستن بە بابەتێكەوە چۆن لەگەڵ ڕۆحی بزێوی شیعردا دێتەوە؟ بەبڕوای من چەقبەستن بەبابەتێكەوە یان ئەوەی شیعر دەرگیری یەك بابەت بێت تەنیا لەگەڵ فۆرم و بابەتی نەگۆڕی شیعری ئایدۆلۆژیدا دێتەوە. لەگەڵ ئەو فۆرمە بزێوەی شیعر نایەتەوە كە لە ئەدەبیاتی ئێمەدا ساڵانێكە بەختیار عەلی نوێنەرایەتی دەكات...

لێرەدا پەیوەست بوون بە پرسێك یان بابەتێكی دیاریكراوەوە دەگێڕمەوە بۆ بە پاشكۆبوونی ئەدەب و غیابی لەدایكبوونی ڕوانگە جیاوازەكان لای شاعیرانی كورد. ئەوەی بەشێوازی خۆرئاوا كایە جیاوازە فەلسەفییەكان و ڕوانگە ئەدەبییەكان لێرە سەریان هەڵنەداوە وایكردووە ڕوانینە سیاسیی و دینی و ئایدۆلۆژییەكان لە ئەدەبدا وەك ڕوانگەی سەربەخۆی ئەدەب تەماشا بكرێن. لێرە مەبەستمان ئەوەنییە بڵێین قوتابخانە ئەدەبییەكان هیچ ڕوانگەیەكی سیاسییان نەبووە، بەڵكو بەدروستی مەبەستمان لەوەیە كە بڵێین بۆ نمونە: كاری قوتابخانەیەكی وەك سوریالیییەكان هەر بە تەنیا گۆڕینی ڕوانگەگان نەبوو، بەڵكو تێكشكاندن و گۆڕینی بەردەوامی بابەتیش بوو پێكەوە. كەواتا ئەوەی ڕوانگە ئەدەبییە جیاجیاكان لە دونیای ئێمەدا بوونیان نەبووە، لەجێی ئەوە ئایدیۆلۆژیا جیاجیاكان باڵادەست بوون، وایكردووە ڕوانینی ئەدەب لە دونیا بۆ هەمیشە پەیوەستگەرایی بێت بە بابەتێكەوە. لە بنەڕەتدا ئەم پەتایە واتا سەپاندنی تاك بابەتی و دەرگیربوون بەباتەتێكی دیاریكراوەوە، دەوڵەت و سیستمە ئایدیۆلۆژییەكانی وەك ناسۆنالیزم و سۆسیالیزم هێنایان. لەناو ئەو سیستمانەدا هەر شاعیرێك كە دێت مەرجی سەرەكی ئەوەیە دەبێت شیعرەكانی پەیوەستبێت بە بابەتێكی دیاریكراوەوە، واتا لەسۆسیالیزمدا مەرجی سەرەكی ئەوەیە پەیوەستبێت بەچینی كرێكارەوە و لە ناسیۆنالیزمدا، بە نەتەوە و نیشتمانەوە.

لێرەدا ناسیۆنالیزم یان سۆسیالیزم هەر تەنیا ناوێك نین بۆ دوو جوڵانەوەی كۆمەڵایەتی و سیاسی لە قۆناغێكی دیاریكراودا، بەڵكو هەر یەك لەمانە دەبنە داڕێژەری نەخشە و خەیاڵی ئەدەبیاتی ئێمە. لە قۆناغی حەفتاو هەشتاكاندا تەوژمە كلاسیكەكانی خەیاڵی دینی و لەدونیا دەرچوون، لە دونیای ئەدەبیاتی ئێمەدا كاڵدەبنەوە و دەگۆڕێن بۆ ئەدەبیاتی سیاسی و بەرگریی و شێركۆ و هاوجیلەكانی دەبنە ئاڵا هەڵگری. بەدروستی مانەوەی بەردەوامی ئەدەب لەسەر بابەتێكی دیاریكراو لە قۆناغی بەرگرییدا دەبێتە مەرجی ڕوانگەی بەرتەسكی ماركسی و ناسیۆنالیستەكان. وەكچۆن لە شیعری جیلی دوای دوو هەزارەكان، بابەت لە لەخۆدان و خۆجنین و خۆبڕین تێپەڕ ناكات... بەهەمان شێوە تەوژمە نەتەوەیی و ئایدۆلۆژییەكان لە هەموو قۆناغەكاندا قاڵب و بابەتی ئامادەیان هەیە و شیعر لەو قۆناغەدا دەبێتە جێبەجێكەری ئەجێندای ئەم دوو تەوژمە. لەقۆناغی ئایدۆلۆژیدا كە هەموو شتەكان لەناو كۆیی و سیاقێكی نەگۆڕ و بەرتەسكدا مانا وەردەگرن، لەبەر ئەوەیە شیعر یان هەموو شتەكانی دی لەڕوانگەیەكی نەگۆڕ و بابەتێكی دووبارە و جێگیرەوە بۆ جیهان دەڕوانن. لێرەشدا بابەتی زاڵ كە وابەستەگی شیعری شێركۆ دەردەخات، نیشتمانە. پڕۆژە شیعرییەكەی شێركۆ چەند گەورەیە و چەند زۆری نووسیوە، هێشتا تەوەری شیعرەكانی و بابەتی شیعرەكانی لە دەوری نیشتمان و نەتەوە دەخولێتەوە. لەو دوانە زیاتر جگە لە مەسەلەی نەتەوە و كێشەی ئافرەت بابەتت نابێت قسەی لەسەر بكەیت. تەنانەت لە دیوانی ”ئێستا كچێك نیشتمانمە”شدا ئەگەرچی ڕوانگەكە لەستایشی نیشتمانەوە گۆڕاوە بۆ ڕوانگەیەكی ڕەخنەگرانە، بەڵام بابەت هەر نیشتمان و ئافرەتە، وەك ئاماژەمان پێ كرد لەو دوو تەوەرەیە زیاتر بابەتت نابێت نییە قسەی لەسەر بكەیت. نەبوونی بابەتی جیاواز شێركۆی لە بەینی دوو تەوەری سەرەكیدا قەتیسكردووە، بەڵام لای شاعیرێكی وەك بەختیار عەلی هەمیشە بابەت دەگۆڕێت، ئەمەش كردوویەتی بە شاعیر و پزیشكی هەموو بەشەكانی ژیان. بێگومان شێركۆ لە ئەزموونی كاری خۆیدا ستایلی جیاجیای نووسینی بەكارهێناوە، بەڵام وێنە و ناوەرۆك هەمیشە یەك شتبوون.

لێرەوە تێدەگەین شێركۆ شاعیری فرە بابەتی نییە، بەپێچەوانەوە قاڵبووەوەی سەر یەك دوو بابەتی دیاریكراوە. گۆڕینی بەردەوامی بابەت بە هێندەی گۆڕینی ڕوانگە لە ئەدەبدا گرنگە، یەك بابەتیی وەك ئەوەیە گۆرانیبێژێك بەردەوام گۆرانییەكانی بەباڵای شارێكدا بڵێت، لەگۆرانییەكەوە بۆ گۆرانییەكی تر هەمان وەسف و سەنا دووبارە بكاتەوە، تەنیا ئاوازەكانی بگۆڕێت. شێركۆ ئەو گۆرانی بێژەبوو بەدرێژایی چل پەنجا ساڵ چاوی شیعری لەسەر باڵای نیشتمان و نەتەوەدا هێشتەوە. ئەمە ڕەنگە بۆ یەكێك كە ئاگاداری شیعر نەبێت تێ نەگات باسی چیدەكەین، نمونە كە لە هونەری شێوەكاریدا جوانتر و زیاتر بەرجەستە دەبێت. بیهێننە پێشچاوی خۆتان شێوەكارێك تاكو كۆتایی یەك فیگۆری هەبێت و بەشێوەیەكی بەردەوام لەتابلۆكانیدا دووبارەی بكاتەوە تەنیا ڕەنگەكانی بگۆڕێت، شێركۆ لێرەدا ئەمەیە، یەك حیكایەتە بە چەندین شێوە.

لێرەدا مەبەست ئەوەنییە كە شێركۆ لەپەراوێزدا بابەتی جیاجیای نەنووسیوە، بەڵكو قسە لە بابەتی سەرەكی و سەنتراڵە. لای شێركۆ چەقێك هەیە و شیعر بەدەوریدا دەخولێتەوە، شتێك نادۆزینەوە نەچێتەوە سەر نەتەوە و تراژیدیاكانی. تەنانەت قسەكردن لەچیا و درەخت و دەشت و كانی و ڕووبارەكان لەچوارچێوەی نیشتمان و نەتەوەدا مانای هەیە. هەر بۆ نمونە: مردن لای شێركۆ لەچوارچێوەی فیداكاریی بۆ خاك و نەتەوە مانای هەیە، هەر بۆیە زۆربەی شیعرەكانی زیاتر بۆ گیان بەختكردووەكانە. هەتا چەمكی بەرگریی لە ئەدەبی مۆدێرندا كە چالاكییەكی فەردییە، لای شێركۆ كارێكی دەستەجەمعییە و بەر لە هەرشت بەرگرییە لە نەتەوە. بەڵام لە هەشتاكاندا و لەناو تەوژمی ناسیۆنالیزم و ماركسیزمدا دەبینە شاهیدی لەدایكبوونی ڕوانگەیەكی تاقانە و تازە و فۆرم و بابەتێكی تەواو نوێ، كە ئاو لە هیچكام لەو سەرچاوانە ناخواتەوە و ڕیشەی لەهیچكام لەو ئایدۆژلۆیایانەدا نییە. ئەدەبیاتەكەی ناچێتە ژێر مەرج و قاڵبە ئامادەكانی هیچكام لەو تەوژمانەوە، ئەویش بەختیار عەلییە. بەختیار عەلی خاڵی وەرچەخانی بابەتە لە دونیای ئەدەبیی ئێمەدا. لای بەختیار عەلی ”بابەت” لەڕیشەوە دەگۆڕێت واتا چیتر بابەت سیاسی و نەتەوەیی و ئایدۆلۆژیی نییە و پرسێكی ئیستاتیكییە. بەختیار عەلی نەك هەر بابەت تەنانەت وێنەی شاعیری لە بوونەوەرێكی كەساس و سەركزەوە گۆڕی بۆ فیگۆرێكی بیركەرەوەی ئیستاتیكی و ئازاد و بێ بەربەست. بوونەوەرێك كە هیچ ئایدۆلۆژیایەك ناتوانێت بیكات بە موڵكی خۆی. لێرەوە تێدەگەین بەختیار عەلی ئەدیبی حیكایەتە گەورەكانی وەك سۆسیالیزم یان ناسیۆنالیزم نییە، ئەدیبی شتە پەراوێزیی و دونیا ون و جوان و دەست لێ نەدراوەكانە. ئەدیبی ئەو بابەت و هەرێمانەیە كە خەیاڵی شاعیرانی ئێمە هێشتا پەی پێ نەبردووە.

لەناو بیركردنەوەی ئایدۆلۆژیدا ”شاعیران” یەك بابەت و چەقی دیاریكراویان هەیە و مەرجی شیعری سەركەوتووش ئەوەیە بە دەوری ئەو چەقەدا بخولێتەوە. ئەوەی شیعر بۆ بابەتەكانی خۆی لە بازنەیەكی داخراودا دەگەڕێت و بیردەكاتەوە ئاكامێكی هەیە، ئەویش ئەوەیە بە ئاسانی دەتوانرێت لەژێر ناوێكدا پۆلێنی بكەین، چونكە شوناسێكی جێگیر و دیاریكراو وەردەگرێت. بۆ نمونە: لە ئەدەبیاتی ئێمەدا مەحوی وەك شاعیری ئاوابوون و قیامەتگەرایی دەناسرێت، شێركۆ ناسناوی شاعیری نیشتمانی وەرگرتووە، حەمە عومەر بە شاعیری پایز ناسراوە...، بەڵام بەختیار عەلی لەو شاعیرانەیە ناتوانین لەژێر ناوێكدا پۆلێنی بكەین و شوناسێكی جێگیر و ئەبەدیی پێبدەین لەبەر ئەوەی ناو هەڵنەگرە.

ئەگەر بەردەوام بابەت لای ئەم شاعیرە دەگۆڕێت لەبەر ئەوەیە ئەو شاعیرێكە بە هەزاران خەونەوە و یەك بابەتی هەمیشەیی ناتوانێت گوزارشت لەدونیای ڕەنگاڵەیی و ڕوانینە بەرفراوانەكانی ئەم شاعیرە بكات. شیعر لەدونیای ئێمەدا كە ئازاد نەبووە لەبەر ئەوە بووە هەمیشە لەناو ئەو كۆت و بەندانەدا ڕوانیویەتی، بەڵام بەختیار عەلی كە دێت ئەم بارە قورسە لەسەر شانی شیعر لادەبات. ئەوەی بەدرێژایی چەندین سەدە ئەدەبیاتی ئایدۆلۆژی بابەتە سواوەكانی وەك مەرجی سەرەكی شیعر داناوە لە ڕیشەوە دەیگۆڕێت و جارێكی تر شیعر ئازاد دەكات. شیعر لای بەختیار عەلی لە پاشكۆیەتی و بابەتی مقاوەمەت و شۆڕشگێڕییەوە دەبێت بە شۆڕش لە بابەتدا. ئەگەر شێركۆ شیعری لە وەزن و قافییە ئازاد كردبێت، بەختیار عەلی لە زنجیرەكانی ئایدۆلۆژیا ڕزگاری دەكات و لای ”ئەو” واتا لە ئەزموونی كاری خۆیدا گۆڕانی بەردەوامی بابەت و ئازادكردنی ڕوانگەكان مەرجی سەرەكی و بەهێزیی شیعرە. وەكچۆن گەر ئەركی شیعر لە قۆناغێكدا لای شێركۆ و زۆرێك لە هاوجیلانی ئەو، هاندانی پێشمەرگە و حەماسەتسازیی بێت، لە دوای ڕاپەڕین ”دلاوەر قەرەداغی” یەكێك لەو شاعیرانەیە، كە ئەم ڕوانگەیە دەگۆڕێت و ئیقاعی شیعری بەرەو دونیایەكی ئارام و خاو و نا هەڵچوو دەبات.

ڕاستە ئێمە وەكو قۆناغ بەشیعری سەردەمی دوای ڕاپەڕین ناوی دەبەین، بەڵام ئەم خەسڵەتەی شیعری دلاوەر وەك تایبەتمەندیی قۆناغێكی دیاریكراو نامێنێتەوە، بە پێچەوانەوە بۆ ئەمڕۆشمان دەپەڕێتەوە و گرنگی و تایبەتمەندیی خۆی ونناكات، لە ئێستاشدا هەمان ئیقاعی خاوە بەڕووی دونیایەكی تووند و خێرادا...

گەرچی زۆرجار وا هەڵدەكەوێت داهێنان و گۆڕانكاریی داهێنانن لەسیاقی سەردەمێكدا، واتا زۆرجار داهێنان پەیوەستە بە سیاق و سەردەمێكی دیاریكراوەوە، بۆیە هەر دەتوانین لەو چوارچێوەیەدا وەك نوێگەریی سەیری بكەین و قسەی لێ بكەین، بۆ نمونە: ئەو كولەكانە دەشكێنم”ی لەتیف هەڵمەت و چیرۆكەكانی شێرزاد حەسەن، لە غوربەتای محەمەد عومەر عوسمان. سێ نمونەن تازەگەرییەكەیان نوێگەرییە بۆ سیاق و سەردەمی خۆیان و بۆ ئەمڕۆمان ناپەڕنەوە. هەندێك نووسەر لە ئەزموونی كاری خۆیاندا یەكجار و بە دیوانێك یان كۆمەڵە چیرۆكێك شۆڕشێك دەكەن و دوای ئەوە دەبن بە شۆڕشگێڕێكی خانەنشینكراو، كێشەكە لەوەشدایە گەر بەردەوامیش بن لەنووسین دەبن بەدرێژكراوەیەكی بێ تام و سواوی ئەو دونیایە. بەڵام بەختیار عەلی، چونكە داهێنانەكەی كەفوكوڵ و هەڵچونێكی ساتەوەختیی نییە، ئەمە نەك نایكات بە ئەدیب و داهینەری قۆناغێكی دیاریكراو، بەپێچەوانەوە بۆ دونیای نووسین و بیركردنەوەی ئێمە دەبێت بە شۆڕشگێڕ و داهێنەری هەمیشەیی.

ئەدەبی مقاوەمەت

لەمێژووی نووسین و بیركردنەوەی ئەدەبی ئێمەدا چەك یان دیاردەی چەكداریی و حەماسەتسازیی بەشێكی سەرەكیی ئەدەبیاتی بەرگریی و مقاوەمەت پێكدەهێنێت. تفەنگ و جەنگاوەر لەم تایپە ئەدەبەدا هەمیشە مۆتیڤێكی ئامادە و سەرەكیی بوون. بەڵام بەختیار عەلی ئەگەر لە دوای ئەدەبی مقاوەمەتیشەوە مۆتیڤێكی وەك تفەنگ بكات بە بابەتی خۆی بە ڕوانگەیەكی ناباو و تازەوە پیشانمانی دەدات. واتا هەمان ئەو تفەنگەی بەدرێژایی ئەدەبیاتی مقاوەمەت و شۆڕشگێڕیی لە تەقەكردن و سێرەگرتنەوە ناوەستێت و شۆڕشگێڕەكان وەك پارێزەری شەرەف و نەتەوە و نیشتمان دەیكەنە شانیان. لەم دیوانە نوێیەی بەختیار عەلیدا هەمان تفەنگ ئەرك و وەزیفەی دەگۆڕێت و دژ بەمێژووی خۆی و ئەو ڕوانگە ئەدەبییەش هەڵوێست وەردەگرێت و ”مان” دەگرێت لە تەقەكردن، واتا چیتر ئامادە نییە لە جەنگەكاندا بەڕووی كەسدا بتەقێنرێت. جگە لە بابەت گۆڕین ئەگەر قسە لە ڕوانگە گۆڕین لای بەختیار عەلی بكەین بێگومان دەبێت یەكەمجار لە قەسیدەی ئەشق و نیشتمانەوە دەستپێبكەین، بەتایبەت قەسیدەی نیشتمان، چونكە ئەو قەسیدەیە لەبنەڕەتدا قەسیدەی ڕوانگە گۆڕینە. ئەدەبیاتی ئێمە تا سەر ئەم قەسیدەیە ڕوانگەیەكی ستایشكارانەی بۆ نیشتمان هەیە و ئیدی لە قەسیدەی نیشتمانی ئەم شاعیرەوە ئێمە بەر نیشتمانێكی تەواو جیاواز و ڕوانگەیەكی تەواو نوێ دەكەوین. لێرەدا جیاوازیی ڕۆڵ و وەزیفەی شتەكان لە ئەدەبی مقاوەمەتدا و ڕۆڵ و ئەركی شتەكان لە ئەدەبی بەختیار عەلیدا بە دوو خاڵ دەخەمەڕوو.

یەكەم: لە ئەدەبی مقاوەمەتدا ”ئەدەب” نابێت بە بەربەست لەبەردەم دونیای جەنگدا، بەپێچەوانەوە دەبێت بە داینەمۆیەك بۆ كاراكردن و پەرەپێدان و گڕدانی زیاتری تفەنگەكان، ئەمەش لە ڕوانگەی تووندتیژی خۆرهەڵاتییەوە دەبێت بە فاشیزم. بەهیچ شێوەیەك لەگەڵ ئەو پەیامە ژیاندۆستییەی كە ئەدەب هەڵگرییەتی ناگونجێت و ناساز دێتەوە، چونكە ئاسۆی ئەدەب چاوبڕینە لە سنوورە ناكۆتا و بەرفراوانەكانی مانا و ژیان، نەك كۆتاییهێنان بە ژیانی ئەویدی. لێرەدا جیاوازییەكە لەنێوان ئەدەبی مقاوەمەت و ئەو ڕوانگانەش كە ئەدەبی بەختیار عەلی بەرهەمی دەهێنێت. ئەوەیە: لە ئەدەبی مقاوەمەتدا ئەدەب دەبێت بە كەناڵی كاراكردنی تفەنگەكان، بەڵام لای بەختیار عەلی ”تفەنگ” دەبێت بێدەنگ بێت بۆ ئەوەی ئەدەب قسە بكات.

دووەم: لە ئەدەبی مقاوەمەتدا تفەنگەكان -شتەكان لە ڕۆڵ و قەبارەی مێژوویی خۆیان زیاتر گەورە دەكرێن، بۆ نمونە: ”تفەنگ لە دەستی جەنگاوەرێكدا دەتوانێت دونیا ڕزگار بكات”. لێرەوە تێدەگەین ئەم ئەدەبە توانای فووتێكردنی شتەكانی هەیە، بەڵام هێزو خەیاڵی ئەوەی نییە وا بكات شتەكان لە پێگە و ڕۆڵ و وەزیفەی خۆیان هەڵبگەڕێنەوە. لێرەوە تێدەگەین شتەكان لە ئەدەبی مقاوەمەتدا نەك هەڵناگەڕێنەوە، بەپێچەوانەوە لەوێدا چی ئەركێكیان هەبێت درێژەی پێ دەدەن، وەك قیتار لەسەر سكەیەكی دیاریكراو دەجوڵێن و لانادەن. بەڵام ئێمە لای بەختیار عەلی بەر جۆرە ڕوانگەیەكی نوێ دەكەوین كە ئەم جۆرە ڕوانگەیە لە دونیای ئەدەبی ئێمەدا تەواو ناباوە بۆ ڕۆڵی تفەنگ یان هەرشتێكی تر. لێرەوە دەتوانین بڵێین ئەم تفەنگەی لەم دیوانەی بەختیار عەلیدایە تاكە تفەنگە لەمێژوودا لە ڕۆڵی خۆی هەڵدەگەڕێتەوە و دەڵێت: ”دەمەوێت خۆم ونبكەم تا جەنگەكان تەواودەبن. دیوانی ئەگەر یاخییەكان نەمێنن، ل ١٥”.

بۆیە لەگەڵ ئەو ڕوانگەیەدا نیم كە دەڵێت هەر قۆناغە و ئەدەبیاتی خۆی بەرهەم دەهێنێت، لای من شاعیر ئەوەیە كە لە قۆناغە مێژووییەكە و ئەدەبیات و ئایدۆلۆژیای باوی سەردەمەكەی جیادەبێتەوە.

ئەدیبی داهێنەر ئەوەیە كە خۆی سەردەمێك دروستدەكات، یان بەهۆی كارە داهێنەرەكانی ئەوەوە سەردەمەكە دەناسینەوە. بۆیە بەبێ هۆشیاری داهێنان خۆبەستنەوە بەقۆناغێكی مێژوویی و ئایدۆلۆژیایەكی سیاسی دیاریكراوەوە واتا فەرزكردنی بابەت و قاڵب بەسەر دەقدا. گرنگیی بەختیار عەلی”یش هەر لەوێدایە كە سەرەتا دێت، قۆناغە مێژووییەكە وەك هەموو ئەدیبێكی تر بابەتی خۆی بەسەردا فەرز دەكات، بەڵام ”ئەو” چونكە سەر بە ئایدۆلۆژیایەكی كۆمەڵایەتی و سیاسی و دینی دیاریكراو نییە و هۆشیاریی داهێنان دەیجوڵێنێت، قاڵب و بابەتە ئامادەكراوەكان ڕەتدەكاتەوە.

ئەوەی بەختیار عەلی لەم دیوانە نوێیەیدا لە شیعرێكەوە دەپەڕێتەوە بۆ شیعرێكی جیاوازتر و لە بابەتێكەوە دەپەڕێتەوە بۆ بابەتێكی جیاوازتر، تێدەگەین كە گەمارۆكان یان هەڵاتن لە قاڵب و كڵێشە دووبارەكان لای ئەم شاعیرە دوایی نەهاتووە و دواییش نایەت، لەبەر ئەوەی قاڵبە ئامادەكراوەكان تایبەت نین بە قۆناغێك و سەردەمێكی دیاریكراو، بەپێچەوانەوە ئەگەر شاعیر هۆشیار نەبێت لە ئەزموونی كاری خۆیدا بەردەوام لە فۆرمێكی سواودا بەرهەمیان دەهێنێتەوە. ئەمە وادەكات بڵێین شیعری بەختیار عەلی شیعری قۆناغێك و سەردەمێكی دیاریكراو نییە شیعری هەموو سەردەمەكانە. بۆیە ئەگەر داهێنەران- یاخییەكان نەمێنن بەدڵنیاییەوە ژیان دەبێت بە گۆمێكی لیخن و بۆ هەمیشە یەك ڕوانگە و بابەت تەوەری سەرەكیمان دەبێت.

تێبینی: ئەوەی من لێرەدا نووسیومە سەرنجێكی بچوكە و لەسەر یەك لایەنی ئەو شۆڕش و گۆڕانكارییە وەستاوم كە بەختیار عەلی لەدونیای نووسین و بیركردنەوەی ئێمەدا كردوویەتی. بۆیە هێشتا زۆر لایەنی تری شێوازی كاركردنی ئەم نووسەرە بە فەرامۆشی و ناڕوونی ماوەتەوە و پێویستە ڕووناكیی زیاتری بخرێتەسەر و كەشف بكرێت.


كتێبی: ”ئەگەر یاخییەكان نەمێنن” نوێترین دیوانی شیعری نووسەر و شاعیر ”بەختیار عەلی”یە و لە چاپكراوەكانی ناوەندی ڕۆشنبیری ڕەهەندە. ئەم دیوانە ئێستا لە پێشانگای نێودەوڵەتی كتێب لە سلێمانی دەست دەكەوێت.

سێ نوێترین کتێبی نوسەر و رۆماننوس بەختیار عەلی
لە ئێستادا لە ژووری تایبەتی ناوەندی ڕەهەند لە پێشانگەی نێودەوڵەتی سلێمانی بۆ کتێب بەردەستە.

جگە لەم بەرهەمانە ٪٢٥ داشکاندن کراوە بۆ گشت بەرهەمەکانی دیکەی نوسەر.

ژووری ناوەندی ڕەهەند M1

بەختیار عەلی لە 29 ی 11 دا لە شاری «بۆن» دەبێت..
ڕۆژی هەینی، 29 ی مانگ، سەعات هەشتی ئێوارە، نوسەر بەختیار عەلی لە شاری بۆن، میوانی کتێبخانەی «بوێتگەر» دەبێت.
کتێبخانەی بوێتگەر یەکێکە لە سەنتەرە کولتووری و ئەدەبییە گرنگەکانی شاری بۆن و تەواوی هەرێمی نۆردڕاین وێستفالن. هەڵگری خەڵاتی باشترین کتێبخانەکانی ئەڵمانیایە. ئەم ئێوارەیە تەرخانە بۆ گفتوگۆ دەربارەی ڕۆمانی «کۆشکی باڵندە غەمگینەکان» کە لە وەرگێڕانی کاک ڕاوێژ سەلیم و ئوتە کانتێرا لانگە.
ئەدریان فینکلەر، پێشکەشکار و بەرنامەسازی کەناڵی WDR ئێوارەکە بەڕێوەدەبات، هێندریک شلوتەر تێکستەکان دەخوێنێتەوە.
ناونیشانی کۆڕەکە
Buchhandlung Böttger
Maximilianstrasse 44, 53111 Bonn
20:00 Uhr

وێنەکان کتێبخانەی بوێتگەر لە ئامادەکاریدا بۆ کۆڕەکەی سبەی

سێ نوێترین کتێبی نوسەر و رۆماننوس بەختیار_عەلی

سبەی لە ژووری تایبەتی ناوەندی ڕەهەند لە پێشانگەی نێودەوڵەتی سلێمانی بۆ کتێب بڵاو دەکرێتەوە
...
ژووری ناوەندی ڕەهەند M1

دیوانی «ئەگەر یاخییەکان نەمێنن» لە پێشانگای نێودەوڵەتی کتێب لە سلێمانی بڵاودەکرێتەوە. لە بەشی تایبەت بە ناوەندی ڕەهەند

ئەگەر دەریا نەما

ئەگەر دەریا نەما، تکایە... با شەپۆلێک هەر لەوێ بێت
ئەگەر ئاسمان نەما... با ئەستێرەیه‌ک لەوێ بێت
ئەگەر شەو نەما... با کوچەیەکی تاریک هەر بمێنێت
وەرە و تۆزێک خەزان هەڵبگرە... نەبادا ڕۆژێک پاییز نەمێنێت
وەرە و هەور بشارەوە... نەبادا ڕۆژێک باران نەمێنێت

سەیرکە من بەشی خۆم لە برین هەڵگرتووە
بۆ ڕۆژێک ئەگەر خەنجەر نەما


بەشی خۆت لە با هەڵگرە
بەچی کەشتییەکەت دەڕوات، ئەگەر ڕۆژێک گەردەلوول نەمێنێت
بەشی خۆت لە کێڵگەکان هەڵگرە
چۆن بەسەر زەویدا دەڕۆیت، ڕۆژێک ڕێگا نەمێنێت
بەشی خۆت لە شەپۆل هەڵگرە
بەچی بەرەو دوور دەڕۆیت، ئەگەر ڕۆژێک دەریا نەمێنێت

من بەشی خۆم لە کۆت و پێوەند هەڵگرتووە
نەوەک ڕۆژێک زیندانێک نەمێنێت، جگە لە دۆزەخی نیشتیمان
بەشی خۆت لە بەزەیی باڵندەکان هەڵگرە
نەبا ڕۆژێک باڵندەکانیش پڕببن
لە دڕندەیی تۆ، لە دڕندەیی من، لە دڕندەیی ئینسان

بەندەر فەیلی بە عەرەبی

وەرگێڕانی عەرەبی ڕۆمانی بەندەر فەیلی لە "دار الخان"ی کوێتییەوە بڵاوبووەوە. ئەم کتێبە لە وەرگێڕانی کاک «ئیبراهیم خەلیل» ـە، ئەمە پێنجەمین ڕۆمانی بەختیار عەلییە کە دار الخان بڵاویدەکاتەوە.

ئەگەر یاخییەکان نەمێنن

نوێترین کتێبی شیعری نوسەر "بەختیار عەلی"ـە

چاپکراوی ناوەندی ڕەهەندە و بۆ خولی شەشەمینی پێشانگای نێودەوڵەتی سلێمانی بۆ کتێب بڵاودەبێتەوە.

"هێماکانی دونیای ڕۆمان"

کتێبی هێماکانی دونیای ڕۆمان، گفتوگۆیەکی درێژە دەربارەی ڕۆمان و هێماکانی لە نێوان هەر دوو ڕۆماننوس نەبەز گۆران و بەختیار عەلیدا. ئەم بەرهەمە لە ماوەیەکی نزیکی داهاتوودا دەکەوێتە بەر دەستی خوێنەران.

خاڵی سەرەکی گفتوگۆکان لەم کتێبەدا، لێدوانە لەسەر شێوازی دەرکەوتنەوەی هێماکان لە تێکستدا، خوێندنەوەی ئەو گۆڕانکاریی و لادان و ڕاڤەکارییانەیە کە بەسەر ڕەمزە گەورەکاندا دێن.

ئەم کتێبە لە بڵاوکراوەکانی ناوەندی رەهەندە

((لای من کەشتی کەرەستەی پەڕینەوە بووە بەرەو جێگایەک، کە لەسەر نەخشەی ڕاستەقینە بوونی نییە، واتە کەرەستەی جوڵەیە بەرەو مەحاڵ. خەونی سەرەکی پاڵەوانەکانی من ئەوە نییە لە شارێکەوە بچنە شارێکی دی، لە وڵاتێکەوە بچنە وڵاتێکی دی، لە سایەی فەرمانڕەوایەکەوە بگوازنەوە بۆ سایەی فەرمانڕەوایەکی تر، بەڵکو مەبەستی سەرەکیان ئەوەیە لە سەردەمێکەوە بگوازنەوە بۆ سەردەمێکی تر، لە شێوە ژیانێکەوە بۆ شێوە ژیانێکی تر، لە واقعێکی تاریک و نەگۆڕەوە بۆ جیهانێکی کراوە و پڕئەگەر. لە دۆخی وەهادا کەشتی وەک کەرەستەیەکی مەجازیی، وەک هێمایەکی شیعریی و ئەفسانەیی بۆ ئەو گواستنەوەیە کاردەکات))

لە کتێبی
هێماکانی دونیای ڕۆمانەوە

دەربارەی ڕۆمانی کۆشکی باڵندە غەمگینەکان کە کاک «ڕاوێژ سەلیم» و «ئوتە کانتێرا لانگ» کردویانە بە ئەڵمانی. ئەم هەفتەیە نوسەر «بەختیار عەلی» دوو کۆڕی لە سویسرا هەیە.

کۆڕی یەکەم
لە «بورگدۆرف» . ڕۆژی هەینی 24 ی ئۆکتۆبەر . سەعات 20. لەم ناونیشانەی خوارەوە:
Spanische Weinhalle - Reich An Kultur
Schmiedengasse 1
3400 Burgdorf. CH, Burgdorf (CH)
کۆڕی دووەم:
لە شاری زیورخ . ڕۆژی شەممە 25 ی ئۆکتۆبەر. «لیتراتورهاوزی زیورخ». سەعات 18. لەم ناونیشانەی خوارەوە.

Literaturhaus Zürich
Limmatquai 62
8001 Zürich

لە هەردوو کۆڕەکەدا، لوسیان لایتس کۆڕەکان دەبات بەڕێوە و ئەکتەر «هیلمۆت فۆگل» تێکستەکان دەخوێنێتەوە.
لە خوارەوە لینکی تایبەت بە هەر دوو کۆڕەکە هەیە.

https://eventfrog.de/de/p/theater-buehne/lesungen/bachtyar-ali-7239904073746436730.html

https://literaturhaus.ch/veranstaltungen/zuerich-liest-bachtyar-ali-die-herrin-der-voegel/

کتێب شار و شانشینی نوسەرە، ئەوەی دەچێتە ناوی دەبێت بزانێت شەقام و کوچەکانی لەسەر خواست و ئارەزووی خوێنەر دروست نەکراون، بەڵکو هەموو ئەم وشە و وێستگە و نیگارانە خولقێنەرێکی تریان هەیە، خواستی تریان لە پشتە، بۆ یەک کەس و یەک سەردەم نەنوسراون، نامەن بۆ کەسێکی نادیار کە دەشێت بەشێکی ئەو کەسە لە تۆدا بێت، وەک چۆن دەشێت بەشێکی دیکەی لە ناو کەسانێکی دیدا بێت، لە سەردەمانێکی دیدا.

ئاوڕەکەی ئۆرفیۆس

چاپی نوێی ئەم کتێبە، کە دەکاتە بەرگی 4 ی کۆی بەرهەمە کۆکراوەکانی نوسەر، لە داهاتوویەکی نزیکدا لە ناوەندی ڕەهەندەوە بڵاودەبێتەوە.

#کاندید بونەوەرێکە تەماحی لە هێزی ئێمەیە بۆ ئەوەی هەبێت، ئەو چارەنوسی خۆی دەداتە دەست ئێمە، تا دواتر دەست بەسەر چارەنوسماندا بگرێت، ئێمە دەبێت جارێک هەڵیبژێرین، تا ئەو بتوانێت بۆ هەمیشە بڕیارمان بۆ بدات...

ئەو تەنیا یەک پرسیارمان لێدەکات «منتان دەوێت یان نا؟». پرسیارەکەی پرسیاری سوبێکتێکی ترساو و دوودڵە، بەڵام سوبێکتێکی ترسناک، سوبێکتێک هەموو شتێک دەکات بۆ ئەوەی خۆی جوانبکات، ئەو هیچ کات ناپرسێت ئێمە کێین، ئێمە لە ڕوانگەی ئەودا مەخلوقاتی بێ دەموچاوین کە گرنگ نییە چیین و چۆن دونیا دەبینین، پرسیارەکە هەمیشە ئەوەیە ئەو کێیە، دەنگدەر هیچ نییە جگە لەو کۆیلە هیگڵییەی کە شەرعییەت بە سەروەری ئەو دەبخشێت. لە ڕاستیدا ئەو بۆشاییەکی ڕەهایە، هیچییەکە کە ناتوانێی خۆی خۆی پڕبکاتەوە، بەڵکو تەنیا لە ڕێگای ئەوانی دییەوە بوونی هەیە.

کاندید ئاماژەیەکە بۆ بوونی ئینسان لە دۆخی بێفۆڕمیدا، بۆ بونەوەرێک کە لە هەموو وجودی پێشینەی خۆی دڵنیانییە، کەسێکە تەنیا بە دەستبەسەراگرتن بەسەر متمانەی ئەوانی دیدا دەتوانێت بوونی هەبێت.

کاندید کاغەزێکی سپی دەهێنێت و دەیەوێت ئەوانی تر ئیمزای بکەن. بوونی کاندید نیشانەی نەبوونی هیچ جۆرە پەیمانێکی کۆمەڵایەتییە. بوونی ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە سیستمی ئێستا تەنیا لەسەر بێدەسەڵاتکردنی ڕەهای مرۆڤەکان لە دەسەڵاتی سروشتی خۆیان دەژی.

گەر «دەسەڵات» دەرکەوتەیەک بێت کە لە هەموو لایەکەوە دێت و لە هەموو جێگایەکەوە هەڵدەقوڵێت، کەواتە مرۆڤەکان هەموو وە بۆ هەمیشە و لە هەموو جێگایەکدا دەبێت خاوەن دەسەڵاتی خۆیان بن، بەڵام کاندید ئەو بونەوەرە یە کە ئەو دەسەڵاتە سروشتییە دەوەستێنێت، کاندید بوونی خۆی لەسەر نەفیکردنی دەسەڵاتی سروشتی ئینسانەکانی دی داڕشتووە.

کاندید بەو مانایە نوێنەرمان نییە، ئێمە بگەیەنێتە دەسەڵات، بەڵکو نوێنەرمانە دوای ئەوەی لە هەموو دەسەڵاتێکمان دەخات. ئەو تەنیا لەسەر نەفیکردنی ڕەهای ئێمە بوونی هەیە، بوونی ئەو نیشانەیەکی گەورەیە کە ئێمە نین.

بەختیار عەلی
پارچەیەک لە وتاری (کاندید)
لە کتێبی: «ئۆپۆزسیۆن و پۆرترێتەکانی»

پشکۆکانی ناو زمان و شیعر
لە کتێبی (شەوێک ئاسمان پڕبوو لە ئەستێرەی شێت) ی بەختیار عەلیدا

پێشەوا کاکەیی

هەموو نەوەیەکی شیعری نوێ و ڕاستەقینە لە هەوڵی تێگەیشتنی قووڵی نەوەی پێش خۆیدا دەبێت. ئەم کتێبەی بەردەستتان کارێکی تیوریی دەنگێکی نوێ و ناسراوی شیعری هاوچەرخی کوردییە، کاک پێشەوا کاکەیی. ئەم کتێبە خوێندنەوە و وردبوونەوە و تێڕامانێکی قووڵە لە دیوانی (شەوێک ئاسمان پڕبوو لە ئەستێرەی شێت)، داوەتێکە بۆ تێڕامان و وردنیگاکردن لە ناوەوەی دەقەکان.
کتێبەکە لە چاپکراوە نوێکانی بنکەی ڕەهەندە و لەوێ دەتوانن بە دەستی بهێنن
ڕەهەند
سلێمانی ـ کاسۆ مۆڵ ـ نهۆمی دووەم ـ دوکانی ژمارە 41

«کۆیلەیەتییەک تەنیا ناتکاتە کۆیلە، بەڵکو برسیشت دەکات» ئەمە مۆدێلی حوکمڕانانی کوردە، لەگەڵ مۆدێلێکی دیکەدا «تۆ هەر کۆیلەیت، بەڵام نان و موچەت دەبێت» ئەمە مۆدێلی کۆیلایەتییە بۆ داگیرکەر. ئەگەر تەماشای وێنەکە بکەیت ئێجگار تراژیدییە، مرۆڤی کورد وەک ئاژەڵێک مامەڵە دەکرێت کە خزێنراوەتە نێو قەفەسێکەوە، مافەکانی لەوەدا بۆ کورتکراوەتەوە ئاخۆ نانی بدرێتی یاخود نا، دەبێت هەڵبژێرێت لەنێوان کۆیلایەتییەکدا تێیدا زۆر برسی نەبێت لەگەڵ کۆیلایەتییەکدا هاوڕێ بێت بە نادڵنیایی و برسێتی.

"بەختیار عەلی"
لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ڕۆژنامەی (هاوڵاتی)

ئێمە دوو حیزب نەبووین، دوو تاعون بووین، دۆستایەتیی یەکمان بکردایە هەر بە بەدبەختیی وڵات تەواودەبوو، دوژمنایەتیی یەکمان بکردایە هەر بە ماڵوێرانی دوایی دەهات، ئێمە هەمیشە دوو قۆناغمان هەبووە، بەپێی مەزاجی سەرۆکەکان ئەم دوو قۆناغە پاش و پێش دەکەوتن. میللەت دەبوو یەکێکیان هەڵبژێرێت، بە ئاشتی مەملەکەت وێرانبکەین یان بە شەڕ.

بەشی «پاسەوانی تەنکەرەکان».
ڕۆمانی «کەشتیی فریشتەکان»-کتێبی سێهەم.
بەختیار عەلی

بۆ من ترسناكە! بەیانی ھەڵبژاردن دەبێت، سەدان ھەزار خەڵك لە كوردستاندا دەنگ دەدەنەوە بە پارتی و یەكێتی، بۆ من وەكو ھاوڵاتییەك ترسناكە لە كۆمەڵگایەكدا بژیم كە بزانم سەدان ھەزار كەس ڕەنگە سەروو ملیۆن كەس دەنگ بدەنەوە بەم دوو حیزبە، لە كاتیكدا سوور دەزانن ئەم دوو ھێزە، تا ئەندازەیەكی زۆر بەرپرسن لە دواكەوتنی ئینسانی كورد، بەرپرسن لە تێكشكاندنی كۆمەڵگای كورد، بەرپرسن لەو ئەزمە ئابووری و قەیرانە ئابوورییەی كە ھەیە، بەرپرسن لەو قەیرانە ئەخلاقییەی كە لە كۆمەڵگای كوردیدا ھەیە، بەرپرسن لە ھەموو ئەو شكستە مێژووییە.

كەچی لەگەڵ ئەوەشدا بە بێ ھیچ وشیارییەكی مێژوویی سیاسی دیاریكراو، دەگەڕێنەوە و دەچنەوە ناو ھەمان گەمە، ئەمە كۆمەڵگایەك دروستدەكات كە لێی بترسیت، واتە كۆمەڵگایەكە ھەڵەكانی خۆی نابینێت، وە ناتوانێت چارەسەری ھەڵەكانی خۆی بكات، وە ناتوانێت ئەم ھەڵانە تێبپەڕێنێت. ئەمەش وا دەكات كە بڕوا و ئیمانت بە كایەی سیاسی تا ئەندازەیەكی زۆر تا بێت لاوازتر و لەقتر بێت.

"بەختیار عەلی"
چاوپێكەوتن لەگەڵ ڕۆژنامەی ھاوڵاتی ٢٠١٨

لەساڵانی رابوردوودا دەسەڵات هەمووانی بەوە فریوداوە گوایە خەونەکان و ئاوات و ئومێدەکانی کورد هەموو یەکە، ئێستا دەبێت ڕوون بزانین ئەوەی شکستی هێناوە مرۆڤی کوردو خەونی هاووڵاتیانە، نەوەک حوکمی ئەو دەستە ئەرستۆکراتەی فەرمانڕەوایی دەکەن. بگرە لەساڵانی رابوردوودا ئەم دەستەیە سیاسەتە ترسناکەکانی خۆیان بەسەرکەوتوویی پیادەکردوە.

1- ئۆپۆزسیۆنیان لەکوردستان گۆڕی بۆ قەرەقۆزێک، شایەنی گاڵتەو پێکەنین بێت.
2-بۆ هێزە ئیقلیمییەکانی وەک تورکیا و عێراق و ئێرانیان سەلماند، ئەمان هێزێکی وەها کوردپەروەر نین هەڕەشەیەک لەسەر ئەوان دروستبکەن.
3-لەڕێگای میدیاکان و سۆشیال میدیاوە نەفامی و دواکەوتوویی و گەمژەییەکی بەرنامەڕێژکراوو پلان بۆ دانراویان بڵاوکردەوە، لەو رێگایەشەوە بنەماکانی کۆمەڵگایەکی دواکەوتوویان چەسپاند.
4- دەسەڵاتی کۆمپانیاکانی خۆیان لەهەموو کەرتە ئابوورییەکاندا قایمکردو جۆرە ئابوورییەکی کۆنتڕۆڵکراو و مۆنۆپۆڵکراویان خوڵقاند.
5- هەموو شوناسە سیاسییە بچوکەکانیان لەناو خۆیاندا تواندەوە.
6- شتێکیان نەهێشت ناوی کۆمەڵگای مەدەنی بێت، بواری گشتییان تەسلیم بەهەندێک هێزی بچووک و کۆنزەرڤاتیڤ کرد، کۆمەڵگایەکی لێکدابڕاویان دروستکرد کەتێکڕا خەریکی لێدان و سوکایەتیکردنە بەیەک، لەزۆر جێگادا مینبەرەکانیان دایەدەست دواکەوتووترین و ترسناکترین و شەڕانگێزترین جەشنە بیرکردنەوەی سەلەفی، کەپرۆسەیەکی پەلامارو تۆقاندنی بەرنامەڕێژکراو و ئاڕاستەکراو دەبەنبەڕێوە.
7- کارێکیان کرد توانا راستەقینەکان هەموو کۆچ بکەن و هیچ گەنجێکی هوشیار نەتوانێت لەو فەزا داخراو و ترسناکەدا بژی.

بەبڕوای من دەسەڵاتی کوردی خۆی حەزدەکات ئەو هەستە دروستبکات، گوایە شکستیان هێناوە و زۆریان نەماوە و ئیدی بەو نزیکانە لەکۆڵ خەڵک دەبنەوە، ئەوەش جۆرە تلیاک و بەنج و ئەفیونێکە پەیوەندی بەواقعەوە نییە. دەسەڵات نەیویستووە بەهەشت دروستبکات تابڵێین شکستی هێناوە، ویستویەتی دۆزەخ دروستبکات و لەوەشدا سەرکەوتوو بووە.

"بەختیار عەلی"
لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ڕۆژنامەی (هاوڵاتی)

کۆمەڵێک وێنەی کۆڕەکەی ئەمڕۆی شاری هێلسنکی، دەربارەی دواهەمین ڕۆمانی نوسەر (نەفرەتی نەوباهاران) .

بۆ بەیادهێنانەوە

ڕۆژ ی چوارشەممە 11 ئەیلول بۆ گفتوگۆکردن دەربارەی ڕۆمانی «نەفرەتی نەوبەهاران» بەختیار عەلی لە هێلسنکی دەبێت، کۆڕەکە لە کتێبخانەی ئیتاکێسکوس لە هێلسنکی پایتەختی فینلەند سازدەکرێت. ئێوارەکە تەرخانە بۆ دیالۆگ لەگەڵ ڕۆماننوسدا، دەربارەی دوا کاری ئەدەبی خۆی.
گفتوگۆکان بە زمانی کوردی دەبن و کاتژمێری 18 دەست پێدەکات.

ئێمە نەوەیەک بووین دەمانویست سیاسەت ئازادمان بکات، ئێستاش پێدەچێت خەڵکی لەسەر هەمان هەڵەی خۆیان سوور بن، سیاسەت تەنیا کەرەستەیەکە لە ناو دەیان کەرەستەی تردا، مرۆڤ ناتوانێت تەنیا بە سیاسەت یاخود هەر بە سیاسەت ئازاد بێت…

بولبولیار تۆ لە من باشتر دەزانیت، مرۆڤ گەر قەڵەمێکی هەبوو مانای ئەوە نییە دەتوانێت کتێبێک بنوسێت، مەنجەڵێکی هەبوو مانای ئەوە نییە دەتوانێت چێشت لێنێت. خەڵکی وڵاتەکە وا چۆتە مێشکیانەوە گەر حیزبێک هەبوو، گەر سیاسییەک هەبوو دوایکەوتن و سوژدەیان بۆ برد دەتوانن ئازاد بن، وڵاتەکەی من و تۆ پڕە لەو درۆزن و ڕیاکارانەی کە شەو و ڕۆژ ئەم درۆیە بڵاودەکەنەوە، بەشێوەیەک هیچ کەس هیچ گومانێکی لە ڕاست و دروستیی ئەو ڕێگایە نەماوە.

من لە زیندان زۆر بیرم لێ کردەوە، هەڵەی کوشندەی من ئەوە بوو کە ئامادە بووم لە پێناوی ئازادیدا ببمە کۆیلە. ترسناکترین جۆری کۆیلە ئەو کەسانەن کە لە پێناوی ئازادیدا دەبنە کۆیلە، وەک من، چونکە پلەی خەیاڵات و خۆبەڕاستزانینمان ئێجگار گەورە دەبێت… خۆت لەگەڵمدا ژیاویت، هەموو ژیانم لە پێناوی ئازادیدا کۆیلە بووم.

مرۆڤ دەبێت سەرەتا ئازاد بێت، شۆڕش بە ئازادی کۆتایی نایەت، بە ئازادی دەست پێ‌ دەکات. ئەو مرۆڤانەی کە هەمیشە ئامادەن کۆیلە بن هیچ شۆڕشێک ناتوانێت ڕزگاریان بکات، زۆرمان دەوێت تا بتوانین شۆڕش بە ئازادییەوە گرێ بدەین، بە بڕوای من ئەو ڕێگایە سەخت نییە، ئەفسانە نییە، خەیاڵات نییە، بەڵکو ئەم ڕێگایەی تریان ئەفسانەیە.

دونیای ئازاد پێش مرۆڤی ئازاد لە دایک نابێت، بە پێچەوانەوە، ڕێگا گەورە و مومکینەکە ئەوەیە مرۆڤی ئازاد پێش دونیای ئازاد لە دایک بێت، بەڵام مرۆڤەکان وا ڕاهاتوون سوژدە بۆ بتێک ببەن تا ئازادیان بکات.

"بەختیار عەلی"
وەفای ڕەفعەت بەگ بۆ هۆشەنگ بولبولیار
له ڕۆمانی "کەشتیی فریشتەکان" ٣

وێنەکە: دوای ڕاپەڕینی ١٩٩١
ئەمنە سوورەكە / سلێمانی