Bachtyar Ali

بەندەر فەیلی بە عەرەبی

وەرگێڕانی عەرەبی ڕۆمانی بەندەر فەیلی لە "دار الخان"ی کوێتییەوە بڵاوبووەوە. ئەم کتێبە لە وەرگێڕانی کاک «ئیبراهیم خەلیل» ـە، ئەمە پێنجەمین ڕۆمانی بەختیار عەلییە کە دار الخان بڵاویدەکاتەوە.

ئەگەر یاخییەکان نەمێنن

نوێترین کتێبی شیعری نوسەر "بەختیار عەلی"ـە

چاپکراوی ناوەندی ڕەهەندە و بۆ خولی شەشەمینی پێشانگای نێودەوڵەتی سلێمانی بۆ کتێب بڵاودەبێتەوە.

"هێماکانی دونیای ڕۆمان"

کتێبی هێماکانی دونیای ڕۆمان، گفتوگۆیەکی درێژە دەربارەی ڕۆمان و هێماکانی لە نێوان هەر دوو ڕۆماننوس نەبەز گۆران و بەختیار عەلیدا. ئەم بەرهەمە لە ماوەیەکی نزیکی داهاتوودا دەکەوێتە بەر دەستی خوێنەران.

خاڵی سەرەکی گفتوگۆکان لەم کتێبەدا، لێدوانە لەسەر شێوازی دەرکەوتنەوەی هێماکان لە تێکستدا، خوێندنەوەی ئەو گۆڕانکاریی و لادان و ڕاڤەکارییانەیە کە بەسەر ڕەمزە گەورەکاندا دێن.

ئەم کتێبە لە بڵاوکراوەکانی ناوەندی رەهەندە

((لای من کەشتی کەرەستەی پەڕینەوە بووە بەرەو جێگایەک، کە لەسەر نەخشەی ڕاستەقینە بوونی نییە، واتە کەرەستەی جوڵەیە بەرەو مەحاڵ. خەونی سەرەکی پاڵەوانەکانی من ئەوە نییە لە شارێکەوە بچنە شارێکی دی، لە وڵاتێکەوە بچنە وڵاتێکی دی، لە سایەی فەرمانڕەوایەکەوە بگوازنەوە بۆ سایەی فەرمانڕەوایەکی تر، بەڵکو مەبەستی سەرەکیان ئەوەیە لە سەردەمێکەوە بگوازنەوە بۆ سەردەمێکی تر، لە شێوە ژیانێکەوە بۆ شێوە ژیانێکی تر، لە واقعێکی تاریک و نەگۆڕەوە بۆ جیهانێکی کراوە و پڕئەگەر. لە دۆخی وەهادا کەشتی وەک کەرەستەیەکی مەجازیی، وەک هێمایەکی شیعریی و ئەفسانەیی بۆ ئەو گواستنەوەیە کاردەکات))

لە کتێبی
هێماکانی دونیای ڕۆمانەوە

دەربارەی ڕۆمانی کۆشکی باڵندە غەمگینەکان کە کاک «ڕاوێژ سەلیم» و «ئوتە کانتێرا لانگ» کردویانە بە ئەڵمانی. ئەم هەفتەیە نوسەر «بەختیار عەلی» دوو کۆڕی لە سویسرا هەیە.

کۆڕی یەکەم
لە «بورگدۆرف» . ڕۆژی هەینی 24 ی ئۆکتۆبەر . سەعات 20. لەم ناونیشانەی خوارەوە:
Spanische Weinhalle - Reich An Kultur
Schmiedengasse 1
3400 Burgdorf. CH, Burgdorf (CH)
کۆڕی دووەم:
لە شاری زیورخ . ڕۆژی شەممە 25 ی ئۆکتۆبەر. «لیتراتورهاوزی زیورخ». سەعات 18. لەم ناونیشانەی خوارەوە.

Literaturhaus Zürich
Limmatquai 62
8001 Zürich

لە هەردوو کۆڕەکەدا، لوسیان لایتس کۆڕەکان دەبات بەڕێوە و ئەکتەر «هیلمۆت فۆگل» تێکستەکان دەخوێنێتەوە.
لە خوارەوە لینکی تایبەت بە هەر دوو کۆڕەکە هەیە.

https://eventfrog.de/de/p/theater-buehne/lesungen/bachtyar-ali-7239904073746436730.html

https://literaturhaus.ch/veranstaltungen/zuerich-liest-bachtyar-ali-die-herrin-der-voegel/

کتێب شار و شانشینی نوسەرە، ئەوەی دەچێتە ناوی دەبێت بزانێت شەقام و کوچەکانی لەسەر خواست و ئارەزووی خوێنەر دروست نەکراون، بەڵکو هەموو ئەم وشە و وێستگە و نیگارانە خولقێنەرێکی تریان هەیە، خواستی تریان لە پشتە، بۆ یەک کەس و یەک سەردەم نەنوسراون، نامەن بۆ کەسێکی نادیار کە دەشێت بەشێکی ئەو کەسە لە تۆدا بێت، وەک چۆن دەشێت بەشێکی دیکەی لە ناو کەسانێکی دیدا بێت، لە سەردەمانێکی دیدا.

ئاوڕەکەی ئۆرفیۆس

چاپی نوێی ئەم کتێبە، کە دەکاتە بەرگی 4 ی کۆی بەرهەمە کۆکراوەکانی نوسەر، لە داهاتوویەکی نزیکدا لە ناوەندی ڕەهەندەوە بڵاودەبێتەوە.

#کاندید بونەوەرێکە تەماحی لە هێزی ئێمەیە بۆ ئەوەی هەبێت، ئەو چارەنوسی خۆی دەداتە دەست ئێمە، تا دواتر دەست بەسەر چارەنوسماندا بگرێت، ئێمە دەبێت جارێک هەڵیبژێرین، تا ئەو بتوانێت بۆ هەمیشە بڕیارمان بۆ بدات...

ئەو تەنیا یەک پرسیارمان لێدەکات «منتان دەوێت یان نا؟». پرسیارەکەی پرسیاری سوبێکتێکی ترساو و دوودڵە، بەڵام سوبێکتێکی ترسناک، سوبێکتێک هەموو شتێک دەکات بۆ ئەوەی خۆی جوانبکات، ئەو هیچ کات ناپرسێت ئێمە کێین، ئێمە لە ڕوانگەی ئەودا مەخلوقاتی بێ دەموچاوین کە گرنگ نییە چیین و چۆن دونیا دەبینین، پرسیارەکە هەمیشە ئەوەیە ئەو کێیە، دەنگدەر هیچ نییە جگە لەو کۆیلە هیگڵییەی کە شەرعییەت بە سەروەری ئەو دەبخشێت. لە ڕاستیدا ئەو بۆشاییەکی ڕەهایە، هیچییەکە کە ناتوانێی خۆی خۆی پڕبکاتەوە، بەڵکو تەنیا لە ڕێگای ئەوانی دییەوە بوونی هەیە.

کاندید ئاماژەیەکە بۆ بوونی ئینسان لە دۆخی بێفۆڕمیدا، بۆ بونەوەرێک کە لە هەموو وجودی پێشینەی خۆی دڵنیانییە، کەسێکە تەنیا بە دەستبەسەراگرتن بەسەر متمانەی ئەوانی دیدا دەتوانێت بوونی هەبێت.

کاندید کاغەزێکی سپی دەهێنێت و دەیەوێت ئەوانی تر ئیمزای بکەن. بوونی کاندید نیشانەی نەبوونی هیچ جۆرە پەیمانێکی کۆمەڵایەتییە. بوونی ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە سیستمی ئێستا تەنیا لەسەر بێدەسەڵاتکردنی ڕەهای مرۆڤەکان لە دەسەڵاتی سروشتی خۆیان دەژی.

گەر «دەسەڵات» دەرکەوتەیەک بێت کە لە هەموو لایەکەوە دێت و لە هەموو جێگایەکەوە هەڵدەقوڵێت، کەواتە مرۆڤەکان هەموو وە بۆ هەمیشە و لە هەموو جێگایەکدا دەبێت خاوەن دەسەڵاتی خۆیان بن، بەڵام کاندید ئەو بونەوەرە یە کە ئەو دەسەڵاتە سروشتییە دەوەستێنێت، کاندید بوونی خۆی لەسەر نەفیکردنی دەسەڵاتی سروشتی ئینسانەکانی دی داڕشتووە.

کاندید بەو مانایە نوێنەرمان نییە، ئێمە بگەیەنێتە دەسەڵات، بەڵکو نوێنەرمانە دوای ئەوەی لە هەموو دەسەڵاتێکمان دەخات. ئەو تەنیا لەسەر نەفیکردنی ڕەهای ئێمە بوونی هەیە، بوونی ئەو نیشانەیەکی گەورەیە کە ئێمە نین.

بەختیار عەلی
پارچەیەک لە وتاری (کاندید)
لە کتێبی: «ئۆپۆزسیۆن و پۆرترێتەکانی»

پشکۆکانی ناو زمان و شیعر
لە کتێبی (شەوێک ئاسمان پڕبوو لە ئەستێرەی شێت) ی بەختیار عەلیدا

پێشەوا کاکەیی

هەموو نەوەیەکی شیعری نوێ و ڕاستەقینە لە هەوڵی تێگەیشتنی قووڵی نەوەی پێش خۆیدا دەبێت. ئەم کتێبەی بەردەستتان کارێکی تیوریی دەنگێکی نوێ و ناسراوی شیعری هاوچەرخی کوردییە، کاک پێشەوا کاکەیی. ئەم کتێبە خوێندنەوە و وردبوونەوە و تێڕامانێکی قووڵە لە دیوانی (شەوێک ئاسمان پڕبوو لە ئەستێرەی شێت)، داوەتێکە بۆ تێڕامان و وردنیگاکردن لە ناوەوەی دەقەکان.
کتێبەکە لە چاپکراوە نوێکانی بنکەی ڕەهەندە و لەوێ دەتوانن بە دەستی بهێنن
ڕەهەند
سلێمانی ـ کاسۆ مۆڵ ـ نهۆمی دووەم ـ دوکانی ژمارە 41

«کۆیلەیەتییەک تەنیا ناتکاتە کۆیلە، بەڵکو برسیشت دەکات» ئەمە مۆدێلی حوکمڕانانی کوردە، لەگەڵ مۆدێلێکی دیکەدا «تۆ هەر کۆیلەیت، بەڵام نان و موچەت دەبێت» ئەمە مۆدێلی کۆیلایەتییە بۆ داگیرکەر. ئەگەر تەماشای وێنەکە بکەیت ئێجگار تراژیدییە، مرۆڤی کورد وەک ئاژەڵێک مامەڵە دەکرێت کە خزێنراوەتە نێو قەفەسێکەوە، مافەکانی لەوەدا بۆ کورتکراوەتەوە ئاخۆ نانی بدرێتی یاخود نا، دەبێت هەڵبژێرێت لەنێوان کۆیلایەتییەکدا تێیدا زۆر برسی نەبێت لەگەڵ کۆیلایەتییەکدا هاوڕێ بێت بە نادڵنیایی و برسێتی.

"بەختیار عەلی"
لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ڕۆژنامەی (هاوڵاتی)

ئێمە دوو حیزب نەبووین، دوو تاعون بووین، دۆستایەتیی یەکمان بکردایە هەر بە بەدبەختیی وڵات تەواودەبوو، دوژمنایەتیی یەکمان بکردایە هەر بە ماڵوێرانی دوایی دەهات، ئێمە هەمیشە دوو قۆناغمان هەبووە، بەپێی مەزاجی سەرۆکەکان ئەم دوو قۆناغە پاش و پێش دەکەوتن. میللەت دەبوو یەکێکیان هەڵبژێرێت، بە ئاشتی مەملەکەت وێرانبکەین یان بە شەڕ.

بەشی «پاسەوانی تەنکەرەکان».
ڕۆمانی «کەشتیی فریشتەکان»-کتێبی سێهەم.
بەختیار عەلی

بۆ من ترسناكە! بەیانی ھەڵبژاردن دەبێت، سەدان ھەزار خەڵك لە كوردستاندا دەنگ دەدەنەوە بە پارتی و یەكێتی، بۆ من وەكو ھاوڵاتییەك ترسناكە لە كۆمەڵگایەكدا بژیم كە بزانم سەدان ھەزار كەس ڕەنگە سەروو ملیۆن كەس دەنگ بدەنەوە بەم دوو حیزبە، لە كاتیكدا سوور دەزانن ئەم دوو ھێزە، تا ئەندازەیەكی زۆر بەرپرسن لە دواكەوتنی ئینسانی كورد، بەرپرسن لە تێكشكاندنی كۆمەڵگای كورد، بەرپرسن لەو ئەزمە ئابووری و قەیرانە ئابوورییەی كە ھەیە، بەرپرسن لەو قەیرانە ئەخلاقییەی كە لە كۆمەڵگای كوردیدا ھەیە، بەرپرسن لە ھەموو ئەو شكستە مێژووییە.

كەچی لەگەڵ ئەوەشدا بە بێ ھیچ وشیارییەكی مێژوویی سیاسی دیاریكراو، دەگەڕێنەوە و دەچنەوە ناو ھەمان گەمە، ئەمە كۆمەڵگایەك دروستدەكات كە لێی بترسیت، واتە كۆمەڵگایەكە ھەڵەكانی خۆی نابینێت، وە ناتوانێت چارەسەری ھەڵەكانی خۆی بكات، وە ناتوانێت ئەم ھەڵانە تێبپەڕێنێت. ئەمەش وا دەكات كە بڕوا و ئیمانت بە كایەی سیاسی تا ئەندازەیەكی زۆر تا بێت لاوازتر و لەقتر بێت.

"بەختیار عەلی"
چاوپێكەوتن لەگەڵ ڕۆژنامەی ھاوڵاتی ٢٠١٨

لەساڵانی رابوردوودا دەسەڵات هەمووانی بەوە فریوداوە گوایە خەونەکان و ئاوات و ئومێدەکانی کورد هەموو یەکە، ئێستا دەبێت ڕوون بزانین ئەوەی شکستی هێناوە مرۆڤی کوردو خەونی هاووڵاتیانە، نەوەک حوکمی ئەو دەستە ئەرستۆکراتەی فەرمانڕەوایی دەکەن. بگرە لەساڵانی رابوردوودا ئەم دەستەیە سیاسەتە ترسناکەکانی خۆیان بەسەرکەوتوویی پیادەکردوە.

1- ئۆپۆزسیۆنیان لەکوردستان گۆڕی بۆ قەرەقۆزێک، شایەنی گاڵتەو پێکەنین بێت.
2-بۆ هێزە ئیقلیمییەکانی وەک تورکیا و عێراق و ئێرانیان سەلماند، ئەمان هێزێکی وەها کوردپەروەر نین هەڕەشەیەک لەسەر ئەوان دروستبکەن.
3-لەڕێگای میدیاکان و سۆشیال میدیاوە نەفامی و دواکەوتوویی و گەمژەییەکی بەرنامەڕێژکراوو پلان بۆ دانراویان بڵاوکردەوە، لەو رێگایەشەوە بنەماکانی کۆمەڵگایەکی دواکەوتوویان چەسپاند.
4- دەسەڵاتی کۆمپانیاکانی خۆیان لەهەموو کەرتە ئابوورییەکاندا قایمکردو جۆرە ئابوورییەکی کۆنتڕۆڵکراو و مۆنۆپۆڵکراویان خوڵقاند.
5- هەموو شوناسە سیاسییە بچوکەکانیان لەناو خۆیاندا تواندەوە.
6- شتێکیان نەهێشت ناوی کۆمەڵگای مەدەنی بێت، بواری گشتییان تەسلیم بەهەندێک هێزی بچووک و کۆنزەرڤاتیڤ کرد، کۆمەڵگایەکی لێکدابڕاویان دروستکرد کەتێکڕا خەریکی لێدان و سوکایەتیکردنە بەیەک، لەزۆر جێگادا مینبەرەکانیان دایەدەست دواکەوتووترین و ترسناکترین و شەڕانگێزترین جەشنە بیرکردنەوەی سەلەفی، کەپرۆسەیەکی پەلامارو تۆقاندنی بەرنامەڕێژکراو و ئاڕاستەکراو دەبەنبەڕێوە.
7- کارێکیان کرد توانا راستەقینەکان هەموو کۆچ بکەن و هیچ گەنجێکی هوشیار نەتوانێت لەو فەزا داخراو و ترسناکەدا بژی.

بەبڕوای من دەسەڵاتی کوردی خۆی حەزدەکات ئەو هەستە دروستبکات، گوایە شکستیان هێناوە و زۆریان نەماوە و ئیدی بەو نزیکانە لەکۆڵ خەڵک دەبنەوە، ئەوەش جۆرە تلیاک و بەنج و ئەفیونێکە پەیوەندی بەواقعەوە نییە. دەسەڵات نەیویستووە بەهەشت دروستبکات تابڵێین شکستی هێناوە، ویستویەتی دۆزەخ دروستبکات و لەوەشدا سەرکەوتوو بووە.

"بەختیار عەلی"
لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ڕۆژنامەی (هاوڵاتی)

کۆمەڵێک وێنەی کۆڕەکەی ئەمڕۆی شاری هێلسنکی، دەربارەی دواهەمین ڕۆمانی نوسەر (نەفرەتی نەوباهاران) .

بۆ بەیادهێنانەوە

ڕۆژ ی چوارشەممە 11 ئەیلول بۆ گفتوگۆکردن دەربارەی ڕۆمانی «نەفرەتی نەوبەهاران» بەختیار عەلی لە هێلسنکی دەبێت، کۆڕەکە لە کتێبخانەی ئیتاکێسکوس لە هێلسنکی پایتەختی فینلەند سازدەکرێت. ئێوارەکە تەرخانە بۆ دیالۆگ لەگەڵ ڕۆماننوسدا، دەربارەی دوا کاری ئەدەبی خۆی.
گفتوگۆکان بە زمانی کوردی دەبن و کاتژمێری 18 دەست پێدەکات.

ئێمە نەوەیەک بووین دەمانویست سیاسەت ئازادمان بکات، ئێستاش پێدەچێت خەڵکی لەسەر هەمان هەڵەی خۆیان سوور بن، سیاسەت تەنیا کەرەستەیەکە لە ناو دەیان کەرەستەی تردا، مرۆڤ ناتوانێت تەنیا بە سیاسەت یاخود هەر بە سیاسەت ئازاد بێت…

بولبولیار تۆ لە من باشتر دەزانیت، مرۆڤ گەر قەڵەمێکی هەبوو مانای ئەوە نییە دەتوانێت کتێبێک بنوسێت، مەنجەڵێکی هەبوو مانای ئەوە نییە دەتوانێت چێشت لێنێت. خەڵکی وڵاتەکە وا چۆتە مێشکیانەوە گەر حیزبێک هەبوو، گەر سیاسییەک هەبوو دوایکەوتن و سوژدەیان بۆ برد دەتوانن ئازاد بن، وڵاتەکەی من و تۆ پڕە لەو درۆزن و ڕیاکارانەی کە شەو و ڕۆژ ئەم درۆیە بڵاودەکەنەوە، بەشێوەیەک هیچ کەس هیچ گومانێکی لە ڕاست و دروستیی ئەو ڕێگایە نەماوە.

من لە زیندان زۆر بیرم لێ کردەوە، هەڵەی کوشندەی من ئەوە بوو کە ئامادە بووم لە پێناوی ئازادیدا ببمە کۆیلە. ترسناکترین جۆری کۆیلە ئەو کەسانەن کە لە پێناوی ئازادیدا دەبنە کۆیلە، وەک من، چونکە پلەی خەیاڵات و خۆبەڕاستزانینمان ئێجگار گەورە دەبێت… خۆت لەگەڵمدا ژیاویت، هەموو ژیانم لە پێناوی ئازادیدا کۆیلە بووم.

مرۆڤ دەبێت سەرەتا ئازاد بێت، شۆڕش بە ئازادی کۆتایی نایەت، بە ئازادی دەست پێ‌ دەکات. ئەو مرۆڤانەی کە هەمیشە ئامادەن کۆیلە بن هیچ شۆڕشێک ناتوانێت ڕزگاریان بکات، زۆرمان دەوێت تا بتوانین شۆڕش بە ئازادییەوە گرێ بدەین، بە بڕوای من ئەو ڕێگایە سەخت نییە، ئەفسانە نییە، خەیاڵات نییە، بەڵکو ئەم ڕێگایەی تریان ئەفسانەیە.

دونیای ئازاد پێش مرۆڤی ئازاد لە دایک نابێت، بە پێچەوانەوە، ڕێگا گەورە و مومکینەکە ئەوەیە مرۆڤی ئازاد پێش دونیای ئازاد لە دایک بێت، بەڵام مرۆڤەکان وا ڕاهاتوون سوژدە بۆ بتێک ببەن تا ئازادیان بکات.

"بەختیار عەلی"
وەفای ڕەفعەت بەگ بۆ هۆشەنگ بولبولیار
له ڕۆمانی "کەشتیی فریشتەکان" ٣

وێنەکە: دوای ڕاپەڕینی ١٩٩١
ئەمنە سوورەكە / سلێمانی