رویِ جلد خوشمزه مجله نیویورکتایمز و روایت یک روزنامهنگار از اعتیادش به مواد قندی و شیرینیجات
❞ در نگاه اول نمیتوانید انکار کنید که این یک دیزاین خوب و گیراست... اما چرا؟ در ادامه مایلم از منظر دانش مغز و علوم شناختی، به بررسی مفاهیمی در اینباره بپردازم. این در حقیقت کوششی خواهد بود برای نمایش اهمیت شناخت کارکردهای مغزی، برای دیزاینرها و هنرمندان.
✎ تصویر خوراکیها به ویژه خوردنیهای پُرکالری مانند آنچه در این اثر به نمایش گذاشته شده، منجر به فعالسازی سامانه پاداش مغز (Reward System) و ایجاد واکنشی متمایز میگردد؛ ترشح هورمون لذت یا همان دوپامین، اشتهای بیننده را برانگیخته و حتی اگر واقعاً گرسنه نباشید میل به خوردن را در شما تقویت میکند.
به محض مشاهده تصویر، قشر بینایی (Visual Cortex) که در پشت مغز قرار دارد، فرآیند ادراک اولیه را به جریان انداخته و شروع به ارزیابی ویژگیهایی مثل رنگ، شکل، بافت و حتی زمینه اثر نموده و بهطور خودکار ذهن را به سمت تشخیص «غذا» هدایت میکند. این فرآیند سیگنالهای نیرومندی به سایر نقاط مغز مانند آمیگدال و هیوکامپ میفرستد که دستآخر، به بازیابی احساسات، تجارب و خاطرات گذشته شما و شکلگیری مفهوم «خوراکی خوشمزه» در ذهن میانجامد. مدل شناختی شبکههای معنایی (Semantic Networks) توضیح میدهد که مفهوم غذا یا خوراکی، یک گره یا دستهبندی در ذهن شماست که به احساسات، خاطرات و مفاهیم مرتبط با آن، مانند «گرسنگی» متصل میشود؛ پس طبیعی است که با دیدن تصویر غذا، احساس گرسنگی کنید.
از سوی دیگر، تصاویر جذاب و غیرمنتظره (مثلاً چیدمان اغراقآمیز شیرینیجات در اینجا) میتواند فرآیند توجه انتخابی (Selective Attention) در مغز را فعال کند. با استناد به نظریههایی مانند مدل فیلتر توجه (Broadbent’s Filter Model) مغز از میان انبوه اطلاعات بصری، مواردی را که مرتبط با نیاز یا لذت هستند در اولویت میگذارد؛ بنابراین حتی اگر در حال انجام کار دیگری باشید، این تصویر قادر به درگیر ساختن توجه غیرارادی و انحراف ذهن شما خواهد بود.
✎ جمعبندی آنکه بر اساس نظریه کدگذاری پیشبینیکننده (Predictive Coding) در علوم اعصاب، مغز ما همواره در حال پیشبینی و بهروزرسانی نتایج بر اساس ورودیهاست؛ بنابراین با دیدنِ غذا، مغز، ناخودآگاه پیشبینی میکند که خوردن آن چه احساسی خواهد داشت. این پیشبینی میتواند با تأثیرگذاری بر روی رفتار، ما را به سمت اقدام (مثلا سفارش غذا) سوق دهد؛ فرآیندی که به عقیده من، همان کارکرد و هدف تبلیغات را محقق میکند. ― محمدرضا جاوید