Davronbek Tojialiyev sahifasi

Сафедшох чўққисига Тошкент вилоятининг Бўстонлиқ туманидаги сўлим қишлоқлардан бири Нанайдан чиқилади. Чўққининг мағрур қоялари қишлоқдан кўриниб туради. Аввалига Аксарсой дарёси бўйлаб 3 км юрилиб, ўрмончилар постидан ўнгга бурилиб, тоққа кўтарилади. Дастлабки кўтарилиш анча кескин, лекин олмазор, ёнғоқзор боғ ичидан ўтади. У ёғига тоғнинг қирраси бўйлаб фақат юқорига юрилади. Кўтарилишнинг аксар қисми тиканакзор, бутазор, одам бўйи ўтлар ичидан ўтади.

Денгиз сатҳидан 2300 метр баландликдан қорли ҳудуд бошланади. Ўтган ҳафтадаги ёғингарчилик бу жойларга қалин қор шаклида тушибди. 2500 метр баландликда қор қалинлиги 50 сантиметрга етади. Бу сафар 2555 метр баландликкача кўтарилдик. У ёғига кескин қияликдаги кулуар орқали кўтарилиш жуда хавфли.

“Сафедшох” тожикча сўз бўлиб, оқ шох, оқ қоя деган маъноларни билдиради. Дарҳақиқат, қор тушиб, чўққи янада чирой очибди. Уни яқиндан томоша қилиш эса ўзгача завқ: мудҳиш гўзалликни ҳис қиласиз. Маҳаллий туристлар чўққини “Красотка” (соҳибжамол) деб ҳам аташади.

Батафсил видеоси: https://www.youtube.com/watch?v=nS_n-0WG7qw

Қўшопар шаршаралари – бир-биридан 100 метр масофада жойлашган икки шаршара. Улар худди бир кишининг икки гўзал қизи бору, қайси бири чиройлилигини ажратолмайдиган даражада. Мен уларни опа-сингил шаршаралар деб атадим. Аввал юқоридаги опа шаршарага кўтарилдим. Денгиз сатҳидан 1950 метр баландликда жойлашган ушбу шаршара икки поғонали, баландлиги тахминан 40 метр атрофида. Шаршара атрофида камалак жилваланади. Ошиқиб кетиб, шаршара ичига кириб чўмилиб ҳам чиқдим.

Сингил шаршара денгиз сатҳидан 1870 метр баландликда жойлашган бўлиб, 4 поғонали, баландлиги 50 метрдан ошади. Шаршара остида тушлик қилдик. Шаршара остига киргандан кейин қуёшда исинайлик деб пастроққа тушгандик. Бир пасда соя етиб келди. Демак, бироз шошилиш керак, кейинги шаршарагача куннинг ёруғ қисмида етиб олиш керак.

Бу ёғига йўл тоғнинг қияликлари бўйлаб ўтади. Қарасангиз йўл кўринмайди, лекин тор сўқмоқ мавжуд. Шу сўқмоқ бўйлаб, бир неча қир ошиб, Обипар шаршараси устидаги довонга етиб келдик. Йўлда қоялар орасида яна кичик шаршараларни кўрдик. Довондан пастга – шаршарага тушиш бироз ноқулай: одам бўйи тиканаклар орасида ўтишга тўғри келади.

Юқоридан Обипарнинг бир шохи кўринади. Тахминан 60 метр баландликдан оппоқ сув томчилари пастга тушмоқда. Пастга тушганимизда шаршаранинг иккинчи шохи ҳам кўринди. Икки шох бирлашиб, ягона шаршарани ҳосил қилмоқда. 1750 метр баландликда жойллашган, тахминан 75 метрлик шаршаранинг ости сирли қўрғонни эслатади: чор атрофи баланд қоялар, ўртада шаршара, ва сув чиқадиган тор йўлак. Шаршара ҳосил қилган парлар ажиб эртакмонанд манзарани ҳосил қилади. Шу боис ҳам Обипар деб номоанган бўлса керак.

Шаршаранинг дилгир сувларида таҳорат қилиб, намозни ўқиб олдик. Бу ёғига яна тошлоқ йўллар билан пастга йўналдик. Йўл-йўлакай пишган қорағат, дўлана, тоғолма, олчалардан еб кетдик. Кийикўт, ялпиз, наъматак, майда дўлана тердик ва сой бошида ҳақиқий тоғ чойини дамладик. 14 километрлик бу осон бўлмаган сафардан сўнг тоғ чойи кўнгилга малҳам бўлди. Шом маҳали машинамизга тушиб келдик.

2024 йил 12 октябрь,
Тошкент – Бўстонлиқ – Полвонак

Батафсил видеоси: https://youtu.be/KAGLmC1iTHc

Полвонак қишлоғига икки километр етмасдан машинани жойладик. Чунки қайтишда Обипар дараси бўйлаб тўғри машинага тушамиз. Асфальт йўл бўйлаб, юқориладик. Ҳозир саёҳат мавсуми бўлмагани боис машиналар деярли йўқ. Пастда оқаётган Пском дарёсининг шарқироқ овозию, қушларнинг чуғур-чуғури билан сердарахт Полвонак қишлоғига пиёда кириб бордик. Бирин-кетин ёққан ёмғирлар сабабми, худди баҳор қайта келганга ўхшайди – боғлар орасидаги тупроқ кўм-кўк барра ўт билан қопланган.

Биринчи манзилимиз – Полвонак шаршараси. Маҳаллий саёҳатчилар “яшил шаршара” деб ҳам аташади. Шаршарага олиб тушадиган сўқмоқ бир онахоннинг боғ-ҳовлисидан ўтаркан. Онахондан рухсат сўраб, йўл сўрадик. Тоғ одамлари жуда бошқача-да, онахон уйига таклиф қилиб чой тайёрлигини, боғдаги олмалардан олишимизни айтди. Ўғлини чақириб, йўлни кўрсатиб қўйди. Пском дарёсининг нариги қирғоғида яна 3 та шаршара кўринди.

Полвонак шаршарасига йўл дарахтзор оралаб ўтаркан. Йўлда олча, дўланалар ғарқ пишибди. Ёнғоқзор орасидан шаршаранинг ёқимли овози эшитилди. Бекорга яшил шаршара дейишмас экан – салқин дарахтзор орасида кўм-кўк сувўтлари бағридан сокин тушаётган сувлар ҳар қандай одамнинг баҳри дилини очади. 15 метр баландликдан тушадиган уч поғонали ушбу шаршара ҳақиқий мўъжизанинг ўзи. Шериклар кетгиси келмай қолди. Бу ҳали бошланиши, олдинда ҳали бунданам гўзал шаршаралар кутаётганини айтдим. Қайтишда онахонга икром қилиб, дуоларини олдик. Онахон қўярда қўймай, бир халтага олма, олхўри, ёнғоқларни тўлдириб берди.

Онахоннинг ҳовлиси қаршисида қабристон бор. Шу ердан юқорига, дарага йўл кетган. Одамларнинг ҳовлилари тугаб, аввал ўнг, кейин чап тарафга дара бўйлаб сўқмоқ кетган. Шу йўл билан юқорига кўтарилишни бошладик. Бу ёғига тупроқ йўлнинг ўзи йўқ. Тош ва шағал уюмлари бўйлаб кўтариламиз. Қаршимизда Угом тизмасининг баланд, мағрур қоялари. Узоқдан шаршара сувлари қорайтирган доғ кўринади. Шериклар “бу намунча тепада, тик жойдан қандай чиқамиз” дея хавотирланишади. Мен пастдан шундай кўринишини, борар йўл мавжудлигини айтаман.

Бундай тошлоқ йўл аввалига зерикарли туюлади, лекин Яратганнинг бу яратиқларини томоша қилиб, тафаккур қилиб борсангиз, ғайратингиз янада жўшади. Яхши ҳамроҳларнинг суҳбати эса йўлни яқин қилади. Дарадаги бу тошлар неча минг йиллик тектоник ўзгаришларнинг натижасидир. Бир замонлар бу ерда вулқон отилган, унинг лаваси шу дара бўйлаб оққан. Бундан ташқари, турли зилзилалар, емирилишлар, кўчкилар сабаб юқоридан тошлар ажралиб, шу дарага тушган. Шу боис ҳам эрта баҳор пайтлари бу дарада юриш хавфли, исталган пайт қор кўчиб, ўзи билан тошларни ҳам юмалатиши мумкин. Ёз-куз мавсумида бундай хавф кам, лекин барибир эҳтиёт чораларини кўриш зарар қилмайди.

Тахминан 3 километр юриб, 500 метр кўтарилганимиздан кейин, денгиз сатҳидан 1480 метр баландликда кичикроқ шаршарани учратдик. 5 метр баландликдаги шаршара остида нонушта қилдик. Бу ёғига дара янада торайиб, нишаблик баландлашиб борди. Опар шаршарасига яқинлашганимизда пастроқда кичик шаршараларни ҳам кўрдик. Юқоридаги шаршаранинг маҳобати муҳташам.

Денгиз сатҳидан 1650 метр баландликда жойлашган Опар шаршараси қарийб 70 метрлик тик қоядан тушади. Шу ердан йўлнинг энг қийин участкаси бошланади. Жуда тик бўлган тоғ йўли бўйлаб қояни айланиб ўтишга тўғри келади. Ниҳоят, юқоридан нисбатан яхшироқ сўқмоқ йўли кўринди. Шу билан кейинги дарага, навбатдаги шаршаралар томон йўлга тушдик.

Орқамиздан Пском тизмасининг Тавалган, Пиёзак, Падар ва Чадак чўққилари кўринади. 3000 метрдан баланд бу чўққиларга қор тушибди. Тошлоқ йўл бўйлаб яна юқорилаймиз. Денгиз сатҳидан 1760 метр баландликда уч шохли шаршарага дуч келдик. Юқорида катта шаршара ҳам кўриниб турибди. Яна 200 метрча юқориласак, бас – бугунги энг юқори манзилга етамиз, уёғи пастга тушиш.

Бўстонлиқ туманининг Қозоғистонга туташ Угом тоғлари ўзининг баланд чўққилари, кўлу шаршаралари билан ажралиб туради. Аввалроқ икки баланд шалола қўшилиб, гўзал манзара ҳосил қилган Обипар шаршарасига бориб, маза қилгандим. Ўшанда Обипардан юқорида янаям гўзал бир нечта шаршаралар мавжудлиги, лекин уларга етиб бориш қийин ва хавфли эканини айтишганди.

Шанба куни Угом тизмасидаги ана шу гўзал шаршараларни ўзимиз учун кашф этиш мақсадида йўлга тушдик. Чорвоқ сув омборининг юқоридан Сижжак, Нанай ва Қорабулоқ қишлоқларидан ўтиб, Полвонакка яқинлашдик. Эрталабда Чорвоқнинг суви тўқ ложувард рангга бурканибди. Пском дарёсининг сув омборга қўшилган жойида балиқчи қушлар, ўрдаклар базм қилмоқда.

Шанба куни Тошкент вилоятининг Оҳангарон тумани Янгиобод шаҳарчаси атрофидаги тоғларга сафар қилдим. Янгиобод сайёҳлар базасидан бошланган сафар давомида 2335 метр баландликдаги Пионерлар (Пионерский) ва 2502 метр баландликдаги Номсиз чўққига чиқиш насиб эди. Жами 10 км юриш ва 1200 метр кўтарилиш бўлди. Қайтишда Чилтонсой шаршарасига тушдик.

Батафсил видеода: https://www.youtube.com/watch?v=42VKv1m0uKw&ab_channel=DavronbekTojialiyev

2000 метр баландликда йўлимиз арчазор оралаб ўтди. Куз бўлгани учун атрофдаги ўт ўлан ва буталар аллақачон сариқ рангга бурканган, лекин арчаю қарағайларнинг яшиллиги кайфиятингизни кўтаради. Об ҳаво ҳам айни сафарбоп: 13 18 градус. Тоғнинг довонли жойларида шабада, айрим жойларида ёқимли шамол эсади.

Оқкўл чўққисигача фақат бир жойда қияроқ кўтарилиш бор, қолган қисмида кескин кўтарилишлар йўқ, бир маромда бемалол чиқиш мумкин. Соат 10:30 да чўққига кўтарилдик. Денгиз сатҳидан 2886 метр баландликдаги бу чўққи худдики Чотқол тизмалари орасига яширинган жавоҳирдек – чор атрофи Чотқолнинг баланд тоғлари билан ўралган.

Чўққининг этагида узоқдан худди пичоқ билан кесилгандек оқиш вертикал участка кўзга ташланади. Оқтошнинг ости ҳовуз. Ҳозир бу ерда сув қуриган. Баҳор пайтлари юқоридаги қорлар эриб, шу ерга тўпланади ва кичик кўл ҳосил бўлади. Чўққининг номи ҳам ана шу кўлдан олинган: Оқкўл.

Соат 11:00 да кейинги чўққи – Иметей томон йўлга чиқдик. Иметей Оқкўлдан бироз пастда жойлашган, лекин орада кўтарилишлар ҳам учрайди. 2830 метр баландликдаги супада чўпонлар манзилига дуч келдик. Куз келиб, қўйларни олиб тушишган, шекилли, ҳеч бир жон кўринмади. 2800 метрлик яна бир номсиз чўққидан тушганимизда қаршимизда Иметей чўққиси кўринди.

Тоғлар усти бўйлаб ўтган қарийб 3 километрлик йўлни бир ярим соатда босиб ўтдик. 2731 метр баландликдаги Иметей чўққисида тушлик қилдик, қайноққина қаҳва ичдик. Озгина дам олгач, тушишга қарор қилдик. Дарвоқе, чўққининг номи ажойиб: ўзбекча ҳам, қозоқча ҳам, тожикча ҳам эмас. Қандайдир юнонча, лотинча номларни эслатади. Афсус, бирон манбада бу номнинг этимологиясини топа олмадим.

Иметейга келишда Номсиз чўққининг чап тарафи бўйлаб келгандик, қайтишда ўнг тарафидан қулайроқ сўқмоқдан юрдик. Чўпонлар манзилига чиқадиган довондан пастга иниб, Оқкўлга чиқмасдан йўлни кесиб чиқишга қарор қилдик. Аввалига яхши сўқмоқ йўл билан юрдик, кейин эчки ва қўйлар юрган ноқулай сўқмоқлар билан амаллаб келган йўлимизга тушиб олдик.

Йўлда дам олишлар билан тўрт ярим соатда машинагача тушиб келдик. Қайтишда Оқсоқота шаршараси сафаримизга бонус бўлиб қўшилди. 15 метр баландликдан оқиб тушадиган шаршара худди сочнинг икки кокилига ўхшайди. Шаршара суви муздек. Қуёш чиқиб турганида ичига тушиб чиқардим. Оқсоқотасойда ювиниб, янада салқинлаб, Тошкент сари йўлга тушдик.

2024 йил 8 сентябрь
Тошкент – Кумушкон – Оқсоқота – Оқкўл Иметей

Видеоси: https://youtu.be/t52N2Xa3Q2Q

Якшанба куни ўзим учун янги манзилни кашф этдим. Ривоятларда уч қозоқ авлиёси сифатида келган Оқосоқота, Нурекота ва Суренота манзилларининг ўртасида Тошгаза, Иметей ва Оқкўл чўққилари яшириниб туради. Шу бетакрор жойларни кўриш учун саёҳатчи шериклар Ҳамид ака, Аббос, Илдар, Абдурауф билан йўлга чиқдик.

Манзилгача бориш учун Чирчиқ орқали кетиладиган эски асфальт йўлини эмас, Паркентнинг Кумушкон қишлоғидан юриладиган тоғ йўлини танладик – шуниси яқинроқ экан. Лекин йўлтанламас машинаси бўлмаса бу йўлдан юришни тавсия қилмайман: тош, шағал, тупроқ ва қалин чангдан иборат йўл уловингизни қийнаб қўяди, икки учта жойда сойдан ўтилади.

2 соат йўл босиб, Оқсоқотасой дарёсидан ўтиб, яна 8 километрча юриб машинани жойладик. Бомдод вақти бўлган, ҳали қуёш чиққани йўқ, ғира ширада сафарни бошладик. Денгиз сатҳидан 1600 метр баландликда йўлнинг бошланиши бироз қийин кечди. Тоғнинг текисроқ қисмига чиқиб олиш учун қияроқ жойдан кескин кўтарилишга тўғри келди.