دەرووناسی و پەروەردەی منداڵ

کەواتە با لە دەوری یەک کۆبینەوە ، مانایەک لە خۆماندا بدەین بە شتەکان ، هەزاران ساڵە کرمێک ، هەزارپێیەک لە دەرەوەی خۆی بەدوای مانادا ناگەڕێت ، لێگەڕێین خەڵکی سەبارەت بە ئێمە چی دەڵێن و چۆن بیر دەکەنەوە ، مەرج نییە ئەوەی ڕانج ڕۆڤەر و پۆست و پلە و پایەی و پارە و قەسر و کۆشک نییە شکست خواردووبێت ئەوەی پێڵووی ڕانەکێشاوە جوان نەبێت ، لە ڕاستیدا شکست خواردوو کەسێکە کە لەم راگوزەرەدا بۆ گەیشتن بە ڕەزامەندی ئەوانی تر و سیستەمەکە ئازارێکی زۆری خۆی و ئەوانی تریش دەدات ، بەڵام بەتەنها لۆمەی قوربانی ناکرێت ، چونکە هەموومان لەم تاوانەدا بەشدارین ، یەکتریمان خستۆتە ژێر داواکاری زۆرەوە و کەسیشمان پێی ڕاناگەین.

کورد ئێژێت (یەک تروسکای چاو ، لە سەد گۆچان باشترە) چونکە ڕوناکی لە خۆتەوە وەردەگرێت.

سەد هەزاری خۆت باشترە لە ملیۆنێک دۆلار کە وەک گۆچان خەڵک بۆت دادەتاشێ و بە نابینایی ڕێی پێدەکەیت تا دەکەویتە دەیان چاڵی ژیانەوە ، یەک لوتی دەستکاری نەکراوی خۆت کە بەجوانی هەناسەی پێدەدەیت باشترە لەوەی خەریکە دەخنکێت تەنها بۆ رەزامەندی خەڵک ، یەک مانای بچوکی ژیانت (منداڵەکەت ، هاوسەرەکەت ، تەندروستیەکەت ، ساغ و سەلامەتیەکەت) لەسەد مانای گەورەی ئەوانی تر ، کە پێت دەڵێن و بۆت دیاری دەکەن مانادارترە.
.......................................
داخی پەیجەوان و مایک بەدەستیش لە زیادکردنی ئەم ئازارە با لەولاوە بابوەستێ بۆ کاتێکی تر، حەمدی وتەنی :-

(ئەم باری منە ، بیخە سەرشانی فەلەک،جا
ئەو وەختە دەزانێ کە دڵم چەندە ، کەشەنگە) یان غەمناک و تەنگە.

نوقتە سەری دێڕ ....
............................................
*کۆمێنتی یەکەم

مرۆڤ چۆن دەستی دەچێتە خۆی ،
خۆکو*ژی ، لە نیوان (مانا و بێ مانایی)دا
.........................................
١- ژمارەی ئەو مرۆڤانەی کە لەژێر بەنج و بێهۆشکردنا هەڵناستنەوە هیچی کەمتر نییە لەوانەی بە پەت و دەرمان خۆیان دەکو*ژن ، لەبەر یەک هۆکاری سادە ئەویش ئەوەیە ، کە پێوەرەکان خەڵک بۆت دیاری دەکەن نەک دەروونی خۆت ، ئەوان پێت دەڵێن ئەمڕۆ مۆدی (لوتی بەرازییە) یاڵا بۆ ژێر چەقۆ و بەنج ، دواتر پێت دەڵێن ئەمڕۆ مۆدی پێڵو بڕین و چەناگە تیژ کردن و ددانی کەروێشکی و زەرع و گەدەبڕینە ، یاڵا بۆ ژێر بەنج ، ئەوانەی لەژێر بەنجدا هەڵناستنەوە ، هەمان ئەو مرۆڤانەن کە لەژێر باری سەختی ژیاندا هەڵناستنەوە.
پرسیارەکە ئەوە نییە کە خەڵک چۆن دەستی دەچێتە خۆی و خۆکو*ژی دەکات؟ ، پرسیارەکە ئەوەیە کە هەمووان چیان لەیەکتری دەوێت ؟
...........................................
٢-خراپترین ئارگۆمێنتێک کە لە سالانی ڕابردوو تەرویج و برەوی پێدەدرێت ئەوەیە (کە مرۆڤ لاشە و جەستە و ڕۆحی هی خۆیەتی چی لێدەکات کەس بۆی نییە تەداخولی تێدا بکات) پێم وایە ئەم بابەتە لەسەد شوێنەوە ئەکەوێتەوە بەر ئارگۆمێنتی دژەکەی و بە دەیان بەڵگەی زانستی و لۆژیکی دەپوچێتەوە (کە ڕەنگە لێرەدا دەرفەت نەبێت بە وردی باسی هەمووی بکەین) :- بەڵام سادەترینیان

*(پێکەوە ئازار بچێژین باشترە لەوەی پێکەوە شادی بگێڕین- suffering together more important than celebrating together) لەم لۆژیکەوە بۆمان دەردەکەوێت شادی بڕێکی زۆری تاکە کەسییە ، کەچی ئێمە لە شادییەکاندا زیاتر بە دەوری یەکەوەین وەک لە کاتی کەوتن و شکست و دڵتەنگیەکانمان ،
دورین لەیەکتری تا ئەو کاتەی هەواڵەکە دەبیستین و دەکەوینە بەردەم ڕاچلەکاندنێکی گشتی و ترسی ئەوەمان لێدەنیشێت ، ئای لەوە! ئەو کەسەی کە ئەوەی بەسەر هات ، خۆ ئەوە ئێمەین ، ئەزانی ژیانی منیش هەمان شتە ؟ یان خەریکە بەهەمان ڕێگادا دەڕۆم ؟
بەو مانایەی شادی کەسێک بە ئەندازەی ناشادیی بوونی کاریگەری لەسەر هەمووان دروست ناکات ، کاتێک کەسێک هاوسەرگیری دەکات یان سەر دەکەوێت بڕێک خەڵکی تریش دڵخۆش دەکات ، بەڵام کاتێک شکست دەهێنێت یان کارەساتێکی گەورەی بەسەر دێت ، زۆرینەی خەڵکی غەمبار دەکات بە تایبەت لە ڕوداوە (کوتوپڕ و چاوەڕواننەکراوەکاندا) ، ئالێرەوەیە کە دەگوترێت ئازاری ئەوانی تر دەبێتە ئازار بۆ کەسەکانی چوار دەوری.
.................................
٣-گەڕانی مرۆڤ لە دەروەی خۆیدا چیرۆکێکە هەموو ئاین و فەلسەفەکان تاڕادەیەک مانا و بێ ماناییان پێداوە ، مانادارە کە مرۆڤ کەینونە و کنە و پشکنین بۆ جیهان و ئەوانی تر دەکات ، بێ مانایە کە لە کۆتایی چیرۆک و گەشتەکەدا دەبێت بگەرێیتەوە بۆ ناو خۆت بۆ ئەوەی مانایەک بدۆزیتەوە .

(فرۆید) پێی وایە ژیان چیرۆکێکە پڕە لە چێژ ، لە کاتێکدا لای (ئەدلەر)، پێی وایە ژیان گەڕانە بەدوای مانادا ، (نیتچە) پێمان دەڵێت بریتییە لە ئازار چەشن ، مەسیحیەت و ئیسلام و بودایزم پێمان دەڵێن ژیان برتییە لە (کەمکردنەوەی بارگرانیی لەسەر یەکتر).
ئەوەی کە لەکۆتایدا هەمووان لەسەری کۆکن ، ئەگەر چی مرۆڤ لەیەکەم وێستگە، کە بەبێ ویستی خۆی ، خۆی و جانتاکەی دایدەبەزێنن بۆ گەشتکردن بە ژیاندا (ئەکەوێت ، بە دوای پەپولەیا ڕائەکات ، هاوسەرگیری دەکات ، منداڵی دەبێت ، پارەدار دەبێت ، قەردار دەبێت ، گەشت دەکات ) لە کۆتایدا چیرۆکەکەدا بەدوای مانادا دەگەڕێت ، مانایەک کە وەڵامەکانی درەنگ کەوتووە دەستی بکەوێت، من کێم ؟ بۆ لێرەم ؟ چیم لەوانی تر کەمترە ؟ ژیان بۆ وایە ؟ تازە قەرەبووشی بۆ ناکرێتەوە ، قیتار دوکەڵکێشی چووە بە ئاسماندا و سافیرەی مەرگی قیتار یەک لە دوای یەک بە دەنگی بەرز هاوار ئەکات توت تووووت ، تووووت ، وا بەڕێ ئەکەوین سەرکەون ، مرۆڤ زیاتر دەکەوێتە بۆشایی و داڵغەوە تا ئەو کاتەی بەجێ دەمێنێت ، بۆ تۆڵەکردنەوە لەم تەرزە لەژیان و کاپتن و ئەوانی چوار دەوری خۆکوژی دەکات ، بەڵام هیچ کات مرۆڤ بیری ئەوەی نەکردەوە کە لەناو خۆیدا بۆ ژیان و مانا بگەڕێت.
.............................................
٤-لە کتێبی (مرۆڤ و گەڕان بەدوای مانادا) ڤیکتۆر فرانکل دەڵێت (ئازاری هاوبەش ئەشێ مرۆڤەکان لەدەوری یەک کۆبکاتەوە) بەڵام ڕەنگە شادی هاوبەش نەتوانێت یان کەمتر ئەمە بکات.

کەواتە با لە دەوری یەک کۆبینەوە ، مانایەک لە خۆماندا بدەین بە شتەکان ، هەزاران ساڵە کرمێک ، هەزارپێیەک لە دەرەوەی خۆی بەدوای مانادا ناگەڕێت ، لێگەڕێین خەڵکی سەبارەت بە ئێمە چی دەڵێن و چۆن بیر دەکەنەوە ، مەرج نییە ئەوەی ڕانج ڕۆڤەر و پۆست و پلە و پایەی و پارە و قەسر و کۆشک نییە شکست خواردووبێت ئەوەی پێڵووی ڕانەکێشاوە جوان نەبێت ، لە ڕاستیدا شکست خواردوو کەسێکە کە لەم راگوزەرەدا بۆ گەیشتن بە ڕەزامەندی ئەوانی تر و سیستەمەکە ئازارێکی زۆری خۆی و ئەوانی تریش دەدات ، بەڵام بەتەنها لۆمەی قوربانی ناکرێت ، چونکە هەموومان لەم تاوانەدا بەشدارین ، یەکتریمان خستۆتە ژێر داواکاری زۆرەوە و کەسیشمان پێی ڕاناگەین.

کورد ئێژێت (یەک تروسکای چاو ، لە سەد گۆچان باشترە) چونکە ڕوناکی لە خۆتەوە وەردەگرێت.

سەد هەزاری خۆت باشترە لە ملیۆنێک دۆلار کە وەک گۆچان خەڵک بۆت دادەتاشێ و بە نابینایی ڕێی پێدەکەیت تا دەکەویتە دەیان چاڵی ژیانەوە ، یەک لوتی دەستکاری نەکراوی خۆت کە بەجوانی هەناسەی پێدەدەیت باشترە لەوەی خەریکە دەخنکێت تەنها بۆ رەزامەندی خەڵک ، یەک مانای بچوکی ژیانت (منداڵەکەت ، هاوسەرەکەت ، تەندروستیەکەت ، ساغ و سەلامەتیەکەت) لەسەد مانای گەورەی ئەوانی تر ، کە پێت دەڵێن و بۆت دیاری دەکەن مانادارترە.
.......................................
داخی پەیجەوان و مایک بەدەستیش لە زیادکردنی ئەم ئازارە با لەولاوە بابوەستێ بۆ کاتێکی تر، حەمدی وتەنی :-

(ئەم باری منە ، بیخە سەرشانی فەلەک،جا
ئەو وەختە دەزانێ کە دڵم چەندە ، کەشەنگە) یان غەمناک و تەنگە.

نوقتە سەری دێڕ ....
............................................
*کۆمێنتی یەکەم

مرۆڤ چۆن دەستی دەچێتە خۆی ،
خۆکو*ژی ، لە نیوان (مانا و بێ مانایی)دا
.........................................
١- ژمارەی ئەو مرۆڤانەی کە لەژێر بەنج و بێهۆشکردنا هەڵناستنەوە هیچی کەمتر نییە لەوانەی بە پەت و دەرمان خۆیان دەکو*ژن ، لەبەر یەک هۆکاری سادە ئەویش ئەوەیە ، کە پێوەرەکان خەڵک بۆت دیاری دەکەن نەک دەروونی خۆت ، ئەوان پێت دەڵێن ئەمڕۆ مۆدی (لوتی بەرازییە) یاڵا بۆ ژێر چەقۆ و بەنج ، دواتر پێت دەڵێن ئەمڕۆ مۆدی پێڵو بڕین و چەناگە تیژ کردن و ددانی کەروێشکی و زەرع و گەدەبڕینە ، یاڵا بۆ ژێر بەنج ، ئەوانەی لەژێر بەنجدا هەڵناستنەوە ، هەمان ئەو مرۆڤانەن کە لەژێر باری سەختی ژیاندا هەڵناستنەوە.
پرسیارەکە ئەوە نییە کە خەڵک چۆن دەستی دەچێتە خۆی و خۆکو*ژی دەکات؟ ، پرسیارەکە ئەوەیە کە هەمووان چیان لەیەکتری دەوێت ؟
...........................................
٢-خراپترین ئارگۆمێنتێک کە لە سالانی ڕابردوو تەرویج و برەوی پێدەدرێت ئەوەیە (کە مرۆڤ لاشە و جەستە و ڕۆحی هی خۆیەتی چی لێدەکات کەس بۆی نییە تەداخولی تێدا بکات) پێم وایە ئەم بابەتە لەسەد شوێنەوە ئەکەوێتەوە بەر ئارگۆمێنتی دژەکەی و بە دەیان بەڵگەی زانستی و لۆژیکی دەپوچێتەوە (کە ڕەنگە لێرەدا دەرفەت نەبێت بە وردی باسی هەمووی بکەین) :- بەڵام سادەترینیان

*(پێکەوە ئازار بچێژین باشترە لەوەی پێکەوە شادی بگێڕین- suffering together more important than celebrating together) لەم لۆژیکەوە بۆمان دەردەکەوێت شادی بڕێکی زۆری تاکە کەسییە ، کەچی ئێمە لە شادییەکاندا زیاتر بە دەوری یەکەوەین وەک لە کاتی کەوتن و شکست و دڵتەنگیەکانمان ،
دورین لەیەکتری تا ئەو کاتەی هەواڵەکە دەبیستین و دەکەوینە بەردەم ڕاچلەکاندنێکی گشتی و ترسی ئەوەمان لێدەنیشێت ، ئای لەوە! ئەو کەسەی کە ئەوەی بەسەر هات ، خۆ ئەوە ئێمەین ، ئەزانی ژیانی منیش هەمان شتە ؟ یان خەریکە بەهەمان ڕێگادا دەڕۆم ؟
بەو مانایەی شادی کەسێک بە ئەندازەی ناشادیی بوونی کاریگەری لەسەر هەمووان دروست ناکات ، کاتێک کەسێک هاوسەرگیری دەکات یان سەر دەکەوێت بڕێک خەڵکی تریش دڵخۆش دەکات ، بەڵام کاتێک شکست دەهێنێت یان کارەساتێکی گەورەی بەسەر دێت ، زۆرینەی خەڵکی غەمبار دەکات بە تایبەت لە ڕوداوە (کوتوپڕ و چاوەڕواننەکراوەکاندا) ، ئالێرەوەیە کە دەگوترێت ئازاری ئەوانی تر دەبێتە ئازار بۆ کەسەکانی چوار دەوری.
.................................
٣-گەڕانی مرۆڤ لە دەروەی خۆیدا چیرۆکێکە هەموو ئاین و فەلسەفەکان تاڕادەیەک مانا و بێ ماناییان پێداوە ، مانادارە کە مرۆڤ کەینونە و کنە و پشکنین بۆ جیهان و ئەوانی تر دەکات ، بێ مانایە کە لە کۆتایی چیرۆک و گەشتەکەدا دەبێت بگەرێیتەوە بۆ ناو خۆت بۆ ئەوەی مانایەک بدۆزیتەوە .

(فرۆید) پێی وایە ژیان چیرۆکێکە پڕە لە چێژ ، لە کاتێکدا لای (ئەدلەر)، پێی وایە ژیان گەڕانە بەدوای مانادا ، (نیتچە) پێمان دەڵێت بریتییە لە ئازار چەشن ، مەسیحیەت و ئیسلام و بودایزم پێمان دەڵێن ژیان برتییە لە (کەمکردنەوەی بارگرانیی لەسەر یەکتر).
ئەوەی کە لەکۆتایدا هەمووان لەسەری کۆکن ، ئەگەر چی مرۆڤ لەیەکەم وێستگە، کە بەبێ ویستی خۆی ، خۆی و جانتاکەی دایدەبەزێنن بۆ گەشتکردن بە ژیاندا (ئەکەوێت ، بە دوای پەپولەیا ڕائەکات ، هاوسەرگیری دەکات ، منداڵی دەبێت ، پارەدار دەبێت ، قەردار دەبێت ، گەشت دەکات ) لە کۆتایدا چیرۆکەکەدا بەدوای مانادا دەگەڕێت ، مانایەک کە وەڵامەکانی درەنگ کەوتووە دەستی بکەوێت، من کێم ؟ بۆ لێرەم ؟ چیم لەوانی تر کەمترە ؟ ژیان بۆ وایە ؟ تازە قەرەبووشی بۆ ناکرێتەوە ، قیتار دوکەڵکێشی چووە بە ئاسماندا و سافیرەی مەرگی قیتار یەک لە دوای یەک بە دەنگی بەرز هاوار ئەکات توت تووووت ، تووووت ، وا بەڕێ ئەکەوین سەرکەون ، مرۆڤ زیاتر دەکەوێتە بۆشایی و داڵغەوە تا ئەو کاتەی بەجێ دەمێنێت ، بۆ تۆڵەکردنەوە لەم تەرزە لەژیان و کاپتن و ئەوانی چوار دەوری خۆکوژی دەکات ، بەڵام هیچ کات مرۆڤ بیری ئەوەی نەکردەوە کە لەناو خۆیدا بۆ ژیان و مانا بگەڕێت.
.............................................
٤-لە کتێبی (مرۆڤ و گەڕان بەدوای مانادا) ڤیکتۆر فرانکل دەڵێت (ئازاری هاوبەش ئەشێ مرۆڤەکان لەدەوری یەک کۆبکاتەوە) بەڵام ڕەنگە شادی هاوبەش نەتوانێت یان کەمتر ئەمە بکات.

کەواتە با لە دەوری یەک کۆبینەوە ، مانایەک لە خۆماندا بدەین بە شتەکان ، هەزاران ساڵە کرمێک ، هەزارپێیەک لە دەرەوەی خۆی بەدوای مانادا ناگەڕێت ، لێگەڕێین خەڵکی سەبارەت بە ئێمە چی دەڵێن و چۆن بیر دەکەنەوە ، مەرج نییە ئەوەی ڕانج ڕۆڤەر و پۆست و پلە و پایەی و پارە و قەسر و کۆشک نییە شکست خواردووبێت ئەوەی پێڵووی ڕانەکێشاوە جوان نەبێت ، لە ڕاستیدا شکست خواردوو کەسێکە کە لەم راگوزەرەدا بۆ گەیشتن بە ڕەزامەندی ئەوانی تر و سیستەمەکە ئازارێکی زۆری خۆی و ئەوانی تریش دەدات ، بەڵام بەتەنها لۆمەی قوربانی ناکرێت ، چونکە هەموومان لەم تاوانەدا بەشدارین ، یەکتریمان خستۆتە ژێر داواکاری زۆرەوە و کەسیشمان پێی ڕاناگەین.

کورد ئێژێت (یەک تروسکای چاو ، لە سەد گۆچان باشترە) چونکە ڕوناکی لە خۆتەوە وەردەگرێت.

سەد هەزاری خۆت باشترە لە ملیۆنێک دۆلار کە وەک گۆچان خەڵک بۆت دادەتاشێ و بە نابینایی ڕێی پێدەکەیت تا دەکەویتە دەیان چاڵی ژیانەوە ، یەک لوتی دەستکاری نەکراوی خۆت کە بەجوانی هەناسەی پێدەدەیت باشترە لەوەی خەریکە دەخنکێت تەنها بۆ رەزامەندی خەڵک ، یەک مانای بچوکی ژیانت (منداڵەکەت ، هاوسەرەکەت ، تەندروستیەکەت ، ساغ و سەلامەتیەکەت) لەسەد مانای گەورەی ئەوانی تر ، کە پێت دەڵێن و بۆت دیاری دەکەن مانادارترە.
.......................................
داخی پەیجەوان و مایک بەدەستیش لە زیادکردنی ئەم ئازارە با لەولاوە بابوەستێ بۆ کاتێکی تر، حەمدی وتەنی :-

(ئەم باری منە ، بیخە سەرشانی فەلەک،جا
ئەو وەختە دەزانێ کە دڵم چەندە ، کەشەنگە) یان غەمناک و تەنگە.

نوقتە سەری دێڕ ....
............................................
*کۆمێنتی یەکەم

مرۆڤ چۆن دەستی دەچێتە خۆی ،
خۆکو*ژی ، لە نیوان (مانا و بێ مانایی)دا
.........................................
١- ژمارەی ئەو مرۆڤانەی کە لەژێر بەنج و بێهۆشکردنا هەڵناستنەوە هیچی کەمتر نییە لەوانەی بە پەت و دەرمان خۆیان دەکو*ژن ، لەبەر یەک هۆکاری سادە ئەویش ئەوەیە ، کە پێوەرەکان خەڵک بۆت دیاری دەکەن نەک دەروونی خۆت ، ئەوان پێت دەڵێن ئەمڕۆ مۆدی (لوتی بەرازییە) یاڵا بۆ ژێر چەقۆ و بەنج ، دواتر پێت دەڵێن ئەمڕۆ مۆدی پێڵو بڕین و چەناگە تیژ کردن و ددانی کەروێشکی و زەرع و گەدەبڕینە ، یاڵا بۆ ژێر بەنج ، ئەوانەی لەژێر بەنجدا هەڵناستنەوە ، هەمان ئەو مرۆڤانەن کە لەژێر باری سەختی ژیاندا هەڵناستنەوە.
پرسیارەکە ئەوە نییە کە خەڵک چۆن دەستی دەچێتە خۆی و خۆکو*ژی دەکات؟ ، پرسیارەکە ئەوەیە کە هەمووان چیان لەیەکتری دەوێت ؟
...........................................
٢-خراپترین ئارگۆمێنتێک کە لە سالانی ڕابردوو تەرویج و برەوی پێدەدرێت ئەوەیە (کە مرۆڤ لاشە و جەستە و ڕۆحی هی خۆیەتی چی لێدەکات کەس بۆی نییە تەداخولی تێدا بکات) پێم وایە ئەم بابەتە لەسەد شوێنەوە ئەکەوێتەوە بەر ئارگۆمێنتی دژەکەی و بە دەیان بەڵگەی زانستی و لۆژیکی دەپوچێتەوە (کە ڕەنگە لێرەدا دەرفەت نەبێت بە وردی باسی هەمووی بکەین) :- بەڵام سادەترینیان

*(پێکەوە ئازار بچێژین باشترە لەوەی پێکەوە شادی بگێڕین- suffering together more important than celebrating together) لەم لۆژیکەوە بۆمان دەردەکەوێت شادی بڕێکی زۆری تاکە کەسییە ، کەچی ئێمە لە شادییەکاندا زیاتر بە دەوری یەکەوەین وەک لە کاتی کەوتن و شکست و دڵتەنگیەکانمان ،
دورین لەیەکتری تا ئەو کاتەی هەواڵەکە دەبیستین و دەکەوینە بەردەم ڕاچلەکاندنێکی گشتی و ترسی ئەوەمان لێدەنیشێت ، ئای لەوە! ئەو کەسەی کە ئەوەی بەسەر هات ، خۆ ئەوە ئێمەین ، ئەزانی ژیانی منیش هەمان شتە ؟ یان خەریکە بەهەمان ڕێگادا دەڕۆم ؟
بەو مانایەی شادی کەسێک بە ئەندازەی ناشادیی بوونی کاریگەری لەسەر هەمووان دروست ناکات ، کاتێک کەسێک هاوسەرگیری دەکات یان سەر دەکەوێت بڕێک خەڵکی تریش دڵخۆش دەکات ، بەڵام کاتێک شکست دەهێنێت یان کارەساتێکی گەورەی بەسەر دێت ، زۆرینەی خەڵکی غەمبار دەکات بە تایبەت لە ڕوداوە (کوتوپڕ و چاوەڕواننەکراوەکاندا) ، ئالێرەوەیە کە دەگوترێت ئازاری ئەوانی تر دەبێتە ئازار بۆ کەسەکانی چوار دەوری.
.................................
٣-گەڕانی مرۆڤ لە دەروەی خۆیدا چیرۆکێکە هەموو ئاین و فەلسەفەکان تاڕادەیەک مانا و بێ ماناییان پێداوە ، مانادارە کە مرۆڤ کەینونە و کنە و پشکنین بۆ جیهان و ئەوانی تر دەکات ، بێ مانایە کە لە کۆتایی چیرۆک و گەشتەکەدا دەبێت بگەرێیتەوە بۆ ناو خۆت بۆ ئەوەی مانایەک بدۆزیتەوە .

(فرۆید) پێی وایە ژیان چیرۆکێکە پڕە لە چێژ ، لە کاتێکدا لای (ئەدلەر)، پێی وایە ژیان گەڕانە بەدوای مانادا ، (نیتچە) پێمان دەڵێت بریتییە لە ئازار چەشن ، مەسیحیەت و ئیسلام و بودایزم پێمان دەڵێن ژیان برتییە لە (کەمکردنەوەی بارگرانیی لەسەر یەکتر).
ئەوەی کە لەکۆتایدا هەمووان لەسەری کۆکن ، ئەگەر چی مرۆڤ لەیەکەم وێستگە، کە بەبێ ویستی خۆی ، خۆی و جانتاکەی دایدەبەزێنن بۆ گەشتکردن بە ژیاندا (ئەکەوێت ، بە دوای پەپولەیا ڕائەکات ، هاوسەرگیری دەکات ، منداڵی دەبێت ، پارەدار دەبێت ، قەردار دەبێت ، گەشت دەکات ) لە کۆتایدا چیرۆکەکەدا بەدوای مانادا دەگەڕێت ، مانایەک کە وەڵامەکانی درەنگ کەوتووە دەستی بکەوێت، من کێم ؟ بۆ لێرەم ؟ چیم لەوانی تر کەمترە ؟ ژیان بۆ وایە ؟ تازە قەرەبووشی بۆ ناکرێتەوە ، قیتار دوکەڵکێشی چووە بە ئاسماندا و سافیرەی مەرگی قیتار یەک لە دوای یەک بە دەنگی بەرز هاوار ئەکات توت تووووت ، تووووت ، وا بەڕێ ئەکەوین سەرکەون ، مرۆڤ زیاتر دەکەوێتە بۆشایی و داڵغەوە تا ئەو کاتەی بەجێ دەمێنێت ، بۆ تۆڵەکردنەوە لەم تەرزە لەژیان و کاپتن و ئەوانی چوار دەوری خۆکوژی دەکات ، بەڵام هیچ کات مرۆڤ بیری ئەوەی نەکردەوە کە لەناو خۆیدا بۆ ژیان و مانا بگەڕێت.
.............................................
٤-لە کتێبی (مرۆڤ و گەڕان بەدوای مانادا) ڤیکتۆر فرانکل دەڵێت (ئازاری هاوبەش ئەشێ مرۆڤەکان لەدەوری یەک کۆبکاتەوە) بەڵام ڕەنگە شادی هاوبەش نەتوانێت یان کەمتر ئەمە بکات.

کەواتە با لە دەوری یەک کۆبینەوە ، مانایەک لە خۆماندا بدەین بە شتەکان ، هەزاران ساڵە کرمێک ، هەزارپێیەک لە دەرەوەی خۆی بەدوای مانادا ناگەڕێت ، لێگەڕێین خەڵکی سەبارەت بە ئێمە چی دەڵێن و چۆن بیر دەکەنەوە ، مەرج نییە ئەوەی ڕانج ڕۆڤەر و پۆست و پلە و پایەی و پارە و قەسر و کۆشک نییە شکست خواردووبێت ئەوەی پێڵووی ڕانەکێشاوە جوان نەبێت ، لە ڕاستیدا شکست خواردوو کەسێکە کە لەم راگوزەرەدا بۆ گەیشتن بە ڕەزامەندی ئەوانی تر و سیستەمەکە ئازارێکی زۆری خۆی و ئەوانی تریش دەدات ، بەڵام بەتەنها لۆمەی قوربانی ناکرێت ، چونکە هەموومان لەم تاوانەدا بەشدارین ، یەکتریمان خستۆتە ژێر داواکاری زۆرەوە و کەسیشمان پێی ڕاناگەین.

کورد ئێژێت (یەک تروسکای چاو ، لە سەد گۆچان باشترە) چونکە ڕوناکی لە خۆتەوە وەردەگرێت.

سەد هەزاری خۆت باشترە لە ملیۆنێک دۆلار کە وەک گۆچان خەڵک بۆت دادەتاشێ و بە نابینایی ڕێی پێدەکەیت تا دەکەویتە دەیان چاڵی ژیانەوە ، یەک لوتی دەستکاری نەکراوی خۆت کە بەجوانی هەناسەی پێدەدەیت باشترە لەوەی خەریکە دەخنکێت تەنها بۆ رەزامەندی خەڵک ، یەک مانای بچوکی ژیانت (منداڵەکەت ، هاوسەرەکەت ، تەندروستیەکەت ، ساغ و سەلامەتیەکەت) لەسەد مانای گەورەی ئەوانی تر ، کە پێت دەڵێن و بۆت دیاری دەکەن مانادارترە.
.......................................
داخی پەیجەوان و مایک بەدەستیش لە زیادکردنی ئەم ئازارە با لەولاوە بابوەستێ بۆ کاتێکی تر، حەمدی وتەنی :-

(ئەم باری منە ، بیخە سەرشانی فەلەک،جا
ئەو وەختە دەزانێ کە دڵم چەندە ، کەشەنگە) یان غەمناک و تەنگە.

نوقتە سەری دێڕ ....
............................................
*کۆمێنتی یەکەم

مرۆڤ چۆن دەستی دەچێتە خۆی ،
خۆکو*ژی ، لە نیوان (مانا و بێ مانایی)دا
.........................................
١- ژمارەی ئەو مرۆڤانەی کە لەژێر بەنج و بێهۆشکردنا هەڵناستنەوە هیچی کەمتر نییە لەوانەی بە پەت و دەرمان خۆیان دەکو*ژن ، لەبەر یەک هۆکاری سادە ئەویش ئەوەیە ، کە پێوەرەکان خەڵک بۆت دیاری دەکەن نەک دەروونی خۆت ، ئەوان پێت دەڵێن ئەمڕۆ مۆدی (لوتی بەرازییە) یاڵا بۆ ژێر چەقۆ و بەنج ، دواتر پێت دەڵێن ئەمڕۆ مۆدی پێڵو بڕین و چەناگە تیژ کردن و ددانی کەروێشکی و زەرع و گەدەبڕینە ، یاڵا بۆ ژێر بەنج ، ئەوانەی لەژێر بەنجدا هەڵناستنەوە ، هەمان ئەو مرۆڤانەن کە لەژێر باری سەختی ژیاندا هەڵناستنەوە.
پرسیارەکە ئەوە نییە کە خەڵک چۆن دەستی دەچێتە خۆی و خۆکو*ژی دەکات؟ ، پرسیارەکە ئەوەیە کە هەمووان چیان لەیەکتری دەوێت ؟
...........................................
٢-خراپترین ئارگۆمێنتێک کە لە سالانی ڕابردوو تەرویج و برەوی پێدەدرێت ئەوەیە (کە مرۆڤ لاشە و جەستە و ڕۆحی هی خۆیەتی چی لێدەکات کەس بۆی نییە تەداخولی تێدا بکات) پێم وایە ئەم بابەتە لەسەد شوێنەوە ئەکەوێتەوە بەر ئارگۆمێنتی دژەکەی و بە دەیان بەڵگەی زانستی و لۆژیکی دەپوچێتەوە (کە ڕەنگە لێرەدا دەرفەت نەبێت بە وردی باسی هەمووی بکەین) :- بەڵام سادەترینیان

*(پێکەوە ئازار بچێژین باشترە لەوەی پێکەوە شادی بگێڕین- suffering together more important than celebrating together) لەم لۆژیکەوە بۆمان دەردەکەوێت شادی بڕێکی زۆری تاکە کەسییە ، کەچی ئێمە لە شادییەکاندا زیاتر بە دەوری یەکەوەین وەک لە کاتی کەوتن و شکست و دڵتەنگیەکانمان ،
دورین لەیەکتری تا ئەو کاتەی هەواڵەکە دەبیستین و دەکەوینە بەردەم ڕاچلەکاندنێکی گشتی و ترسی ئەوەمان لێدەنیشێت ، ئای لەوە! ئەو کەسەی کە ئەوەی بەسەر هات ، خۆ ئەوە ئێمەین ، ئەزانی ژیانی منیش هەمان شتە ؟ یان خەریکە بەهەمان ڕێگادا دەڕۆم ؟
بەو مانایەی شادی کەسێک بە ئەندازەی ناشادیی بوونی کاریگەری لەسەر هەمووان دروست ناکات ، کاتێک کەسێک هاوسەرگیری دەکات یان سەر دەکەوێت بڕێک خەڵکی تریش دڵخۆش دەکات ، بەڵام کاتێک شکست دەهێنێت یان کارەساتێکی گەورەی بەسەر دێت ، زۆرینەی خەڵکی غەمبار دەکات بە تایبەت لە ڕوداوە (کوتوپڕ و چاوەڕواننەکراوەکاندا) ، ئالێرەوەیە کە دەگوترێت ئازاری ئەوانی تر دەبێتە ئازار بۆ کەسەکانی چوار دەوری.
.................................
٣-گەڕانی مرۆڤ لە دەروەی خۆیدا چیرۆکێکە هەموو ئاین و فەلسەفەکان تاڕادەیەک مانا و بێ ماناییان پێداوە ، مانادارە کە مرۆڤ کەینونە و کنە و پشکنین بۆ جیهان و ئەوانی تر دەکات ، بێ مانایە کە لە کۆتایی چیرۆک و گەشتەکەدا دەبێت بگەرێیتەوە بۆ ناو خۆت بۆ ئەوەی مانایەک بدۆزیتەوە .

(فرۆید) پێی وایە ژیان چیرۆکێکە پڕە لە چێژ ، لە کاتێکدا لای (ئەدلەر)، پێی وایە ژیان گەڕانە بەدوای مانادا ، (نیتچە) پێمان دەڵێت بریتییە لە ئازار چەشن ، مەسیحیەت و ئیسلام و بودایزم پێمان دەڵێن ژیان برتییە لە (کەمکردنەوەی بارگرانیی لەسەر یەکتر).
ئەوەی کە لەکۆتایدا هەمووان لەسەری کۆکن ، ئەگەر چی مرۆڤ لەیەکەم وێستگە، کە بەبێ ویستی خۆی ، خۆی و جانتاکەی دایدەبەزێنن بۆ گەشتکردن بە ژیاندا (ئەکەوێت ، بە دوای پەپولەیا ڕائەکات ، هاوسەرگیری دەکات ، منداڵی دەبێت ، پارەدار دەبێت ، قەردار دەبێت ، گەشت دەکات ) لە کۆتایدا چیرۆکەکەدا بەدوای مانادا دەگەڕێت ، مانایەک کە وەڵامەکانی درەنگ کەوتووە دەستی بکەوێت، من کێم ؟ بۆ لێرەم ؟ چیم لەوانی تر کەمترە ؟ ژیان بۆ وایە ؟ تازە قەرەبووشی بۆ ناکرێتەوە ، قیتار دوکەڵکێشی چووە بە ئاسماندا و سافیرەی مەرگی قیتار یەک لە دوای یەک بە دەنگی بەرز هاوار ئەکات توت تووووت ، تووووت ، وا بەڕێ ئەکەوین سەرکەون ، مرۆڤ زیاتر دەکەوێتە بۆشایی و داڵغەوە تا ئەو کاتەی بەجێ دەمێنێت ، بۆ تۆڵەکردنەوە لەم تەرزە لەژیان و کاپتن و ئەوانی چوار دەوری خۆکوژی دەکات ، بەڵام هیچ کات مرۆڤ بیری ئەوەی نەکردەوە کە لەناو خۆیدا بۆ ژیان و مانا بگەڕێت.
.............................................
٤-لە کتێبی (مرۆڤ و گەڕان بەدوای مانادا) ڤیکتۆر فرانکل دەڵێت (ئازاری هاوبەش ئەشێ مرۆڤەکان لەدەوری یەک کۆبکاتەوە) بەڵام ڕەنگە شادی هاوبەش نەتوانێت یان کەمتر ئەمە بکات.

بە ئازاری دڵ دەڵێن (چارەنووس)
........................................
هەر شتێک لە کاتی خۆیدا نەگات دەمرێت

(ئەو کاتەی عاشقی کەسێک ئەبیت و نیتە بچیتە داوای ، ....ئەوە مردنە
ئەو کاتەی ئاڵتوونی خەڵکی دەهێنیت تا دوای وێنەگرتنەکە و ئاهەنگەکە بیبەیتەوە ....ئەوە مردنە
ئەو کاتەی کچەکەت لە دایک ئەبێت و پارەی شیری ووشکت پێنییە ،..... ئەوە مردنە
ئەو کاتەی داوای قەرز ئەکەیت و کەس پێتنادات ئەوە....... مردنە )

ئەو کاتەی هەردووکتان داوای کارێک ئەکەن ، سیڤی ئەنێرن بۆ شوێنێک و تۆ شایستەتریت ، بەڵام هیچ ناسیاوێکت نییە و تەنورەی کورت و خڕخاڵ و پاوانەت نییە ، زرینگەی پیاڵەی شەوان و تریقانەوەی ژێر گڵۆپی سووری ناو باخەکانی قەراغ شار نازانیت ، ئا لەو کاتەدا مەعلوم کە ناوی تۆ نایەتەوە ئیتر ئەوە مردنە ، مردنێک کە پێی دەڵێین نسیب ، چارەنووس .
..............
کورد دەڵێت:-
(ئەوەی منارە بدزێت کفنیشی بۆ ئەکات )
ئەوەی خەمێکی گەورەی لە دەروونیدا هەڵبگرێت ناچارە چاڵ و کفنی قوڵیشی بۆ هەڵکەنێت و بیشارێتەوە ، قەدەر ، چارەنووس ، کفنی هەموو ئەو ئازارە گەورانەیە کە وەک منارە بە بەرزی بە ناوەڕاستی دڵماندا چەقین.
.............................................
مرۆڤ کاتێک ناتوانێت هەموو ئازارەکانی دڵی دەرببڕێت ،
خودا (گریانی بەکوڵ)و (خەوی درێژ) و (پێکەنینی سارد) و (لەرزینی دەستەکان)ی پێدەدات ، ئەوانەی پێیداین تا چەند حەز بکەین لە کاتی شکستدا بگرین ، لە کاتی کەوتندا و تەنهایدا بخەوین ، لە کاتی پێکنەگەیشتندا بزەیەکی سارد ، بەڕووی گەرمترین چارەنووسدا بکەین ، دەستەکانمان بلەرزن کاتێک دەست بۆ یادگارییەک ئەبەین .
ئەم میکانیزمی بەرگرییە نەبووایە (چارەنووس) نەی دەهێشت کەس لە ساڵێک زیاتر بژی
...........................
مردن تەنها ڕاکێشانی ڕۆح نییە ، بەناو دەمار و خوێن و ئیسکەپەیکەردا، یان ساردبوونەوەی لاشەنییە لەسەر پێخەفەی ماڵ و نەخۆشخانە ، بەڵکو هەر ڕاکێشانێکی کەرامەت و بچوکردنەوەیەکی مرۆڤ جۆرێکە لە مردن، هەر پێکنەگەیشتنێک جۆرێکە لە مردن ، ئێمە بۆ ئەوەی بەرگەی ئەم مردنە بگرین ئازارشکێنێکمان داهێناوە ناومان ناوە (چارەنووس)

مرۆڤ بۆ ئەوەی نەمرێت هەندێکجار ناچارە بەدزی ئیزرائیلەوە بگەڕێت ، گەڕانێک پێش ئەوەی مەلکولمەوت بگاتە سەری و پێی بڵێ (ارجعی الی ربک) بگەڕێوە بۆ لای مەلەکوتی ئاسمانەکان ، ئەو چەند جارێک لە سەر شەقام و بازاڕ و ژیاندا بە چاوی پڕ فرمێسک و دەستی لەرزۆک و خەوی قوڵ و پێکەنینی ساردەوە تا ناوەراستی دۆزەخەکان ڕۆشتووە و هاتۆتەوە.

(هێمن)گووتەنی :-

(بەتۆ چارەی چلۆن دەكرێ‌ دەروونی پڕلەناسۆرم
خەساری بۆ دەكەی دكتۆری زانا مەرهەمێكی تر)

(سرتڕاڵین) و (دۆڵۆکستین) و (لیتیووم) چارەی دەروونی پڕ لە ناسۆری تاک و کۆمەڵگا ناکەن ، چارەی ئەو هەموو مردنی ڕۆژانەیە (ڤالپرۆمیت) نایکات ، دەردەکەی ئێمە کارییە ئەوانە دەرمانی دەماری و ڕژێنین، خەساری مەکەن ئەم هەموو مەرهەمە و دەرمانە، وەرن پێتان بلێم ، ئەم چیرۆکە چۆن ڕویدا ، چۆن ئازاری دڵمان ناو نا (چارەنووس)

شتێک بەبەردەوامی لە ناوەوەی مرۆڤدا دەشکێت جیاوازترە لە بڕبڕە و ئێسقان و دەمارەکان، شتێکە لە ناجاری و بێ چارەییدا پێی دەڵێین (چارەنووس)، ئەوەی پێی نەگەیشتین ناومان نا چارەنووس

نالی چەند جوان دەڵێت :-
بولبول شیوەن و زاری ئەکات و بەردەوام ئەناڵێنێت ، کەچی گوڵ بەدەم بای بەرەبەیانەوە پێئەکەنێت ، ئیتر بولبولی بێچارە و مرۆڤی بێچارە و بێ پشت و پەنا و چارەنووس حەقی بوو بفڕێ ، بمرێ .

(تا پێنەکەنی گوڵ بە دەم بادی سەباوە
نەمگوت :- کە شەوێ بولبولی بێچارە حەقی بوو)

حەقمان بوو هەموو شتێک بلێین و بکەین بەڵام نەمانکرد و نەمانگووت ، بۆیە ئیتر بەدەم هەناسەی سەردەوە ئازارەکانمان ناونا (چارەنووس).

نوقتە سەری دێڕ ...

هەر بژی پاڵەوان ؟
.....................................
عەزیز نەسین لە یەکێک لە چیرۆکەکانیدا بەناوی (بە من چی)
دەڵێت :-

نزیکەی بیست ساڵ بوو خالە گیان مەلەی نەکردبوو، تازە لە نەخۆشخانە دەرچوو بوو ، ڕۆژێک بۆ هەوا گۆڕکێ ، چوو بۆ ڕۆخی دەریاکە ، ئا لەو کاتەدا (مندالێک خەریک بوو لە قەراغی ئاوەکە دەخنکا) هاواری ئەکرد فریام کەون.

خالە گیان هاواری لە بەلەمەوانە کە کرد ووتی ئەو گەنجە خەریکە ئەخنکێ!
بەلەمەوانەکە بە خوێن ساردیەکەوە گوتی (جا بە من چی ) نابینیت خەریکی ماسی گرتنم.

خاڵە گیان ڕووی کردە کۆمەڵێک گەنج یاریان ئەکرد ، گوتی ئەو منداڵە خەریکە ئەخنکێ ! گەنجەکان گوتیان لێی گەڕێ بەئێمە چی لەوانەیە خۆی حەز بکات بخنکێ.

خاڵەگیان هاواری ئەکرد بە هەرچوار لادا بیکەن بەراهی خوا ئەو مندالە وا دەخنکێ ، کەسێک نییە بگاتە فریای؟ خەڵک وتیان پیرە پیاو بەس هاوار بکە ئەوەندە لە خەمیدایت خۆت بۆ نارۆی ڕزگاری بکەیت!

خالە گیان بە ناچاری جلەکانی داکەند و خۆی بە ئاوەکەدا دا

بەلەمەوانەکە وازی لە ماسی گرتن هێناو گووتی :-
(لەگەڵ ئەوەی کە پیریشە لەش و لارێکی جوانی هەیە)
گەنجەکان وازیان لەیاری هێنا و گووتیان:-
(هەر بەشێوازی جل داکەندنەکەیدا دیارە بەگەنجی پاڵەوان بووە)
ساردەمەنی فرۆشەکە گووتی:-
(بەخوا برا موهیمە لەو تەمەنەیا ئاوا بەدەست و برد بیت)
کۆمەڵێک خەڵکی تر گووتیان :-
(راستە پاڵەوانە بەس بەخوا شۆرتەکەی ناشیرینە ، ئاخر بڵێ پیری ئاخر شەڕ ئەو شۆرتە ڕەنگاو ڕەنگە هی تەمەنی تۆیە ؟)
........
خالە گوێی بە قسەی خەڵکی کەنار دەریاکە نەدا و بەناچاری خۆی بە ئاوەکەدا دا ، کەوتە پەلەقاژە تا نزیکتر دەبووەیەوە ، فیکە و هاواری خەڵکەکە لەقەراغی ئاوەکە زیاتر دەبوو تێکڕا هاواریان ئەکرد

(بڕۆ هەی نێرەکەر ، ئەڵێی ماسییت مەلە ئەکەیت)
(بڕۆ ئەوەنەت نەماوە ، خۆتۆ تازە خۆت کرد بەفیلمی ئەو عالەمە نەگەڕێیتەوە)
(بڕۆ وا گەیشتیت ، دەرپێ ڕەنگاو ڕەنگ)
(خۆت بە خنکاندن دا ، بە قسەی ئێمەت نەکرد ، تازە بڕۆ با هەردووکتان پێکەوە بمرن)

خالە وەختێک نزیکی گەنجەکە بوویەوە ، گەنجەکە لە ئاوەکە دەستی کرد بە مەلە کردن و (جڕتێکی جوانی بۆ خاڵەگیان کێشا) تێکڕای خەڵکەکە دەستیان کرد بەپێکەنین.

وەختێک خالە گیان بەو وەزعەوە لە ئاوەکە هاتە دەرەوە ، بینی خەڵکەکە جل و سەعاتەکەشیان دزی بوو ، خاڵم کە لە سەرما هەڵئەڵەرزی بەپەلە بە سەیارەی فریاکەوتن گەیاندیانە نەخۆشخانە و لە هۆش خۆی چوو.

خاڵە گیان پێشتر هەمیشە ئامۆژگاری ئەکردین (تا ئەتوانن هاوکاری خەڵک بکەن ، پشتی یەکبگرن ، بەهۆی هاوکاری نەکردن و یەکڕیزیەوەیە ، دۆخی خەڵک و ووڵات گەیشتۆتە ئەم ئاستە، لەبیرتان بێت ووشەی بەمن چی ، لە ژیانتان بسڕنەوە ، بەردەوام لایەنگری حەقیقەت و ڕاستی بن )

وەختێک خالە گیان لەسەر تەختی نەخۆشخانە بەهۆش هاتەوە گوتی :-
(هەر کەس دەیەوێت بمرێت .. بابمرێت .. هەرکەس دەیەوێت بخنکێ با بخنکێ ، بە من چی؟)
...........................................
کە دەست ئەدەیت لە سەگێک بۆ ئەوەی لەو هەموو ئازاری بەردو و ڕاونان و کلک بڕین و قورسکان و تەنهاییەی ئارام بێتەوە بۆ هەموویان دەبیتە پرسیار و سەدان ئارگۆمێنتت بۆ دەهێننەوە کە ئەو کارە نادروستە ، بەڵام برسێتی سەگەکە قەت بۆیان نابێتە پرسیار و سەرنجیان ڕاناکێشێت و بە ئەوان چی ؟

مرۆڤێک خەریکە دەخنکێت ، کۆمەڵگا لە ناو قەتارەی تریاک و منداڵی پەرتەوازە و بێ پارەیی و زۆربوونی رێژەی جیابوونەوە و باجدا خەریکە دەمرێت لە برسا ، خنکاندنەکەیان بەلاوە گرنگ نییە ، بەڵام شۆرتی ڕەنگاوڕەنگی ڕزگارکەرەکە بۆیان جێگەی پرسیارە.

ئیتر خاڵەی رزگارکەریش لە کۆتایدا وەک هەمووان دەگاتە قەناعەت کە (بە ئەو چی) لە کاتێکدا بەشێکی زۆری ژیان وسەعات و جلەکان و شتی تریشیان لێدزی.
.........
حەمدی چەند جوان دەڵێت :-
(خەبەرداربن لە عالەم هەرکەسێ مرد، گەیوەتە مەنزڵ
لەباتی ئەو بکەن شینێ ، ئەوانەی پاشی ئەو، جێ ما )

ئەوەی مرد نەجاتی بوو ، بەد خەت و قوربەسەر کەسێکە ، کە لە شوێنێکدا بژی و هەمووان بڵێن (جا بە ئێمە چی؟)
ئەوە ئیتر خراپترین دۆخێکە، کە کۆمەڵگا پێی دەگات ، کەس حەقی بەسەر ئەنجامدانی چاکەوە نەبێت.

نوقتە سەری دێڕ ....
......................................
کورد ئەڵێت (زیرە بۆ کرمان ئەبات) کرمان خۆی پڕە لە زیرە ، کۆمەڵگا لەو پەریدایە ، خەریکە (بەمن چی)ش ، دەست بەسەر هەمووماندا دەگرێت و ناهێڵێت یارمەتی کەس بدەین

Live stream finished (55 seconds)

Live stream started

Live stream finished (1 minute)

Live stream started

(فەریدەدینی عەتتار) ، لەیەکێک لە چیرۆکەکانیدا دەڵێت :-

شێخێکی گەورە و زانا هەبوو ، عاشقی کچێک بوو ، بنەماڵەی ئەم کچە سەگیان بەخێو دەکرد، شێخ شەوان لە نزیک کولانەی سەگەکان دەخەوت تا جاوێکی بە مەعشوق و دڵبەرەکەی بکەوێت ، کەسوکاری کچە بەم حاڵەیان زانی وتیان وەک خۆ دەزانی ئێمە پیشەمان چییە ؟

ئەگەر کچی ئێمەت دەوێت دەبێت بۆ ماوەی سالێک سەگ بەخێو بکەیت و ئەگەر وەک ئێمەت لێهات ، کچەکەمانت لێمارە دەکەین.

شێخ کارەکەی پەسەند و گوزیدە کرد ، خەرقە و شڕەی فڕێدا و ڕۆژانێکی زۆر بەسەر کارەکەیدا تێپەڕین و ڕۆژێک شێخ لە بازاڕ ، پەتی سەگێکی بەدەستەوە بوو ئەچوو بۆ خواردن کڕین ، تووشی بوو بە تووشی یەکێک لە موریدەکانی .

مورید بە بێمەیلی و هەناسە سەردییەوە ، تەماشای مامۆستاکەی کرد و ، گوتی (قوربان ئەو چ حاڵ و ژیوارێکە ، تۆی تێدایت ؟
سی دانە ساڵ گەورە و پیاوی خودا بوویت ، سەرەنجام گەشتیت بەو ڕسوایەی خەریکی سەگ بەخێو کردنیت !!)

شێخ گووتی هەی نەفامی غافڵ لەخوا تەشەرم لێمەدە و درێژە بە قسەکانت مەدە ، با خودا پەردە لەسەر ئەم سڕە هەڵنەماڵێت و شەوێک (تۆ)ش تووش بکات و ، پەتی ئەم سەگە لە دەستی من بسەنێتەوە و بداتە دەستی تۆ.
.............................
مەودای نێوان ئابڕوو ، بێ ئابڕوویی ، دێوانەیی و دانایی هەر بەقەد پەتێکە ، کەی بیەوێت لەیەکێکی وەر دەگرێت و دەیداتە دەست یەکێکی تر و بە بازاڕدا دەگیڕێت.

خیام چەند جوان دەڵێت :-

(بە پیری عەشقت سەرمی خستە داو
ئەگینا من لەکوێ و شەرابی بەدناو؟!)

ڕسوایی پیری زۆر خراپترە لە ڕسوایی گەنجی ، گەنج هەرچییەک بکات زۆر لێی ناگیرێت ئێژن جاحێڵ و جەوانە ، بەڵام پیر کە مەست ئەبێت و بەلادا ئەکەوێت دیمەنەکەی زۆر ناشیرینە ، بەڵام کێ حەقی پیرێک ئەدات کە کەوتۆتە داوەوە .
.................
ئێژن (قەدری ددان وا بەلێوەوەیە)
قەدری مرۆڤ وا بەدەست پەتێکەوەیە ، بە دەست سەودای خەیاڵێکەوەیە ، هەر ئەوەنەی مرۆڤ سەودای (عیشقبازی) (دونیا) و (هەلپەرستی) و شەراب و پلەو پایە دای لەکەلەت ، هەر ڕۆژە و پەتی بێ ئابڕوویەک ئەبەستن بە ملیەوە و بە بازاڕی بێحورمەتیدا دەتگێڕن.

سەعدی وتەنی :-
(دیدیم، بسی آب سر چشمە خرد
چون بیشتر آمد شترو بار ببرد)

دڵۆپە یەکەمجار کە ئەبارێت بچووکە ، چەند دانەیەکیان یەکئەگرن و ئەبنە لافاو و زۆرجار حوشتری گەورە بەبارەوە لەگەڵ خۆیان دەبەن ، حورمەتی ئینسانیش هەروەها ، چەند دانەیەکی بچووک و دوو بارە بووە بەدوای یەکدا دێن کاتێک ئەشکێ و کەڵەکە دەبێت مرۆڤی گەورە دەبات و بێحورمەتی ئەکات.

(هەتا ڕۆژی قیامەت ڕێی لە قەسری ناکەوێ قەیسەر
لە کووچەی عەشقدا ڕێگەی بدەن ساتێ گەدایی کا )

هەرکەسێک گەدایی و سواڵ بکات بۆ عیشق و ئارەزووەکانی ، پاشای ڕۆمیش بێت هەرگیز ناچێتەوە کۆشک و ملی ڕێگا ئەگرێت بە پەتی سەگەوە و بەبازاڕدا تا قیامەت دەگەڕێت.

نوقتە سەری دێڕ ....

نوقتە سەری دێڕ ....

https://www.instagram.com/p/DBEwf05oKG7/?igsh=NXJ1cXNhNzcydjVx

زامی دڵ خەتەرە ، ئەی هاوسێکەی بەر پەنجەرە
.........................
کۆمەڵێک منداڵی چەتوون ناهاڵ بووین ، ئێواران کە بانگی شێوانی ئەدا ، بەردێکی بچوکمان لە پەنجەرەی ماڵی (......) ئەدا ، کوڕەکە پەنجەرەی ئەکردەوە و هەوای خۆشەویستیەکی دوور دەیهێنایە بەر پەنجەرە و چەند جارێک فووی لە کاسێتەکەی (بەرهەم حەسەن) دەکرد و پاشان دەیخستە ناو موسەجەلە سورەکەوە و دوگمە گەورەکەی دادەگرت ، ئاوازێکی غەمگین و عاشقانە کزکز پەنجەرەو ئاقشقە و دوودەری ماڵکەی پڕدەکرد و ئیقاعێکی خۆش دەهاتە دەرێ ، لەگەڵ مێلاقە و ڕەیحانەی تەڕ گوێمان پڕ دەبوو لە
(لەیادمایت ، لە یادمایت ، لەژینمایت لە ژیانمایت ، لەناو خوێنو دەمارمایت ، لەناو شەوگاری تارمایت ، پیرۆزیت لام ، لەیادمایت)

ئاخر ئێمە چەند جارێک بینیبوومان لەرێگەی لێدانی زیخەوە لە پەنجەرە ، لەگەڵ یەکێک لە کچەکانی دراوسێ ئاگاداری یەکتریان دەکرد.

ئێوارەیەکی پایزی درەنگ ، ئەو کاتەی عێراق ، کوەیتی داگیر کرد ، ناوی کوڕە بۆ سەربازی هاتبووە ، هەتا خوا حافیزیشی کرد چەندجارێک ئاوڕی بۆ پەنجەرەی مالە دراوسێکەیان دایەوە ، کوڕە ڕۆشت و دوای چەند مانگێک تەرمەکەیان هێنایەوە ، ساڵان تێپەڕین و هێشتا لە مانای ترسناکی بەرپەنجەرە تێنەدەگەیشتین ، چۆن کۆترێکی بەجێماو لەبەردەم یادەوەرییەکانیدا بە تەنها هەڵدەکوڕمێ ، نەگۆرانییەک بوونی ما ، نە فەروغ و تریفە گۆڕینەوەیەک لەگەڵ مانگدا ، هەردوو پەنجەرە بۆ هەتا هەتایە پەردەکانیان دادرایەوە .

زۆرجار سەربازێک کە پەنجەرەی نییە ، وێنەی خۆشەویست و منداڵەکانی دەکاتە ناو خودە و بێرییەکەیەوە ، شۆفێرێک دەیخاتە سەر داشبۆردی ماشێنەکەی ، ڕاگوزەر و ڕێبوار و ڕۆیارێک ، دەیخاتە ناو تێشووبەرەکەی ، ئاخر یادەوەری مرۆڤ لەگەڵ نان و ڕێگا و پارێزبەندی جیاناکرێتەوە، مرۆڤ بێ بوونی پەنجەرەیەک خۆ هیچ نییە.
...................................
مرۆڤ کاتێک (چوەر) ، یان ژوورێک لە میوانخانەیەک بە کرێ دەگرێت ، یان یەکەکەیەکی نیشتەجێبوون دەکرێت ، یەکێک لە پرسیارەگرنگەکانی ئەوەیە ، کە (ڤیو- ڕوانین)ەکەی ڕووی لە کوێیە؟ بەسەر کوێدا دەڕوانێت ؟ ڕوانینی ژوور لە بازاڕیشدا نرخی شتەکان دەگۆڕێت ، مرۆڤ هەر لە خۆڕاو هەوانتە، بەسەر شوێن و شتەکاندا ناڕوانێت.
ئەڵێن (دەمی بچوکیش ئەشێ قسەی گەورەی پێبکرێت) هەر بەو چەشنەی ئەشێت پەنجەرە و دەریچەی بچوکیش یادەوەری گەورە بگێڕێنەوە، پەنجەرە تەنها بۆ هەوا گۆڕکێ نییە ، بەڵکو بۆ بۆ دەستکاری کردن و هەڵکەندنی برین و یادەوەریمانە ، بۆ خەیاڵێکە کە مرۆڤ (ڕەوەک) و سڵ دەکاتەوە لە شوێنی گشتیدا باسی بکات و بیری لێبکاتەوە.
.............................................
(ئەڵێن ئەوانەی کە لەهیندستان بەشداری ئاهەنگی ئاگر دەکەن ، دواتر چرایەکیان بە دیاری پێدەدەن بۆ ئەوەی لە پەنجەرەی شارەکەی خۆیاندا شەوان بیگڕێنن ، ئێمە زۆرجار دەڵێین سڵاوی گەرم ، گەرمترین سڵاوم بگەیەنە...!
ئەشێ سەردەمەێک هەبووبێت مرۆڤ لەبری ئەوەی سڵاو بۆ یەکتری بنێرن ، ئاگر و ڕوناکی و خۆشەویستیان لە ئەشکەوتێکەوە ، لە دەلاقە و پەنجەرەیەکەوە بۆ یەکتری ناردبێت ، ئاگری شەڕ و کوشتار نا ، ئاگری عیشق و خۆشەویستی بەر پەنجەرە، ئاگرێک کە بە ئەشکەوتەکەی بەرامبەر و پەنجەرەکەی بەرامبەری دەڵێت ئەوەتا ئێمەش لێرەین ، ئەسوتێین.)
..............................
ئەڵێن (خەنجەر پیاو ئەخاتە باوەشی مەرگەوە و تەنبوور و مۆسیقاش زیندووی دەکەنەوە) پەنجەرەش دەیکات بە پەیکەر ، پەیکەرێکی وشک و بێڕۆح و ڕاوەستاو

(حاصل خیره در آیینه شدن‌ها آیا
دو برابر شدن غصه تنهایی نیست؟!)
تەماشاکردنی ئاوێنە ، ئازارەکانی مرۆڤ دوو بەرامبەر ئەکات ، ئازارێک کە لە ناخیدا هەیە و ئازارێکیش کە لسەر روخساری دەیبینێت ، وەستانیشی لەبەردەم پەنجەرە ئازارەکەی زۆر سەختر دەکات هەزار بەرامبەرە ، بینینی هەزارەها زام و دەرە

زامی دڵم خەتەرە
تکات لێکەم توخوا وەرە
ئەی هاوسێکەی بەر پەنجەرە

نوقتە سەری دێڕ .....

مەجلیسی مەیموون خۆشە ، هەتا جامی ئەدەبی تیێدا نەڕژابێت
................

عەللادین سەجادی لە (رشتەی مرواری)دا دەڵێت :-
شێخ عیسای درۆزنە دیوەخانێکی گەورەی هەبوو، ڕەمەزانان نوێژ و تەراویحی تیا ئەکرا ، پاشان گفتوگۆ و باسی دونیا ، ڕۆژگارێک (مەلا محمدی چرچە قەڵا) ڕێی دەکەوێتە دیوەخان و لە تەنیشت نێڵەی سەماوەر و زۆپا ، وەعز و ئامۆژگاریان بۆ دەخوێنێتەوە و پێش نوێژیان بۆ ئەکات ، دواتریش بەدەم شەوچەرەوە ، داستان گەلێکی زۆر و سەربوردەی ژیانی زانایانی بۆ ئامادەبووان دەخوێندەوە ، لە تەنیشت دیوەخانیش ژوورێکیان دابوو بە مەلا محمد تا ئیسراحەتی تیا بکات و تێیدا بخەوێت، شەوێک لۆتییەک بە مەەیموونێکەوە رێی ئەکەوێتە دیوەخانەکەی (شێخ عیسا) و ئەویش پیاوێکی نانبدەر و میوان دۆست ئەبێت و خزمەتێکی باشی ئەکات ، هەڵبەت دەبێت ئەوە بزانین کە هەتا ، پێش شەڕی دووەمی جیهانی ئەوەی بە دیهاتەکاندا دەگەڕان و ورچ و مەیمونیان بە دەهۆڵ و زوڕناوە هەڵدەپەڕاند پێیان دەگوترا (لۆتی) .

دوای خزمەتی زۆری لۆتی ، لە بێ شوێنیدا تەکلیف لە مەلا محمد ئەکەن کە ئەمشەو با ئەم پیاوە لای تۆ بخەوێت .

پێش خەوتن لەسەر جێگا ئەکەونە باسی دونیا و ڕۆژگار ، کابرای لۆتی ئاهێکی قوڵ هەڵئەکێشێت ، ئەڵێ بەخوا مامۆستا گیان ، دونیا خراپ گۆڕاوە و هیچ شتێک لە شوێنی خۆی نەماوە ، ئەوەتا من بەو هەموو هونەرەوە ، هێناویانم لە تەنیشت تۆدا خەواندویانم.

......................................
کورد ئێژێت (لۆتی هەتا تڕنتر بێت تەماشاکردنی خۆشترە) ، لۆتی و شایەر ، دەربار و ماستاوچی ، بەدنمەک و بێ هونەر ، هەتا ورچ و مەیموون و پیاهەڵدان و جڕتلێدان و پەڕۆی زیاتری پێوەبێت ، خەڵک زیاتر تەماشایان دەکات، بۆ سەرگەرمی خۆیان زیاتر حورمەتیان ئەگرن.

مرۆڤ ئەگاتە ڕۆژگارێک ، ئەوانەی کە فەرشی سوریان بۆ ڕائەخرێت و ئەوانەی دەیان مایک و کەناڵ دەخرێتە خزمەتیان ، هەرشەوەی لە بەرنامەیەک بانگهێشت دەکرێن و هەر ڕۆژە و بەناو و ناونیشانێک خۆیان بە خەڵک ئەناسێنن ، ئەوانەشت پێ ڕازی نابن.

ئەگەیتە دۆخێک هەست ئەکەی هەموو شتێک بە تۆ نامۆیە ، ئەوان بێزیان نایەت لەگەڵ تۆدا دەرکەون ، لە تەنیشتت بڕۆن ، لەگەڵتدا ڕۆژ بکەنەوە.

ناچاریت وەک (نەجمەدین مەلا) کە خادیم و خزمەتکارێکی گەورەی زانست و ئەدەب بوو ، لەگەڵ پشیلە و سەگ ڕۆژ بکەیتەوە ، وەختێکیش ئەمریت کەس پێت نەزانێت ، پشیلە و سەگ تەرمەکەت لە ژوورەکەتدا بخۆن ، چونکە خەڵکی سەرگەرمی فیکە و چەپڵە لێدانن بۆ لۆتییەکان.

هەر کۆمەڵگایەک ڕێزی چاوش و لۆتییەکان، مەیموون و سەماکارەکان و بازدەر و پەتپەتێنکەرەکانی زیاتر گرت لە ئوستادەکانی عیلم و ئەدەب ، ئەو کۆمەڵگایە ئەبێت بەمارگەزیدە بێژێت دابڕان و فیراق ، ئەو کۆمەڵگایە درەنگ یان زوو ئەکەوێت ،چون ئیتر ئەوەی لەلای دیزە دانیشێت ڕەشە.
................................
ئاسک لەترسی ڕاوچی لە بنکی داردا خۆی حەشار دەدات ، وەختێک گەڵای درەخت ئەبینێت دەست ئەکات بەخواردنی ، ڕاوچیش کە جوڵەی گەڵا دەبینێت ئەگەڕێتەوە و ، تفەنگێکی پێوە دەنێت و دەیکوژێت، کاتێک گەڵای ئەو بنە مێوە ئەخۆیت کە تۆی داپۆشی بوو ، دوژمن دێتەوە سەرت ئەتپێکێت، کاتێک ئەوانەی بەهای ئەم کۆمەڵگایەیان ڕاگرتووە و دایپۆشیوە ، وورد وورد ئەیانخۆیت ، ئیتر سێبەرێک نامێنێت و لەگشت لایەکەوە دێنەوە سەرت ، وەک کە هاتنەوە سەر ئێمە و کوشتیانین.

خراپترین دۆخێک کە ئینسان تێی ئەکەوێت ، ئەوەیە کە لۆتی و دەربارەکانیش گلەییان لێی هەبێت
.................
(جیلەوەی ساقی ، و نەشئەی مەی و لەهەمبەی موتریب
فەرەحی مەجلیسە، تا جامی ئەدەب نەڕژابێ)

سەرگەرمی ساقی و بەزمی لۆتی و زرینگەی پیاڵە و ناونیشانی سەیر و سەمەرە و تەماشاکردنی خەڵکی بێمانا و کۆڕ و کۆبوونەوە و بەپاڵەوانکردنی لۆتی بۆ مەجلیس عەیب نییە و هەندێک جار ئەداتی فەرەح و خۆشییە ، بەڵام تا شوێنێک کە ئیتر سنوری ئەدەب و بێحورمەتی نەرژابێت ، کەڕژا ئیتر،

ئیتر لەسەد لاوە شکاوە و ڕژاوە وەک ئێستا ...
دڵی تۆو
حورمەتی من.

نوقتە سەری دێڕ .....

(پیاوی ترسنۆک کە شەوان بە ڕێگای تاریکدا دەڕوات ، لەبەر خۆیەوە گۆرانی دەڵێت ، بۆ ئەوەی ترسەکەی بشکێت)

دڵ شوێنی سەدان داستان و سەرگوزەشتەیە، ئەگەر جارجار گۆرانی بۆ نەڵێیت ئەوەندە تاریک و تەنگ دەبێت پیاو ناوێرێ بەتەنها دڵی بۆ خۆشی بکاتەوە.
..........
وەنەوزێکی قوڵ ئەمباتەوە و ، سەرم بەسەر چەند کتێبێکا شۆڕ کردۆتەوە و لەبەردەم پەنجەرەکەمدا کۆمەڵێک کوکوختی گمە و ناڵەیانە ، چەند گەواڵە هەورێک وەک یەکەم قاسید و پەیامبەری پایز گەیشتوون و مۆسیقایەکی غەمگینی ئاواز دانەری گەورەی (جەلیل شەهناز) خەیاڵیان شیتەڵ کردووم ، ئەم دونیایە بۆ وایە ؟

پشیلەیەکی گورپە بەو پەڕی ئەرخەیانی لەسەر هەردوو دەستەکانی خەوتووە و دەڵێن ، پشیلە زۆر زۆر متمانەی بە کەسێک یان ماڵێک نەبێت لەسەر دەست و قاچی ناخەوێت،

ئەوەی ئاژەلەکان بتوانن متمانەی پێبکەن ، مرۆڤەکانیش دەتوانن متمانەی پێبکەن ، چونکە مرۆڤ دەتوانێت لە نووسین و قسەکردندا فێڵ و ئارایشت بەکار بهێنێت ، بەڵام ئاژەڵەکان ڕەفتار و نیەتی ڕاستەقینەی مرۆڤ دەبینن.
........
لە راستیدا (جەنگ ژمارەی دانیشتوانی زەوی زیاد ناکات ، بەڵام ژمارەی پاڵەوانەکان زیاد دەکات)

خەڵکی پێویستیان بە پاڵەوانەکانە بۆ ئەوەی ئێواران لە گوێی ئاگردانەکان باسیان بکەن ، نەوە بۆ نەوە بیگێڕنەوە، ئەوەی لە مێژوودا دەیزانین تەنها ناوی چەند کەسێکە، ئەو کەسانەی بوونە پاڵەوانی خەڵکەکەی خۆیان.

زۆر ئاژەڵ و زیندەوەری تر لەسەر ئەم هەسارەیە ژیاون و نەماون ، چونکە پالەوانیان نەبووە چیرۆکخوانیان نەبووە تا باسی پالەوانەکانیان بۆ یەکتری بگێڕنەوە
....
ئای لەو پاڵەوانانە چەند گەورە و کەمەندکێشن بۆ خەیاڵ

ئاخر پالەوانی کیژێک ،
هەر ئەو کوڕەیە کە دێت و لە ماڵی باوکی ڕزگاری دەکات.
پاڵەوانی کورێک ،
هەر ئەو کیژەیە ، کە دێت و لە ڕاوچی و کەوان و توندوتیژیەوە پڕی ئەکات لە مێرگ و کانی و گوڵالە.
پاڵەوانی هەژارێک ،
هەر ئەو کەسەیە کە دێت و دەستێک جلی قوتابخانە و جانتایەک بۆ مندالەکانی ئەکریت.
پاڵەوانی ئەو مندالانەی تۆپەکەیان کەوتۆتە سەر کەپری مێوێک ، هەر ئەو دەستگێڕەیە کە تۆپەکەیان بۆ دائەگرێت و دوو بارە دەست ئەکەنەوە بەیاری .
ـــــــ
چەند بەد بەختن ئەو نەتەوەو میللەتانەی کە پالەوانێکی ڕاستەقینەیان نییە هەمووان لە دەوری یەک کۆبکاتەوە ، سرودی ڕزگاری بۆ خۆشبەختی بڵێنەوە ،
لە تاریکیدا گۆرانیان بۆ بڵێت.

چەند بێولەت و بێ تالیحن ئەو گەلەی ، کە کەسێک نەبێت چاکی مەردایەتی بکات بەلادا و نان بە خەڵکەکەی و بەو سەگانەش بدات کە هەتا بەیانی لە برسا و لە تیونێتیدا ئەقروسکێنن.
لە هەر شوێنێکەوە ئەڕۆن تێیان هەڵدەدەن، سەگی بەدبەخت بەبرسێتی و ڕاونانیش ڕاهاتوون تەنها ئەوەندەی کلک و گوێیان نەبڕن ڕازین ، ئەو مرۆڤانەیان لێ دەبێتە پالەوان کە تەنها ئاخاریان نادەن ، هەروەکو چۆن ئێمەش بێ نان و ئاو زۆرێکمان لێبووە بە پالەوان .
.............................
لەژێر لێزمەی بارانێکی بەخوڕدا

(پەروێز شاپور) ، لە شامیلۆفی پرسی بۆ هێندە بەپەلە دەڕۆیت ؟
شاملۆف وتی :- دەترسم فریای دواین (پاص) نەکەوم و ئوتومبێلم دەست نەکەوێت.
پەروێز وتی (جا چییە من دەتگەیەنم)
شاملۆف پرسی :- مەگەر تۆ ئوتومبیلت پێیە ؟
شاپوور وتی نا ، بەڵام چەترم پێیە
ـــــ
چەند ئیغباڵ و بەختەوەرە ئەو مرۆڤەی یان ئەو کۆمەڵگایەی ، لەبری شەلاق و بەرد و قامچی و ڕاونان و نانبڕین و کلک بڕین ، پاڵەوانەکانی چەترێکیان پێبێت لە کاتی باراندا ، گۆرانیەکیان پێبێت لە کاتی دڵتەنگیدا ، لەتێک نانیان پێبێت لە کاتی برسێتیدا بیدەن بەیەک.

حەریق وتەنی :-(تەعمیری دڵی یاغی، لە باغ چاکترە قوربان )

(چەتر و هاوسۆزی) و (لاواندنەوە و هاودڵی) و ئاوەدانکردنەوە و دەستپیاهێنانی دڵ ، لە سەد تەعمیر و پینەو پەڕۆ و بەلێن و قسە چاکترە.
...........................
لەژێر چوخمەیەکی خەیاڵدا پاڵکەوتووم و ، ( ئەیاد زاخۆیی و مشکۆ )و (خوداداد عەلی و کێمنەیی) (وەلید ئیبراهیم و دیلان) دێن و دەچن ، چوخمە ئیشی ئەوە بوو دوو کۆڵانی شار بەیەک بگەیەنێت ، ئاخر ئەم هەموو دژیەکیە چۆن پێک بگەن ،
ئەڵێن (ڕم بەکەوان ناهاوێژرێ) و دڵیش بە گریان ئاو ناخواتەوە ،ماڵ بە خەممان پێک نایە و منیش هاتمەوە و لەم هەموو حەقایەتە بێ سەروبەرەیە هیچیان نەدامێ

لەبەردەم خۆمەوە بە گۆرانییەکەی ئەیاسەوە هەستام و گوتم :-

(بسکێ تە زراڤن , وەک ریحانە داڤ داڤن) وای وای وای

نوقتە سەری دێڕ .......

شەش خاڵی گرنگ فێری منداڵەکرت بکە بۆ چۆنیەتی بەکارهینانی سۆشیال میدیا:

1-خاڵی پێکگەیشتنت لەگەڵ منداڵەکەت بەهێز بێت واتە گفتوگۆی لەگەڵ بکەو وای لێبکە ئەو منداڵە هەر شتێکی سەیرکرد لە سۆشیال میدیا و بووە هۆکاری سەرنج ڕاکێشانی ئەوا بێت و گفتوگۆت لەگەڵ بکات وپێت بلێت ئایا ئەوە چۆنە؟! . واتە ترسی لەهەڵچون و داچونی تۆی دایک و باوک نەبێت و توندوتێژی لەگەڵ بەکار نەهێنیت . بەڵکو ئەوە ئەرکی سەر شانی خۆتە ڕێگە ڕاست و دروستەکەی بۆنیشان بکەی ،لەلات ئەرکێکی قورس نەبێت ئەگەر چەندجارێک دووبارە بکەیەوە کە ڕێگەی ڕاست و دروست کامەیە .
٢- فێری بکە کە سۆشیال میدیاش ئەتەکێتی بەکارهێنان و ڕەوشتی جوانی بێویستە . تێی بگەینە کۆمێنتی ناشیرن و گاڵتەکردن لەسەر هەر پۆست و ڕایەکی خەڵکی نیشانەی بێ ئاستی و پەروەردەنەکردنی خۆتو خانەوادەکەتە . تاوەکو خۆی بەدوربگرێ لەو جەنجاڵیەی ئێستای سۆشیال میدیا.
٣-فێری بکە بەکارهێنانی شاشە کاتی دیاری کراوی هەیە واتا ڕۆژەکەی دابەش بکات بۆ کۆمەڵێک چاڵاکی ئەو خاڵە زۆر گرینگەو هەندێک ماندوو دەبین وەک دایک و باوک بەڵام ئەنجامی زۆر باشی دەبێت لەسەر تاک و کۆمەڵگا . منداڵەکەت حەزی لەچ چالاکیەکە هانی بدە پەرە بەو حەزە بدات و لێی دانەبڕێت کە نابێ وەرزش لەبیربکرێ و کاتی خوێندن گرینگی تەواوی پێ،بدرێ و کاتێکیش بۆ کۆبونەوەی دایک و باوک تەرخانبکات بۆئەوەی نە دایک و باوک نەمنداڵەکەش لە سۆزی یەکتر بێ بەش نەبن .
٤- فێری بکە زۆر بە ووردی بەدوای زانست و زانیاریدا بگەڕێت بەدوایی سەرچاوە ڕاست و دروستەکانی زانیاریدا بگەڕێت . لەئەنجامی دەستکەوتنی سەرچاوە بێن و لەگەڵ دایک و باوکیان گەنگەشەی ڕاستی و دروستی سەرچاوەکە بکەن .تێیان نگەینن هەموو سەرچاوەیەک بۆ زانیاری راست نییە.
٥- زۆر گرینگە منداڵ فێری تایبەتمەندی بکەی . واتا نابێت هەموو شتێک لە سۆشیال میدیا باس بکات یان کەسانێک بێنە ناو ئەکاونتەکەی یان کۆمێنت بۆ هەر شتێک بکات.
٦-ئەگەر بتەوێ شتێکی دەربارەی سۆشیال میدیا بە منداڵەکەت بگەیەنی واباشترە نمونە بهێنیتەوە و بەسەرهاتێک بگێڕیتەوە بۆ ئەوەی منداڵەکەت بەباشی تێیبگات و لەیادی نەکات واتە ڕاستەوخۆ ئامۆژگاری مەکە بەنمونە و ڕوداوی خۆش و ناخۆش لە یادگەی بچەسپێنە .

بەرپرسیارەتی دایکان و باوکان هاوتایە لەگەڵ ئەو بەرپرسیارەتەی لە ئەستۆی ماموستایان و بەگشتی ناوەندەکانی خوێندن و فێرکردن و پەروەردەکردنە . دەکرێ بە هوشیاریەوە مامەڵە لەگەڵ منداڵان بکەین لەکاتی بەکارهێنانی گشت ئەپ و کەناڵەکانی گەیاندن و ئەو فەوزایەی لە سوشیال میدیادا کاریگەری کردۆتە سەر گشت سێکتەرەکانی ژیان . بمانەوێ و نەمانەوێ دەبینین سۆشیال میدیاش وەک هەموو لایەنەکانیتری ژیان دوو جەمسەری هەیە ئەویش چۆنیەتی هەڵبژاردن و بەکارهێنانیەتی لەتای تەرازودا . لێرەدا مەبەستمە بڵێم منداڵ چۆن فێربکەیت سۆشیاڵ میدیا بەکار بهێنێت بۆ کاری سود وەرگرتن یان بەبێ ئاگایی و کات بەسەربردن . بێ گومان بەو جۆرە بۆی دەگەڕێتەوەو لایەنه باش و خرابەکەی لە ئەنجامدا وەردەگرێتەوە .
سەرچاوەی نوسینەکە(کۆمەڵێک تویژینەوەی زانستی لەسایتی pubmed)
دکتۆر دیلمان ئازاد خۆشناو
پسپۆری پزیشکی دادوەری
مامۆستا لە کۆلیژی پزیشکی