Tanqidiy fikrlash bo'yicha mashq — orada inglizcha tibbiy atamalarni ham o‘rganamiz.
Barcha chop etilgan klinik yoki eksperimental tadqiqotlarni o‘qib, ulardagi natijalarga ko‘r-ko‘rona ishonish kerakmi? PubMed ro‘yxatida bo‘lsa-chi? Scopusda bo‘lsa-chi? Chop etilgan maqolalarga ishonch darajasi qanday bo‘lishi kerak? Ushbu savollarga bir maqola misolida javob berishga harakat qilamiz. (Agar o‘qishga vaqtingiz bo‘lmasa, Instagramda video post qilganmiz, 2 daqiqa vaqt ajratib ko‘rib chiqing.)
Tahlil qilinadigan maqola nafaqat nufuzli jurnalda chop etilgan, balki tibbiyot faniga doir katta adabiyot xazinasi sifatida tanilgan PubMed’da ro‘yxatga olingan. Ustiga-ustak, ClinicalTrials.gov’da ham qayd qilingan — ya’ni ma’lum bir darajadagi mavqega ega. Demak, boshladik.
"Raisins compared with other snack effects on glycemia and blood pressure: a randomized, controlled trial" — ya’ni mualliflar tadqiqot ishtirokchilaridan tasodifiy tanlangan guruhga mayiz berishgan, qolganlarga esa boshqa "sneklar" (inglizcha, snack — mayda-chuda ovqat, gazaklar) iste’mol qilishni tavsiya etishgan. Ishtirokchilar 12 hafta davomida nazorat qilingan va tadqiqotning boshida, oxirida hamda 4- va 8-haftalarda qondagi shakar miqdori va qon bosimi o‘lchangan. Xulosa qilib aytganda, tadqiqotning asosiy "messaji" (inglizcha, message) — mayizni muntazam iste’mol qilish glikemiya va yurak-qon tomir kasalliklari xavf omillarini, shu jumladan qon bosimi darajasini kamaytirishi mumkin.
Birinchi savol: haqiqatdan ham ushbu mo‘jizaviy klinik ta’sirni qo‘zg‘atuvchi omil mayizlarmi? Yoki ikkinchi guruhdagi "sneklar" zararli bo‘lib, glikemiya va qon bosimi darajalarining "yomonlashishiga" olib kelganmi? Bu savolga tadqiqot matnidan javob topish qiyin. Nega? Chunki uchinchi, ya’ni hech narsa iste’mol qilmagan, "toza nazorat" guruhi yo‘q. Ammo biz ushbu "sneklar" ro‘yxatini topib ko‘rishimiz mumkin. Bu ma’lumot ClinicalTrials.gov’da berilgan. E’tibor bilan qarasangiz, tadqiqotchilar tomonidan ishtirokchilarga taklif qilingan "sneklar" ro‘yxati quyidagicha: Keebler® Cheez-It® Crackers, Fudge Shoppe® Grasshopper® Cookies, Fudge Shoppe® Mini Fudge Stripes™ Cookies, Nabisco Chips Ahoy! Baked Chocolate Chip Snacks, Honey Maid Cinnamon Roll Thin Crisps, Lorna Doone Baked Shortbread Cookie Crisps, Oreo Baked Chocolate Wafer Snacks, Pepperidge Farm® Goldfish® Baked Snack Crackers. Axir, bu "sneklar"ning barchasi zararli-ku ("junk food")? Demak, bizning birinchi xulosamiz shuki, tadqiqot dizayniga e’tibor bersak, u tadqiqot natijalarini "yaxshilashga" qaratib tuzilganligini sezish mumkin.
Ikkinchi nuqta: g'alati dizaynga ega bo'lgan tadqiqotda, manfaatlar to'qnashuvi bor bo'lishi mumkinmi? Yana o‘sha ClinicalTrials.gov’ning "Collaborators and Investigators" (Hamkorlar va tadqiqotchilar) degan joyida, ushbu tadqiqotning hamkori sifatida "California Raisin Marketing Board", ya’ni Kaliforniya mayiz marketing kengashi ko‘rsatilgan. Bu bizning xulosamizni yanada jiddiylashtiruvchi omil. Tadqiqot kuchli manfaatlar to‘qnashuviga ega.
Qizig‘i shundaki, aynan shu maqolaga asoslanib, ko‘plab tibbiy blogerlar kontent yaratmoqda... Undan tashqari, bunaqa tadqiqotlar tiqilib yotibdi. Chunki, hozirgi kunda "tibbiy tasdiqlangan" degan tamg‘a katta kuchga ega, ovqatlarning marketing jozibasini oshirishga xizmat qiladi.
Ho'sh, bu tadqiqot qanchalik to‘g‘ri dizaynlangan? (inglizcha, research/experiment/study design — tadqiqot maqsadiga erishish uchun oldindan rejalashtirilgan va qat’iy nazorat qilinadigan usullar va protseduralarni o‘z ichiga olgan tartibot). Shu savolga doir fikrlaringiz bilan bo‘lishing.
